abcdefgh
Aan
de voorzitter van de Tweede Kamer
der Staten-Generaal
Binnenhof 4
2513 AA DEN HAAG
Contactpersoon Doorkiesnummer
- -
Datum Bijlage(n)
19 december 2007 -
Ons kenmerk Uw kenmerk
DGW/BOI 2007/1822
Onderwerp
Internetstemmen bij de waterschappen
Geachte voorzitter,
Op 21 november jl. heeft Uw Kamer gesproken over het wetsvoorstel Wijziging van de
Experimentenwet Kiezen op Afstand in verband met de verlenging van de werkingsduur
van die wet. Daarbij is ook het voorgenomen gebruik van internetstemmen bij de
waterschapsverkiezingen in 2008 aan de orde geweest. De Staatssecretaris van BZK heeft
toegezegd dat ik u daarover zou informeren. Daartoe strekt deze brief.
De herziening van de Waterschapswet
Onlangs is het voorstel van Wet modernisering waterschapsbestel door de Staten-
Generaal aanvaard (Stb. 2007, 208). Door deze wet zijn onder andere de bepalingen over
bestuurssamenstelling en verkiezingen in de Waterschapswet ingrijpend gewijzigd. Op
grond van deze gewijzigde Waterschapswet dienen er in het najaar van 2008 in alle
waterschappen tegelijk verkiezingen te worden gehouden met het oog op het aantreden
van de nieuwe leden van het algemeen bestuur in januari 2009. Tevens zijn ingevolge de
Waterschapswet de uitvoeringsbepalingen met betrekking tot de verkiezingen opgenomen
in het Waterschapsbesluit (Stb. 2007, 497) Tot op heden ontbrak een wettelijke regeling,
de verkiezingsprocedures werden vastgelegd in de bij provinciale verordening vastgestelde
waterschapskiesreglementen.
Briefstemmen als hoofdregel, internetstemmen als tweede stemvorm
Bij het wettelijk regelen van de verkiezingsprocedure is de gangbare praktijk bij de
waterschappen het uitgangspunt geweest. Sedert de inwerkingtreding van de
Waterschapswet in 1992 vindt het stemmen bij de waterschapsverkiezingen in het
Postadres Postbus 20901, 2500 EX Den Haag Telefoon 070 351 61 71
Bezoekadres Plesmanweg 1-6, 2597 JG Den Haag Fax 070 351 78 95
bereikbaar met tram 9 (station hs en cs) en bus 22 (station cs)
DGW/BOI 2007/1822
algemeen plaats per brief. Dit briefstemmen is in de nieuwe wet gehandhaafd als
hoofdregel.
Daarnaast heeft bij de waterschappen steeds de wens geleefd om de toegankelijkheid van
de waterschapsverkiezingen te vergroten. Al in 1999 heeft daarom een aantal
waterschappen naast het stemmen per brief de mogelijkheid geboden de stem per
telefoon uit te brengen. Verreweg de meeste kiesgerechtigden die van deze mogelijkheid
gebruik hebben gemaakt waren zeer tevreden, maar het aantal kiezers dat per telefoon
heeft gestemd viel tegen. Uit onderzoek was intussen gebleken dat internetstemmen
positiever zou worden ontvangen dan het stemmen via de telefoon. Dit was voor het
hoogheemraadschap van Rijnland aanleiding de mogelijkheden van het gebruik van
internet bij de verkiezingen nader te onderzoeken. Op grond van de onderzoeken en
uitgevoerde testen heeft het hoogheemraadschap besloten bij de verkiezingen van 2004
voor het gehele beheersgebied de kiezers de mogelijkheid te bieden de stem met behulp
van internet uit te brengen. Het kiesreglement voor het hoogheemraadschap van Rijnland
is door de provincie Zuid-Holland met het oog hierop aangepast. Ook het waterschap De
Dommel besloot dat jaar zijn kiezers de mogelijkheid van internetstemmen te bieden, met
gebruikmaking van de ervaringen en de expertise van Rijnland. Het onderdeel
internetstemmen is tijdens deze verkiezingen probleemloos verlopen. In het totaal konden
circa 2 miljoen stemgerechtigden stemmen tijdens de verkiezingen voor Rijnland en De
Dommel. Van degenen die gestemd hebben, heeft 30% dit gedaan via internet.
In overleg met de waterschappen heeft mijn ambtsvoorganger besloten de mogelijkheid
van internetstemmen in de gewijzigde Waterschapswet op te nemen, gezien de positieve
ervaringen in 2004. Om die reden is in artikel 20, derde lid, van de wet voorzien in de
mogelijkheid van het aanbieden van een tweede stemmethode met behulp van
informatie- en communicatietechnologie, naast het briefstemmen. Deze tweede,
facultatieve, stemvorm in de Waterschapswet omvat het internetstemmen. Vanwege de
relatieve nieuwheid van deze stemvorm is het aanbieden ervan echter niet verplicht
gesteld. Waterschappen dienen het briefstemmen aan te bieden, maar kunnen daarnaast
ook internetstemmen aanbieden, mits zij in staat zijn ook met deze stemvorm te voldoen
aan de in het Waterschapsbesluit gestelde vereisten t.a.v. stemgeheim, betrouwbaarheid
en integriteit.
De ontwikkeling van de internetstemdienst
De waterschappen zijn in de afgelopen jaren verder gegaan met het ontwikkelen van het
internetstemmen. Het Waterschapshuis, de stichting waarin de waterschappen
samenwerken op ICT-gebied, heeft het internetstemmen gefaciliteerd voor kiezers in het
buitenland bij de in 2006 gehouden Tweede-Kamerverkiezingen. De internetstemdienst is
ook voor deze verkiezing uitvoerig getest en onderzocht. In april 2007 heeft de
staatssecretaris van BZK het evaluatierapport van dit experiment aangeboden aan Uw
Kamer (TK 2006-07, 30800 VII nr. 48). De belangrijkste uitkomst van de evaluatie is dat
de kiezers in het buitenland vinden dat stemmen per internet toegevoegde waarde heeft
boven het stemmen per brief. Naar de opvatting van deze kiezers maakt het de deelname
aan de verkiezing toegankelijker.
---
DGW/BOI 2007/1822
Voor de waterschapsverkiezingen 2008 heeft de Unie van Waterschappen een
projectorganisatie in het leven geroepen, die het Waterschapshuis opdracht heeft gegeven
om de internetstemdienst verder te ontwikkelen en testen, in samenhang met het
briefstemmen en de geautomatiseerde stemverwerking. Alle waterschappen nemen deel
aan dit project. Op die manier kan er kostenefficiënt gewerkt worden. Ook met het oog
op de landelijke publiciteit is het belangrijk dat alle waterschappen samenwerken en
dezelfde keuze maken. Het voornemen van de waterschappen is om zowel briefstemmen
als internetstemmen aan te bieden tenzij nieuwe testresultaten in de komende maanden
aanleiding geven om daarvan af te zien.
Waarborgen aan het verkiezingsproces
Eind september 2007 is het rapport "Stemmen met vertrouwen" van de commissie
Korthals Altes verschenen. Dit advies is uitgebracht op verzoek van de Staatssecretaris van
BZK en heeft betrekking op de verkiezingen die onder de Kieswet vallen. De
waterschapsverkiezingen horen daar niet bij. Toch is het rapport ook voor de
waterschapsverkiezingen relevant, gezien de algemene geldigheid van de aanbevelingen.
De Adviescommissie definieert een achttal waarborgen voor het verkiezingsproces. Het
rapport van de Adviescommissie geeft ook aan, dat het in de praktijk niet mogelijk is om
aan alle waarborgen in absolute zin te voldoen. Het verkiezingsproces kent daarvoor
teveel spanningsvelden. Er moet daarom altijd naar een balans worden gezocht.
In dit licht moeten ook de waterschapsverkiezingen worden bezien.
Waterschapsverkiezingen komen vanuit een volledig andere traditie dan de verkiezingen
binnen de algemene democratie. Zoals gezegd, is sedert de totstandkoming van de
Waterschapswet in 1992 briefstemmen altijd het uitgangspunt geweest. Deze methode
voldoet niet volledig aan de waarborgen die de commissie Korthals Altes heeft
gedefinieerd. Zo is bij het briefstemmen de controleerbaarheid beperkt. Nadat het
stembiljet in de brievenbus is gedeponeerd, is niet meer na te gaan of dit stembiljet
daadwerkelijk wordt bezorgd en verwerkt. Ook het stemgeheim en de stemvrijheid (risico
van familyvoting) kan niet worden gegarandeerd. In de praktijk van de
waterschapsverkiezingen zijn er tot op heden echter geen aanwijzingen geweest dat dit
tot problemen heeft geleid of tot bezwaren bij kiesgerechtigden. De afweging van de
aanvaardbaar gebleken risico's tegen de voordelen van het briefstemmen
(toegankelijkheid, uitvoerbaarheid verkiezingen en kosten) heeft geleid tot het besluit om
op deze wijze verder te gaan. Daarbij is wel getracht met de nieuwe regeling de
bovengenoemde bezwaren zoveel mogelijk te ondervangen. Zo biedt het
Waterschapsbesluit een uitweg in het geval van familyvoting: iemand die zijn stem niet in
vrijheid heeft kunnen uitbrengen, heeft de mogelijkheid naar het kantoor van het
waterschap te gaan, daar vervangende stembescheiden op te vragen en ter plekke zijn
stem opnieuw uit te brengen. De oorspronkelijk uitgebrachte stem is door het aanvragen
van vervangende stembescheiden ongeldig geworden. Ook voor een ander bezwaar bij
het briefstemmen, namelijk de mogelijkheid van misbruik van ontvreemde, verloren of
zoekgeraakte stembiljetten door derden, is een oplossing gevonden. In het
Waterschapsbesluit wordt de mogelijkheid geboden de kiesgerechtigde te verplichten op
het stembiljet een niet identificeerbaar gegeven in te vullen. Indien dit gegeven niet of niet
juist is ingevuld is de uitgebrachte stem ongeldig.
---
DGW/BOI 2007/1822
Het daarnaast aanbieden van internetstemmen vergroot, mits de techniek betrouwbaar is,
de toegankelijkheid, de transparantie en de controleerbaarheid nog verder. Bij het
uitbrengen van een stem per internet kan de kiezer bijvoorbeeld wel controleren of zijn
stem is meegeteld. Binnen het project Landelijke Waterschapsverkiezingen hebben de
waterschappen voorts besloten de internetstemvoorziening Open Source te maken. Het
streven is dit uiterlijk zes maanden voor de verkiezingen van november 2008 gereed te
hebben, zodat de transparantie en de controleerbaarheid maximaal kunnen zijn.
Het rapport "Stemmen met vertrouwen" is voor mij aanleiding om bij de wettelijk
voorgeschreven evaluatie van de verkiezingen van het waterschapsbestuur het
verkiezingsproces bij de waterschappen opnieuw te bezien. Ik zal daarbij uiteraard
betrekken de keuzes die het kabinet zal maken bij de verdere implementatie van het
kabinetsstandpunt naar aanleiding van het rapport van de Adviescommissie. Dit kan leiden
tot aanpassing van het verkiezingsproces voor 2012.
Waterschapsverkiezingen 2008
Voor de waterschapsverkiezingen van 2008 ligt de procedure vast in de (recent
gewijzigde) Waterschapswet en het bijbehorende Waterschapsbesluit. Het briefstemmen is
daarbij zoals gezegd de hoofdregel. De enige beslissingsruimte die er nog is, betreft de
keuze van de waterschappen om wel of niet internetstemmen aan te bieden naast het
briefstemmen. Voorwaarde is uiteraard wel dat naar de laatste stand der techniek het
internetstemmen betrouwbaar en transparant moet zijn, waardoor de zekerheid en de
veiligheid van het verkiezingsproces kunnen worden gegarandeerd.
Uw zorg omtrent elektronische stemvormen is voor de waterschappen en voor mij
aanleiding om de besluiten hieromtrent met extra grote zorgvuldigheid te nemen. Ik heb
hierover regelmatig overleg met de Unie van Waterschappen.
De waterschappen hebben het systeem van internetstemmen de afgelopen jaren zeer
uitgebreid laten testen in externe audits en zijn daar nog mee bezig. Deze aanpak leidt mij
tot de conclusie dat de waterschappen de uiteindelijke beslissing om wel of niet
internetstemmen aan te bieden zo goed mogelijk onderbouwd zullen nemen.
Het Waterschapsbesluit geeft mij de mogelijkheid tot het stellen van nadere regels
omtrent de toe te passen stemvoorziening, waaronder de eis dat de voorziening wordt
goedgekeurd door een onafhankelijke instantie. Uit oogpunt van zorgvuldige
besluitvorming ben ik voornemens een deskundige en onafhankelijke instantie te vragen
mij op basis van alle reeds uitgevoerde onderzoeken een oordeel te geven over de
betrouwbaarheid van de stemvoorziening. De mogelijkheden hiertoe worden momenteel
uitgewerkt.
---
DGW/BOI 2007/1822
Op deze wijze zullen de waterschappen en ik gezamenlijk, maar ieder vanuit onze eigen
verantwoordelijkheid, tot een gedragen besluit komen inzake het aanbieden van
internetstemmen en de toepassing van de door de waterschappen ontwikkelde
stemdienst. Het internetstemmen zal alleen worden aangeboden, indien alle voorzienbare
risico's redelijkerwijze uitgesloten kunnen worden.
Hoogachtend,
DE STAATSSECRETARIS VAN VERKEER EN WATERSTAAT,
J.C. Huizinga-Heringa
---
Ministerie van Verkeer en Waterstaat