Radboud Universiteit Nijmegen
Peter Rietbergen schrijft boek over 250 jaar fascinatie voor India
Europeanen zijn al eeuwenlang gefascineerd door India. Opmerkelijk,
want wat had Europa (met uitzondering van Groot-Brittannië) feitelijk
met India van doen? Niet meer dan met landen als Japan of China. Toch
houdt de Indiase beschaving al sinds de late achttiende eeuw
kunstenaars, wetenschappers en andere denkers, maar ook `gewone'
mensen bezig. Peter Rietbergen, hoogleraar Cultuurgeschiedenis aan de
Radboud Universiteit Nijmegen, schreef als eerste Nederlandse
historicus een boek over het fenomeen: Europa's India.
Europa's interesse in India kwam op in het midden van de achttiende
eeuw. Toen ontstond bij Bijbelhistorici, geschiedwetenschappers en
taalkundigen het idee dat de oorsprong van hun eigen cultuur - die in
essentie een christelijke cultuur was met de Bijbel als richtsnoer -
wel eens in India zou kunnen liggen. Want het Eden dat in Genesis
beschreven stond, lag in het Oosten en onderzoek leek uit te wijzen
dat het Sanskriet, de taal van de heilige boeken van het hindoeïsme,
de oudste taal ter wereld was. Een taal ook die duidelijk verwant
bleek aan de Europese talen.
In de negentiende eeuw werd het `Eden = India'-idee verlaten. Maar
toen was Europa al blijvend betoverd door India.
Vreemd en vertrouwd
Peter Rietbergen, hoogleraar Cultuurgeschiedenis na de middeleeuwen
aan de Radboud Universiteit Nijmegen, schreef Europa's India, een boek
over Europa's fascinatie voor India van plusminus 1750 tot heden. Om
te laten zien hoe `Europabreed' die fascinatie was, koos hij
voorbeelden uit verschillende landen en cultuurthema's. Bijvoorbeeld
de taalkunde (hij laat zien dat Engelse claims met betrekking tot de
studie van Sanskriet en Indo-Europees ongegrond zijn), de
religiewetenschap (Christus als oosterse wijze, die zijn gedachten
letterlijk in India kreeg), de literatuur (Novalis, Slauerhoff en
Hesse) maar ook toneel en film.
Steeds valt op dat de fascinatie twee kanten kent: enerzijds zoeken
Europeanen naar hun eigen culturele wortels, anderzijds trekt hun
juist alles wat afwijkt en anders, exotisch is. Uit die spanning
tussen ver en nabij, vreemd en vertrouwd kwam metterdaad meer kennis
van de Indiase culturen voort, aldus Rietbergen.
In discussie met Edward Said
Wat Europeanen vinden in India, is vaak een projectie van wat ze
zoeken. Een projectie ook waaruit nogal eens een westers
superioriteitsdenken spreekt - die stelling van Edward Said bestrijdt
Peter Rietbergen niet. Wel maakt hij in een aan `het oriëntalisme'
gewijd hoofdstuk duidelijk dat hij de stelling eenzijdig, historisch
slecht gedocumenteerd en uiteindelijk vruchteloos moralistisch vindt.
Volgens Rietbergen is het heel gemakkelijk om alle Indiavorsers af te
doen als bevooroordeelde westerlingen. Veel interessanter is het te
bestuderen wat al die India-geïnteresseerden, die op hun manier
probeerden om een andere wereld dan de hunne te doorgronden, nu
eigenlijk dreef en wat zij wilden bewerkstelligen. Wat Rietbergen dan
ook gedaan heeft - met als resultaat: Europa's India.
Over de auteur
Peter Rietbergen, hoogleraar Cultuurgeschiedenis na de middeleeuwen
aan de Radboud Universiteit Nijmegen, publiceerde eerder een Short
history of the Netherlands (wereldwijd meer dan 45.000 exemplaren
verkocht) en het standaardwerk Europe, a cultural history (inmiddels
vertaald in vijf talen, waaronder Chinees, Koreaans en Pools).
Peter Rietbergen
Europa's India. Fascinatie en cultureel imperialisme, circa 1750-circa
2000
Nijmegen: Vantilt, 2007
Boekpresentatie: vrijdag 7 december 2007, 18.00 uur
Boekhandel Roelants, Van Broeckhuijsenstraat 34, Nijmegen
Reserveren via roelants@roelants.com