19-05-2008
Scheidend president Van Oostrom roept Akademie op vernieuwing door te
zetten
Opvolger Dijkgraaf waarschuwt voor terugval kennisland Nederland op
ranglijsten
Met zijn jaarrede 'Buitenboel en binnenboel' besloot Frits van Oostrom
zijn driejarige presidentschap van de Koninklijke Nederlandse Akademie
van Wetenschappen (KNAW). Anders dan in eerdere jaarredes richtte Van
Oostrom de blik ditmaal nadrukkelijk naar binnen. Hij bepleitte behoud
en versterking van de nieuwe cultuur van openheid. Hij wees het
genootschap op het belang van snellere en fermere adviezen en van
samenwerking tussen de beide Afdelingen. Ten slotte prees hij De Jonge
Akademie met haar begenadigde ambassadeurs voor het belang van
wetenschap en brak een lans voor het werk van de
KNAW-onderzoeksinstituten. De nieuwe president Robbert Dijkgraaf
omarmde de aanbevelingen van zijn voorganger. Hij sprak zijn zorgen
uit over het feit dat de sterke positie van de Nederlandse wetenschap
uitsluitend te danken is aan investeringen in het verleden. Met het
huidige bestedingenniveau valt Nederland terug in de economische
ranglijsten. De wisseling van de wacht vond plaats tijdens de
Jaarvergadering van de Akademie in het Trippenhuis in Amsterdam.
Na een korte terugblik op de uiterst succesvolle jubileumviering
beargumenteerde de vertrekkende president zijn keuze voor een
extraverte opstelling van de Akademie. Een institutie als de KNAW moet
publiekelijk pal staan voor het belang van wetenschap. Van Oostrom gaf
daarvoor twee redenen, een realistische en een idealistische.
Realistisch is de constatering dat de kosten voor
wetenschapsbeoefening groeien terwijl de investeringen dalen. Waar de
overheid in 1990 nog 1 procent van het BNP besteedde aan onderzoek en
ontwikkeling, was dat vorig jaar nog maar 0,7 procent. Idealistischer
van aard is de wens jonge mensen te winnen voor een loopbaan in de
wetenschap. De afnemende animo bij jongeren weet Van Oostrom aan "het
monsterverbond van onbekendheid met de wetenschap en het suffe imago
van de nerd. Niet te ontkennen valt dat goede wetenschap, evenals
kunst en sport, het nu eenmaal moet hebben van een zekere focus die
aan obsessie grenst - maar achter die ogenschijnlijke beperking valt
een wereld vol avontuur, vrijheid, kansen en professioneel geluk te
winnen." Hij prees daarom initiatieven als het scholenproject van De
Jonge Akademie en de KNAW Onderwijsprijs.
In zijn jaarrede nam Frits van Oostrom vervolgens de inrichting en de
werkwijze van de Akademie onder de loep. Hij brak een lans voor de
onderzoeksinstituten, wier werk meer waardering verdient, en sprak de
wens uit dat de Akademie haar per definitie onafhankelijke en
gezaghebbende adviezen en standpunten "sneller en fermer" aan de man
brengt. Hij benadrukte het belang van De Jonge Akademie - die
inmiddels als model dient voor andere landen zoals Frankrijk - als
bruggenbouwers tussen wetenschap en samenleving. De kruisbestuiving
tussen het klassieke en het jonge genootschap is voor beiden uiterst
waardevol. In het slot van zijn toespraak bepleitte Van Oostrom
grensoverschrijdende samenwerking: niet alleen over de landsgrenzen
heen, maar vooral over de grenzen van wetenschappelijke disciplines.
Om die reden vergt de inrichting van de Akademie voortdurende
aandacht. Hij citeerde Harvard-coryfee Jeremy Knowles: "Structures
should serve what we do, rather than determine what we do".
De nieuwe president, Robbert Dijkgraaf, hield bij dezelfde gelegenheid
een korte inaugurele rede. Hij wees zijn gehoor op de uitstekende
uitgangspositie van de wetenschap. "Nederlandse onderzoekers zijn wat
impact betreft nummer drie in de wereld. Nergens werken, relatief
gesproken, zó weinig onderzoekers, zó hard, met zóveel effect, en
met zó weinig middelen. Die kwaliteit is grotendeels te danken aan
investeringen uit het verleden. De huidige inspanningen behoren tot de
laagste in Europa en nemen ook nog verder af. Dat is een
uitputtingsslag die we niet lang kunnen volhouden. Nederland valt
terug in de economische hitparade, zeker waar het concurrentiekracht
en innovatie betreft. Dit kabinet heeft de wens uitgesproken omhoog te
willen gaan, maar de ijzeren wetten van de logica zeggen dat als wij
een stap omhoog gaan, een ander land een stap omlaag zal moeten. Ik
zie nog niet zo snel vrijwilligers zich melden..."
* Jaarrede 2008 'Buitenboel en binnenboel' door Frits van Oostrom
tijdens de Verenigde Vergadering (pdf)
* Rede Robbert Dijkgraaf bij de aanvaarding van het presidentschap
(pdf)
Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen