toespraak.
Speech Verhagen over relatie met Rusland (http://www.minbuza.nl:80/nl/actueel/speeches,2008/04/Speech-Verhagen-over-relatie-met-Rusland.html) 19-04-2008 | Buitenlandplein CDA Zuid-Holland, Wassenaar | Toespraak: Verhagen - Minister van Buitenlandse Zaken
Dames en heren,
Goedemorgen goed u hier allen te zien bij het Buitenlandplein vann het CDA
Zuid-Holland. Een vertrouwd gezelschap en bovendien een gezelschap dat altijd
sterk meedenkt over buitenlandse politiek en dat waardeer ik zeerr. Er staat
vanochtend een belangrijk onderwerp op de agenda: onze relatie met Rusland.
Zowel van Russische als van Nederlandse kant wordt veel belang gehecht aan deze
relatie. Zo brengt de Russische premier Zubkov op 29 april een bezoek aan
Nederland, om een gemeenschappelijk actieplan te ondertekenen. Hij wordt
vergezeld door de Russische minister van Landbouw en een handelsdelegatie. Dat
is niet verwonderlijk, want Nederland is een van de grootste investeerders in
Rusland, en een van de belangrijkste handelspartners. Rusland is voor ons een
belangrijke energieleverancier. Tegelijkertijd is duidelijk dat het gedrag van
Rusland op veel punten niet overeenkomt met onze gemeenschappelijke waarden en
normen - ondanks Rusland's lidmaatschap van de Raad van Europa, die
juist waakt over de Europese waarden en normen en over de mensenrechten die
daarop zijn gebaseerd. We hebben dus veel gedeelde belangen, maar er bestaat een
verschil van inzicht ten aanzien van onderwerpen als de mensenrechten,
Amerikaanse plannen voor raketverdediging in Europa, de mogelijke toetreding van
Georgië en Oekraïne tot de NAVO of de onafhankelijkheid van Kosovo. Aan zo'n
belangrijke relatie mogen we best een paar woorden wijden, en ik ben dan ook
blij met deze gelegenheid.
Het valt ons soms lastig Rusland te duiden. Mijn analyse is dat er in de
jaren negentig een gevoelige aanslag is gepleegd op Rusland's eigenwaarde. Met
de ineenstorting van het communisme viel het Sovjet rijk uiteen, en werd
pijnlijk duidelijk dat de Russen eigenlijk slechts een figurantenrol vervulden
op het wereldtoneel. In het Westen waren wij optimistisch gestemd, we dachten
dat Rusland snel zou veranderen in een democratische rechtsstaat op Westerse
leest geschoeid. Die verwachtingen bleken te hoog gegrepen. De Russen associë
ren de Jeltsin-jaren vooral met wetteloosheid, instabiliteit, roofbouw en moreel
verval. Ze hebben er een sterk wantrouwen aan over gehouden voor de import van
'Westerse' ideeën en modellen de Russische ppraktijk bleek immers toch
weerbarstiger.
Onder Poetin hebben de Russen weer aan zelfvertrouwen gewonnen. Hij heeft de
touwtjes strakker aangetrokken: belangrijke economische sectoren, zoals de
energiesector, zijn weer goeddeels onder centraal gezag gebracht. De zeggenschap
van de regio's is opnieuw ingeperkt en aan de separatistische opstand in
Tsjetsjenië werd voorlopig een eind gemaakt. Ngo's worden tegenwoordig weer
nauwlettend in de gaten gehouden en de media en rechterlijke macht zijn minder
onafhankelijk geworden. Wij bekijken deze ontwikkelingen met gemengde gevoelens,
maar in Rusland is men grosso modo tevreden: in economisch opzicht doet Rusland
het goed en met zijn zelfbewuste optreden heeft Poetin de Russen hun plaats in
de wereld teruggegeven. Rusland gaat vastberaden zijn 'eigen weg': ze willen wel
verder hervormen, omdat ze daar de noodzaak wel van inzien, maar ze staan er op
het op hun eigen manier te doen en in hun eigen tempo. De nieuw gekozen
president Dmitri Medvedev zal op zijn daden beoordeeld moeten worden. Het lijkt
er op alsof hij in grote lijnen het beleid van zijn voorganger zal voortzetten.
Hij heeft wel al een aantal goede dingen gezegd: zo wil hij corruptie aanpakken
en de rechtsstaat versterken. Hij heeft gewezen op het belang van vrijheid voor
ondernemers en burgers en hij ziet een rol voor niet-gouvernementele
organisaties. Dat is veelbelovend, maar zoals gezegd, we moeten zien of hij daad
bij woord zal voegen. Ik denk niet dat de modernisering van Rusland ten einde
is, maar ik verwacht wel dat er veel tijd mee gemoeid zal zijn veeranderingen
zullen zeker niet van vandaag op morgen plaatsvinden.
En dat maakt dat onze relatie met Rusland op dit moment complex is, en op het
eerste gezicht misschien ook een vat vol tegenstrijdigheden lijkt. De
economische en handelsbetrekkingen ontwikkelen zich immers voorspoedig, maar op
politiek en maatschappelijk gebied lijkt eerder sprake van een verwijdering. Op
veiligheidspolitiek gebied zien we ook de nodige botsingen, dikwijls voorzien
van stevige Russische retoriek.
Hoe moeten we nu met Rusland omgaan, in Nederland, in de Europese Unie?
Ik wil voorop stellen dat we ons niet van Rusland kunnen afkeren - en dat
moeten we ook niet willen. Daarvoor is het strategisch belang veel te groot. We
zetten dus in op een duurzaam en breed partnerschap. Ik zou ons beleid willen
samenvatten onder de noemer samenwerking waar mogelijk, kritiek waar nodig. Dat
sluit trouwens heel mooi aan bij de titel die de Commissie Buitenland van het
CDA zijn recente discussienotitie over Rusland meegaf, nl. 'Naar een Strategie
van Gepaste Samenwerking'.
'Samenwerken waar mogelijk' betekent voor mij dat we ons moeten inspannen om
Rusland zoveel mogelijk te betrekken bij internationale discussies, als een
belangrijke partner. Door Rusland de ruimte te bieden die rol te spelen en
leiderschap te tonen, proberen we hen als het ware in het internationale
rechtsordelijke systeem te trekken en hen voor dat systeem warm te laten lopen.
Rusland is een G8-land, een permanent lid van de Veiligheidsraad en lid van de
Raad van Europa. Rusland neemt deel in de OVSE en het is een strategische
partner van zowel de EU als de NAVO. Ik hoop dat Rusland ook snel zal toetreden
tot de Wereldhandelsorganisatie en dat het zich bij het Energiehandvest Verdrag
zal aansluiten. Als Rusland stevig wordt ingebed in het internationale systeem
van waarden, normen en regels, zal dit de binnenlandse ontwikkeling positief be
ïnvloeden. Dat is mijn inzet.
De 'gepaste samenwerking' moet ons er niet van weerhouden kritiek te leveren
als dat nodig is. Door zijn lidmaatschap van verschillende internationale
organisaties is Rusland ook verplichtingen aangegaan, en daarop kunnen, nee
moeten ze worden aangesproken. Dat doe ik dus ook.
In de Rusland notitie van de CDA Buitenland Commissie lees ik de volgende
passage: De mensenrechtenschendingen moeten consequent ter discussie gesteld
worden in allerhande uitwisselingen, bijeenkomsten en onderhandelingen tussen
Rusland en de EU en Nederland. De belabberde status van de mensenrechten in
Rusland vereist voortdurende internationale aandacht en zorg.
Daar ben ik het mee eens en ik kan u verzekeren dat dit ook gebeurt:
mensenrechten staan in mijn beleid centraal. Zij gelden voor iedereen, altijd en
overal, en dus ook voor Rusland. Zo heb ik tijdens mijn bezoek aan mijn collega
Lavrov vorig jaar juni nadrukkelijk aandacht gevraagd voor mensenrechten. Ik heb
met hem gesproken over marteling, vrijheid van meningsuiting, het recht om te
demonstreren, homo-rechten, de positie van Ngo's en persvrijheid. Ook de premier
heeft deze zaken opgebracht tijdens zijn bezoek aan president Poetin in november
vorig jaar - hij heeft ook ontmoetingen gehad met Ngo's die zich inzetten voor
mensenrechten. Als de Russische premier Zubkov ons land eind deze maand bezoekt,
zullen mensenrechten wederom deel uitmaken van de gespreksagenda.
Nederland werkt op een positieve manier samen met de Russen om de rechtsstaat
te verbeteren. Wij ondersteunen mensenrechtenorganisaties en projecten. Zo heeft
Nederland assistentie verleend bij de totstandkoming van een nieuw Burgerlijk
Wetboek. Hierdoor zijn de rechten van alle Russen inzichtelijker, en kunnen ze
beter worden gewaarborgd. En dat geldt ook voor buitenlandse investeerders. Ook
financiert Nederland projecten gericht op het versterken van de Russische Balie
en het opzetten van gesubsidieerde rechtshulp. Journalisten worden ondersteund
met als doel verdere professionalisering, onder andere op het gebied van
onderzoeksjournalistiek. We waken ervoor de Russen alleen de les te lezen, maar
bieden ook concrete handreikingen.
Er wordt vaak gezegd dat alle aandacht uitgaat naar de Russische economie en
de handelsbetrekkingen, en dat dat ten koste zou gaan van de boodschap dat
mensenrechten moeten worden gerespecteerd. Daar ben ik het absoluut niet mee
eens. Ik denk juist dat de rechtsstaat zich verder kan ontwikkelen naarmate de
economie verder wordt gemoderniseerd: bedrijven, zowel nationaal als
internationaal, verlangen immers een bepaalde rechtszekerheid, die Rusland hun
zal moeten bieden. Op termijn zal de economische vooruitgang de democratische
rechtsstaat ontsluiten, dat is mijn stellige overtuiging. En dan is het
cirkeltje rond, want het is beter zaken doen in een samenleving die gestoeld is
op de regels van de rechtsstaat. Dat trekt meer bedrijven aan, waaronder
natuurlijk ook Nederlandse en zo levert aandacht voor mensenrechtten en de
regels van de rechtsstaat Nederland uiteindelijk dus ook banen en inkomsten op!
Dames en heren,
Een paar woorden over onze energie-relatie. Rusland is een hele belangrijke
partner op energiegebied. Europa betrekt een groot deel van haar olie en vooral
gas uit Rusland, en Nederland ook. In de toekomst moet dat aandeel zelfs nog
groeien, want Nederland heeft ambities om te functioneren als gas-rotonde voor
Noordwest Europa. Het aandeel dat de Gasunie heeft verworven in het
Nordstream-project (de pijpleiding door de Baltische Zee) is daarom van grote
betekenis.
Ik vind dat de afhankelijkheid van Rusland wel eens te eenzijdig wordt
voorgesteld. Er wordt over het hoofd gezien dat Europa en Rusland een
gedeeld belang hebben: wij willen onze levering zeker stellen en zij
willen hun afname zeker stellen. Tweederde van de winst van de Russische
gasgigant Gazprom wordt immers in Europa gerealiseerd. Ze zijn afhankelijk van
Westerse bedrijven zoals Shell voor investeringen en de exploitatie van gas- en
olievelden. Een goede onderlinge energierelatie is dus in ons beider voordeel.
Angst voor de machtspositie van Gazprom die de toevoer van gas alls politiek
instrument zou kunnen inzetten - vind ik misplaatst: de afgelopen decennia is
Rusland een betrouwbare gasleverancier voor Europa geweest, en bovendien heeft
Gazprom zich, als het zich op de Europese energiemarkt begeeft, te houden aan de
Europese spelregels. Ik zie energie dan ook veel meer als een bindend element in
onze relatie met Rusland dan als een onderwerp dat tot verdeeldheid zou moeten
leiden. Bijkomend voordeel is dat de samenwerking met de Russen zal leiden tot
meer onderling vertrouwen. Daarvan kan een belangrijke stimulans uitgaan op
andere terreinen van samenwerking, bijvoorbeeld bij het vormgeven van de
rechtsstaat en het waarborgen van een stabiel investeringsklimaat, waar ik het
zojuist al over had.
Dames en heren,
Op veiligheidspolitiek terrein deden zich de afgelopen jaren een aantal
incidenten voor, waarbij Poetin wel eens hard heeft uitgehaald naar het Westen.
Bij sommigen heeft dat misschien het beeld opgeroepen van een hernieuwde Koude
Oorlog, maar die vergelijking gaat in mijn ogen echt mank. Voor mij staat als
een paal boven water dat Rusland en het Westen grote gemeenschappelijke belangen
hebben: denk maar aan de strijd tegen het terrorisme, of de verspreiding van
massavernietigingswapens. Die gemeenschappelijkheid moeten we proberen uit te
dragen, we moeten niet de verschillen opblazen. Ik constateer de laatste tijd
ook wel een verandering van toon. Tijdens de NAVO top in Boekarest legde Poetin
echt de nadruk op samenwerking, al blijven er natuurlijk verschillen van
inzicht, bijvoorbeeld ten aanzien van het CSE-verdrag.
Ik denk dat die samenwerking essentieel is, en dat we haar moeten zoeken waar
mogelijk. Bijvoorbeeld met betrekking tot de Amerikaanse plannen voor een
raketschild. Ik heb daarvan steeds gezegd: laten we de Russen erbij betrekken,
laten we proberen samen op te trekken. Je ziet dat zo'n houding tot voorzichtige
resultaten leidt, al blijft het wantrouwen groot en is er nog een lange weg te
gaan.
Ik heb goede hoop dat we binnenkort de onderhandelingen over een nieuw
strategisch samenwerkingsakkoord tussen de EU en Rusland kunnen oppakken. Tot
nog toe werden die onderhandelingen afgehouden vanwege geschillen van enkele
EU-lidstaten met Rusland. Zo hadden we de Poolse vleesexport-crisis en Litouwse
problemen met de aanvoer van Russische olie. Met alle respect voor dit soort
bilaterale dossiers, deze mogen uiteindelijk niet het tempo van de relatie
EU-Rusland bepalen, daarvoor is deze te belangrijk. Het zal een hele uitdaging
blijven de eenheid van de Unie te bewaren, maar het is absoluut noodzakelijk dat
het gebeurt. Alleen dan kunnen we op serieuze voet door met Rusland.
Ik zal me er sterk voor maken dat de EU zijn gemeenschappelijke belangen
voorop zet en inzet op een pragmatische, op de lange termijn gerichte
benadering. We moeten echt voorbij de krantenkoppen van vandaag kijken en
Rusland constructief-kritisch tegemoet treden. Dat is mijn politieke keuze.
Dames en heren,
Hier wilde ik het bij laten, bij wijze van inleiding. Ik ga zo graag het
gesprek met u aan, maar ben eerst bijzonder benieuwd naar de visie van de andere
sprekers. Hartelijk dank voor uw aandacht.
---
Ministerie van Buitenlandse Zaken