Eerste Kamer aanvaardt voorstel gratis schoolboeken
woensdag 28 mei 2008
Met een hoofdelijke stemming tegen middernacht heeft de Eerste Kamer
dinsdag 27 mei 2008 het wetsvoorstel aanvaard, dat de weg vrijmaakt
voor het verstrekken van gratis schoolboeken (31.325) met ingang van
het jaar 2009/2010. Het voorstel werd met 37 stemmen voor en 29
stemmen tegen aanvaard. De drie regeringspartijen CDA, PvdA en
ChristenUnie steunden het wetsvoorstel, evenals de fracties van SGP en
OSF.
Toezeggingen
De PvdA-fractie had grote moeite met het wetsvoorstel. De fractie werd
uiteindelijk over de streep getrokken door twee toezeggingen van
staatssecretaris Van Bijsterveldt van OCW. De staatssecretaris
beloofde de extra kosten voor haar rekening te nemen als een school
proceskosten moet maken na een aanbesteding waarvan de uitkomst wordt
aangevochten, terwijl die school wel heeft gehandeld overeenkomstig de
richtlijnen van de Taskforce van het ministerie van OCW. De andere
toezegging was dat de keuzevrijheid van docenten bij het bepalen van
de schoolboeken voor de staatssecretaris 'fundamenteel' is. Daarnaast
zag de staatssecretaris zich gedwongen een toezegging te doen over
ongerechtvaardigde verschillen tussen het voortgezet onderwijs en het
MBO in de bijdrage aan schoolkosten.
Motie
De oppositiefracties van VVD, D66, SP en GroenLinks verzetten zich
tegen het 'cadeautje van de coalitie aan de middeninkomens'. Zij zagen
een motie (EK 31.325, E) om het geld voor de gratis schoolboeken over
te hevelen naar het budget van de Wet tegemoetkoming onderwijsbijdrage
en studiekosten (WTOS) sneuvelen door toedoen van de
regeringsfracties.
MBO
De meeste fracties in de Eerste Kamer vielen over het buiten de boot
vallen van ouders met leerlingen in het MBO. Mevrouw Linthorst van de
PvdA-fractie zei daarover, dat haar fractie niet kan uitleggen dat
deze leerplichtige leerlingen hun schoolboeken niet gratis krijgen en
hun leeftijdgenoten op havo en vwo-scholen wel. Regering en Kamer
waren het erover eens dat MBO en voortgezet onderwijs beide opleiden
voor een startkwalificatie. Waarom dan een onderscheid in de
bekostiging van schoolboeken, zo vroegen veel senatoren zich af? Van
de PvdA-fractie stemde uiteindelijk mevrouw Meindertsma om die reden
tegen het wetsvoorstel.
Financiële gelijkwaardigheid
Mevrouw Linthorst diende met steun van CDA en CU een motie (EK 31.325,
F) in waarin wordt gevraagd de specifieke situatie van ouders met
kinderen op het MBO nader te onderzoeken op financiële
gelijkwaardigheid in de bijdrage aan studiekosten met ander voortgezet
onderwijs. De regering zou hierover na de zomer moeten rapporteren en
met voorstellen moeten komen om bij gebleken ongerechtvaardigde
inkomensverschillen deze op te heffen. Deze motie kreeg geen steun van
VVD en D66, maar wel van alle overige fracties. Als woordvoerder van
SP zei mevrouw Ten Horn te verwachten van de regering dat zij nog voor
de Algemene politieke beschouwingen (APB) in september met voorstellen
komt om de MBO-ouders te compenseren.
Onuitvoerbaar
Mevrouw Dupuis veegde namens de VVD-fractie de vloer aan met het hele
wetsvoorstel. Ik ben nu negen jaar woordvoerder onderwijs voor de VVD,
maar een meer onuitvoerbaar wetsvoorstel dan dit kan ik mij niet
herinneren, zei mevrouw Dupuis. De woordvoerder van de VVD verwees
naar de Raad van State, naar de VO-raad, de MBO-raad, schoolleiders,
lerarenorganisaties, organisaties van ouders en vertegenwoordigers van
de boekenbranche die allemaal in haar ogen overtuigende bezwaren
hebben.
Aanbestedingsprocedure
De éénmalige uitkering van 308 euro in het overgangsjaar 2008/2009 die
ouders krijgen ter bekostiging van schoolboeken vindt de VVD wel
aanvaardbaar. De fractie vindt dat dit een permanente regeling moet
worden. Het voorstel om vanaf het schooljaar 2009/2010 lesmateriaal,
zoals boeken, gratis door scholen te laten leveren achterwege moet
blijven. De vereiste Europese aanbestedingsprocedure maakt het
allemaal veel te complex en duur. En jaagt de scholen op kosten. De
VVD-fractie vindt het onaanvaardbaar dat de scholen worden gedwongen
de aanschaf van schoolboeken aan te besteden, terwijl zij ook
opdraaien voor de kosten van juridische procedures in het geval er bij
de aanbesteding fouten worden gemaakt. Staatssecretaris Van
Bijsterveldt van OCW zei dat de Taskforce, die het aanbestedingsproces
begeleidt, er alles aan zal doen om missers te voorkomen, maar dat
scholen uiteindelijk wel zelf verantwoordelijk blijven.
Voldoen aan wetgevingscriteria
Namens D66 en de Partij voor de Dieren schetste senator Schouw de
grote problemen die deze fracties hebben met het voorstel. Hij legde
het voorstel naast een lijst met wetgevingscriteria die in de Eerste
Kamer wordt gehanteerd en kwam tot de conclusie dat het voorstel veel
weg heeft van een oplossing die problemen oproept. Het voorstel
voldeed naar zijn opvatting niet aan criteria voor doelmatigheid,
probleemanalyse en uitvoerbaarheid. Schouw vond ook de 300 miljoen
euro die ermee is gemoeid beter kan worden besteed aan echte problemen
in het onderwijs als schooluitval en taalachterstanden. Ook vond
Schouw dat de geschatte invoeringskosten van 50 miljoen in verhouding
veel te hoog zijn.
Juridische procedures
De staatssecretaris zei dat de 50 miljoen alleen geldt in het eerste
jaar en geleidelijk minder zal worden. Het zal volgens haar ten goede
komen aan de scholen en niet weglekken naar de uitgevers of
distributeurs van schoolboeken. CDA-woordvoerder Essers drong er bij
haar op aan uit deze middelen ook eventuele kosten van juridische
procedures waar scholen ongewild in kunnen belanden te bekostigen. De
staatssecretaris gaf te kennen in antwoord op een vraag van senator
Essers dat op grond van een brief namens de Europese Commissie aan te
nemen is dat deze commissie Nederland op het punt van de aanbesteding
van schoolboeken niet in gebreke zal stellen.
Keuzevrijheid
Wat betreft de verplichte aanbesteding van de aanschaf van
schoolboeken wees senator Schouw erop dat de regering niet kan
garanderen dat de scholen keuzevrijheid hebben. Zij zouden gedwongen
kunnen worden boeken aan te schaffen die ze eigenlijk niet willen.
Senator Schouw pleitte ervoor om tijdens een langere overgangsperiode
een of meer proeven met aanbestedingen te doen. De staatsecretaris
voelde hier niet voor.
Artikel 23
Woordvoerder De Boer van de ChristenUnie die ook sprak namens de SGP
benaderde het voorstel vanuit Artikel 23 van de Grondwet over de
vrijheid van onderwijs. Dit artikel garandeert de vrije keuze van
leermiddelen door scholen. In het licht van de voorziene Europese
aanbesteding stellen CU en SGP de principiële vraag of het bevoegd
gezag van een school volledig vrij blijft in de keuze van
leermiddelen. Senator De Boer meende van wel, maar wees erop dat de
regering had verzuimd deze vraag vroegtijdig onder ogen te zien. De
Boer vroeg een nadere nota van de regering over de vraag of het niet
wenselijk is om alle leerplichtige leerlingen die bekostigd onderwijs
volgen te voorzien van gratis lesmateriaal.
Politieke haastklus
Mevrouw Ten Horn verwees namens de fractie van de SP naar het
verkiezingsprogramma van haar partij, waar in staat dat schoolboeken
rechtstreeks en gratis in bruikleen via de scholen moeten worden
verstrekt. Naar haar mening wordt een goed idee door een slechte
uitvoering van de kant van de regering om zeep geholpen. Zij noemde
het een 'politieke haastklus' en wees ook op de rechtsongelijkheid ten
aanzien van de MBO'ers. De SP is ervoor om de bestaande wettelijke
regeling tegemoetkoming kosten onderwijs voor minder draagkrachtigen
volledig te integreren in de Wet op het kindgebonden budget (30.912).
Administratieve lasten
CDA-senator Essers zei dat zijn fractie de hoofddoelstellingen van het
wetsvoorstel onderschrijft. Daarbij wees hij op de kosten voor
schoolboeken die nergens in Europa zo hoog zijn als in Nederland. Hij
wilde dan ook dat een eventuele aanpassing van de Europese
aanbestedingsregels als deze niet tot lagere kosten voor schoolboeken
zouden leiden. De voorziene administratieve lasten voor scholen moeten
van het CDA zo beperkt mogelijk blijven. Het CDA hecht veel waarde aan
de opvatting van het Directoraat voor de Interne Markt van de Europese
Unie dat scholen bij de aanbesteding van de aankoop van boeken precies
mogen aangeven welke boeken zij wensen door het ISBN-nummer te
vermelden. De staatssecretaris zegde tevens toe dat het vertrouwelijke
stuk van de Europese Commissie openbaar zou worden.
Overgangsperiode
Volgens Essers is er overigens geen bezwaar tegen om de
overgangsperiode twee in plaats van één jaar te laten duren. De
uitkering van 308 euro zou volgens hem ook in het tweede jaar onbelast
gegeven kunnen worden aan ouders. Senator Essers kreeg ook de
toezegging dat staatssecretaris Van Bijsterveldt zich sterk zal maken
bij minister Van der Hoeven van Economische Zaken voor aanpassing van
de Europese aanbestedingsregels, zodat zij een grotere bijdrage kunnen
leveren aan het goedkoper maken van de schoolboeken.
Inkomensafhankelijk
GroenLinks-woordvoerder Thissen pleitte ervoor de hele operatie af te
blazen en het budget voor de inkomenafhankelijke tegemoetkoming voor
studiekosten met 300 miljoen te verhogen. Ook de inkomensgrens
waaronder men in aanmerking komt voor zo'n tegemoetkoming zou wat
GroenLinks betreft hoger mogen zijn dan 32.000 euro bruto. Het bezwaar
van het kabinet dat mensen soms zo'n tegemoetkoming gebruiken om
schulden af te lossen vond Thissen getuigen van wantrouwen jegens de
burger. Wat betekent dat voor de zorgtoeslag of de huurtoeslag, zo
vroeg hij zich retorisch af.
Pilot afgewezen
Behalve grote bezwaren tegen het uitsluiten van MBO'er van gratis
boeken had mevrouw Linthorst namens de PvdA-fractie ook bedenkingen
over de verplicht gebleken Europese aanbesteding. Zij wees op de extra
last voor scholen als gevolg van deze aanbesteding, de kans op
juridische procedures en de mogelijke beperking van de keuzevrijheid
van docenten om hun eigen lesmateriaal te kunnen blijven kiezen. Wat
dit laatste betreft wees mevrouw Linthorst op de mening van het
Directoraat Generaal Interne Markt van de Europese Commissie dat
scholen boeken mogen bestellen met titel en ISBN-nummer zonder daar de
kwalificatie 'of gelijkwaardig' aan te hoeven toevoegen. Maar andere
woordvoerders als Schouw en Ten Horn, wezen erop dat deze mening geen
volledige garantie biedt, omdat de Nederlandse of Europese rechter
altijd het laatste woord heeft.
Mevrouw Linthorst zag wel voordelen in verlenging van de
overgangsmaatregel met een jaar om te kunnen zien of aanbestedingen
tot procedures leiden. Ook voelde zij voor een pilot in die periode,
net als de SP en D66. Maar de staatsecretaris wees deze mogelijkheid
af.
Intern boekenfonds
De fractie Yildirim had sympathie voor een inkomensmaatregel voor
lagere inkomens, maar zette vraagtekens bij de marktwerking van het
voorstel. Namens de Onafhankelijke Senaatsfractie zei senator Ten
Hoeve dat het voorstel alleen goed werkt als scholen echt op titel
kunnen aanbesteden. Een gevolg zal dan evenwel zijn dat het
prijsdrukkende effect van de concurrerende markt minder wordt, wat hij
'heel jammer' noemde. Ten Hoeve vroeg aandacht voor de interne
boekenfondsen die veel scholen erop na houden. Hier zijn slapende
honden wakker gemaakt, omdat deze tot dusverre hun bestellingen niet
Europees hebben aanbesteed. Waren deze scholen met een interne
boekenfonds al die jaren in overtreding, wilde Ten Hoeve weten.
Staatssecretaris Van Bijsterveldt zei dat interne boekenfondsen
inderdaad Europees aanbesteed dienen te worden. Zij zei ook dat de
Europese Commissie al heeft geaccepteerd dat in Duitsland en Finland
de aanbesteding van de levering van boeken met naam en titel geschied.
Eerste Kamer der Staten Generaal