Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
Inhoud pagina: Toespraak minister Ter Horst bij afscheid van S.J. van Hulst
29 november 2007
Toespraak van minister Ter Horst bij het afscheid van S.J. van Hulst
in de Ridderzaal op 28 november 2007.
Beste Sybrand en mevrouw Van Hulst,
Dames en heren, ook namens mij hartelijk welkom.
Welkom in de Ridderzaal.
In een profiel over Sybrand van Hulst las ik dat hij als schooljongen
altijd met een oranje sjerp omliep als een van de prinsessen jarig
was. Ik weet niet of hij dat nog steeds doet. Ik weet wel dat de
Ridderzaal past bij iemand die zo'n lange tijd een loyale en trouwe
dienaar van het gezag is geweest.
Vijf jaar de Binnenlandse Veiligheidsdienst, vijf jaar de Algemene
Inlichtingen- en Veiligheidsdienst: tien jaar Sybrand van Hulst. Tien
jaar geleden opereerde de dienst in de luwte van het politieke en
publieke debat en was de dienst - voor mij en velen met mij - een vrij
onzichtbaar onderdeel van de overheid. Nu staat de dienst vaak in het
centrum van de belangstelling van media, bestuur en politiek. In tien
jaar is veel veranderd.
Sommige politici beschouwden de dienst een decennium geleden nog als
een enigszins vreemde uitstulping binnen de democratische rechtsorde.
Op zijn best een noodzakelijk kwaad.
In die tijd had de dienst ongeveer 530 medewerkers. Deze medewerkers
zagen religieus georiënteerd extremisme en terrorisme eind jaren
negentig al wel als een nieuwe dreiging voor de nationale veiligheid
en waarschuwden hier ook voor. Maar dat was een boodschap waar
bestuurlijk Nederland toen nog geen behoefte aan had.
Na de aanslagen van 11 september 2001 en vooral na de bomaanslagen in
Madrid in 2004 ging het snel. Een stroomversnelling in het Nederlands
veiligheidsbesef en veiligheidsbestel kwam op gang. Daarbij kwam nog
de moord op Pim Fortuyn en enkele politiek gevoelige discussies rond
het aftreden van een staatssecretaris en een huwelijk binnen het
Koninklijk Huis. Dit leidde uiteindelijk in 2004 tot een openbaar
evaluatieonderzoek van de dienst door de Commissie Bestuurlijke
Evaluatie AIVD.
Hieruit volgden een fors aantal concrete aanbevelingen, met als
kernboodschap: AIVD, verbeter je slagkracht én externe oriëntatie!
De moord op Theo van Gogh en de aanslagen in Londen in 2005 gaven deze
aanbevelingen een nog hogere urgentie. De druk nam verder toe.
Daarnaast was er een nadrukkelijke wens om de dienst transparanter te
laten werken en meer verantwoording af te laten leggen.
Het is bijna een contradictio in terminis: een geheime dienst die
transparant is. Sommigen noemen dit typisch Nederlands: we verwachten
dat de dienst alles voorziet, maar we kijken verschrikt op zodra we
merken wat ervoor nodig is. "Nederlanders houden niet van spionnen",
zei Sybrand zelf wel eens. "Nederlanders willen zien wat ze doen".
De manier waarop Sybrand van Hulst het evenwicht bewaakte tussen de
gewenste openheid en de noodzakelijke geslotenheid, is een bijzondere
verdienste. Hij was de personificatie van dat evenwicht, en ik denk
daarbij bijvoorbeeld aan zijn optredens in de media.
Na een van die optredens las ik een stukje in NRC van columnist Frits
Abrahams over Sybrand. Ik citeer: "Hoofd AIVD: dat moet de
zorgelijkste baan van Nederland zijn. Maar de zorgelijkheid is hem
niet aan te zien. Hij stond gistermiddag in Nieuwspoort de pers te
woord alsof hij net een verkwikkend hazeslaapje achter de rug had.
Bedaard. Geduldig. Evenwichtig."
Het bewaken van het evenwicht is mijns inziens de rode draad geweest
in tien jaar Van Hulst. Dit is een bijzondere krachtsinspanning
geweest, gezien de vele ingrijpende veranderingen in die periode. Ik
laat er een aantal de revue passeren.
* Het aantal medewerkers is ruim verdubbeld en groeit naar
vijftienhonderd - bijna net zoveel als de rest van het
departement.
* Deze medewerkers werken niet meer binnen de organisatiestructuur
uit 1997 met een algemene opdracht, maar voeren gericht een
heldere missie uit in divers samengestelde teams.
* In 2002 kwam de Wet op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten tot
stand, waarin de `Inlichtingentaak buitenland' is opgenomen. Een
persoonlijke bijzonderheid was dat de vader van Sybrand ooit bij
deze inlichtingendienst werkte. Hij trad dus toen ook echt in zijn
voetsporen.
* Naar aanleiding van de moord op Pim Fortuyn kreeg de dienst er een
geheel nieuwe taak bij: het opstellen van dreigings- en
risicoanalyses voor de beveiliging van de personen en objecten.
* De Commissie Bestuurlijke Evaluatie AIVD kwam met vijftig
aanbevelingen. Bijzonder is de manier waarop Sybrand die heeft
opgepakt met een ontwikkelprogramma. Het heeft ertoe geleid dat de
slagkracht en de externe oriëntatie van de dienst substantieel
zijn verbeterd. Er wordt intensiever samengewerkt met het lokaal
bestuur. Bijvoorbeeld op het terrein van radicalisering.
* De contacten met het buitenland zijn aanzienlijk uitgebreid - er
zijn contacten met meer dan 170 diensten. Een voorbeeld van de
internationale invloed die de dienst heeft, is de toegenomen
aandacht voor radicalisering en rekrutering als één van de pijlers
voor terrorismebestrijding. Een ander voorbeeld is de ruimte die
nieuwe EU-lidstaten en hun inlichtingen- en veiligheidsdiensten
kregen om zich positief te profileren. Goed beschouwd kan Sybrand
worden gezien als één van de drijvende krachten achter de
internationale samenwerking tussen inlichtingen- en
veiligheidsdiensten in West- en Midden-Europa.
Kortom: de afgelopen tien jaar waren stormachtig. Het is dan
buitengewoon geruststellend als je steeds een beroep kunt doen op
iemand die de kalmte bewaart en het evenwicht bewaakt. Het evenwicht
tussen groei en stabiliteit, tussen openheid en geslotenheid, en
tussen risico's en de veiligheid van medewerkers, tussen
veiligheidsmaatregelen en de persoonlijke integriteit van mensen.
Want laten we niet vergeten dat de onderzoeken van de AIVD diep kunnen
ingrijpen in de persoonlijke levenssfeer van burgers. Het levert veel
politiek-bestuurlijke, juridische en morele dilemma's op. Sybrand is
naar het oordeel van opeenvolgende ministers -inclusief mijzelf - hier
altijd op professionele en integere wijze mee omgegaan.
Is het de zorgelijkste baan van Nederland zoals Frits Abrahams
beweerde? Misschien, maar ik weet dat hij ook genoot van ontmoetingen
met tal van persoonlijkheden in binnen- en buitenland. Denk aan het
bezoek van H.M. de Koningin en prinses Maxima aan de dienst, denk aan
de ontmoetingen met buitenlandse dienst- en staatshoofden.
Het is niettemin een functie die forse invloed heeft in het
persoonlijke leven. Dreigingen houden zich niet aan kantooruren.
Berichten in de media kunnen ieder moment aanleiding geven tot
politieke of maatschappelijke onrust. Dus je bent simpelweg nooit
vrij, hebt nooit echt vakantie. Sybrand is daar nooit voor weggelopen,
maar zoiets betekent zowel fysiek als psychisch een enorme belasting
en het beïnvloedt ook je privé-leven.
Alle waardering ook voor je vrouw en je familie. Ik wens jullie een
rustiger tijd toe.
Ik sluit af. Van alle functies binnen het Nederlandse
veiligheidsbestel is die van `hoofd AIVD' de meest bijzondere. Deze
functie vergt in buitengewone mate zowel daadkracht als integriteit .
Gelukkig zijn er zulke Nederlanders. We mogen blij zijn dat Sybrand
deze loodzware taak tien jaar heeft willen vervullen. Wie de nationale
veiligheid op een dergelijke, excellente wijze heeft gediend, heeft
recht op een buitengewone onderscheiding.
Gelet op alle inspanningen en verdiensten voor de Nederlandse
samenleving, is het mij een genoegen jou te kunnen meedelen dat het
Hare Majesteit de Koningin heeft behaagd je te benoemen tot Officier
in de Orde van Oranje-Nassau.
Naar boven
---
Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties