Persbericht
26 juni 2007
Russische sprookjes, volksverhalen en legenden in Het Groninger Museum
15 december 2007 t/m 6 april 2008
Het Groninger Museum presenteert van 15 december 2007 t/m 6 april 2008 de grote tentoonstelling Russische sprookjes, volksverhalen en legenden. Hoogtepunten in deze tentoonstelling zijn de vele schilderijen van de negentiende-eeuwse kunstschilders Victor Vasnetsov en Nikolas Roerich en de illustraties van Ivan Bilibin en Elena Polenova.
Na de succesvolle tentoonstellingen van Ilja Repin. Het geheim van Rusland in 2001, Het Russische Landschap in 2003 en In dienst van Diaghilev in 2004 is er een belangrijk onderwerp dat nog onderbelicht is gebleven in het overdonderende en veelzijdige aanbod van Russische kunst uit de negentiende eeuw: Russische sprookjes, volksverhalen en legenden.
Hoewel sprookjes al honderden jaren in de folkloretraditie voorkwamen, werden ze pas in de negentiende eeuw een volwaardig thema binnen de schilderkunst. De aandacht voor Russische legenden en sprookjes bloeide in deze periode op en kwam voort uit een verlangen om terug te grijpen op de traditie die uiting gaf aan het echte Rusland. Deze zoektocht naar de oorspronkelijke Russische traditie was uniek en leidde tot een eigen stijl in de Russische schilderkunst waarvan Victor Vasnetsov een van de belangrijkste vertegenwoordigers werd.
De schilderijen van Victor Vasnetsov en de iets later vervaardigde - maar zeker niet minder bekende - illustraties van Bilibin openden aan het eind van de 19de eeuw een nieuwe wereld. In dit imaginaire, magische rijk werden onderwerpen uit de Russische geschiedenis, legenden en literatuur gecombineerd met de technieken uit de nationale, folkloristische traditie en de nieuwe ontwikkelingen in de beeldende kunst van de negentiende eeuw. Op het moment dat de Russische schilders deze onderwerpen ter hand namen en ervoor kozen om deze op groot formaat doek vorm te geven brachten ze de werkelijkheid van het Russische land samen met de sprookjesachtige wereld van het verhaal. Het is onder meer deze combinatie van de realistisch weergegeven werkelijkheid met een fantasierijke, betoverende situatie - geschilderd op een formaat dat normaliter was voorbehouden aan belangrijke onderwerpen uit de geschiedenis - die maakt dat deze schilderijen blijvende indruk achterlaten bij de beschouwer. De strijd tussen goed en kwaad die de meeste sprookjes beheersen komt ook in de schilderijen naar voren. Toch werden deze schilderijen soms ook vervaardigd voor totaal andere doeleinden dan het letterlijke onderwerp van het verhaal. Zo werd het schilderij Het vliegende tapijt van Victor Vasnetsov geschilderd in opdracht van de machtige mecenas Savva Mamontov als wandvulling voor een nieuw spoorwegstation. Het grote formaat is daarmee meteen verklaard, maar door deze opdracht werd er ook een nieuwe dimensie aan het werk gegeven. Het vliegende tapijt stond nu plotseling ook symbool voor een vlucht naar de nieuwe wereld, toekomstige voorspoed en misschien zelfs vrijheid van geest. De verbeeldingskracht van het verhaal als instrument voor een maatschappelijke boodschap zorgt ervoor dat deze schilderijen niet louter als het betoverende rijk van de fantasie kunnen worden beschouwd. Andere belangrijke werken van Vasnetsov zijn: Ivan Tsarevitsj op de grijze wolf en Ridder op de kruising van wegen. Deze werken behoren tot de iconen van de negentiende-eeuwse Russische schilderkunst. Nikolas Roerich was voornamelijk geïnteresseerd in Slavisch heidendom, Scandinavische sagen en religieuze mythen uit het middeleeuwse Rusland. In zijn werk probeerde hij in kleurrijke patronen een vergane wereld op te roepen waarin mensen in harmonie dicht bij de natuur leefden.
Illustraties
Dit deel van de tentoonstelling is nauw verbonden met de literatuur en de sprookjes zelf. De prenten zullen een belangrijk deel uitmaken van de tentoonstelling aangezien sprookjes, legenden en volksverhalen voor het eerst in de beeldende kunst hun intrede deden in de vorm van illustraties. Ivan Bilibin zal hierin de grootste rol spelen. Hij produceerde unieke en eigenzinnige illustraties die nu tot een hoogtepunt kunnen worden gerekend in de geschiedenis van de Russische kunst. Ze overschrijden de grens van louter illustratie. In het werk van Bilibin komt ook de overeenkomst met het werk van Vasnetsov duidelijk naar voren. Een tweede belangrijke illustrator is Elena Polenova. Zij onderzocht de bronnen van de volksvertellingen om die wereld beter te kunnen begrijpen en reisde door de Kostroma Provincie om de verbale folklore op te tekenen.
De verbondenheid met de literatuur
Voordat het thema van sprookjes en legenden in de schilderkunst werd geaccepteerd, had het al een volwaardige plaats verworven binnen de literatuur. In de tentoonstelling zal daarom aandacht worden besteed aan het verhaal zelf en zal dat deel uit het sprookje worden verteld dat in het schilderij te zien is. Zo illustreerde Alexander Poesjkin bijvoorbeeld zijn eigen sprookjes in de jaren dertig van de negentiende eeuw. De sprookjes van Poesjkin als literair thema waren gedurende de hele negentiende eeuw populair bij kunstenaars, illustratoren en componisten. Sprookjes en legenden werden zo een bron van inspiratie, die zowel de poëtische verbeelding als historisch authentieke informatie bevatten en leidden tot de schepping van gedetailleerde 'literaire' voorstellingen. In tegenstelling tot de opvatting in de twintigste eeuw en vandaag de dag waren sprookjesboeken in de negentiende eeuw niet alleen bedoeld voor kinderen, maar juist ook voor volwassenen, omdat zij in staat waren om de grafische uitvoering van de illustraties en de door de kunstenaar vormgegeven prettig gestoorde wereld volledig te waarderen en te begrijpen.
Catalogus
In de catalogus komt zowel de kunsthistorische als de literaire betekenis van de sprookjes binnen de schilderkunst aan bod. Ook zal beschreven worden hoe en of de rol van sprookjes in de Russische maatschappij verschilde van die in de westerse maatschappij. De catalogus wordt uitgegeven door NAi Uitgevers.
De tentoonstelling kan worden gerealiseerd door een financiële bijdrage van de Stichting Fondsbeheer Culturele Relatie-evenementen Gasunie en Gasterra.
Mediapartner is AVRO Kunst.
Organisatie tentoonstelling:
Groninger Museum, Groningen
Tretyakov Museum, Moskou
Russisch Museum, St. Petersburg
Noot aan de redactie
Tentoonstellingsconcept: Patty Wageman
Productie: Carlijn Ubbens
Informatie: Josee Selbach, 050 3666555,
Fotobijschrift:
Viktor Vasnetsov
Grey Wolf, 1889
Oil on Canvas. 249 x 187 cm
Courtesy State Tretjakov Museum, Moscow
Groninger Museum - Museumeiland 1 - Postbus 90 - 9700 ME Groningen +31 (0)50 3666555 - I 0900-8212132 -