Nederlands Vaccinatie Instituut
Naaldvrij vaccineren realiteit
zondag, 23 december 2007
De makers van Star Trek voorzagen het al: naaldvrij vaccineren heeft
de toekomst. Er lopen allerlei onderzoeken naar naaldvrije toediening
van vaccins. Zo heeft Vical, een Amerikaans bedrijf dat DNA-vaccins
ontwikkelt, onlangs een fase 1-onderzoek uitgebreid naar een naaldvrij
DNA-vaccin in de strijd tegen een mogelijke grieppandemie. Ook het NVI
doet al jaren research naar naaldvrije mogelijkheden.
Ondanks de goede bedoelingen van de mensen op het consultatiebureau en
de geruststellende woorden van ouders, is het krijgen van een prik
voor veel kinderen nog steeds beangstigend. Vaccineren zonder prikken
zou niet alleen voor hen een uitkomst zijn. Naaldvrij vaccineren zou
het mogelijk maken om meer vaccins op te nemen in het
Rijksvaccinatieprogramma, omdat je daarmee niet meer vastzit aan de
(psychologische) grens van maximaal twee prikken per consult. Maar
vooral biedt het de mogelijkheid om tijdens epidemieën zeer snel grote
groepen mensen te vaccineren, zonder dat de mensen die de vaccins
toedienen daarvoor speciaal opgeleid moeten zijn.
Pandemie
De dreiging van een grieppandemie is een goed voorbeeld. Als er een
uitbraak komt van een nieuw griepvirus dat mensen in allerlei gebieden
van de wereld ziek maakt, omdat bijna niemand voldoende afweer heeft
tegen het virus, is het van groot belang dat er snel een afdoende
vaccin wordt gemaakt en dat mensen massaal worden gevaccineerd.
Het DNA-vaccin dat het Amerikaanse Vical heeft ontwikkeld, bevat een
adjuvans (hulpstof) genaamd Vaxfectin dat de immuunreactie versterkt.
In het fase 1-onderzoek dat het bedrijf uitvoert, wordt het vaccin
zowel via een gewone injectie als via een injectiepistool toegediend.
Dit naaldvrije injectiesysteem (de Biojector 2000 van Bioject) heeft
in eerdere studies laten zien dat het de werking van de DNA-vaccins
versterkt. De studie die nu loopt, moet de veiligheid, verdaagbaarheid
en afweerreactie bij mensen verder aantonen.
'In augustus hebben we voor het eerst een vaccin met de nieuwe
adjuvans uitgetest bij mensen', vertelt Larry Smith van Vical, 'en nu
zijn we begonnen om deze vaccins voor het eerst bij mensen toe te
dienen via een naaldvrije injectie. Dit zijn cruciale stappen op weg
naar de ontwikkeling van alternatieve vaccins en toedieningen.'
Een pijnvrije olifant
De technologie van het naaldvrij toedienen van injecties is niet
nieuw. In 1960 ontwikkelde Aaron Ismach al het eerste injectiepistool.
Het naaldvrij injecteren werd tot nu toe vooral gebruikt bij het
vaccineren van Amerikaanse militairen en bij het zelf injecteren van
diabetici.
Maar het laatste decennium zijn er meerdere nieuwe apparaten op de
markt gekomen. Zoals de Biojector, een injectiepistool waarmee je
zowel subcutaan (onder de huid) als intramusculair (in de spier) kunt
injecteren zonder gebruik van naalden. Het vloeibare medicijn wordt
met grote druk door een klein gaatje van het apparaat gedrukt, dat
tegen de huid wordt gehouden. De vloeistof wordt door de huid heen
gedrukt en door het onderliggende weefsel opgenomen. Helemaal pijnloos
is dat niet altijd, geeft de fabrikant eerlijk toe. Sommige medicijnen
en vaccins kunnen een branderig of stekend gevoel geven. Voor erg
angstige kinderen kan het apparaat uitgebreid worden met
olifantenoren, waardoor het op een blauw olifantje met slurf lijkt.
Huid openen met geluid
Er is ook een draagbaar toestel, de Sonoprep (Echo Therapeutics) dat
ultrasone golven gebruikt om pijnloos kleine openingen te maken in de
huid. SonoPrep is het geesteskind van Robert Langer, een chemisch
ingenieur die een nieuwe manier bedacht om door de buitenste laag van
de opperhuid, de stratum corneum, heen te dringen. Dit dunne laagje
met dode huidcellen en dikke vetcellen (lipiden) houdt vrijwel alles
buiten. Volgens Langer ziet het er onder de microscoop uit als stenen
en cement. Door het gebruik van lage-frequentie geluiden worden de
'cementachtige' vetcellen vloeibaar en ontstaat een tijdelijke opening
in de huid waar vloeistoffen en grote moleculen doorheen kunnen.
Patiënten horen een sissend geluid als bij frisdrank en voelen een
lichte tinteling, maar voelen geen pijn omdat de hoornlaag geen
zenuwen bevat. Binnen een dag is de huid weer zoals voorheen, volgens
Langer. Het apparaat is oorspronkelijk ontwikkeld om Lidocainecrème
sneller in de huid te laten dringen, maar er zijn nu meerdere
samenwerkingsverbanden met vaccinproducenten die de methode willen
gebruiken voor de toediening van vaccins.
Zelfdoeners
Veel naaldvrije systemen, zoals bijvoorbeeld de PenJet (PenJet
Corporation) en de Mini-Ject (Valeritas), zijn eigenlijk ontwikkeld om
het patiënten mogelijk te maken zichzelf te injecteren met medicijnen.
Dit soort systemen zijn klein, wegen vrijwel niets, en zijn simpel te
gebruiken. Toch kun je bijvoorbeeld met de Mini-Ject, volgens de
fabrikant, een uiteenlopende reeks van medicijnen toedienen, van
kleine moleculen tot grote eiwitten, kwetsbare antilichamen en
vaccins.
NVI onderzoekt mini-naaldjes
Binnen het NVI wordt al jarenlang de nodige research gedaan om
alternatieve toedieningsvormen te ontwikkelen, zoals vaccineren via
een neusspray (tegen het RSV-virus), via pleisters en het naaldloos
vaccineren. Het NVI werkt voor deze laatste ontwikkeling samen met de
Bioneedle Group die mininaaldjes ontwikkelt die vrijwel pijnloos in de
huid gebracht kunnen worden. In het één centimeter kleine naaldje zit
een vaccin dat met een pijpje door de huid wordt geblazen. De huid
wordt hierbij niet aangeraakt. Het pijnloze proces duurt minder dan
een milliseconde. De mininaaldjes zijn van een afbreekbare stof en
lossen na toediening op. Het NVI zoekt nu samen met de Bioneedle Group
bepaalde antigeen-mininaaldje-combinaties. Bij een eerste experiment
bij muizen met tetanustoxoïd werd een vergelijkbare immuunrespons
gevonden als met conventionele naalden. De volgende stap is onderzoek
met hepatitis B-antigeen en influenzavaccin.
Bronnen:
Artikel over Vicals nieuwe vaccin: PR Newswire, 6 december 2007
Eerdere artikelen over naaldvrij vaccineren op de NVI-website
Overzicht nieuwe apparaten:
Centers for Disease Control and Prevention (CDC)
OneMedPlace
Biojector 2000 (Bioject)
Sonoprep (Echo Therapeutics)
PenJet (PenJet Corporation)
Mini-Ject (Valeritas)