Nationale Bank van Belgie
2008-03-17
Banencreatie, banenverlies en deelname van de ondernemingen aan de internationale handel
door M. Pisu
NBB Working Paper No 130 - Research Series
Het onderzoek naar de impact van het globaliseringsproces op de werkgelegenheid is traditioneel gebaseerd
op gegevens per industrietak of per land. Volgens de gebruikelijke economische handelstheorieën zal de
liberalisering van de handel aanleiding geven tot werkgelegenheidsverschuivingen van de bedrijfstakken die
concurreren met de invoer naar de uitvoergerichte bedrijfstakken, overeenkomstig hun comparatieve
voordeel. Toch blijkt in het grootste gedeelte van de empirische literatuur geen dergelijk proces van
werkgelegenheidsverschuivingen tussen de bedrijfstakken te zijn vastgesteld. De meeste verschuivingen
lijken plaats te vinden binnen de industrietakken zelf, hoe eng ze ook worden gedefinieerd, in plaats van
tussen de industrietakken onderling. Talrijke empirische studies hebben bevestigd dat dit te wijten is aan de
heterogeniteit op ondernemingsniveau. Elke bedrijfstak van de economie is samengesteld uit
ondernemingen met een verschillend productiviteitsniveau en groeitempo. Dit feit geeft aanleiding tot een
omvangrijk proces van werkgelegenheidsverschuivingen binnen elke bedrijfstak, waarbij een aantal
ondernemingen een expansie zullen doormaken en banen zullen creëren, terwijl andere zullen inkrimpen en
banen zullen afstoten. Dit zal gebeuren ongeacht het comparatieve voordeel dat hun activiteitstak kenmerkt.
De afgelopen tien jaar is uit een grote hoeveelheid aan empirische onderzoeksresultaten met betrekking tot
de internationale activiteiten op ondernemingsniveau ook gebleken dat de ondernemingen die actief zijn op
de internationale markten, verschillen van de zuiver binnenlandse ondernemingen. De eerste zijn over het
algemeen productiever, hebben meer werknemers in dienst, en groeien sneller. Deze gestileerde feiten
werden onlangs opgenomen in een nieuwe categorie van theoretische modellen gebaseerd op heterogene
ondernemingen, in plaats van op de representatieve onderneming. Deze modellen relateren het proces van
intra-industriële werkgelegenheidsverschuivingen aan de ondernemingsspecifieke aanwezigheid op de
internationale markten. Omdat het opzetten van een internationale handelsactiviteit een dure
aangelegenheid is, zullen slechts enkele ondernemingen dit effectief kunnen doen. Deze ondernemingen
zullen een expansie kennen en banen kunnen creëren, terwijl de andere zullen inkrimpen en banen zullen
afstoten als gevolg van de buitenlandse concurrentie.
Volgens deze nieuwe categorie van internationale handelsmodellen zijn de keuzes inzake de uitvoer, de
invoer en de buitenlandse directe investeringen verantwoordelijk voor alle banencreatie en banenverlies,
evenals voor de hieruit voortvloeiende werkgelegenheidsverschuivingen binnen de economie. Uiteraard is
het onwaarschijnlijk dat dit in werkelijkheid ook het geval zou zijn, aangezien het proces van inkrimping en
expansie van individuele ondernemingen kan worden beïnvloed door heel wat andere factoren, die in deze
modellen buiten beschouwing worden gelaten.
Het is de bedoeling van deze paper om de omvang te bepalen van de intra-industriële
werkgelegenheidsverschuivingen die worden veroorzaakt door de ondernemingsspecifieke aanwezigheid op
de internationale markten. De gegevens waarvan gebruik wordt gemaakt, hebben betrekking op alle
Belgische industriële ondernemingen van 1998 tot 2004, en bieden de mogelijkheid om te bepalen welke
ondernemingen actief zijn op de internationale markten en op welke manier, d.w.z. via uitvoer, invoer en/of
buitenlandse directe investeringen. Aan de hand van de gegevens kan tevens worden achterhaald welke
ondernemingen toetreden tot of uittreden uit de internationale markten, en kunnen de oprichtingen en
sluitingen van ondernemingen worden bepaald.
Uit de resultaten blijkt dat, na correctie voor de omvang en voor de kenmerken per industrietak, de
ondernemingen die actief zijn op de internationale markten gemiddeld een hogere werkgelegenheidsgroei
kennen dan de zuiver binnenlandse ondernemingen. Deze resultaten verhullen evenwel een grote
heterogeniteit. Alle types van ondernemingen die op verschillende manieren actief zijn op de internationale
markten, lijken gelijktijdig banen te creëren en af te stoten. Derhalve lijken de internationale handel en de
buitenlandse directe investeringen niet steeds gepaard te gaan met enkel een uitbreiding of een inkrimping
Communicatie de Berlaimontlaan 14 tel. + 32 2 221 46 28 Ondernemingsnummer:
Nationale Bank van België n.v. 1000 Brussel www.nbb.be 0203.201.340 RPR Brussel
---
van de werkgelegenheid, maar met beide. De toetredes tot en de uittredingen uit de internationale markten
lijken duidelijk verband te houden met respectievelijk de banencreatie en het banenverlies.
Wat het verschuivingseffect betreft, blijkt uit de bevindingen dat binnen welbepaalde industrietakken de
aanwezigheid op de internationale markten goed is voor een klein percentage van de totale
werkgelegenheidsverschuivingen, namelijk tussen circa 6 en 30 procent. Bovendien is het
verschuivingseffect sterker voor grote dan voor kleine ondernemingen. Bij de laatste is de aanwezigheid op
de internationale markten goed voor slechts 2 à 5 procent van de totale verschuivingen.
Deze resultaten sluiten aan bij de voorspellingen van de internationale handelsmodellen op basis van
heterogene ondernemingen met betrekking tot de verschuiving van middelen naar ondernemingen die actief
zijn op de internationale markten. Deze bevindingen zaaien evenwel ook twijfel over de dramatische effecten
op de werkgelegenheidsverschuivingen, die in de populaire pers vaak worden toegeschreven aan de
internationale handel, althans voor ontwikkelde landen zoals België, die recentelijk geen drastische periodes
van liberalisering van de handel hebben doorgemaakt.
Communicatie de Berlaimontlaan 14 tel. + 32 2 221 46 28 BTW BE 0203.201.340
Nationale Bank van België n.v. BE-1000 BRUSSEL www.nbb.be RPR Brussel
---- --