Radboud Universiteit Nijmegen
Tv als aanjager van het paranormale, de moderne volksreligie
De volksreligie bloeit als nooit tevoren: het paranormale circuit is
een actuele vorm van volksreligie. Door de grote aandacht van tv voor
het paranormale komt de volksreligie onze huiskamers binnen. Televisie
is een krachtig vehikel voor een spiritueel offensief van
herbetovering, stelt dr. Frans Jespers, universitair docent
Vergelijkende godsdienstwetenschappen.
Jespers sprak op het symposium Godsdiensten en hun clichés van de
Faculteit der Religiewetenschappen en de Faculteit der Theologie,
woensdag 26 maart aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Jespers
doet onderzoek naar nieuwe religieuze bewegingen, en actuele
volksreligie behoort daartoe.
Geestelijke verzorging met astrologen, pendelaars, kaartenleggers
De paranormale sector floreert zozeer dat clichés als bijgeloof,
boerenbedrog of kwakzalverij ver naar de achtergrond zijn geschoven.
Werd de markt van het esoterische geloof vroeger voornamelijk op
lokaal niveau bediend, na 1980 zien we een toenemende aandacht voor
New-Agewinkels, paranormale beurzen en een directe voorziening via
televisie en internet.
De commerciële zenders in Nederland, RTL en SBS, zenden zelfs sinds
kort dagelijks vier uur lang live geestelijke verzorging uit met
behulp van astrologen, pendelaars, kaartenleggers en andere mediums,
interactieve programma's waaraan kijkers direct kunnen deelnemen. De
twee genoemde zenders ondersteunen voorts het paranormale wereldbeeld
met allerlei instructieve programma's zoals Char.
De televisiereligie maakt gebruik van gedachtegoed van New Age. Met
name de verwijzingen naar reïncarnatie en naar magische praktijken uit
exotische religies komen uit het Nieuwetijdsdenken.
Ook traditionele religieuze omroepen hebben volksreligie ontdekt
Opvallend aan deze televisiereligie is het laagdrempelige, het
commerciële en het vermaakskarakter. Toch hebben ook de traditionele
religieuze omroepen de volksreligie ontdekt, aldus Jespers. De
wonderen zijn volop terug in de aandacht van KRO en NCRV, en de EO
onderzoekt gebedsgenezers en bijna-dood-ervaringen.
Jespers: 'We zien een presentatie van volksreligie vol symboliek over
de spirituele wereld, met een onverbloemd commerciële verpakking en
een hoog entertainment-gehalte. In deze paranormale supermarkt zijn
zowel de aanbieders als de afnemers voornamelijk vrouwen. De techniek
van televisie en internet maakt zowel openbaar meekijken als een
aanbod op individuele maat mogelijk.'
Succes van de spirituele revolutie
Het paranormale circuit is intussen zo machtig en indringend, dat het
de gangbare clichés wegdrukt, constateert Jespers: 'Een flink deel van
onze bevolking heeft fiducie in dit type religie en onderzoek heeft
vastgesteld dat paranormale onderwerpen inmiddels in alle
bevolkingslagen bespreekbaar zijn geworden.'
Waren er in de jaren zestig nog twee gescheiden circuits, dat van New
Age en het paranormale, beide zijn na 1980 wat dichter bij elkaar
gekomen. Vervolgens kwamen er televisieprogramma's over esoterische
onderwerpen en begonnen de christelijke omroepen met hun
wonderprogramma's. Er verschenen spirituele wellnessbladen zoals
Happinez, die binnen enkele jaren een hoge oplage bereikten.'En na een
groot aantal jaren indoctrinatie lijkt Nederland sinds kort rijp voor
de dagelijkse portie Astro-tv', aldus Jespers.
Sociale controle ontbreekt
Frans Jespers ziet nog een andere reden voor de opmars van de
spirituele revolutie. Die ligt in het mechanisme van de massamedia.
'Doordat media zoals televisie en internet direct het privédomein, de
huiskamer binnenkomen, kunnen kijkers en internetlezers zelf hun
mening vormen, niet gehinderd door sociale controle. Juist in deze
privésfeer vindt tegenwoordig de levensbeschouwelijke
identiteitsconstructie plaats, op eigen gezag. Vanuit nieuwsgierigheid
of wanhoop zoeken mensen contact met een helderziende. Niemand anders
hoeft het te weten.'
Tegenkrachten geven strijd op
De tegenkrachten moeten de strijd geleidelijkaan opgeven, concludeert
Jespers. De kerken protesteren niet meer tegen het paranormale, ze
moeten zelfs toestaan dat hun omroepen stilletjes proberen mee te eten
uit de ruif van dat circuit. De Stichting Skepsis voert eenzaam een
machteloze strijd. De bevriende Vereniging tegen Kwakzalverij is vorig
jaar praktisch failliet gegaan. Ook wetenschappers of rechters zullen
niets ondernemen zolang burgers in alle vrijheid aan paranormale
activiteiten kunnen deelnemen en weer kunnen afhaken. Jespers: 'Het
zijn spannende tijden voor godsdienstwetenschappers'.