EMBARGO TOT 16-4-2008 16:00 UUR
Martin Carrette wint Poëzieprijs 2008
Kritiek op anonimiteit van dienstverlening
Martin Carrette wint Poëzieprijs
2008 van stichting Eén en Ander
DEN HAAG - Martin Carrette uit Deinze wint de Poëzieprijs 2008 van de stichting Eén en Ander voor zijn gedicht Conciërge, aan loket. De voorzitter van de Wetenschappelijk Raad voor het Regeringsbeleid (WRR), prof. dr W.B.H.J. (Wim) van de Donk, reikte hem deze prijs vanmiddag uit. De eerste editie van deze poëzieprijs kreeg als thema Ode aan de loketbediende mee. Eén en Ander komt met dit thema in het geweer tegen de toenemende anonimiteit van publieke en ook private dienstverlening.
De uitreiking van de poëzieprijs, die bestaat uit een weekendje weg voor twee personen in de Benelux, vond plaats op het Centraal Station in Den Haag. Van de Donk ging hierbij in op een toenemende vervreemding in de samenleving als gevolg van vermeende doelmatigheid. Nadat Carrette zijn winnende gedicht voordroeg, bood de vijfjarige Puk een loketbediende als dank een grote bos bloemen aan.
Verwijdering
Onlangs nog besloten TNT en ING de laatste zelfstandige postkantoren weg te bezuinigen. Eén en Ander herkent zich eerder in het recente jaarverslag van de Nationale Ombudsman, dr A.F.M. (Alex) Brenninkmeijer. Deze stelde in maart bij de presentatie van zijn verslag over 2007 - 'Burgerschap verzilverd' - een verwijdering vast tussen burger en overheid. De ombudsman zoekt de oorzaak hiervan bij de overheid in een gebrek aan vertrouwen in de burger en nadruk op bedrijfsmatig werken.
De commissie 'Uitdragen kernwaarden van de rechtsstaat' van de ministers van Justitie en van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties ziet in de verzakelijking van de overheid een uiteindelijke bedreiging van de rechtsstaat. De adviescommissie bracht haar gelijknamige rapport in februari dit jaar uit.
Bij de presentatie hiervan gaf Van de Donk als commissievoorzitter in NRC Handelsblad aan dat 'veel van de instituties van de rechtsstaat zijn verdrongen in de zoektocht naar doelmatigheid. Je vertekent de werkelijkheid. Je meet met kengetallen, terwijl het gaat om persoonlijk contact'.
'We hebben de conciërges en tramconducteurs weggehaald. Is dat niet een beetje naïef geweest? Ik vraag me af of dat de maatschappij niet meer kost dan dat het oplevert.' Als het gaat om burgerschap zijn mensen het volgens de voorzitter van de WRR 'spuugzat dat de kwaliteit van de menselijke relaties en het samenleven onder druk worden gezet'.
Kind van de rekening
Eén en Ander deelt met deze adviescommissie het gevoel van onbehagen over de toenemende anonimiteit, waarin diensten van overheid en bedrijfsleven zich hullen. In de afgelopen jaren sloten honderden gemeentehuizen, scholen, politiebureaus en tal van andere (semi-)publieke en private diensten mede als gevolg van schaalvergroting hun deuren in wijken, dorpen en veelal kleinere steden. Telefoon, automaat en de laatste jaren vooral ook internet verdringen het menselijk gezicht. Slechts een suggestie van persoonlijk contact komt er voor in de plaats.
Zo willen televisieschermen in warenhuizen, die klanten aanspreken met 'jij', hun een persoonlijke service wijsmaken, terwijl steeds minder medewerkers te hulp schieten. Zo trekken nutsbedrijven, banken en zelfs overheidsdiensten een fa(cc)ade van 'klantgerichtheid' op, waarachter zij bezoek liever de deur uitkijken om er vooral via computers, 'callcenters' en camera's mee te 'communiceren'. Zo moeten loketbediendes op stations het zich laten weggevallen dat een tekstbalk boven hun hoofd reizigers wegstuurt naar de automaat. Op aanschaf van een treinkaartje aan hun balie staat een boete.
Hart onder de riem
Als gevolg van dergelijk beleid kwijnt het persoonlijk contact met publieke en particuliere dienstverleners weg. Wie het kind van de rekening is laat zich raden: vroeg of laat is dat iedereen, meent Eén en Ander. Dit beleid verzwakt het samenleven.
Intussen gaat de gebruikelijke afweging van kosten en baten voorbij aan de maatschappelijke gevolgen van vervreemding, waarvan de prijs op termijn dus nog wel eens veel hoger kan uitvallen, zoals Van de Donk terecht vermoedt. Overigens zijn de kosten van de elektronische fa(cc)ade hoe dan ook bijzonder hoog maar blijven die veelal verborgen.
Stichting Eén en Ander heeft niet de illusie deze sluipende ontwikkeling te kunnen stuiten. Maar helemaal machteloos zijn we niet, meent ze. 'Als samenleving kunnen wij de loketbedienden die zich nog niet hebben laten wegwerken, met een lofdicht toch op zijn minst een hart onder de riem steken', aldus bestuurslid Gilles Boeuf van de stichting. De Haagse dichter-fotograaf Boeuf zit de jury van de poëzieprijs voor.
Ontroering
De jury beoordeelde de ingezonden gedichten aan de hand van enkele criteria: de literaire kwaliteit van het gedicht, de relatie van het gedicht met het thema en de mate waarin het gedicht een groot publiek zal aanspreken of zelfs ontroeren. De jury meent dat het ongepubliceerde gedicht Conciërge, aan loket van Martin Carrette uit Deinze bij Gent hier op aangrijpende wijze in slaagt.
Conciërge, aan loket
nog voor de deur kondigt zijn shag zich aan,
een geur van grijs, als een ongeschoren
herfstdag, als van uren op de lippen,
op het grauwe grove ruitjeshemd
kijkt van zijn kruiswoordraadsel op
door dikke vetgevlekte glazen, die hij voor
waterogen schuift. glimlacht naar het hem
voorgelegde formulier en neemt het aan
zijn handen gaan onhoudbaar beven, heftig
schudt hij nee. het leven heeft hem in zijn wrede
greep. hij neemt de hoorn, wil bellen
in zijn stem weerklinkt de keelklank
van een verweerde stad - hoe woordeloos
grijs ik vlucht. de dag maar bevend doorkom.
De stichting publiceert het bekroonde gedicht onder andere op haar website www.een-en-ander.nl. Tijdens de Algemene beschouwingen, later dit jaar, stelt het stichtingsbestuur het thema voor de Poëzieprijs 2009 vast.
http://www.een-en-ander.nl