Gezondheidsraad Voorzitter
Health Council of the Netherlands
Aan de minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer
Onderwerp : Gevoelige bestemmingen luchtkwaliteit
Uw kenmerk : LMV 2008.014306
Ons kenmerk : I-137/EvV/iv/600-W2 Publicatienummer: 2008/09
Bijlagen : -
Datum : 24 april 2008
Geachte minister,
Op 14 februari 2008 (kenmerk van de brief LMV 2008.014306) verzocht u de Gezondheidsraad
om antwoord te geven op twee vragen over een ontwerp-AMvB waarin nadere regels worden
gesteld voor nieuwbouw en uitbreiding van zogeheten gevoelige bestemmingen inzake de
luchtkwaliteit, waarmee uitwerking wordt gegeven aan een onderdeel van de Wet milieubeheer.
Met gevoelige bestemmingen inzake de luchtkwaliteit worden gebouwen bedoeld die bestemd zijn
voor verblijf van groepen personen die gevoelig zijn voor luchtverontreiniging en waar deze zich
gedurende langere tijd ophouden, zoals scholen en verpleegtehuizen. Bij gevoelige groepen kan
een gegeven blootstelling een extra effect teweegbrengen.
De eerste vraag die u aan de raad stelt is of hij kan instemmen met de gehanteerde definitie
van gevoelige bestemmingen of dat er één of meer belangrijke categorieën ontbreken. Uw tweede
vraag aan de raad is hoe hij bij de beschikbare wetenschappelijke kennis de omvang van de
effecten op de gezondheid beoordeelt in relatie tot de afstand tot een rijksweg of een provinciale
weg.
U verzocht de raad om de twee vragen met hoge prioriteit te beantwoorden. Het onderwerp is
van groot maatschappelijk belang en de Tweede Kamer, die via een amendement op de Wet
milieubeheer om de bewuste AMvB heeft verzocht, wil de aanvullende regelgeving graag met
spoed in werking zien treden. Om aan uw verzoek te voldoen heb ik de vragen voorgelegd aan een
van de vaste colleges van deskundigen die de raad rijk is: de Beraadsgroep Gezondheid en
Omgeving. Op grond van de expertise en de bevindingen van de beraadsgroep beantwoord ik
hierbij uw vragen. De voornaamste publicaties die er de basis voor vormen zijn in de literatuurlijst
aan het eind opgenomen.
Bezoekadres Postadres
Parnassusplein 5 Postbus 16052
2511 VX Den Haag 2500 BB Den Haag
Telefoon (070) 340 7327 Telefax (070) 340 75 23
E-mail: pw.van.vliet@gr.nl www.gr.nl
Gezondheidsraad Voorzitter
Health Council of the Netherlands
Onderwerp : Gevoelige bestemmingen luchtkwaliteit
Ons kenmerk : I-137/EvV/iv/600-W2 Publicatienummer: 2008/09
Pagina : 2
Datum : 24 april 2008
In het kort komen de antwoorden van de Raad op het volgende neer:
Meer bestemmingen verdienen het predicaat gevoelig naast scholen, kinderdagverblijven,
bejaardenhuizen en verzorgings- en verpleegtehuizen ook ziekenhuizen en woningen.
Belangrijke nadelige effecten op de gezondheid zijn aangetoond bij mensen die in de
nabijheid van drukke wegen wonen of naar school gaan. Het is echter niet mogelijk om uit de
gegevens een precieze afstand af te leiden waarbuiten geen betekenisvolle effecten op de
gezondheid meer optreden die worden veroorzaakt door de uitstoot van het wegverkeer.
Lijst van gevoelige bestemmingen
De eerste adviesaanvraag betreft de volledigheid van de lijst bestemmingen die als gevoelig
aangemerkt worden. In de ontwerp-AMvB worden de volgende bestemmingen als zodanig
bestempeld: scholen, kinderdagverblijven, bejaardenhuizen en verzorgings- en verpleegtehuizen,
alsmede de bijbehorende terreinen. De reden is dat daar gedurende langere tijd kinderen, ouderen
en zieken verblijven, groepen die voor deze ontwerp-regelgeving als gevoelig worden
gedefinieerd. Voor deze groepen heeft de Gezondheidsraad al eerder aandacht gevraagd.1,2 De raad
heeft het voorbehoud gemaakt dat kinderen zowel gevoeliger als ongevoeliger kunnen zijn dan
volwassenen. Welke van deze twee situaties aan de orde is, hangt af van de beschouwde
(milieu)factor. Voor luchtverontreiniging zijn er aanwijzingen voor een grotere gevoeligheid.3 De
genoemde groepen omvatten voorts subgroepen die nog eens extra gevoelig zijn voor
luchtverontreiniging: in het bijzonder kinderen en ouderen met aandoeningen van de luchtwegen.
Zo heeft vier tot zeven procent van de kinderen in de basisschoolleeftijd astma en 12,5 procent van
de populatie van 65 jaar en ouder astma/COPD.4,5 In een advies dat naar verwachting eind dit jaar
verschijnt gaat de Gezondheidsraad uitvoeriger in op de wetenschappelijke aspecten van het
omgaan met risicogroepen. Daartoe behoren de reeds genoemde gevoelige groepen, waarvan de
leden bijzonder gevoelig zijn voor het effect van bepaalde (combinaties van) blootstellingen.
Tevens behoren daartoe groepen die in bijzondere mate zijn blootgesteld. In uw vragen staat de
eerste categorie centraal, maar verderop in deze brief kom ik ook over de tweede te spreken.
Bezoekadres Postadres
Parnassusplein 5 Postbus 16052
2511 VX Den Haag 2500 BB Den Haag
Telefoon (070) 340 7327 Telefax (070) 340 75 23
email: pw.van.vliet@gr.nl
Gezondheidsraad Voorzitter
Health Council of the Netherlands
Onderwerp : Gevoelige bestemmingen luchtkwaliteit
Ons kenmerk : I-137/EvV/iv/600-W2 Publicatienummer: 2008/09
Pagina : 3
Datum : 24 april 2008
Aanvulling van de lijst
Op grond van zijn verantwoordelijkheid met betrekking tot de volksgezondheid vat de
Gezondheidsraad gevoelige bestemmingen ook zo op dat sprake kan zijn van bestemmingen
waarvan personen behorende tot gevoelige groepen in aanzienlijke mate gebruik maken en waarbij
omvangrijke blootstelling van deze groepen te verwachten is.
Vanuit het oogpunt van bescherming van de volksgezondheid zijn er meer bestemmingen die
het predicaat gevoeli g verdienen dan scholen, kinderdagverblijven, bejaardenhuizen en
verzorgings- en verpleegtehuizen. Ook ziekenhuizen en woningen komen mijns inziens voor dat
predicaat in aanmerking. De `bewoners' van ziekenhuizen zijn immers relatief vaak kwetsbare
zieken, ook al verblijven ze er per opname slechts gedurende beperkte tijd (die overigens wel kan
oplopen tot meerdere weken). Woningen zijn bij uitstek plekken waar kinderen en ouderen
langdurig vertoeven, ook al zijn deze groepen niet de enige bewoners. Daarbij moet bedacht
worden dat bijna een kwart van de Nederlandse bevolking 19 jaar of jonger is (waarvan de helft 10
jaar of jonger), en een vijfde 60 of ouder (en circa 15 procent 65+).
Verkeersgerelateerde gezondheidseffecten bij omwonenden
Dan de tweede vraag, naar de relatie tussen de afstand tot een rijksweg of een provinciale weg en
de omvang van gezondheidseffecten. Rijkswegen en provinciale wegen worden in dit advies
geïnterpreteerd als drukke verkeersaders.
In uw brief geeft u aan dat u van plan bent om in de definitieve AMvB voor rijkswegen en
provinciale wegen afstanden vast te leggen waarbinnen onderzoek naar de luchtkwaliteit op een
bouw- of uitbreidingslocatie verplicht wordt. Voor locaties langs rijkswegen is die afstand 300 m
en voor provinciale wegen 50 m. Een vergunning voor de bouw van een gevoelige bestemming
wordt volgens de AMvB niet verleend als uit dat onderzoek zou blijken dat er sprake is van
overschrijding of dreigende overschrijding van een of meer luchtkwaliteitsnormen, en als door de
bouw ter plaatse het aantal personen die aan een slechte luchtkwaliteit wordt blootgesteld zou
toenemen.
Bezoekadres Postadres
Parnassusplein 5 Postbus 16052
2511 VX Den Haag 2500 BB Den Haag
Telefoon (070) 340 7327 Telefax (070) 340 75 23
email: pw.van.vliet@gr.nl
Gezondheidsraad Voorzitter
Health Council of the Netherlands
Onderwerp : Gevoelige bestemmingen luchtkwaliteit
Ons kenmerk : I-137/EvV/iv/600-W2 Publicatienummer: 2008/09
Pagina : 4
Datum : 24 april 2008
Aard van de gezondheidseffecten
Wetenschappelijk gezien bestaat er voldoende bewijs dat mensen die in de nabijheid van een
drukke verkeersweg wonen extra gezondheidsrisico lopen ten opzichte van mensen die in de
omgeving van een rustige weg wonen. Daaraan is de blootstelling aan verkeersgerelateerde
luchtverontreiniging en geluid debet. De verkeersgerelateerde luchtverontreiniging verergert
aandoeningen van de ademhalingswegen, zoals astma en chronische bronchitis, en meer mensen
ontwikkelen dergelijke aandoeningen. Dat heeft onderzoek onder volwassenen en onder kinderen
laten zien. Ook is er een verband waargenomen tussen het wonen langs drukke wegen en coronaire
hartziekten. Hierbij moet worden aangetekend dat de coronaire aandoeningen mogelijk ten dele
voor rekening van geluid komen. Een hoger risico op aantasting van de luchtwegen is ook
aangetoond bij kinderen die op school gaan nabij een drukke weg . Deze conclusies berusten op
een reeks van epidemiologische onderzoeken, die voor een niet onbelangrijk deel van Nederlandse
origine zijn (zie voor een overzicht bijvoorbeeld 6). Dat maakt de zeggingskracht van hun
uitkomsten voor de Nederlandse situatie extra groot.
Relatie met indicatoren van luchtverontreiniging
Verontreinigde lucht is een complex mengsel dat varieert in samenstelling en gehalte. In welke
mate de diverse bestanddelen aan de veroorzaakte gezondheidsschade bijdragen, is niet goed
bekend. Indicatoren van luchtverontreiniging zijn onder meer PM10, PM2,5, PM1, en PM0,1 (fracties
fijn stof met verschillende deeltjesgrootte), NOx (NO + NO2) en zwarte rook (`roet'). Voor twee
van deze bestanddelen, PM10 en NO2, heeft Nederland op dit moment grenswaarden. Die spelen
een centrale rol in de ontwerp-AMvB. Overschrijding of dreigende overschrijding leidt tot een
bouwverbod.
Er is echter een belangrijk gezondheidskundig argument om de norm voor PM10 niet als
uitgangspunt te nemen voor het beleid inzake de gevoelige bestemmingen luchtkwaliteit wanneer
het gaat om verkeersgerelateerde luchtverontreiniging. Het argument is dat met name PM10 geen
goede maat is voor gezondheidseffecten van lokale, verkeersgerelateerde luchtverontreiniging. Uit
diverse onderzoeken, waaronder enkele gedaan in Amsterdam, is gebleken dat de concentratie
PM10 slecht correleert met de omvang van de waargenomen gezondheidseffecten bij mensen die
dicht bij drukke verkeerswegen wonen.7,8,9,10 De concentratie zwarte rook correleert er wel goed
Bezoekadres Postadres
Parnassusplein 5 Postbus 16052
2511 VX Den Haag 2500 BB Den Haag
Telefoon (070) 340 7327 Telefax (070) 340 75 23
email: pw.van.vliet@gr.nl
Gezondheidsraad Voorzitter
Health Council of the Netherlands
Onderwerp : Gevoelige bestemmingen luchtkwaliteit
Ons kenmerk : I-137/EvV/iv/600-W2 Publicatienummer: 2008/09
Pagina : 5
Datum : 24 april 2008
mee. Dit pleit ervoor om de gezondheidskundige risico's van verkeersbelaste situaties niet aan de
hand van de PM10-normen te beoordelen. Het doet overigens niet af aan de waarde van de PM10-
concentratie als maat voor deeltjesvormige luchtverontreiniging in andere dan
verkeersgerelateerde situaties.
Voor NO2 gelden overwegingen als bij PM10 in mindere mate, omdat het een betere indicator
is voor lokale, verkeersgerelateerde luchtverontreiniging. Omdat de Europese regelgeving voor
NO2 nog niet van kracht is, vindt echter in de praktijk de beoordeling van de luchtkwaliteit meestal
aan de hand van de PM10-grenswaarde plaats.
Om indicatoren op hun waarde voor de beoordeling van verkeersgerelateerde
luchtverontreiniging te kunnen schatten is ook inzicht in de karakteristieken van de blootstelling
van belang. De verschillende indicatoren laten het volgende beeld zien. Langs drukke wegen zijn
de concentraties ten opzichte van het achtergrondniveau slechts in lichte mate verhoogd in het
geval van PM10, iets sterker in het geval van NO2, en veel sterker bij andere indicatoren zoals
zwarte rook, NO en ultrafijn stof (PM0,1). 6,9,11,12,13,14,15 De niveaus van deze laatste drie indicatoren
zijn dus geschikter als maat voor blootstelling aan verkeersgerelateerde luchtverontreiniging. Ze
zijn nog verhoogd tot op afstanden van enkele honderden meters tot ongeveer 1000 m van drukke
wegen.
De gezondheidskundige onderzoeken in binnen- en buitenland geven in het algemeen aan dat
nadelige effecten op de gezondheid zijn waargenomen bij mensen die binnen de zojuist genoemde
afstand van enkele honderden meters tot ongeveer 1000 m van een verkeersader af verblijven. Dit
geldt bijvoorbeeld voor het grote Nederlandse onderzoek van Janssen en collega's, waarin
kinderen zijn onderzocht die scholen bezochten die op minder dan 400 m afstand van snelwegen
lagen.16 Dit onderzoek heeft duidelijke relaties aangetoond tussen de gezondheid en zowel de
intensiteit van het vrachtverkeer op de weg als de concentraties zwarte rook en PM2,5.
Er is dus sprake van een kwalitatief en ruimtelijk verband tussen de gezondheidseffecten en
de blootstelling aan verkeersgerelateerde luchtverontreiniging. Uit de gegevens kan echter geen
precieze afstand worden afgeleid waarbuiten geen betekenisvolle effecten op de gezondheid meer
optreden die worden veroorzaakt door de uitstoot van het wegverkeer. Dit komt doordat een
veelheid van factoren daarbij een rol speelt, zoals verkeersintensiteit en samenstelling, het
optreden van files en veelvuldig remmen en optrekken, topografie, vigerende
weersomstandigheden en dergelijke.
Bezoekadres Postadres
Parnassusplein 5 Postbus 16052
2511 VX Den Haag 2500 BB Den Haag
Telefoon (070) 340 7327 Telefax (070) 340 75 23
email: pw.van.vliet@gr.nl
Gezondheidsraad Voorzitter
Health Council of the Netherlands
Onderwerp : Gevoelige bestemmingen luchtkwaliteit
Ons kenmerk : I-137/EvV/iv/600-W2 Publicatienummer: 2008/09
Pagina : 6
Datum : 24 april 2008
Kanttekeningen
Tot slot vraag ik nog uw aandacht voor enkele punten die belangrijk zijn in verband met de
besluitvorming over gevoelige bestemmingen en het luchtkwaliteitsbeleid in ruimere zin.
Integrale afweging
De ontwerp-AMvB is gericht op gevoelige bestemmingen inzake de luchtkwaliteit. Bij het
beoordelen van de gezondheidskundige implicaties van de bouw van een gevoelige bestemming op
een bepaalde locatie zijn ook andere gezondheidskundige overwegingen relevant. De
Gezondheidsraad heeft reeds eerder gepleit voor besluitvorming waarin het totaal van
overwegingen wordt betrokken, onder meer in het advies `Grote luchthavens en gezondheid'.17
Voor gevoelige bestemmingen als scholen is een dergelijke aanpak in de regelgeving van het
Canadese British Columbia en de Amerikaanse staat Californië vastgelegd.18-21 Daarbij worden
alle milieugerelateerde gezondheidsrisico's naast die van verkeersgerelateerde
luchtverontreiniging bijvoorbeeld ook die van bodemverontreiniging en uitstoot van
industrievestigingen in de afweging meegenomen.
Deze buitenlandse voorbeelden kunnen voor Nederland aanknopingspunten bieden in het
kader van zorgvuldige besluitvorming over gevoelige bestemmingen. Ik denk hierbij aan
differentiatie naar de soort gevoelige bestemming. Met een benadering waarbij de invloed van de
omgeving op de gezondheid waaronder luchtkwaliteit, geluid, groen, zicht, et cetera als geheel
wordt betrokken, kan de besluitvorming over gevoelige bestemmingen beter aansluiten bij het
algemene beleidsbeginsel van goede ruimtelijke inrichting.
Terugdringen van emissies
De ontwerp-AMvB richt zich op nieuwbouw en uitbreiding van bestaande objecten binnen smalle
zones langs rijkswegen en provinciale wegen. Ook door de steden in ons land lopen echter drukke
wegen. Langs dat stedelijke hoofdverkeersnet ligt een relatief groot aantal woningen, scholen, et
cetera vergeleken met de drukke wegen buiten de stad. Daar verblijft dus een grote groep burgers
die een verhoogd gezondheidsrisico loopt, omdat ze langdurig zijn blootgesteld aan relatief hoge
concentraties verkeersgerelateerde luchtverontreiniging.
Bezoekadres Postadres
Parnassusplein 5 Postbus 16052
2511 VX Den Haag 2500 BB Den Haag
Telefoon (070) 340 7327 Telefax (070) 340 75 23
email: pw.van.vliet@gr.nl
Gezondheidsraad Voorzitter
Health Council of the Netherlands
Onderwerp : Gevoelige bestemmingen luchtkwaliteit
Ons kenmerk : I-137/EvV/iv/600-W2 Publicatienummer: 2008/09
Pagina : 7
Datum : 24 april 2008
De AMvB is bedoeld als een tijdelijk oplossing om specifieke groepen extra bescherming te
bieden. De uiteindelijke ambitie is het terugdringen van emissies van verkeer en andere bronnen
van luchtverontreiniging, omdat daarmee de gehele bevolking (inclusief groepen die een verhoogd
risico lopen) kan worden beschermd, ongeacht waar men verblijft. Er zijn inmiddels aanwijzingen
dat aan de dalende trend in de deeltjesvormige luchtverontreiniging een eind is gekomen, niet
alleen in Nederland, maar ook elders in Europa.22,23 In dit verband is van belang dat verkeer niet
alleen een bron is van luchtverontreiniging via uitlaatgassen, maar ook van fijn stof afkomstig van
remvoeringen, bandslijpsel, opwervelend straatstof en dergelijke, en dat de omvang van deze
bijdragen groter kan zijn dan die van de uitlaatgassen.24 Die andere bijdragen, die veelal voor
rekening komen van grover stof (fractie met deeltjes tussen 2,5 en 10 µm), kunnen toxischer zijn
dan het fijnere stof (deeltjes met een diameter tot 2,5 µm) in de uitlaatgassen.25 Daarom zijn
wellicht aanvullende inspanningen nodig voor een verdere reductie.
Conclusies
In het licht van de wetenschappelijke bevindingen trek ik de volgende conclusies:
Naast scholen, kinderdagverblijven, bejaardenhuizen en verzorgings- en verpleegtehuizen
verdienen ziekenhuizen en woningen het predicaat gevoelige bestemming.
Bij mensen die in de nabijheid van drukke wegen wonen of naar school gaan zijn belangrijke
nadelige effecten op de gezondheid aangetoond. Het is echter niet mogelijk om uit de
gegevens een precieze afstand af te leiden waarbuiten geen betekenisvolle effecten op de
gezondheid meer optreden die worden veroorzaakt door de uitstoot van het wegverkeer.
PM10 is geen goede maat voor gezondheidseffecten van lokale, verkeersgerelateerde
luchtverontreiniging.
Goede ruimtelijke ordening is gebaat bij het tezamen beoordelen van de invloed van diverse
omgevingsfactoren op de gezondheid.
Voor verkeersaders in stedelijk gebied is locatiespecifieke reductie van de blootstelling
raadzaam.
Met het oog op de stagnerende daling van de luchtverontreiniging lijken extra inspanningen
nodig om de verkeersemissies verder terug te dringen. Daarbij verdienen niet alleen
verontreinigingen afkomstig uit de uitlaat van voertuigen, maar ook die afkomstig van andere
verkeersgerelateerde bronnen aandacht.
Bezoekadres Postadres
Parnassusplein 5 Postbus 16052
2511 VX Den Haag 2500 BB Den Haag
Telefoon (070) 340 7327 Telefax (070) 340 75 23
email: pw.van.vliet@gr.nl
Gezondheidsraad Voorzitter
Health Council of the Netherlands
Onderwerp : Gevoelige bestemmingen luchtkwaliteit
Ons kenmerk : I-137/EvV/iv/600-W2 Publicatienummer: 2008/09
Pagina : 8
Datum : 24 april 2008
Ik heb u met deze brief willen informeren over recente wetenschappelijke inzichten die u steun
kunnen bieden om een beslissing te nemen over de inhoud van de AMvB gevoelige bestemmingen
luchtkwaliteit en over het luchtkwaliteitsbeleid in ruimere zin. Indien u behoefte hebt aan een meer
uitgebreide analyse van een of meer aspecten van het vraagstuk van de luchtverontreiniging, dan is
de Gezondheidsraad gaarne bereid u nader te adviseren.
Hoogachtend,
Prof. dr. J.A. Knottnerus
Bezoekadres Postadres
Parnassusplein 5 Postbus 16052
2511 VX Den Haag 2500 BB Den Haag
Telefoon (070) 340 7327 Telefax (070) 340 75 23
email: pw.van.vliet@gr.nl
Gezondheidsraad Voorzitter
Health Council of the Netherlands
Onderwerp : Gevoelige bestemmingen luchtkwaliteit
Ons kenmerk : I-137/EvV/iv/600-W2 Publicatienummer: 2008/09
Pagina : 9
Datum : 24 april 2008
Literatuur
1 Gezondheidsraad. Bestrijdingsmiddelen in voedsel: beoordeling van het risico voor kinderen. Den
Haag: Gezondheidsraad; 2004: publicatie nr 2004/11.
2 Gezondheidsraad. Europees Actieplan Milieu en Gezondheid 2004-2010. Den Haag:
Gezondheidsraad; 2005: publicatie nr 2005/03.
3 Landrigan PJ, Kimmel CA, Correa A, Eskenazi B. Children's health and the environment: public
health issues and challenges for risk assessment. Environ Health Perspect 2004; 112(2): 257-265.
4 Gezondheidsraad. Astma, allergie en omgevingsfactoren. Den Haag: Gezondheidsraad; 2007:
publicatie nr 2007/15.
5 Gezondheidsraad. Vergrijzen met ambitie. Den Haag: Gezondheidsraad; 2005: publicatie nr 2005/06.
6 Fischer PH, Marra M, Wesseling J, Cassee FR. Invloed van de afstand tot een drukke verkeersweg op
de lokale luchtkwaliteit en de gezondheid: een quick scan. Bilthoven: RIVM, in opdracht van het
Directoraat-generaal Milieu van het Ministerie van VROM; 2007: Rapport nr. 863001005.
7 Fischer PH, Hoek G, van Reeuwijk H, Briggs DJ, Lebret E, van Wijnen J e.a. Traffic-related
differences in outdoor and indoor concentrations of particles and volatile organic compounds in
Amsterdam. Atmospheric Environment 2000; 34: 3713-3722.
8 Roemer WH, van Wijnen JH. Daily mortality and air pollution along busy streets in Amsterdam,
1987-1998. Epidemiology 2001; 12(6): 649-653.
9 Roemer WH, van Wijnen JH. Differences among black smoke, PM(10), and PM(1.0) levels at Urban
Measurement Sites. Environ Health Perspect 2001; 109(2): 151-154.
10 Roemer WH, van Wijnen JH. Pollution and daily mortality in Amsterdam. Epidemiology 2002;
13(4): 491.
Bezoekadres Postadres
Parnassusplein 5 Postbus 16052
2511 VX Den Haag 2500 BB Den Haag
Telefoon (070) 340 7327 Telefax (070) 340 75 23
email: pw.van.vliet@gr.nl
Gezondheidsraad Voorzitter
Health Council of the Netherlands
Onderwerp : Gevoelige bestemmingen luchtkwaliteit
Ons kenmerk : I-137/EvV/iv/600-W2 Publicatienummer: 2008/09
Pagina : 10
Datum : 24 april 2008
11 Beckerman B, Jerrett M, Brook JR, Verma DK, Arain M, Finkelstein MM. Correlation of nitrogen
dioxide with other traffic pollutants near a major expressway. Atmospheric Environment 2008; 42:
275-290.
12 Hitchins J, Morawska L, Wolff R, Gilbert D. Concentrations of submicrometre particles from vehicle
emissions near a major road. Atmospheric Environment 2000; 34: 51-59.
13 Metz D. Een minimale afstand tot de weg voor nieuwe gevoelige bestemmingen. Verkenning van de
effecten op de luchtkwaliteit. Den Haag: GezondVerkeer; 2007.
14 Weijers E, Kos G, van Wijnen JH, de Groot G. Meten van ultrafijn stof langs snelwegen. Arena 2004;
jaargang 10: 98-101.
15 Weijers E, Khlystov AY, Kos GPA, Erisman JW. Variability of particulate matter concentrations
along roads and motorways determined by a moving measurement unit. Atmospheric Environment
2004; 38: 2993-3002.
16 Janssen NAH, Brunekreef B, et al. The relationship between air pollution form heavy traffic and
allergic sensitization, bronchial hyperresponsiveness, and respiratory symptoms in Dutch
schoolchildren. Environ-Health-Persp 2003; 111(12): 1512-1518.
17 Health Council of the Netherlands: Committee on the Health Impact of Large Airports. Public health
impact of large airports . The Hague: Health Council of the
Netherlands; 1999: publication no. 1999/14.
18 British Columbia Ministry of Environment. Develop with care. Environmetal guidelines for urban
and rural land development in British Columbia. Section 2: Community planning. Internet.
http://www.env.gov.bc.ca/wld/documents/bmp/devwithcare2006/DWC%202006%20Sec%202%20C
ommunity.pdf. geraadpleegd: 10-3-2008.
19 British Columbia Ministry of Environment. Environment best management practices for urban and
rural land development in British Columbia: Air quality BMPs and supporting information. Internet.
http://www.env.gov.bc.ca/air/airquality/pdfs/aqbmps_feb16_06.pdf. geraadpleegd: 10-3-2008.
20 California Department of Education. Senate Bill 352. Internet.
http://www.cde.ca.gov/ls/fa/sf/sb352.asp. geraadpleegd: 10-3-2008.
Bezoekadres Postadres
Parnassusplein 5 Postbus 16052
2511 VX Den Haag 2500 BB Den Haag
Telefoon (070) 340 7327 Telefax (070) 340 75 23
email: pw.van.vliet@gr.nl
Gezondheidsraad Voorzitter
Health Council of the Netherlands
Onderwerp : Gevoelige bestemmingen luchtkwaliteit
Ons kenmerk : I-137/EvV/iv/600-W2 Publicatienummer: 2008/09
Pagina : 11
Datum : 24 april 2008
21 California Department of Education. Senate Bill 352, chaptered. Internet.
http://info.sen.ca.gov/pub/03-04/bill/sen/sb_0351-0400/sb_352_bill_20031003_chaptered.html.
geraadpleegd: 10-3-2008.
22 Harrison RM, Stedman J, Derwent D. New directions: why are PM10 concentrations in Europe not
falling? Atmospheric Environment 2008; 42: 603-606.
23 Helmink HJP, Visser JH. Luchtverontreiniging Amsterdam. Datarapport meetresultaten 2006.
Amsterdam: GGD Amsterdam; 2007: Rapport nr. GGD/LO 07-1115.
24 Ketzel M, Omstedt G, Johansson C, Düring I, Pohjola M, Oettl D e.a. Estimation and validation of
PM2.5/PM10 exhaust and non-exhaust emission factors for practical street pollution modelling.
Atmospheric Environment 2007; 41: 9370-9385.
25 Gerlofs-Nijland ME, Dormans JA, Bloemen HJ, Leseman DL, John A, Boere F e.a. Toxicity of
coarse and fine particulate matter from sites with contrasting traffic profiles. Inhal Toxicol 2007;
19(13): 1055-1069.
Bezoekadres Postadres
Parnassusplein 5 Postbus 16052
2511 VX Den Haag 2500 BB Den Haag
Telefoon (070) 340 7327 Telefax (070) 340 75 23
email: pw.van.vliet@gr.nl