Het Koninklijk Huis
---
Toespraak door Prinses Laurentien, 8 december 2007
Opening van het Jubileumcongres Genootschap Onze Taal `Onze taal, onze
toekomst', Utrecht
NB: onderstreepte cijfers refereren aan
beelden die tijdens de toespraak worden getoond
Dames en heren, of misschien moet ik zeggen: Goeiemoggel,
De Turkse schrijver Ahmet Altan verwoordt zijn intense relatie met
zijn taal, het Modern Turks, met gevoelens waar wij ons denk ik allen
in kunnen vinden: "Van niets ben ik zo bang het te verliezen als mijn
moedertaal. Met woorden val ik in slaap, en met woorden word ik
wakker. Een groot aantal feiten waar ik blind voor was toen ik ze
meemaakte, dringen tot me door als ik de woorden naast elkaar zet,
slechts met woorden kan ik afdalen in de diepte van mijn gevoel."
Interessant is dat 75 geleden niet alleen Onze Taal werd opgericht,
maar ook Türk Dil Kurumu, de Turkse Taalvereniging!
Dus er is iets zo eigen zo universeel als taal?
Mijn complimenten aan de bedenkers van het thema van deze bijeenkomst.
Het getuigt van een dynamisch taalbegrip en van de wens om vooruit te
kijken. Drie belangrijke toekomstvragen zitten kunstig verpakt in het
congresthema "Onze taal, onze toekomst":
1. Wat is de context waarin onze taal zich ontwikkelt?
2. Wat is de toekomst van onze taal in die context, en wat wordt
er met "onze" taal bedoeld?
3. Wat is de toekomst van de organisatie Onze Taal tegen de
achtergrond van de veranderingen van de maatschappelijke context en de
rol van taal daarin?
Eerst: de context
Er zijn natuurlijk veel wetenschappelijke taalkundige aspecten die wij
in acht moeten nemen als wij over de toekomst van onze taal nadenken.
Ik zou het graag van buitenaf willen benaderen met de stelling dat de
maatschappelijke context de ontwikkeling van taal vormt en niet
andersom. Taal, taalbegrip en taalgebruik staan niet op zich. Wij
moeten veranderingen van de maatschappelijke context herkennen,
erkennen en begrijpen - en bezien hoe deze de taal beïnvloeden. De
meest wezenlijke veranderingen hebben te maken met de toegenomen
snelheid, bereikbaarheid en pluriformiteit van de interactie tussen
mensen en de rol van communicatie en informatie hierin.
Ik licht vijf van deze veranderingen toe. Ook ik probeer in die
veranderingen mee te komen. Dit is het pictogrammen-tijdperk .... dus
af en toe laat ik mijn ondersteunen door beelden....
Veranderende communicatiekanalen die ons in staat stellen om altijd en
overal met woord en tekst met elkaar te communiceren. Binnen 25 jaar
zijn fax, de computer, de mobiele telefoon, sms, skype en andere
communicatiekanalen onze levens gaan domineren. Precies 15 jaar jaar
geleden werd met de woorden "Merry Christmas" de eerste sms verstuurd
- waar deze week onder andere met deze krantenkop aan werd gememoreerd
. Dagelijks worden miljarden sms'jes verstuurd en ontvangen. Een
technisch snufje werd een cultureel fenomeen - met bijbehorend
taalgebruik zoals u ook in deze reclameuiting kunt zien en horen. [op
scherm: Goeiemoggel - reclamespot van KPN, 2]
Communicatie is directer geworden; informatie wordt steeds sneller met
elkaar uitgewisseld. Voor jongeren gaat zelfs e-mail te langzaam.
Chatten via MSN of een zogenoemde krabbel achterlaten op Hyves.. dat
is de wijze waarop met name jongeren communiceren. Deze week werd de
vijf miljoenste deelnemer van Hyves verwelkomd. Ook hier kan het niet
anders dan dat dit invloed heeft op het taalgebruik. "Is dat niet
zorgwekkend?", wordt mij vaak gevraagd. Ik heb niet de deskundigheid
om deze vraag vanuit de linguistiek of vanuit cultureel-historisch
perspectief te beantwoorden.
Vanuit mijn vakgebied communicatie zie ik taal vooral als een
communicatiemiddel dat essentieel is om elkaar te begrijpen en van
elkaar te leren en dus om samen te kunnen leven. Dat de communicatie
van jongeren onderling niet altijd volgens de formele conventies gaat
hoeft daarin niet altijd een probleem te zijn, als mensen de
afgesproken convensies maar wel begrijpen. Gezien vanuit mijn werk op
het gebied van geletterdheid en leesbevordering zie ik wel welke
enorme obstakels gebrekkige taalvaardigheid veroorzaken met name in
meer formele en zakelijke situaties. Ik uit dus wel de hoop dat
jongeren evenzo vlot sollicitatiebrieven schrijven en de krant lezen
als zij onderling communiceren in hun "eigen taal"... Gemak van
communicatie staat duidelijk centraal [op scherm: voorbeeld van
MSN-dialoog, 3]. Als gemak omslaat in gemakzucht wordt het wel
zorgwekkend...
De omgang met informatie is ook drastisch veranderd. Dit heeft
verregaande gevolgen voor de sociale en professionele interactie
tussen mensen. Kennis - of vermeende kennis - van de wereld is altijd
binnen handbereik. Dit heeft ook belangrijke gevolgen voor de
verwachtingen die wij van elkaar hebben als het gaat om het beschikken
en overdragen van kennis. Ter illustratie: niet lang geleden was ik in
de Elzas. Hier bezocht ik de beroemde humanistische bibliotheek van
Sélestat, opgericht in 1452. Een indrukwekkende collectie..
Tijdens de rondleiding vertelde een deskundige bibliothecaris
geanimeerd over deze bibliotheek, de boekdrukkunst en humanisten zoals
Jacques Wimpfeling en Beatus Rhenanus, een vriend van Erasmus. De
rondleiding ging een bevriende bankier in ons gezelschap niet snel
genoeg. Hij googelde "Selestat" op zijn Blackberry en binnen een
paar minuten wist hij alles over de bibliotheek en kon hij gaan
koffiedrinken, na de bibliothecaris op een klein foutje in zijn betoog
te hebben gewezen. Informatie binnen handbereik... Het geeft ons een
immens gevoel van individuele vrijheid - en daarmee een gevoel van
macht. Het is bepalend voor de manier waarop wij in de wereld staan en
naar de wereld kijken.
Informatie is er altijd en is overal, meestal in schriftelijke vorm.
We komen dus ook constant in aanraking met taal. Daarnaast zijn
individuen steeds meer op zichzelf aangewezen om informatie in te
schatten, te filteren en toe te passen, om contacten te leggen en
zichzelf te ontwikkelen. Dit geeft mensen de vrijheid om hun leven
zelf vorm te geven. Maar tekortkomingen op dit gebied brengen mensen
in een kwetsbare positie. Wij mogen er niet aan voorbij gaan dat een
hele grote groep mensen niet mee kan komen met alle veranderingen, met
alle gevolgen van dien, ook op taalgebied. Over zorgwekkend
gesproken...
Ten derde: de veranderende kwaliteit en uniformiteit van informatie.
Informatie en communicatie zijn nu in principe van en voor iedereen.
Er bestaan steeds minder formele filters om vorm en inhoud van
informatie te publiceren. Wat vroeger door een klein groepje
deskundigen werd beoordeeld, kan nu zonder filters worden gedeeld met
anderen. Iedereen, ook u, kan eigen uitgever zijn van muziek, beeld en
tekst. Het brengen van het nieuws is niet langer alleen het domein van
professionele journalisten. Met google, blogs, hyves en websites zijn
wij allen potentieel vermeende journalisten, ook nog eens allemaal
uitgerust met een fotoapparaat en natuurlijk een gezonde eigen
mening.... Wij maken het nieuws. Om u een idee te geven: er bestaan
wereldwijd naar schatting 150 miljoen websites - 40 miljoen meer dan
een jaar geleden. Onderzoekers schrijven dit toe aan de groei van het
aantal weblogs. Dit is ook van betekenis voor de standaardisering van
taal en taalgebruik. Wat is wel en niet "correct taalgebruik"?
Taal incorrect gebruiken met humor als drijfveer is eigenlijk alleen
doeltreffend - en grappig - als de ontvanger ook weet dat het
incorrect is. Maar weten bezoekers van die sites nog wel dat het niet
correct is?
Dan is er de verhoogde snelheid van ons leven... als werkende moeder
met drie kinderen weet ik uit ervaring dat de hectiek van het
combineren van verschillende taken ook een effect heeft op aandacht
voor gebruik van taal in communicatie met de omgeving. Daarom zal ik
proberen taalfouten van mijn kinderen te corrigeren, net als mijn
moeder vroeger. Er is te weinig tijd voor een gedegen briefwisseling.
Communicatie is vooral kort en zakelijk. Wij noemen dit in goed
Nederlands multitasking.. De Van Dale definieert dit trouwens als
"het gelijktijdig verrichten van verschillende taken door één apparaat
of organisatie"... nu begrijp ik eindelijk waarom multitasking
"onmenselijk" wordt genoemd...!
De toenemende diversiteit van achtergronden van mensen binnen onze
samenleving is ook van invloed op taal. Wij moeten ons natuurlijk wel
realiseren dat dit altijd zo is geweest, de hele geschiedenis door.
Met globalisering en Europese integratie staat diversiteit ook nu
centraal. Dit uit zich onder andere in meertaligheid. Het recent
uitgegeven boek "Overeind in Babel" (geïnspireerd door "The Genius of
Language") geeft aan dat meertaligheid niet alleen verrijkend, maar
simpelweg de realiteit is. Taalgebruik kan niet anders dan veranderen
wanneer een Nederlandsprekende jongere ondergedompeld wordt in het
Engels via de televisie; of vrienden heeft met als moedertaal het
Turks, Marokkaans, Surinaams of welke andere taal dan ook. Uit deze
invloeden is bijvoorbeeld "de straattaal" ontstaan.
Maar ik zou het breder willen trekken dan meertaligheid. Want ons
sociaal verkeer is niet alleen verrijkt door invloeden van andere
talen. Interactie is ook complexer geworden door de verschillende
niveaus van taalgebruik - en taalbeleving - van mensen. Ik noemde het
al. Wij kunnen niet langer voor weglopen voor de schrikbarend hoge
percentages van taal, lees-en schrijfachterstanden onder volwassenen
en kinderen, ook mensen voor wie het Nederlands de eerste taal is.
Diversiteit gaat verder dan meertaligheid.
Ik zou dit "multitaliteit" willen noemen - verschillende niveaus van
taalbeleving en taalbegrip en de manieren waarop wij invloeden op taal
toelaten. Het roept veel vragen op, welllicht ook relevant voor dit
congres, zoals "verstaan wij elkaar eigenlijk wel, ook al spreken wij
dezelfde taal?" "Komen de definitie van `'onze taal en de beleving
ervan overeen"? "wat hebben mensen nodig op taalgebied om actief deel
te kunnen nemen aan de maatschappij?''
Multitaliteit heeft dus ook te maken van de duiding van woorden. Ik
weet niet of u het weet, maar als een Turkse man zou zeggen dat hij is
getrouwd met een "paard van een vrouw", bedoelt hij dat hij is
getrouwd met een loyale, sterke en beeldschone vrouw. En jongeren
gebruiken graag het woord "gruwelijk'' of het woord "lauw'' waar
voorheen "gaaf" en "cool" werden gebruikt - hier kan dus ook een
spraakverwarring tussen generaties ontstaan. In tegenstelling tot
"multitasking' heb ik "multitaliteit" trouwens niet in de Van Dale
gevonden...iets voor de volgende uitgave misschien?
Deze veranderingen geven een interessant beeld van de huidige mens -
en in ieder geval de mens van de toekomst: haastige mensen die
voortdurend met elkaar in verschillende contexten, talen en dialecten
bellen, teksten en chatten. De toekomstige mens gaat hyvend,
googelend, multitalend en multitaskend door het leven. Ik denk dus
dat we een rooskleurige toekomst hebben.
Wat betekent dit nu voor de toekomst van Onze Taal.... het
Genootschap?
De ontwikkeling over de afgelopen 75 jaar van het Genootschap is al
even dynamisch als de taalontwikkelingen die ons allen zo interesseren
en aan het hart gaan. Deze parallel zegt al genoeg. Als
beschermvrouwe van deze organisatie ervaar ik de discussie over de
rol, toegevoegde waarde en toekomst van onze organisatie als
stimulerend en uiterst relevant.
Het Genootschap Onze Taal staat voor een verantwoord gebruik van onze
taal. Ergens voor staan is niet hetzelfde als ergens voor gaan.... Dat
is een eerste afweging die wij moeten maken: zijn wij statisch of
dynamisch? Statisch heeft vaak een negatieve bijsmaak in een wereld
die overloopt van dynamiek... maar als dynamiek hectiek betekent, is
statisch misschien nog niet zo slecht. Want statisch betekent niet
alleen "zonder beweging", maar ook "evenwichtig". Hoe dan ook, het
antwoord op deze vraag is van belang voor de verdere kracht van de
organisatie. In mijn ervaring maakt iedere organisatie die in zijn
doelstellingen hinkt op verschillende gedachten, het zich onnodig
moeilijk, zo niet onmogelijk. Waar wij ook voor kiezen... het zal
bijdragen aan een heldere toekomst.
Statisch
Opgericht als een platform voor taalpuristen en deskundigen zoals u,
zoals wij, ook al is mijn deskundigheid heel gering, heeft het
Genootschap zich ontwikkeld tot een platform van en voor
taalliefhebbers. Wij kunnen ons dus met name richten op het behoud
van waar wij voor staan: het verantwoord gebruik van onze taal. Deze
optie heeft dus te maken met Onze Taal als taal-autoriteit met begrip
voor de rol van taal in een maatschappelijke context. Dit zou heel
goed kunnen, vanuit de gedachte dat taal drager is van cultuur en
geschiedenis - en dat iemand zich dus verantwoordelijk moet voelen
voor het behoud van die drager. Dit is op zich van wezenlijk belang -
en soms misschien wel onderschat in de hectiek van allerlei
maatschappelijke discussies.
Purisme is in een meertalige en multitalige wereld achterhaald, maar
het concept van taalzorgvuldigheid blijft natuurlijk relevant. In een
samenleving die in constante verandering is, is het geven van
helderheid en zekerheid nog niet zo slecht. De Taaladviesdienst, maar
ook het tijdschrift Onze Taal passen heel goed binnen deze optie.
Een belangrijke vraag is dan wel hoe wij hier jongeren bij betrekken,
want zij zijn de toekomst van onze taal. Dat vraagt om de juiste
activiteiten voor de juiste doelgroep. Ik denk bijvoorbeeld aan
activiteiten als Doe Maar Dicht Maar en Nightwriters. Poëzie- en
schrijffestivals waarbij jongeren zelf dichten en schrijven en op die
manier taalgevoel en taalplezier ontwikkelen. Het is ook een manier om
de culturele waarde te leren waarderen van taal.
Dynamisch
Naast de optie "staan voor taal", is er de optie "gaan voor taal" - de
dynamische optie voor de organisatie. Dit is een veel meer
vraag-gedreven richting. In dit geval moeten wij niet alleen inzicht
hebben in hoe taal wordt gebruikt, maar evenzeer in de vraag om dat
gebruik te helpen faciliteren en te verbeteren. Wat hebben jongeren en
andere taalgebruikers nodig? Dit zou ook vanuit het oogpunt van
multitaliteit benaderd moeten worden - niet alleen uit meertaligheid.
Binnen deze toekomstvisie is er weer een waaier van mogeljkheden.
Zoals ik zei, taal verandert doordat de gebruikers veranderen en
andere invloeden van buiten meenemen. Het zou een mooie uitdaging zijn
om ook deze, vaak jonge gebruikers, aan ons Genootschap te binden. En
ook journalisten, ook van internet blogs - zijn taalliefhebbers of
zouden dat moeten zijn. Taal is hun werk. Genereer een dynamische en
positieve dialoog vanuit een wederwijds besef van het belang van taal.
Onze Taal als taalpodium. En ja, er zijn zeker veel jongeren die zich
in taal interesseren. Neem bijvoorbeeld "bruTAAL" .... hun website
"hoebrutaalbenjij.nl" is de moeite waard.
Afsluiting
Ter afsluiting... ik had niet de pretentie om alle antwoorden te geven
op de vragen over het thema "Onze taal, onze toekomst" - zeker niet
gezien de unieke hoeveelheid taaldeskundigheid en liefde voor taal die
hier aanwezig is. Ik heb een aantal gedachten met u gedeeld, vanuit
het perspectief dat taal nooit helemaal een doel op zich is. Want is
taal niet een onmisbaar instrument voor het uiten van gedachten en
gevoelens, voor het dragen en overdragen van cultuur? Taal is een
voorwaarde om volledig aan de samenleving deel te nemen. Het geeft ons
toegang tot elkaar en tot werk.
Het is een uitdagende toekomst. Samen hebben wij een rol om te bepalen
waar de grenzen liggen van het bewaren, bewaken en het uit handen
geven van "onze" taal aan de gebruikers.
Als beschermvrouwe van dit bijzondere Genootschap volg ik deze
ontwikkeling met waardering en interesse. Van 16 mei 1931 op naar de
volgende 75 jaar. Hoe zullen mensen in 2081 de volgende 75 jaar van
Onze Taal vieren? Weer tijdens een publiekscongres? Misschien is dat
idee wel achterhaald en ontmoeten mensen elkaar via een virtuele
taalgemeenschap op "Second Life" - wat tegen die tijd natuurlijk
"Fourth Life" heet...
Hoe dan ook:
De toekomst van (O)(o)nze (T)(t)taal zal het leren!
Voor vandaag wens ik u veel inspiratie en multitaliteit.
Dank u wel.
© RVD