Gemeente Eemsmond
Gemeente Eemsmond geeft boek uit over steenhuizen uit 13e eeuw
dinsdag 27 mei 2008
Vorig jaar rond deze tijd speurden archeologen in opdracht van de
gemeente Eemsmond naar de overblijfselen van de steenhuizen Aylbada en
Takuma. Resten van deze steenhuizen gaan terug tot in de 13e eeuw. Van
Takuma is zelfs een houten voorganger uit de 11e eeuw gevonden.
Archeologen noemden de vondst van de borgen spectaculair.
Reden genoeg voor de gemeente om dit erfgoed ook in woord en beeld
vast te leggen in een fraai gebonden boekwerk getiteld: De steenhuizen
Aylbada en Takuma nabij Uithuizen (Gr). Een zoektocht naar twee
middeleeuwse steenhuizen.
Het boek is vanaf maandag 2 juni voor vijf euro te koop bij VVV,
Menkemaborg en bij boekhandel Venema in Uithuizen. Het boek is ook bij
de gemeente te bestellen. Bestelformulieren zijn te downloaden via
www.eemsmond.nl of af te halen bij de balie van het gemeentehuis.
Door het onderzoek van historicus en oud-Uithuizer Alje Bolt, auteur
van onder meer Geschiedenis van Uithuizen en De Moeshorn te Uithuizen,
was de gemeente gewezen op de mogelijke aanwezigheid van ten minste
twee steenhuizen in de buurt van de Menkemaborg. Onderzoek volgde en
de steenhuizen werden gevonden. Fraaie vondsten zoals munten,
boekbeslag, delen van het fundament en het grachtenstelsel waren het
resultaat. Archeologen bestempelden de archeologische en
cultuurhistorische waarde als hoog.
De gemeente gaf opdracht tot dit onderzoek om de waarde van de
archeologische resten te bepalen, zodat deze door toekomstige
planinpassing in de bodem behouden worden.
Aylbada stond aan de zuidkant van Uithuizen, ten zuid-oosten van de
Treubweg. Takuma heeft ten oosten van de Dingeweg richting
Uithuizermeeden gestaan. Takuma is gebouwd op een natuurlijke zandwal.
Deze zandwal is nog duidelijk herkenbaar omdat hierop de grote
dorpskernen van Eemsmond zijn gebouwd. Ook de spoorlijn naar
Roodeschool is hierop aangelegd.
Leuk initiatief
Het archeologisch onderzoek is vanuit de gemeente begeleid door Bouwe
Luurtsema, senior beleidsmedewerker grondzaken en economische zaken.
Zijn enthousiasme was dusdanig aangewakkerd door de geschiedenis van
de verdwenen borgen dat hij het initiatief heeft genomen om dit boek
te schrijven. Een leuk initiatief, vooral ook omdat hierdoor een
breder publiek kennis kan nemen van de vondsten. De restanten van de
steenhuizen zelf zijn weer veilig opgeborgen onder de grond en zullen
voor het nageslacht bewaard worden., zegt wethouder archeologie en
ruimtelijke ordening Jan Dobma van de gemeente Eemsmond in het
voorwoord van het boek.
Overige steenhuizen in Eemsmond
Tijdens de twisten in de 14e eeuw zijn vele steenhuizen verwoest. In
Eemsmond is het bekendste, nog bewaard gebleven steenhuis de
Menkemaborg die in de 14e eeuw gedeeltelijk is verwoest en daarna is
herbouwd. Dit steenhuis is na 1700 nauwelijks gewijzigd en geeft een
fraai beeld van de woon- en leefcultuur van de Ommelander jonkers uit
de 17e en 18e eeuw. Naast de Menkemaborg in Uithuizen, die open is
voor publiek, zijn de Rensumaborg in Uithuizermeeden en de Breedenborg
in Warffum bewaard gebleven. Maar de schat aan steenhuizen of borgen
was nog veel groter: zo is de borg Ringeweer in 1716 gesloopt, zijn
ook de borgen Engersum en Almersma uit Uithuizen verdwenen, heeft de
borg Holwinde de tand des tijds niet doorstaan en heeft er bij
Zandeweer een borg gestaan. En dit is nog maar een willekeurige greep
uit de borghistorie van Eemsmond.
Kastelen van het noorden
Borgen in Groningen zijn de kastelen van het noorden. Ze ontstonden in
de late middeleeuwen, toen boeren lemen huizen vervingen door
zogenaamde steenhuizen van kloostermoppen (grote roodgebakken stenen).
Zo konden ze zich beter verweren bij vijandelijke invallen. Toen het
de eigenaren voor de wind ging, werden de steenhuizen vergroot,
verfraaid en uitgebreid. Borg of burg betekent in het Oudgermaans
versterkte plaats. In het Nederlands ontstond op den duur de naam
burcht voor een versterkte plaats, terwijl het Gronings de naam borg
trouw is gebleven.