Universiteit van Tilburg

13 december 2007

Slachtoffers oplichting herkennen zwendelaarstaal niet

Promotie Karla Pak en Doug Shadel over consumentenbedrog

Slachtoffers van loterij- en investeringsoplichting zijn meer financieel geletterd dan niet-slachtoffers en minder goed in staat zwendelaars te herkennen op grond van wat zij zeggen. Dat blijkt uit onderzoek in de Verenigde Staten van Karla Pak en Doug Shadel, waarop zij op 19 december promoveren aan de Universiteit van Tilburg. Oplichters stemmen hun tactiek bovendien af op het psychologische profiel van hun slachtoffer. Om het aantal slachtoffers te verminderen zouden consumenten dan ook geschoold moeten worden in het herkennen van overredingstechnieken, stellen de onderzoekers.

Consumentenoplichting is een groeiend probleem in de Verenigde Staten, maar ook elders in de wereld. In de VS strijken zwendelaars volgens schattingen zo'n 40 miljard dollar per jaar op. Gemiddeld wordt jaarlijks volgens de Verenigde Naties zo'n 7,7% van de bevolking in geïndustrialiseerde Europese landen slachtoffer van oplichting. Waarschijnlijk is dat percentage overigens veel hoger, want veel slachtoffers melden zich niet. De Amerikaanse onderzoekers Karla Schweitzer Pak en Doug Shadel onderzochten consumentenbedrog in de Verenigde Staten door dat te beschouwen als een communicatieproces, waarbij de zwendelaar op effectieve wijze een boodschap overbrengt aan het slachtoffer. De promovendi onderwiepen zowel de boodschap als het slachtoffer aan een nauwkeurige analyse. Voor de analyse van de boodschap bekeken de onderzoekers geluidsbanden van de Amerikaanse justitie en de FBI, waarop gesprekken stonden tussen oplichters en slachtoffers. Ze kozen daarvoor de banden van de zeven meest voorkomende typen oplichting, onder meer op het gebied van investeringen, credit cards, loterijen en reizen. Uit de analyse blijkt dat oplichters bij alle typen oplichting sociale beïnvloedingstechnieken gebruiken, zoals intimidatie van de klant, geloofwaardig overkomen door middel van certificaten, de klant ervan overtuigen dat anderen hun zijn voorgegaan, of zich voordoen als iemand die hulp nodig heeft. Oplichters bepalen de inzet van hun technieken op geraffineerde wijze door middel van een reeks vragen aan hun potentiële slachtoffer.

Overredingstechnieken herkennen
Slachtoffers van oplichting verschillen volgens de onderzoekers duidelijk van mensen die zich niet laten oplichten. Dat blijkt uit de afname van twee enquêtes onder slachtoffers van loterij- en investeringsfraude en onder niet-slachtoffers. De slachtoffers van investeringsbedrog zijn verrassend genoeg meer financieel geletterd dan de gemiddelde consument, aldus Pak en Shadel. Daarnaast hebben ze vaker een negatieve levenservaring meegemaakt en luisteren ze eerder dan niet-slachtoffers naar verkooppraatjes van vreemden. Bovendien zijn ze minder goed in staat om oplichtingsgetinte uitspraken van zwendelaars te onderscheiden. Om het aantal slachtoffers terug te dringen, zouden consumenten dan ook moeten worden voorgelicht over overredingstechnieken, stellen de onderzoekers. Daarmee kunnen consumenten beter herkennen wanneer ze worden overgehaald om iets te kopen wat ze eigenlijk niet willen. Omdat in principe iedereen ten prooi kan vallen aan oplichterij, is dat volgens Pak en Shadel geen overbodige luxe.

Karla B. Schweitzer Pak (1976, Clarkston, Michigan, VS) studeerde Oosterse taal en cultuur aan de University of Chicago en Psychologie aan de University of Washington, Seattle. Ze werkte als onderzoeksassistent bij de University of Chicago en de University of Washington en is sinds 2004 verbonden aan AARP Washington (American Association of Retired Persons), eerst als onderzoeksadviseur en sinds 2005 als programmacoördinator.

Douglas P. Shadel (1957, Winchester, Virginia, VS) studeerde politicologie aan de Universiteit van Washington, Public Administration aan Evergreen State College en Educational Leadership aan Seattle University. Hij publiceerde vele boeken, artikelen en documentaires over onder meer consumentenbedrog en won diverse prijzen voor zijn werk op het gebied van fraudebestrijding. Sinds 2003 is hij directeur van AARP (American Association of Retired Persons) in de Amerikaanse staat Washington.

Het promotieonderzoek van Pak en Shadel werd uitgevoerd bij en gefinancierd door AARP Washington.