Algemeen ambtsbericht Somalië
Directie Personenverkeer, Migratie en Vreemdelingenzaken
Afdeling Asiel- en Migratiezaken
Den Haag
(070) 348 5964
27 november 2007
Inhoudsopgave Pagina
1 Inleiding 4
2 Landeninformatie 5
2.1 Basisgegevens 5
2.1.1 Land en volk 5
2.1.2 Geschiedenis 6
2.1.3 Bestuurssituatie 10
2.2 Politieke ontwikkelingen 12
2.3 Veiligheidssituatie 17
2.3.1 Centraal- en Zuid-Somalië 18
2.3.2 Somaliland, Puntland, Sool en Sanaag en de eilanden voor de kust van Zuid-
Somalië 21
2.3.3 Clanbescherming, criminaliteit en effectiviteit politie in Somaliland, Puntland,
Sool en Sanaag en de eilanden voor de kust van Zuid-Somalië 23
2.3.4 Wapenhandel en kapingen 28
2.4 Sociaal-economische situatie 28
3 Mensenrechten 30
3.1 Waarborgen 30
3.2 Toezicht 31
3.3 Naleving en schendingen 32
3.3.1 Persvrijheid en vrijheid van meningsuiting 32
3.3.2 Vrijheid van vereniging en vergadering 36
3.3.3 Vrijheid van godsdienst 37
3.3.4 Bewegingsvrijheid 39
3.3.5 Rechtsgang 39
3.3.6 Arrestaties en detenties 40
3.3.7 Mishandeling en foltering 42
3.3.8 Verdwijningen en ontvoeringen 42
3.3.9 Buitengerechtelijke executies en moorden 43
3.3.10 Doodstraf 43
3.4 Positie van specifieke groepen 44
3.4.1 Minderheden 44
3.4.2 Specifieke clans 52
3.4.3 Vrouwen 55
3.4.4 Minderjarigen 65
3.4.5 Positie van homoseksuelen 67
4 Migratie 68
4.1 Binnenlandse migratie: vestigingsmogelijkheden binnen Somalië 68
4.1.1 Feitelijke vestigingsmogelijkheden voor clans en minderheidsgroepen 68
4.1.2 Positie van ontheemden 72
4.1.3 Vluchtelingen 78
4.2 Internationale migratie 79
4.3 (Landen van) eerste ontvangst 84
4.4 Activiteiten van internationale organisaties 88
Bijlage II LANDKAART (CLANS) 90
Bijlage II LANDKAART (CLANS) 91
Bijlage III LITERATUUR 91
Bijlage III LITERATUUR 92
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
1 Inleiding
In dit ambtsbericht wordt de situatie in Somalië beschreven, voorzover deze van
belang is voor de beoordeling van asielverzoeken van personen die afkomstig zijn
uit Somalië en voor de besluitvorming over de terugkeer van afgewezen
Somalische asielzoekers. Dit ambtsbericht is een actualisering van eerdere
ambtsberichten over de situatie in Somalië (laatstelijk februari 2007). Het
algemeen ambtsbericht beslaat de periode 1 januari 2007 tot en met 30 juni 2007.
Dit ambtsbericht is gebaseerd op informatie van openbare en vertrouwelijke
bronnen. Bij de opstelling is gebruik gemaakt van informatie van verschillende
organisaties van de Verenigde Naties, niet-gouvernementele organisaties,
vakliteratuur en berichtgeving in de media. Een overzicht van de geraadpleegde
openbare bronnen is opgenomen in de literatuurlijst.
Bovendien liggen vertrouwelijke rapportages van Nederlandse
vertegenwoordigingen (onder andere te Nairobi, Kenia) en EU-rapportage aan dit
algemeen ambtsbericht ten grondslag. In het algemeen ambtsbericht wordt
veelvuldig verwezen naar geraadpleegde openbare bronnen. Daarnaast wordt de
tekst in veel gevallen ondersteund door informatie die op vertrouwelijke basis is
ingewonnen.
In hoofdstuk twee wordt ingegaan op recente ontwikkelingen op politiek en
veiligheidsgebied. Deze beschrijving wordt voorafgegaan door een beknopt
overzicht van de geschiedenis van Somalië. Ook is een korte passage over de
geografie en de bevolking van Somalië opgenomen.
In hoofdstuk drie wordt de mensenrechtensituatie in Somalië geschetst, gevolgd
door de beschrijving van de naleving dan wel schending van enkele klassieke
mensenrechten. Ook wordt in dit hoofdstuk de positie van specifieke groepen
belicht, zoals die van minderheden, vrouwen en minderjarigen.
In hoofdstuk vier komen de opvang van ontheemden en van minderheden,
activiteiten van internationale organisaties, waaronder de positie van UNHCR, aan
de orde.
4
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
2 Landeninformatie
2.1 Basisgegevens
2.1.1 Land en volk
De Republiek Somalië ligt in de Hoorn van Afrika aan de Indische Oceaan (in het
oosten) en aan de Golf van Aden (in het noorden). In het westen grenst het aan
Kenia en Ethiopië, in het noordwesten aan Djibouti en in het zuiden aan Kenia.
Met de term Somalië wordt het grondgebied van de (voormalige) Republiek
Somalië aangeduid, dus inclusief Somaliland, tenzij anders aangegeven. De
belangrijkste steden zijn de hoofdstad Mogadishu, de havensteden Kismayo (in het
zuiden), Berbera (in Somaliland) en Bosasso (in Puntland) en de hoofdstad van
Somaliland, Hargeisa.1
Het aantal inwoners wordt op 8 tot 11,3 miljoen geschat.2 Naar schatting van de
UNOCHA bevinden zich 270.000 Somaliërs in de buurlanden.3 Daarnaast
bevinden zich circa 120.000 Somaliërs in de landen van de Europese Unie (EU),
waarvan er 18.918 geregistreerd staan als inwoners van Nederland.4 In totaal
wordt de Somalische diaspora op circa 1 miljoen mensen geschat.5
De meeste bewoners behoren tot de etnische groep der Somali (85%). In dit
rapport wordt de term Somali gebruikt voor leden van de etnische groep van de
Somali, terwijl de term Somaliërs wordt gebruikt voor de inwoners van de
(voormalige) Republiek Somalië.
De Somali zijn onder te verdelen in twee groepen: de noordelijke Samaal-groep en
de zuidelijke Saab-groep, die zich weer laten verdelen in zes clanfamilies6. Tot de
noordelijke Samaal-groep behoren vier clanfamilies die oorspronkelijk leefden van
nomadische veeteelt: Issaq, Hawiye, Dir en Darod. Tot de zuidelijke Saab-groep
1 Economist Intelligence Unit (EIU), Country profile Somalia, februari 2006.
2 Economist Intelligence Unit (EIU), Country profile Somalia, februari 2006. Ken Menkhaus,
Somalia: Situation and Trend Analysis, 20 september 2004 spreekt over circa 8 miljoen; US
Department of State, Country Reports on Human Rights Practices: Somalia 2005, 8 maart,
hanteert het aantal van 8,5 miljoen.
3 UN OCHA, Somaliland Factsheet, Augustus 2006.
4 Centraal Bureau voor de Statistiek, peildatum 1 januari 2007.
5 Ken Menkhaus, Somalia: Situation and Trend Analysis, 20 september 2004; UNDP, Human
Development report Somalia, 2001.
6 Mogelijke verwarring kan ontstaan rond de begrippen clanfamilie en clan. In dit ambtsbericht
wordt de term `clanfamilie' gebruikt voor de zes grote afstammingsgroepen (Issaq, Hawiye,
Dir, Darod, Digil en Rahanweyn). Met `clan' wordt het niveau hieronder aangeduid, zoals
bijvoorbeeld de clan Majerteen van de clanfamilie Darod. In veel Engelstalige literatuur en
door vele Somaliërs worden deze begrippen en met name het woord `clan' niet altijd
eenduidig gebruikt. Welk niveau van de afstammingsgroep wordt bedoeld met het woord
`clan' moet dan uit de context blijken.
---
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
behoren twee clanfamilies die oorspronkelijk van de landbouw leefden: de Digil
en de Rahanweyn7.
Het woongebied van de Somali omvat van oudsher een deel van Djibouti, Oost-
Ethiopië, Somalië en Noord-Kenia. In Somalië komt, naast de Somali, een aantal
kleinere groepen voor die volgens hun tradities van andere etnische afkomst zijn
dan de Somali. In dit ambtsbericht worden deze niet-Somali groepen aangeduid als
minderheden (zie paragraaf 3.4.1).8 Noch onder wetenschappers noch onder
Somaliërs zelf bestaat volledige overeenstemming over de exacte indeling in clans
en minderheden. In dit ambtsbericht wordt waar mogelijk gekozen voor de meest
gebruikelijke indeling; in een aantal gevallen worden verschillende indelingen
naast elkaar genoemd.
De officiële landstaal en dagelijkse voertaal in het openbare leven van Somalië is
het standaard Somalisch. De Somalische taal kent verschillende dialecten
(waarvan de groep van `Maay'-dialecten een belangrijke is). De meeste
dialectsprekers zijn echter ook het standaard Somalisch machtig.9
Somaliërs hebben in grote meerderheid dezelfde godsdienst: de soennitische islam.
2.1.2 Geschiedenis10
Federale republiek Somalië
Abdullahi Yusuf Ahmed, tot dan toe president van Puntland, werd in oktober 2004
gekozen tot president van de Federale Republiek Somalië voor een termijn van vijf
jaar. Met deze verkiezing is het vredesproces, waarover in Kenia werd
onderhandeld, formeel ten einde gekomen. Yusuf wees op 3 november 2004 Ali
Mohamed Gedi aan als premier. Hiermee werd de overgangsregering, de
Transitional Federal Government (TFG), ingesteld.
Regeringszetel
7 In dit ambtsbericht worden Rahanweyn en Mirifle als synoniem gebruikt. Digil is in deze
indeling een andere, zij het verwante, clanfamilie. Voor beiden geldt dat zij in het algemeen
een maatschappelijk zwakkere positie innemen dan de nomadische clanfamilies.
8 Deze definitie is afkomstig uit Lee Casanelli, Victims and vulnerable groups in Southern
Somalia, Ottawa 1995. De Digil en Rahanweyn nemen hier een tussenpositie in, d.w.z. tussen
de nomadische clans en de minderheden in strikte zin.
9 Marcello Lamberti, Die Somali Dialekte (Hamburg, 1986); Barabara F. Grimes, Ethnologue
(Dallas, 2000). Voorts www.culturalorientation.net/somali, geraadpleegd op 31 januari 2005.
In 1973 werd het Somalisch als officiële landstaal ingevoerd en werd het tevens de eerste
instructietaal in het onderwijs. Het Somalisch maakt gebruik van het Latijnse alfabet.
www.ethnologue.com, geraadpleegd op 23 februari 2005.
10 Voor een uitgebreide beschrijving van de geschiedenis van Somalië vanaf het uiteenvallen
van de staat in 1991 en het uitbreken van de burgeroorlog tot de verkiezing van president
Yusuf in oktober 2004 wordt verwezen naar het ambtsbericht van juli 2006.
---
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
Toen het vredesproces in november 2004 was afgerond en de TFG was gevormd,
kon deze weer naar Somalië verhuizen. Vanaf de instelling van de TFG bleek de
vraag over waar de regeringszetel zou moeten zijn een heikele kwestie. De
president en premier achtten de situatie in Mogadishu te onveilig, en een
verhuizing van de TFG naar de hoofdstad pas verantwoord wanneer zij
bescherming kregen van buitenlandse vredestroepen. De parlementsvoorzitter,
Sheikh Aden, en een deel van het kabinet waren een andere menig toegedaan en
verhuisden begin 2005 naar Mogadishu. Op 22 april 2006, stemde het parlement,
de Transitional Federal Parliament (TFP), in met het voorstel om de regering en
het parlement tijdelijk in Baidoa te huisvesten.11
Buitenlandse troepen
Onmiddellijk na zijn verkiezing deed president Yusuf een beroep op de VN en de
Afrikaanse Unie (AU) voor een internationale vredesmacht (15.000-20.000
manschappen) om de federale overheidsinstanties in Mogadishu te beschermen en
de Somalische milities te ontwapenen.12 Zijn verzoek ontlokte onmiddellijk protest
bij Somalische islamitische leiders13, die een verblijf van buitenlandse troepen in
Somalië in strijd vinden met het algemeen belang van het land.14 Ook de TFP was
tegen het inzetten van buitenlandse troepen. In mei 2006 werd het geschil
opgelost. Met het aannemen van een nationaal veiligheids- en stabiliteitsplan,
werd de weg vrijgemaakt voor het inzetten van een IGAD15/AU-vredesmacht.
Opkomst van de islamitische rechtbanken
11 UNSG, Report of the Secretary-General on the situation in Somalia, 20 juni 2006.
12 ICG, Somalia: Continuation of war by other means?, 21 december 2004. Volgens president
Yusuf zijn buitenlandse vredestroepen noodzakelijk wegens de aanwezigheid van 55.000
gewapende militia, 500 `technicals' en 2 miljoen kleine wapens. UNSC, Report of the
Secretary-General on the situation in Somalia, S/2005/89, 18 februari 2005, p. 4.
13 Van de Somalische islamitische leiders zijn Hassan Dahir Aweys (Hawiye/Habar Gedir/Ayr,
vice voorzitter van de Shari'a-hoven in Mogadishu), Yusuf Indha Cadde (Hawiye/Habar
Gedir/Ayr, leider Shari'a-hoven in de provincie Lower Shabelle) en Sheikh Ahmed Abdi
Dhi'isow (leider van de islamitische organisatie Majma'a Ulimada Somaliyeed) het meest
prominent. ICG Somalia: Continuation of war by other means?, 21 december 2004.
14 Op 8 januari 2005 protesteerden 25.000 Somaliërs in Mogadishu tegen de komst van de
buitenlandse militairen. Sheik Hassan Aweys, de islamistische leider van de shari'a-hoven in
Mogadishu, riep de demonstranten op tot een heilige oorlog tegen de vredestroepen. Ook
gingen er geruchten dat een fatwa is uitgeroepen tegen buitenlanders; er zou een beloning van
USD 5.000 zijn uitgeloofd voor eenieder die een buitenlander vermoordt.; NRC, 8 januari
2004; ARADA persbericht 2004; The Economist, Yusuf the uniter?, 19 februari 2005.
15 IGAD, Intergovernmental Authority on Development, een regionale organisatie van Oost-
Afrikaanse staten met als belangrijkste doelstelling de bevordering van regionale veiligheid
en economische ontwikkeling. Op dit moment telt de IGAD zeven leden: Djibouti, Ethiopië,
Eritrea, Kenia, Somalië, Soedan en Oeganda. US Department of State, Factsheet, 12
november 2002.
---
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
Het jaar 2006 werd gedomineerd door de machtsstrijd tussen de TFG, de `Alliance
for the Restoration of Peace and Counter-Terrorism' (ARPCT)16 en de
shari'ahoven17. Daar de ARPCT meer controle over Mogadishu wilde, stond het
lijnrecht tegenover de `Union of Islamic Courts' (UIC). Dit leidde tot gevechten
tussen de ARPCT en de UIC. Toen de UIC in de zomer van 2006 de ARPCT
versloegen namen zij de controle over Mogadishu. De invloed van de UIC nam
gedurende de tweede helft van 2006 toe. In december had de UIC ruim 75% van
Centraal- en Zuid-Somalië in handen. In reactie hierop vroeg de TFG, Ethiopië
troepen te sturen om de regering in Baidoa te beschermen.18 De UIC reageerde
fel op de Ethiopische aanwezigheid in Somalië en verklaarde op 21 juli 2006 de
Jihad tegen Ethiopië.
December 2006: nederlaag UIC
Op 6 december 2006 nam de VN-Veiligheidsraad unaniem Resolutie 1725 aan.
Hiermee werd het wapenembargo voor Somalië gedeeltelijk opgeheven ten
behoeve van de IGAD-missie IGASOM. De UIC keurde de VN-resolutie af.
Volgens de islamisten zou een gedeeltelijke opheffing van het wapenembargo
leiden tot meer instabiliteit in Somalië.19 Op 12 december stelde de UIC een
ultimatum aan Ethiopië: indien de Ethiopische troepen niet binnen een week
Somalië hadden verlaten, zouden zij het doelwit worden van grootscheepse
militaire aanslagen en zou er echte oorlog uitbreken.20 Aangezien de Ethiopische
troepen zich niet terugtrokken, volgden eind december hevige gevechten waarbij
vele doden zijn gevallen. De TFG en de Ethiopische troepen maakten in snel
tempo vorderingen. De TFG nam op 28 december de controle over Mogadishu
weer over en de troepen van de UIC vluchtten uit de hoofdstad.
16 De ARPCT was een groepering van warlords, zakenlui en ministers en had als doel de strijd
tegen het terrorisme.
17 De Islamitische rechtbanken zijn op clanbasis georganiseerd en begin jaren '90 opgericht als
buurtwachten, ter bevordering van de orde en veiligheid in de wijken van Mogadishu. De
rechtbanken dragen verder zorg voor sociale diensten, waaronder onderwijs. Feitelijk
betekent dit dat het sociaal maatschappelijk leven per wijk of buurt in Mogadishu onder het
gezag staat van een clan of subclan. Tegelijkertijd hebben twee van de elf rechtbanken in de
loop der jaren bioscopen en andere amusementsgebouwen gesloten en (porno)films
verboden. Door de sluiting van de bioscopen en amusementshallen liepen verschillende
zakenlui en warlords inkomsten mis. In 2004 werd een overkoepelende organisatie voor de
shari'ahoven van Mogadishu opgericht: de `Supreme Council of Islamic Courts of Somalia',
beter bekend als de UIC (union of Islamic Courts). Elk van de elf shari'ahoven is
vertegenwoordigd in de UIC. De voorzitter van de Executive Council is de gematigde Sheikh
Sharif Sheikh Ahmed. De Politieke Raad (Shura) wordt voorgezeten door de meer radicale
Sheihk Aweys. Aweys staat op de lijst van vermeende terroristen van de VS. De shari'ahoven
hebben onder auspiciën van de UIC een grote toename van invloed gekend. International
Crisis Group, Somalia's Islamists, 12 december 2005
18 International Crisis Group, Can the Somalia crisis be contained?, 10 augustus 2006.
19 IRIN, nieuwsbericht, 7 december 2006.
20 AFP, nieuwsbericht, 12 december 2006.
---
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
Somaliland
Sinds het eenzijdig uitroepen van de onafhankelijkheid van Somaliland21 in mei
1991, maakte Somaliland een democratiseringsproces door. Zo werd op 31 mei
2001 een referendum gehouden over de grondwet van Somaliland, werden
politieke partijen22 opgericht, kwam er een kieswet tot stand en werden in de zes
regio's (provincies) van Somaliland gemeenteraadsverkiezingen mogelijk. In april
2003 volgden presidentsverkiezingen23, die werden gewonnen door de kandidaat
van de UDUB-partij, Riyale Kahin. Op 29 september 2005 vonden de eerste
parlementsverkiezingen plaats sinds Somaliland eenzijdig de onafhankelijkheid
verklaarde.
Puntland24
In 1998 werd Puntland opgericht als autonome regio van de Harti (onderdeel
Darod clanfamilie). De regio wil deel uit blijven maken van de federale staat
Somalië.25
Op 30 december 2004 wezen clanoudsten afkomstig uit alle regio's van Puntland
nieuwe vertegenwoordigers voor het parlement aan.26 Het nieuwe parlement koos
op haar beurt op 8 januari 2005 generaal Ade27 tot president van Puntland.28
In februari 2006 dreigde een politieke crisis: president Ade stuurde het kabinet
naar huis en benoemde een aantal nieuwe ministers. Het parlement van Puntland
heeft hier tegen geprotesteerd. Buiten het parlementsgebouw vonden
schermutselingen plaats tussen milities van de Puntlandse autoriteiten en milities
die loyaal zijn aan een van de ontslagen ministers.29 Op 26 april 2006 werd de
nieuwe minister voor planning benoemd.30
Sool en Sanaag
21 De grenzen van Somaliland komen overeen met die van het vroegere Britse Somaliland en
heeft een bevolking van 3 à 4 miljoen. EIU, Somalia, februari 2006. Volgens een andere bron
heeft Somaliland een bevolking van 3,8 miljoen inwoners, waarvan 800.000 in het buitenland
wonen en werken, maar over het algemeen wel geregeld terugkeren naar Somaliland voor
vakantie.
22 Onder andere UDUB (Democratic United National Party), KULMIYE (Solidariteitspartij) en
UCID (Justice and Welfare Party)
23 De presidentsverkiezing is volgens de aanwezige waarnemers ordelijk en voldoende eerlijk
en transparant verlopen.
24 Geografisch omvat Puntland de provincies Bari, Nugal en de noordelijke helft van Mudug
(tot en met het noordelijke deel van de stad Galkayo). Puntland telt circa 600.000 inwoners.
Ken Menkhaus, Somalia: State collapse and the threat of terrorism, maart 2004.
25 Ken Menkhaus, Somalia: Situation and Trend Analysis, 20 september 2004.
26 Van de 66 vertegenwoordigers zijn er vier vrouw.
27 Volledige naam Mahamoud Muse Hirsi Ade, subclan Darod/Majeerteen/Osman Mohamud,
afkomstig uit de provincie Bari.
28 Hij kreeg in de derde en laatste ronde 36 stemmen, zijn tegenstander, voormalig vice-
president Mohamed Abdi Hashi, 30.
29 Het ging om de minister voor Planning.
30 UNSG, Report of the Secretary-General on the situation in Somalia, 20 juni 2006.
---
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
Somaliland en Puntland betwisten de zeggenschap over de noordelijke provincies
Sool en Sanaag. De provincies maakten deel uit van het voormalige Brits
Somaliland, maar het grootste deel van de bevolking (de Warsengeli en de
Dulbahante) heeft zich in 1998 aangesloten bij de oprichting van de autonome
regio Puntland. In de praktijk hebben Somaliland noch Puntland veel gezag in
Sool en Sanaag en proberen deze provincies hun eigen gang te gaan.31
In december 2003 stuurde Puntland troepen naar Las Anod, de hoofdstad van de
provincie Sool. Aangezien Puntland noch Somaliland zich een oorlog over de
beide provincies kan veroorloven, ontstond een patstelling.32 In september en
oktober 2004 vonden gewapende confrontaties plaats, waarbij aan beide zijden
militairen sneuvelden.33
Kort na zijn benoeming in 2005 zocht President Ade van Puntland toenadering tot
de Somalilandse regering over een vreedzame oplossing voor de problemen rond
de provincies Sool en Sanaag34, en stelde hij zijn troepen uit de provincie Sool te
willen terugtrekken. Op 5 december 2005 vond in Garowe een uitwisseling plaats
van krijgsgevangenen tussen Somaliland en Puntland. Deze waren in oktober 2004
bij gevechten tussen de twee partijen gevangen genomen.
2.1.3 Bestuurssituatie35
Vooralsnog kan men in Somalië niet spreken van een centraal bestuur of van een
eenduidige inrichting van de staat. Wel is in het afgelopen decennium in een aantal
gebieden een min of meer duidelijke en effectieve gezagsstructuur ontstaan.
Somaliland
Somaliland kent een duidelijke en effectieve regionale overheidsstructuur. Het
gebied omvat zes regio's, te weten Awdal, Hargeisa (Galbeed), Sahil, Togdheer,
Sanaag en Sool. In dit ambtsbericht worden deze als provincies aangeduid. Als
31 Economisch heeft Sanaag nauwe banden met Puntland; vrijwel alle importen komen via
Bosasso binnen. Voor Sool daarentegen worden de meeste hulpgoederen vanuit Hargeisa
gedistribueerd.
32 O.a. Ken Menkhaus, Somalia: Situation and Trend Analysis, 20 september 2004.
33 O.a. Persbericht van het Integrated Regional Information Network (in dit ambtsbericht
aangegeven als IRIN persbericht), 1 november 2004; Press Review of the European
Commission Liaison Office in Mogadishu , 1 november 2004. Zie voor meer informatie over
deze schermutselingen het ambtsbericht van mei 2005.
34 Tijdens een bezoek aan Nederland op 30 november 2004 stelden de Somalilandse minister
van Buitenlandse Zaken en de minister van Informatie dat Somaliland al het mogelijke zou
doen om een vreedzame oplossing voor het conflict te vinden; alleen indien Puntland
(wederom) een militaire aanval uitvoert, zou Somaliland geweld gebruiken. Zie ook het
rapport van de onafhankelijke VN-mensenrechtenrapporteur dr. Ghanim Alnajjar,
E/CN.4/2005/117, 11 maart 2005.
35 Bronnen o.a. UNDP, Human Development Report Somalia 2001; EIU, Country Profile
Somalia 2004; Ken Menkhaus, Somalia: A situation and trend assessment, augustus 2003.
10
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
eerder aangegeven wordt de zeggenschap over de twee laatstgenoemde provincies
door Puntland betwist.
De in mei 2001 aangenomen grondwet voorziet in een scheiding van de
uitvoerende, wetgevende en rechterlijke macht. Aan het hoofd van de uitvoerende
macht, de regering, staat de president. De wetgevende macht bestaat uit twee
Kamers, de Volksvertegenwoordiging (75 leden) en de Senaat ofwel `Guurti'
(`House of Elders'), eveneens bestaande uit 75 leden. Volgens artikel 5 van de
grondwet is de wetgeving gebaseerd op de shari'a en ongeldig als ze hiermee in
strijd is. De rechterlijke macht wordt geleid door de president van het
hooggerechtshof. Dit hooggerechtshof bewaakt de toepassing van de grondwet.
Puntland
Ook in Puntland is sprake van een functionele regionale overheidsstructuur, al zijn
de duidelijkheid en effectiviteit ervan geringer dan in Somaliland. De Garowe
Conferentie, de oprichtende vergadering van het autonome Puntland, nam in 1998
een handvest aan, op grond waarvan een president, een kabinet van negen
ministers en een parlement van 69 leden werden benoemd36.
Puntland kent geen senaat of hogerhuis. Politieke partijen zijn nog altijd niet
toegestaan. Het parlement staat echter onder druk van de bevolking om met
wetgeving te komen die de oprichting van politieke partijen mogelijk moet
maken.37
De shari'a is formeel de basis voor de wetgeving in Puntland. De structuur van de
rechterlijke macht dateert uit de jaren 60 en omvat rechtbanken, regionale hoven
voor beroep en een hooggerechtshof in Garowe.
Evenals Somaliland claimt Puntland zeggenschap over de provincies Sanaag en
Sool, onder meer gebaseerd op de clansamenstelling in deze provincies.
Lokale besturen in Centraal- en Zuid-Somalië
In Centraal- en Zuid-Somalië beperkt de invloed van de verschillende
bestuursvormen zich tot provinciaal of lokaal niveau. In de vorige verslagperiode
is er een strijd losgebarsten om de controle over Centraal- en Zuid-Somalië. Deze
wordt uitgebreid in paragraaf 2.2 Politieke ontwikkelingen beschreven.
Grote delen van Centraal- en Zuid-Somalië staan onder controle van rivaliserende
Hawiye milities.38 Bij veel lokale besturen spelen clanoudsten een belangrijke rol,
vaak onder invloed van een dominante lokale militie.39
Centrale regering
36 Het parlement dat op 30 december 2004 door clanoudsten werd aangesteld telt 66 leden.
37 Puntland Development Research Center, Conflict Analysis Regional Report Puntland,
augustus 2004, p. 48.
38 UK Home Office, Somalia, oktober 2005.
39 UK Home Office, Somalia, oktober 2005 en US Department of State, Somalia Country
Report on Human Rights Practices, 8 maart 2006.
---
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
Het `Transitional Federal Charter' is de grondwet die in februari 2004 in Nairobi
werd aangenomen.40 Hierin zijn de plichten en bevoegdheden van de TFG
verankerd.
De wetgevende macht, het TFP, is langs clanlijnen samengesteld. Ook
minderheidsgroepen en vrouwen zijn hierbij vertegenwoordigd. In vergelijking
met het parlement, zijn de uitvoerende en rechterlijke macht onderontwikkeld en
praktisch niet-functionerend.
De rechterlijke macht bestaat alleen uit de voorzitter van de Hoge Raad en zeven
rechters.
De uitvoerende macht bestaat alleen uit ministers, onder dat niveau is amper iets
ingesteld. De uitzending van diplomaten bij sleutelvertegenwoordigingen in het
buitenland wordt door UNDP betaald.41
2.2 Politieke ontwikkelingen
Somaliland en Puntland: geschil om Sool en Sanaag laait weer op
De zeggenschap over de noordelijke provincies werd door Somaliland en Puntland
in de verslagperiode nog steeds betwist. Dit uitte zich in april in gevechten tussen
Somalilandse en Puntlandse troepen. Voor meer informatie hierover wordt
verwezen naar paragraaf 2.3 Veiligheidssituatie.
Centraal- en Zuid-Somalië
De verslagperiode kenmerkt zich door snelle veranderingen op het gebied van
politiek en veiligheid.
Begin 2007: militaire operaties en verslechterende veiligheidssituatie
De TFG veroverde met behulp van het Ethiopische troepen op 28 december 2006
Mogadishu en op 1 januari 2007 Kismayo op de UIC. In reactie hierop vluchtten
strijders van de UIC naar de zuidelijke plaatsen Ras Kamboni en Afmadow in
Lower Juba, waar zij tegen de troepen van de TFG en Ethiopië gevechten
leverden.42 Overigens lijkt het erop dat het overgrote deel van de UIC-aanhang is
opgegaan in de burgerbevolking van Mogadishu en andere delen van Zuid-
Somalië. De UIC heeft aangekondigd de strijd tegen de TFG en de Ethiopische
troepen voort te zetten. Naar verluidt zouden er zo'n 3.000 UIC-aanhangers in en
rond Mogadishu zijn. Op 8 januari voerde de VS een luchtaanval uit in de buurt
van Afmadow. Doelwit waren veronderstelde Al-Qa'ida terroristen die zich
40 De overgangsgrondwet werd op 19 februari 2004 door de deelnemers aan de `Somali
National Reconciliation Conference' in Kenia aangenomen. Volgens artikel 71 lid 12 van de
overgangsgrondwet treedt deze op de datum van aanvaarding in werking en blijft van kracht
tot de Federale Grondwet is goedgekeurd en aangenomen.
41 International Crisis Group, Can the Somalia crisis be contained?, 10 augustus 2006.
42 UNSG, Report on the situation in Somalia, 1 maart 2007.
12
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
zouden hebben aangesloten bij de UIC strijders.43 Tegelijkertijd kondigde Kenia,
om veiligheidsredenen, de sluiting van de Somalische grenzen aan.
Op 21 januari werd een kopstuk van de UIC, Sheikh Sharif Sheikh Ahmed, door
de Keniaanse autoriteiten gearresteerd. Hij werd op 8 februari vrijgelaten en
vertrok naar Jemen.
Na de val van de UIC begon de relatieve stabiliteit die de islamisten in Mogadishu
hadden gebracht af te nemen. Zo werden er weer wegversperringen opgericht, en
namen criminaliteit en geweld weer toe.44 In reactie hierop kondigde premier Gedi
op 3 januari een driedaags moratorium af waarin gewapende groepen hun wapens
konden inleveren. Gedi voegde daaraan toe dat als geen gehoor zou worden
gegeven aan het moratorium, de TFG over zou gaan tot gedwongen ontwapening.
De bevolking van Mogadishu was het dermate oneens met dit plan, dat er op 7
januari grote demonstraties plaatsvonden. Honderden inwoners van Mogadishu
gooiden hierbij met stenen, staken banden in brand en plunderden auto's.45 Als
gevolg hierop, durfde de TFG het niet aan om over te gaan tot gedwongen
ontwapening. Dit betekende dat de bevolking zich wederom kon bewapenen. De
prijs van een kalashnikov steeg door de toenemende vraag begin januari van USD
40 naar USD 700.
Staat van beleg
Op 13 januari stemde het parlement, met 154 stemmen voor en twee tegen, in met
de eerder door president Yusuf aangekondigde staat van beleg. Deze 90 dagen
durende maatregel was bedoeld om de rust te herstellen. De maatregel betekende
dat het parlement op non-actief werd gesteld, de vrijheid van de pers werd
opgeheven, samenscholing en bijeenkomsten niet waren toegestaan en dat
parlementsleden niet in het openbaar mochten spreken tegen het regeringsbeleid.
De staat van beleg is na de oorspronkelijke periode verlengd met een tweede
periode van 90 dagen, maar is inmiddels opgeheven.
Politieke benoemingen
Op 15 januari benoemde president Yusuf een nieuw bestuur voor de Benadir regio.
Op 17 januari werd de voorzitter van het parlement, Sheikh Aden, door een grote
meerderheid van het parlement afgezet (183 stemmen voor, 8 tegen en één
onthouding). Aden werd over het algemeen gezien als iemand die gematigde
islamistische groepen aan zich kon binden. Op 31 januari werd Aden Mohamed
Noor Madobe, voormalig minister van Justitie die als krijgsheer in 2002 lange tijd
de effectieve macht over Baidoa had, tot nieuwe voorzitter van het parlement
gekozen. Met de verkiezing van Madobe is de machtsbalans tussen de drie
43 O.a. UNSG, Report on the situation in Somalia, 1 maart 2007
44 UNSG, Report on the situation in Somalia, 1 maart 2007
45 UNOCHA, Somalia situation report, 9 januari 2007
13
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
voornaamste clans in stand gehouden. Madobe behoort tot de Rahanweyn/Mirifle,
president Yusuf tot de Darod en premier Gedi tot de Hawiye. Eind januari
kondigde Yusuf aan een nationale verzoeningsconferentie te willen organiseren.
Hiertoe is een onafhankelijk nationaal verzoeningscomité opgericht, de `National
Governance and Reconciliation Committee', onder leiding van Ali Mahdi. De
oorspronkelijke datum van 16 april werd echter niet gehaald, de opening werd
uitgesteld naar 14 juni en vervolgens naar 15 juli.
Op 7 februari heeft premier Gedi, met toestemming van president Yusuf, de
samenstelling van het kabinet opnieuw veranderd. Drie ministers zijn ontslagen en
zeven anderen zijn van portefeuille veranderd.46
Afrikaanse vredesmissie
Op 20 februari besloot de VN-Veiligheidsraad unaniem tot het aannemen van
Resolutie 1774. Hierin worden lidstaten van de Afrikaanse Unie geautoriseerd om
voor zes maanden een vredesmacht naar Somalië te sturen om nationale
verzoening mogelijk te maken. Het mandaat van de `African Mission in Somalia'
(AMISOM) liep op 19 juli af. Tevens werd een technische missie voorzien om de
mogelijkheden te onderzoeken voor een VN-missie aansluitend op AMISOM. Een
belangrijk punt in Resolutie 1744 is een gedeeltelijke opheffing van het
wapenembargo om zo de vredesmissie te kunnen bewapenen. De resolutie voorziet
in de stationering van de AU-troepen bij belangrijke overheidsgebouwen en het
trainen van Somalische veiligheidstroepen.
Op 1 maart arriveerde een AU-verkenningsmissie bestaande uit 35 man en
logistiek materiaal uit Uganda in Baidoa. Op 6 maart landden 350 Ugandese
troepen in Mogadishu. Bij aankomst op het vliegveld werden de troepen met
mortiergranaten onthaald. De overige 1100 Ugandese troepen zijn op 7 maart
aangekomen.
Omdat het aantal geweldsincidenten bleef toenemen, startte de TFG op 10 maart
een 30 dagen durende militaire operatie om vrede te brengen in Mogadishu.
Hiertoe zijn in januari en februari 4.000 milities getraind. Doel was om samen met
de Ugandese troepen de wijken waar opstandelingen actief zijn veilig te maken
door de bevolking te ontwapenen.
Parlement
46 De verandering van de kabinetssamenstelling was volgens premier Gedi, mede ingegeven
door de afspraken over machtsverdeling tussen de verschillende clans. Na de herverdeling
werden zeven ministerposten uitgeoefend door leden van de vier belangrijkste clans en drie
door de vijfde clan. De belangrijkste verandering in het kabinet was de demotie van Hussein
Mohamed Aideed van vice-premier en minister van binnenlandse zaken tot minister van
openbare werken. O.a. UNSG, Report on the situation in Somalia, 1 maart 2007.
14
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
Op 12 maart stemde een ruime meerderheid van het parlement in met verhuizing
van Baidoa naar Mogadishu.
Op 17 april werden 31 parlementsleden wegens ongeoorloofde afwezigheid door
het parlement ontslagen.
Verscherping van de verhoudingen tussen de Darod en de Hawiye
Vanaf het moment dat de UIC werd verdreven, nam president Yusuf zijn intrek in
het hoofdstedelijke presidentiële paleis. Hij gaf hiermee als Darod een belangrijk
signaal af, Mogadishu ligt immers in het woongebied van de Hawiye. Voorts
benoemde Yusuf een aantal Darod-leden in belangrijke posities. Tenslotte behoren
de 4.000 milities die Mogadishu veilig moeten maken hoofdzakelijk tot de Darod-
clan.
In de loop van maart en april hebben zeer ernstige gevechten plaatsgevonden. Bij
deze gevechten zijn zware wapens ingezet en zijn veel slachtoffers gevallen.47
Naarmate de tijd vorderde, leken steeds meer subclans van de Hawiye de rijen te
sluiten in een gezamenlijke poging de TFG en de Ethiopiërs het zo lastig mogelijk
te maken. Sommigen spraken inmiddels van een burgeroorlog tussen de Hawiye
en de Darod. De woede en de haat bij de Hawiye over de verwoestingen en
slachtpartijen in Mogadishu zouden zo diep zitten dat daadwerkelijke verzoening
nauwelijks mogelijk lijkt. Deze ontwikkelingen hebben ook hun weerslag in
Somaliland. Hoewel men daar doorgaans weinig op heeft met de zuidelijke
Somaliërs, zou de woede over wat de Hawiye wordt aangedaan enorm zijn.
Amnestieregeling
Op 19 juni liet president Yusuf weten dat hij bereid was amnestie te verlenen aan
leden van de UIC. Gearresteerde leden zou pardon worden verleend, met dien
verstande dat die leden die banden hebben met internationale terroristische
groeperingen van de regeling worden uitgesloten. Yusuf gaf deze verklaring als
teken van goede wil voor de verzoeningsconferentie. Hierdoor zouden sommige
leden van de UIC in de gelegenheid worden gesteld deel te nemen aan de
conferentie. Naar verluidt zouden 64 gedetineerden worden vrijgelaten.
Regionale betrokkenheid
Arabische Liga
De landen binnen de Arabische Liga (in het bijzonder Egypte, Saudi-Arabië en
Libië)48 hebben zich altijd voorstander getoond van een unitaire, islamitische
Somalische staat. Voor Egypte en Sudan gold hierbij als belangrijke overweging
dat een sterk Somalië extra tegenwicht biedt tegen Ethiopische invloed in de regio.
Het vredesproces heeft echter een andere uitkomst gebracht: een federale
47 Voor meer informatie over de veiligheidssituatie wordt verwezen naar paragraaf 2.3
veiligheidssituatie. UNSG, Report on the situation in Somalia, 25 juni 2007.
48 De voormalige overgangsregering TNG werd financieel gsteund door Saoedi-Arabië, Libië,
Egypte en Djibouti.
15
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
republiek Somalië met een bondgenoot van Ethiopië als president. Deze
ontwikkelingen hebben bij genoemde landen binnen de Arabische Liga
terughoudendheid ten aanzien van de TFG teweeg gebracht.49 Toch hebben
verschillende landen van de Arabische Liga geld toegezegd voor de wederopbouw
van Somalië.
Ethiopië
Ethiopië, dat belang heeft bij een relatief zwak/verdeeld en seculier Somalië,
speelt op cruciale momenten een invloedrijke rol. In algemene zin blijft Ethiopië
partijen in Somalië steunen die van betekenis kunnen zijn bij het tegengaan van de
islamisering van Somalië. Ethiopië heeft zich sinds 2006 een sterke bondgenoot
van de TFG getoond. Het aantal Ethiopische troepen in Somalië wordt geschat
tussen de 20.000 en de 28.000. Zolang er geen Afrikaanse of internationale
vredesmacht in Somalië is, kan Ethiopië zich militair niet terugtrekken uit Zuid- en
Centraal-Somalië zonder een machtsvacuüm achter te laten waarin de TFG onder
de voet zou worden gelopen. Voor meer informatie over de rol van Ethiopië wordt
verwezen naar paragraaf 2.1.2. Geschiedenis.
Op 14 mei 2007 kwamen Ethiopische troepen aan in Galkayo. Naar verluidt
zouden zij met de autoriteiten van Puntland willen onderhandelen over het
oprichten van een militaire basis in Galkayo.
Eritrea
De betrokkenheid van Eritrea bij Somalië is voor een groot deel gericht op het
frustreren van de ambities van Ethiopië in Somalië. Tussen mei 2005 en mei 2006,
leverde Eritrea ten minste tien wapentransporten aan leiders van de UIC en de
ONLF. Zo zouden in de laatste week van juli 2006 twee Eritrese toestellen op het
vliegveld van Mogadishu zijn geland met wapens voor de shari'ahoven.50 Tussen
mei 2006 en november 2006 zou Eritrea ten minste 28 wapenleveranties aan de
UIC hebben geleverd, evenals troepen.51 Naar verluidt zou Eritrea de UIC met
2.000 troepen steunen. De Eritrese regering steunt de oppositie van de TFG die in
Asmara verblijft. Dit zijn onder andere de voormalige parlementsvoorzitter, zijn
aanhangers en leden van de UIC.52
Kenia
Met de vorming van de TFG hoopte Kenia dat er in Somalië een periode van
stabiliteit zou aanbreken, zodat er een einde zou komen aan de stroom
vluchtelingen en wapens vanuit Somalië, en de criminaliteit en terroristische
dreiging zouden worden verminderd. Op 6 september 2005 tekenden de Keniaanse
minister van Buitenlandse Zaken en zijn toenmalige Somalische counterpart,
49 ICG, Somalia: Continuation of war by other means?, 21 december 2004.
50 International Crisis Group, Can the Somalia crisis be contained?, 10 augustus 2006.
51 VN-rapport S/2006/913
52 UNSG, Report on the situation in Somalia, 25 juni 2007.
16
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
Abdullahi Sheikh Ismael, een overeenkomst over technische en economische
samenwerking tussen de beide landen. De samenwerking richt zich met name op
onderwijs, gezondheid en veiligheid.53
Kenia heeft de politieke ontwikkelingen tijdens de verslagperiode nauwlettend in
de gaten gehouden. Sinds het oplaaiende conflict tussen de TFG en de UIC zijn
duizenden Somalische vluchtelingen de grens met Kenia overgetrokken. Onder
druk van de TFG sloot Kenia begin januari de grenzen voor vluchtelingen en UIC-
aanhangers. De TFG is in januari met de Keniaanse autoriteiten overeengekomen
dat opgepakte UIC-aanhangers uitgeleverd zullen worden aan Somalië. Er zijn
aanwijzingen dat opgepakte verdachten in Kenia via Somalië zijn overgebracht
naar Ethiopië alwaar zij zouden zijn verhoord door de VS.54
Daarnaast besloten de Keniaanse autoriteiten USD 1 miljoen aan de TFG te
schenken.
Internationale betrokkenheid
De VN heeft in 1994 een wapenembargo tegen Somalië ingesteld. Voor informatie
over de naleving daarvan wordt verwezen naar paragraaf 2.3.4.
De Verenigde Staten hebben achter de schermen een leidende rol gespeeld in de
bestrijding van de UIC. Het heeft een drietal aanvallen uitgevoerd in Somalië,
meest recentelijk begin juni in Puntland. De VS zou terroristen die in verband
worden gebracht met Al-Qa'ida op willen pakken.
Ten aanzien van Somaliland is de positie van de westerse landen onveranderd. Zij
zullen Somaliland niet erkennen zolang het land niet door tenminste een van de
Afrikaanse buurlanden is erkend.
2.3 Veiligheidssituatie
In dit ambtsbericht wordt onder Zuid-Somalië de volgende provincies verstaan:
Bay, Bakool, Lower en Middle Juba, Lower en Middle Shabelle en Gedo.
Centraal-Somalië omvat de provincies Galgadud en Hiiran. Onderstaand volgt een
overzicht van de belangrijkste ontwikkelingen die op het gebied van veiligheid in
de verslagperiode plaatsvonden. Het betreft geen uitputtend overzicht van alle
gewelddadige incidenten.
Hierbij dient te worden aangetekend dat de veiligheidsituatie in heel Somalië, dus
ook met inbegrip van Somaliland en Puntland, is verslechterd.
53 East African, nieuwsbericht, 26 oktober 2005.
54 O.a. HRW, persbericht, 30 maart 2007.
17
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
2.3.1 Centraal- en Zuid-Somalië
In de verslagperiode werd het gebied gekenmerkt door gewapende conflicten
waarbij tientallen burgerslachtoffers vielen.55 In de verslagperiode deden zich
ernstige gewelddadigheden voor in Zuid-Somalië, met name in Mogadishu. In de
plaatsen Baidoa en Dinsor, en in de provincie Bay werden eveneens clangevechten
gemeld. Factiemilities maakten zich opnieuw schuldig aan ontvoeringen,
berovingen en plunderingen, die voor hen een belangrijke bron van inkomsten
vormen. In de provincies Lower Juba, Bay, Bakool, Galgadud en Hiiran zijn veel
wegen en gebieden onveilig door landmijnen en andere explosieven.56
Mogadishu
Mogadishu werd in de verslagperiode gekenmerkt door een sterk verslechterde
veiligheidssituatie.57 Sinds het begin van 2007 vinden er dagelijks aanvallen plaats
op Ethiopische troepen en troepen van de TFG. Er zijn mortieraanvallen geweest
op overheidsgebouwen, het vliegveld, de haven en het presidentieel paleis, Villa
Somalia.58 Daarnaast vinden er ook geregeld aanvallen op markten, hotels en
ziekenhuizen plaats. Hierbij vallen veel (burger) slachtoffers.
In de eerste drie maanden van 2007 hadden zich rond de 600 gewonden in
ziekenhuizen gemeld. Het werkelijke aantal gewonden ligt vermoedelijk een stuk
hoger. Het merendeel van de gewonden kan om veiligheidsredenen de
ziekenhuizen niet bereiken. Dit geldt overigens ook voor het daar werkende
personeel.
Eind maart, vonden de ernstigste gevechten plaats sinds het verdrijven van de
UIC. Op 21 maart werd de situatie nog grimmiger, nadat milities de lijken van
soldaten door de straten van Mogadishu sleepten. In vier dagen tijd zouden naar
schatting duizenden gewonden onder de burgerbevolking zijn gevallen.
Schattingen van het aantal dodelijke slachtoffers liggen tussen de 400 en de
1.200.59 Naar verluidt zou 60% van de doden en gewonden burgers zijn.60
Op 23 maart werd een staakt-het-vuren tussen milities van de Hawiye en
Ethiopische troepen afgesproken. Dit werd op 29 maart geschonden, toen
Ethiopische troepen een offensief begonnen tegen de opstandelingen. Bij de
55 Voor informatie over de gewapende conflicten in Somalië, die in deze paragraaf zijn
beschreven, werd o.a. geput uit IRIN- en Arada-persberichten.
56 Somalia, Landmine Monitor Report 2004, 28 oktober 2004. Hoewel weinig informatie
beschikbaar is over landmijnongelukken zijn volgens dit rapport in de provincies Bay, Gedo,
en Middle Shabelle in 2003 tenminste 40 mensen bij landmijnexplosies om het leven
gekomen.
57 UNSG, Report on the situation in Somalia, 25 juni 2007.
58 O.a. UNOCHA, Somalia situation report, 9 februari 2007; UNOCHA, Somalia situation
report, 16 februari 2007; UNOCHA, Somalia situation report, 26 februari 2007 en UNSG,
Report on the situation in Somalia, 13 arpil 2007.
59 O.a. UNSG, Report on the situation in Somalia, 25 juni 2007.
60 UNSG, Report on the situation in Somalia, 25 juni 2007.
18
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
gevechten die toen uitbraken zijn tanks, zware artillerie en luchtaanvallen
gebruikt.61
Na een kort staakt-het-vuren dat op 1 april werd belegd, braken op 11 april
wederom hevige gevechten uit. Deze duurden tot 27 april.62 Dagelijks vielen er
doden. Volgens Amnesty International zouden in de eerste week van april meer
dan 400 burgers gedood zijn. 63 Tussen 1 maart en half mei, zouden er in
Mogadishu 2.000 gewonden zijn opgenomen in de ziekenhuizen in Mogadishu.64
Hoewel in mei geen hevige gevechten meer plaatsvonden, vielen er toch dagelijks
doden en gewonden onder de burgerbevolking. Granaataanvallen en op afstand
bediende landmijnen die in eerste instantie gericht zijn op
overheidsfunctionarissen, maken de meeste slachtoffers.
In juni duurden de gewelddadige incidenten voort. De overblijfselen van de UIC
bleven zich verzetten tegen de TFG en de Ethiopische troepen. Volgens bronnen
vielen er per week gemiddeld tien doden in Mogadishu. Op 20 juni werden acht
burgers gedood door een bermbom.
Door het voortdurende geweld, werd op 21 juni de avondklok ingesteld in
Mogadishu. Daarnaast raakten meer dan 3.500 personen ontheemd.65
De opstandelingen hebben zich de eerste paar maanden van 2007 kunnen
hergroeperen en bewapenen. Naar verluidt zouden er 3.000 opstandelingen in
Zuid-Somalië zijn.66
Ook de Ugandese AU-troepen waren het doelwit. Op 9 maart werd een vliegtuig
met troepen beschoten, hierbij vielen geen gewonden. Op 23 maart, wederom bij
een beschieting van een AU-vliegtuig, vielen elf doden.67 Op 16 mei kwamen vier
Ugandese soldaten om en raakten er vijf gewond toen een bermbom tot
ontploffing werd gebracht.
Naar aanleiding van de gevechten in Mogadishu, raakten tussen 1 februari en 17
mei 391.000 mensen ontheemd. Circa 112.000 ontheemden zijn medio juni
teruggekeerd. Voor meer informatie over de ontheemden wordt verwezen naar
paragraaf 4.1.2.
Gerichte moordaanslagen
61 UNOCHA, Somalia situation report, 30 maart 2007.
62 UNOCHA, Somalia situation report, 4 mei 2007.
63 O.a. AI, nieuwsbericht, AFR 52/007/2007, 4 april 2007.
64 UNSG, Report on the situation in Somalia, 25 juni 2007.
65 UNHCR, nieuwsbericht, 27 juni 2007.
66 UNSG, Report on the situation in Somalia, 13 april 2007
67 UNSG, Report on the situation in Somalia, 13 april 2007
19
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
In de verslagperiode is het aantal gerichte moordaanslagen toegenomen.68
Prominente personen en personen die worden verdacht van het steunen van de
TFG zijn geregeld het slachtoffer geworden van dergelijke aanslagen.69
Op 13 maart werd een aanslag op de plaatsvervangend burgermeester van
Mogadishu gepleegd. Hierbij vielen twee doden en vier gewonden, waaronder de
plaatsvervangend burgermeester.70
Op 15 maart werd een prominent mensenrechtenactivist, Isse Abdi Isse, vermoord.
Deze moord staat symbool voor het toenemende aantal aanslagen op
maatschappelijke organisaties.71
Op 17 mei en 3 juni ontsnapte premier Gedi aan twee aanslagen toen zijn konvooi
doelwit was van een op afstand bediend explosief.72 Op 20 mei werd een aanslag
gepleegd op de burgermeester van Mogadishu. Deze overleefde de granaat, twee
burgers niet.73
Op 19 juni werd gericht op de woordvoerder van president Yusuf geschoten in
Mogadishu. Hij is overgebracht naar Nairobi voor medische behandeling.
Kismayo
Tijdens de verslagperiode is de veiligheidssituatie in Kismayo verslechterd. Op 11
februari ontplofte een bom bij een steunbetoging aan de komst van een AU-missie.
Hierbij vielen vier doden, inclusief de zojuist benoemde minister voor Defensie.74
In de verslagperiode is het meerdere malen tot gevechten gekomen tussen leden
van de Darod/Marehan en de Darod/Majerteen. Hierbij zijn tenminste 24 doden en
50 gewonden gevallen.75
Op 2 juni werd het hoofd van de `Kismayo National Security Service' (NSS),
Mukhtar Farah Hussein, door drie onbekende mannen vermoord.
Bij gevechten tussen de Darod/Marehan en de Hawiye/Galjeel zijn op 5 juni
achttien doden en twintig gewonden gevallen.
Eind juni vielen bij gevechten tussen de Darod/Marehan en de Darod/Marjerteen
20 doden en 40 gewonden.
Bay, Bakool en Gedo
In de verslagperiode hebben zich zowel in Bay als in Bakool gewelddadigheden
voorgedaan.
Op 2 januari werd een lid van de Darod/Marehan/Reer-Hassan in een wraakactie
door een lid van de Darod/Marehan/Eldere gedood. Op 3 januari volgde een
68 UNSG, Report on the situation in Somalia, 25 juni 2007.
69 UNSG, Report on the situation in Somalia, 13 arpil 2007.
70 UNOCHA, Somalia situation report, 16 maart 2007.
71 UNOCHA, Somalia situation report, 16 maart 2007
72 O.a.. UNSG, Report on the situation in Somalia, 25 juni 2007.
73 UNOCHA, Somalia situation report, 25 mei 2007 en UNSG, Report on the situation in
Somalia, 25 juni 2007.
74 UNOCHA, Somalia situation report, 16 februari 2007
75 O.a. UNSG, Report on the situation in Somalia, 25 juni 2007.
20
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
moord op een lid van de Marehan/Eldere door een lid van de Marehan/Reer-
Hassan.
Hiiran
Half januari vielen leden van de Hawiye/Murosade een aantal Hawaadle nomaden
aan. Hierbij vielen tenminste vijf doden. De Hawadle zouden naar verluidt de
Ethiopische troepen hebben gesteund tegen de UIC. Veel jongeren van de
Hawiye/Murosade hadden zich opgegeven om met de UIC te vechten.
Bij gevechten tussen de Hawaadle en Hawiye/Ujeejeen vielen op 22 februari meer
dan veertien doden. De reden voor de gevechten zou bloedwraak zijn.
Lower Shabelle
Bij gevechten tussen rivaliserende clans vielen begin maart twee doden.
Middle Shabelle
Bij gevechten tussen rivaliserende clans vielen in januari elf doden en vier
gewonden. Het is niet bekend om welke clans het ging.
Op 23 april vielen bij gevechten tussen subclans van de Hawiye/Abgal vijf doden.
Aanleiding zou bloedwraak zijn.
Op 12 mei vielen er bij gevechten tussen subclans van de Hawiye/Abgal tien
doden en een onbekend aantal gewonden.
Lower Juba
Half januari vielen bij gevechten tussen de Darod/Marehan en de Hawiye/Gaaljeel
clans ten minste zes doden en vijf gewonden.
Op 30 april vielen bij gevechten tussen de Darod/Marehan en de Darod/Majerteen
tenminste twaalf doden en vele gewonden. De aanleiding voor de gevechten zou
het innen van belastinggeld zijn.
2.3.2 Somaliland, Puntland, Sool en Sanaag en de eilanden voor de kust van Zuid-
Somalië
In algemene zin is de situatie in Somaliland, Puntland, Sool en Sanaag en de
eilanden voor de kust van Zuid- Somalië minder gewelddadig dan in Centraal- en
Zuid-Somalië. Wel is er ten opzichte van de vorige verslagperiode een toename in
het aantal geweldsincidenten in Somaliland, Puntland en Sool en Sanaag.
Somaliland
In de verslagperiode zijn in Somaliland enkele berichten van gewelddadigheden
bekend. Zo waren er in Daror op 14 februari gevechten tussen leden van de
Dir/Issaq/Habar Yonis en de Dir/Issaq/Abgal/Younis/Cudagle. Het aantal
slachtoffers is onbekend, maar het is wel bekend dat er doden zijn gevallen. Op 23
februari vielen bij gevechten tussen dezelfde clans twee doden.
21
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
Begin april zijn in Hargeisa twee bommen afgegaan. Hierbij zijn geen slachtoffers
gevallen. Op 19 april ging een bom af bij het ministerie van Financiën. Ook hier
vielen geen gewonden of doden.
Op 22 april zijn bij gevechten in Buhodle tussen leden van een Darod/Dhulbahante
subclan drie doden gevallen.
Bij gevechten tussen leden van de Dir/Issaq/Habar Yonis en de Darod/Ogaden zijn
op 1 juni in Xodoyo vijf doden en zeven gewonden gevallen. Het zou hier om een
wraakactie gaan.
Op 1 juni kwam het in de Todheer regio tot hevige gevechten tussen subclans van
de Darod/Dulbahante. Hierbij kwamen veertien mensen om het leven en vielen
zeventien gewonden. Ook hier zou wraak de aanleiding zijn geweest.
Daarnaast blijft in het gebied gevaar aanwezig door de honderdduizenden
landmijnen en niet ontplofte explosieven die zich er nog bevinden. Inmiddels zijn
tienduizenden explosieven en grote stukken land76 inmiddels opgeruimd; andere
stukken land zijn afgezet als gevaarlijk gebied.
Puntland
Bij gevechten in Cagaaree (Mudug) tussen leden van de Darod/Dhulbahante en de
Darod/Majerteen/Omar Mohammud over toegang tot graasland en water zijn in de
loop van februari tenminste tien doden gevallen.
Op 25 april vielen in het dorp Bandiradley zeven doden bij gevechten tussen de
Hawiye/Gurgate/Habr Gidir/Sa'ad en de Hawiye/Gurgate/Habr Gidir/Saleban.
Er zijn berichten bekend van doden door bloedwraak in Bossaso.
Op 2 juni kwam het in Buhoodle tot hevige gevechten tussen subclans van de
Darod/Dulbahante. Hierbij vielen tenminste dertien doden en een aantal
gewonden.
Begin juni voerde de VS vanuit een oorlogschip voor de kust van Somalië een
aanval uit op Baar Gaal. Hierbij vielen zes doden. Volgens het Pentagon werd de
aanval uitgevoerd om vermeende Al Qa'eda leden te doden.
Sool en Sanaag
Nog steeds bevinden militaire eenheden van zowel Puntland als Somaliland zich
rond Las Anod, de hoofdstad van de provincie Sool.
Begin april zijn de spanningen tussen Puntland en Somaliland opgelopen. Tussen
8 en 14 april vonden er zware gevechten plaats.
Op 8 april vielen bij gevechten tussen troepen van Puntland en Somaliland in
Dahar, in oost Sanaag, drie doden. Op 9, 13 en 14 april kwam het wederom tot
gevechten in Dahar. Hierbij vielen onder de troepen tien doden en twaalf
gewonden. Daarnaast is ook een burger omgekomen.77
76 In september 2003 hadden de internationale hulporganisaties HALO Trust, Danish Demining
Group en Santa Barbara Foundation in totaal 115 miljoen m2 land schoongeveegd.
77 O.a. UNSG, Report on the situation in Somalia, 25 juni 2007.
---
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
De gevechten vinden ook plaats tegen de achtergrond van de gegroeide instabiliteit
in groten delen van Somalië. Daarnaast speelt mogelijk ook de aanwezigheid van
delfstoffen een rol. Op basis van geologische gegevens wordt aangenomen dat
vooral Puntland beschikt over een van de grootste nog onontgonnen olievoorraden
in de wereld.
De eilanden voor de kust van Zuid-Somalië
In de verslagperiode werden geen berichten ontvangen over gewelddadige
gebeurtenissen op de eilanden voor de kust van Zuid-Somalië, waar de leden van
de Bajuni minderheid met de Darod/Marehan woonachtig zijn.
Voor informatie over de situatie op de eilanden voor de kust van Zuid-Somalië
wordt verwezen naar paragraaf 3.4.1. (beschrijving van de positie van de Bajuni).
2.3.3 Clanbescherming, criminaliteit en effectiviteit politie in Somaliland,
Puntland, Sool en Sanaag en de eilanden voor de kust van Zuid-Somalië
Clanbescherming
Na het wegvallen van de centrale overheid in Somalië en daarmee haar rol in het
handhaven van de veiligheid, nam het belang van de clan(familie) in de
bescherming van het individu toe.78 Na het uitbreken van de burgeroorlog zocht
een groot aantal ontheemden79 bescherming in hun traditionele clangebied, dan
wel in het gebied van de clan waarmee de eigen groep een patroon/cliënt-relatie
kent.80
Met name in Somaliland, Puntland en Sool en Sanaag is de noodzaak van
bescherming door de clan(familie) afgenomen81 en zijn de mogelijkheden om
buiten de eigen traditionele clangebieden te leven, als `gast' van de ter plekke
dominante clan, toegenomen. 82 Dit wil uiteraard geenszins zeggen dat de rol van
de clan(familie) is verdwenen.
De autoriteiten van Somaliland hebben aangegeven alleen die Somaliërs toe te
laten, die oorspronkelijk uit die gebieden komen dan wel via de clan(familie)
banden hebben met Somaliland.83
De clan(familie) speelt weliswaar van oudsher een centrale rol in de Somalische
samenleving, maar zeker niet op een altijd voorspelbare, vaste en statische wijze.
78 UK Home Office, Operational Guidance Note Somalia, 21 november 2005.
79 In paragraaf 4.2.2 is aangegeven welke Somaliërs in dit ambtsbericht als ontheemd worden
beschouwd. Ontheemd staat in dit verband eveneens voor IDP en binnenlands ontheemd.
80 UNDP, Human Development Report Somalia, 2001, p. 148, NRC Global IDP, Internally
displaced Somalis face uncertain future after years of state collapse, 24 november 2004, p.
21.
81 UK Home Office, Operational Guidance Note Somalia, 21 november 2005.
82 Zie hierover o.a. Ken Menkhaus, Somalia: a Situation Analysis, 2000, p. 10.
83 UK Home Office, Operational Guidance Note Somalia, 21 november 2005.
23
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
Ten eerste hangt het niveau waarop de clan gemobiliseerd wordt af van de situatie.
Of een beroep kan worden gedaan op de loyaliteit van de familie, de subclan, de
clan of de clanfamilie in een specifieke situatie hangt af van de belangen die op
het spel staan van de familie dan wel van de subclan of van nog hogere
clanverbanden (een Somalisch gezegde luidt: "Ik tegen mijn broer, mijn broer en
ik tegen de clan, de clan en ik tegen de wereld").
Ten tweede kan de clanafstamming van een persoon of groep aangepast worden
aan veranderde omstandigheden. Clanafstamming kan immers niet alleen als een
antropologisch gegeven maar ook als een politieke stellingname worden gezien.
Zowel individuen als groepen kunnen aansluiting zoeken bij een andere clan dan
de eigen clan. Indien zij geaccepteerd worden, hebben ze de zogenaamde 'shegad'-
status; na verloop van tijd raken ze geïntegreerd in de nieuwe clan en passen ze
hun stamboom aan om de nieuwe situatie te weerspiegelen.84
Ten derde zijn er naast de banden met de eigen, vaderlijke, clan ook banden met
de clan van de moeder, de echtgeno(o)t(e) en eventueel de huwelijkspartners van
de kinderen. Op deze banden kan veelal in tijd van nood een beroep worden
gedaan.
Ten vierde zijn de oude regels aan verandering onderhevig als gevolg van
verstedelijking en oorlogsgeweld. In de steden zijn andere netwerken met leden
van verschillende clans van belang geworden naast de clan: school- en
beroepsgenoten, buurtgenoten, zakenpartners etc.85 Door de oorlog zijn evenwel
tegenstellingen tussen clans vaak weer aangescherpt.
Specifiek ten aanzien van de landbouwende Somali clanfamilies Rahanweyn en
Digil geldt dat zij, anders dan de nomadische Somali, eerder georganiseerd zijn op
basis van de woonplaats (het dorp) dan op basis van clanafkomst.86
In deze context is het derhalve moeilijk algemene uitspraken te doen met
betrekking tot de vraag in welke omstandigheden een individu clanbescherming
nodig heeft dan wel er op kan rekenen die te verkrijgen.
Doorgaans heeft elke Somali het eigen clangebied waar hij in principe wordt
beschermd tegen geweld van andere (sub)clans. Indien het eigen clangebied is
gelegen in Centraal- en Zuid-Somalië kan hij/zij echter wel te vrezen hebben voor
de veiligheidsituatie als gevolg van conflicten met andere clans of banditisme.
Criminaliteit en effectiviteit politie87
84 O.a. UNDP, Human Development Report Somalia , 2001, p. 149.
85 Zie ook UNDP, Human Development Report Somalia, 2001, p. 149.
86 I.M. Lewis, Peoples in the Horn of Africa, 1994.
87 Gebaseerd op o.a. US Department of State, Country report on human practices Somalia
2004, 28 februari 2005. Ken Menkhaus, Somalia: Situation and trend analysis, 20 september
24
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
Volgens alle dezerzijds in Somalië geraadpleegde bronnen, komt criminaliteit in
Somaliland, Puntland en Sool en Sanaag weinig voor.88 Wel komt het met enige
regelmaat voor dat conflicten tussen families, dikwijls over begrenzing van hun
land, hoog oplopen.89 Soms leiden dergelijke conflicten zelfs tot bloedwraak.90
Op 5 april 2006 stelde de politie in Garowe, in een maatregel gericht tegen
criminele bendes, een avondklok in. Dit leidde tot de arrestatie van tenminste 22
jongeren. Twaalf van hen hebben een straf van zes maanden opgelegd gekregen.
In het algemeen zijn de lokale en regionale besturen in Somaliland, Puntland en
Sool en Sanaag in staat de openbare orde te handhaven, zonodig met behulp van
de politie.91 In de Somalische samenleving is rechtshandhaving (van het
traditionele en shari'a recht) overigens altijd al92 primair het domein geweest van
clanoudsten, dorpsoudsten, imams en andere gemeenschapsleiders, waardoor het
wegvallen van de centrale structuren niet heeft geleid tot een volledige
ineenstorting van het systeem van handhaving van recht en openbare orde.93
De grote sociale controle in combinatie met het systeem van
compensatieregelingen (de diya) hebben een duidelijke preventieve werking.
Immers, wanneer een clanlid een misdaad pleegt tegen een lid van een andere
(sub)clan, kan het slachtoffer in principe niet alleen de dader, maar ook diens
familie in brede zin, en zonodig ook de (sub)clan, verantwoordelijk stellen.
Doorgaans zullen de groepen onderling een compensatieregeling overeenkomen,
bijvoorbeeld door het gestolen goed terug te geven en/of geld of een aantal
kamelen of geiten aan (de familie van) het slachtoffer te geven. Indien (de clan
van) de dader niet bereid is compensatie te betalen, kan het slachtoffer zonodig
2004; SACB, Human Status Report Somalia, maart 2005; MSF Holland, The situation in
Galkayo, mei 2004; UNDP Somalia, Rule of Law and Security Programme: Progress Report
January-June 2003 ; UNDP, Human Development Report Somalia 2001; Ken Menkhaus,
Somalia: State collapse and the threat of terrorism, maart 2004; alsmede op bevindingen ter
plaatse.
88 Hetzelfde stelt Ken Menkhaus, Somalia: State collapse and the threat of terrorism, maart
2004. In zijn recentere rapport (Ken Menkhaus, Somalia: Situation and trend analysis, 20
september 2004, p. 13-14) wordt dit herhaald, maar wordt ten aanzien van Puntland een
uitzondering gemaakt voor IDP's en migranten, die geen volledige bescherming genieten
onder het traditionele recht en daardoor kwetsbaarder zijn. Zie ook dienstreis Somaliland
november 2005, gesprekken met DRC en RRR.
89 Somalië kent geen kadaster, waar landeigendom wordt geregistreerd. Om de vele conflicten
over landeigendom te beperken, helpt UNDP Somaliland om een kadaster op te zetten.
90 Bloedwraak wordt in Somalië niet als een criminele daad beschouwd, omdat op basis van
lokaal recht en de tradities bloedwraak gerechtvaardigd is.
91 Bij rechtshandhaving wordt voornamelijk gebruik gemaakt van het traditionele en shari'a
recht. Zie paragraaf 3.1 voor meer informatie hierover.
92 Dus ook vóór het uitbreken van de burgeroorlog.
93 O.a.. Ken Menkhaus, Somalia: Situation and trend analysis, 20 september 2004; SACB,
Human Status Report Somalia, maart 2005; Ken Menkhaus, Somalia: State collapse and the
threat of terrorism, maart 2004, hoofdstuk 1.
25
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
een beroep doen op de steun van familie en eigen clan om de compensatie af te
dwingen, of anders te retaliëren (bloedwraak).94
Deze traditionele vorm van rechtshandhaving is naar zijn aard veel minder
effectief wanneer het slachtoffer lid van een minderheidsgroep is, dan wel van een
kleine, slecht bewapende clan. In dat geval heeft het slachtoffer immers niet de
bijstand van een hele clan als "stok achter de deur", met behulp waarvan desnoods
met geweld compensatie kan worden afgedwongen. Met name ontheemden die
zich buiten hun clangebied bevinden en onbewapende minderheden, zoals de
Bantu, vormen hierdoor een kwetsbaar doelwit voor criminelen. Dit geldt in
mindere mate voor de Midgan, die dankzij hun affiliatie met een bepaalde clan in
belangrijke mate clanbescherming genieten95 en die dikwijls zelf ook over (lichte)
wapens beschikken.
Dit betekent geenszins dat een clan een crimineel uit eigen gelederen onder alle
omstandigheden zal beschermen indien het slachtoffer "maar" van een minderheid
is. Ernstige misdrijven als verkrachting en moord96 vormen een dusdanig grote
inbreuk op de traditionele normen en waarden van de gemeenschap, dat de clan in
veel gevallen zelf ook bestraffing van de dader wenselijk zal achten.97 Voor
dergelijke misdaden kan een clanlid zelfs door de gemeenschap worden verstoten
(een van de ergst mogelijke sancties in de Somalische context).
In Somaliland, Puntland en Sool en Sanaag kan een ieder voor bescherming een
beroep doen op de politie. De politie neemt daadwerkelijk actie als hun hulp wordt
ingeroepen en is over het algemeen redelijk effectief. In een deel van de gevallen
grijpt de politie niet meteen in, maar probeert de politie in eerste instantie een
oplossing te vinden via de traditionele mechanismen, eventueel tezamen met
clanoudsten en andere gemeenschapsleiders. Bij de politie van een bepaalde stad
zijn leden van alle daar woonachtige clans werkzaam, benevens enkele leden van
minderheidsgroepen en een klein aantal vrouwen (in Somaliland meer dan in
Puntland). Soms, bijvoorbeeld bij een geschil tussen clans over landeigendom,
wordt de effectiviteit van de politie beperkt doordat deze zich via clanlijnen
verdeelt en zodoende niet meer als onafhankelijke derde kan ingrijpen.
94 Bij een enquête van UNICEF werd op de vraag hoe gehandeld zou worden indien een 14-
jarige jongen een moord had gepleegd, door 47% geantwoord "clanbijeenkomst en
compensatie slachtoffer"; ruim 25% antwoordde " traditionele rechtbank en compensatie
slachtoffer"; 10% "Somalische rechtbank en gevangenis"; 6% "retaliatie door de clan van het
slachtoffer door de dader te vermoorden"; 5% "inschakelen religieuze leider om uit koran te
prediken". UNICEF Somalia, A study on child protection in Somalia, juli 2003, p. 37.
95 Dit geldt in principe niet als de dader afkomstig is van de clan waarmee de Midgan is
geaffilieerd.
96 Bedoeld wordt moord om andere redenen dan bloedwraak.
97 In Somaliland, Puntland, Sool en Sanaag en de eilanden voor de kust van Zuid-Somalië zijn
de traditionele normen en waarden nog grotendeels intact. Dit in tegenstelling tot de rest van
Somalië.
26
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
Volgens de meeste dezerzijds geraadpleegde bronnen is bij de politie sprake van
discriminatie tegen minderheden en ontheemden. Het komt echter zelden voor dat
de politie ronduit weigert om actie te ondernemen. In geval een ontheemde of
minderheid slachtoffer is van criminaliteit in de zin van bijvoorbeeld diefstal of
een geweldsmisdrijf, zal de politie doorgaans redelijk adequaat optreden, hoewel
het aannemelijk is dat de politie dan minder hard haar best zal doen dan voor
lokale bewoners die behoren tot de clans. Echter, indien sprake is van een geschil
met een clanlid over bijvoorbeeld landeigendom of achterstallige betalingen voor
geleverde diensten, zal de politie normaalgesproken partij kiezen voor het clanlid.
In een enkel geval zijn er aanwijzingen dat politieagenten zelf misdaden begingen
tegen ontheemden of minderheden.98
In het algemeen geldt dat de politie slecht getraind is en nauwelijks over
uitrusting beschikt. Corruptie is binnen de politie alom aanwezig.99 Als gevolg van
het wapenembargo van 1992 is het in principe niet toegestaan uniformen of andere
uitrusting te leveren voor politieagenten in Somalië (met uitzondering van de
UNDP-ROLS graduates in Somaliland). Mede hierdoor beschikt slechts een klein
deel van de politie over uniformen, waardoor agenten niet altijd goed herkenbaar
zijn. In zowel Somaliland als Puntland is het overigens voor burgers verboden in
het openbaar wapens te dragen (hoewel bijna iedere Somaliër thuis wel een wapen
bezit).
Somaliland beschikt over ongeveer 5.500 politieagenten.100
In Puntland bestaat de politie uit circa 4.000 manschappen101, aangevuld met enige
Darawish. Alle in Bosasso aanwezige clans zijn in de politie vertegenwoordigd.
Daarnaast werkt een handjevol leden van de Bantu minderheid bij de politie. Ook
werken enkele vrouwen bij de politie. Volgens alle in Bosasso geraadpleegde
bronnen onderneemt de politie daadwerkelijk actie als deze om hulp wordt
gevraagd. In de meeste gevallen van gerapporteerde criminaliteit (doorgaans
diefstal, beroving) is de politie echter niet in staat gebleken de dader(s) op te
sporen en aan te houden. In Galkayo beperkt de politie zich tot het ingrijpen bij
reguliere criminaliteit; zij mengt zich niet in clandisputen en vergeldingsacties.
Om bovengenoemde redenen geldt voor heel Somalië dat achtergestelde groepen
zoals minderheden en ontheemden vaker dan gemiddeld slachtoffer van
criminaliteit worden. Bovendien krijgen zij aanmerkelijk minder vaak dan
98 Zo waren er geruchten dat enkele agenten zich schuldig hebben gemaakt aan diefstal in de
ontheemdenkampen van Bosasso, en ruim drie jaar geleden- zelfs aan verkrachting. In
Galkayo zou de politie betrokken zijn geweest bij een geval van bloedwraak. Zie MSF
Holland, The situation in Galkayo, mei 2004.
99 UK Home Office, Somalia, oktober 2005 en US Department of State, Somalia Country
Report on Human Rights Practices, 8 maart 2006.
100 Volgens opgave UNDP, 21 februari 2005.
101 Volgens opgave UNDP, 21 februari 2005.
27
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
gemiddeld genoegdoening, in de zin van schadeloosstelling en bestraffing van de
dader.
Zie voorts paragraaf 3.3 inzake rechtsgang en detentie.
Het is van belang te benadrukken dat bovenstaande beschrijving betrekking heeft
op Somaliland, Puntland en Sool en Sanaag. Voor alle Somaliërs in Centraal- en
Zuid-Somalië, maar in het bijzonder voor minderheden en ontheemden, is de kans
om slachtoffer te worden van criminaliteit aanmerkelijk hoger dan in Somaliland,
Puntland, Sool en Sanaag. Hoewel het systeem van handhaving van recht en orde
in Centraal- en Zuid-Somalië eveneens gebaseerd is op een combinatie van
traditioneel recht en shari'a, is de kans op enigerlei vorm van genoegdoening in
deze gebieden geringer; voor minderheden en ontheemden zelfs vrijwel non-
existent.
2.3.4 Wapenhandel en kapingen
Wapenhandel
Met betrekking tot de wapenhandel concludeerde de VN-commissie, die toeziet op
de naleving van het wapenembargo tegen Somalië, in haar laatste rapport dat
schending hiervan op grote schaal blijft voorkomen.102 Voor verdere informatie
wordt verwezen naar het algemeen ambtsbericht februari 2007.
Kapingen
Voor de Somalische kust komt piraterij steeds vaker voor.103 De kapingen van
schepen, met name van hulpgoederen, heeft gevolgen voor de humanitaire hulp
naar Somalië. TFG heeft internationale hulp gevraagd bij het patrouilleren van de
Somalische kust.104
2.4 Sociaal-economische situatie105
Mede als gevolg van de burgeroorlog en het ontbreken van een effectieve centrale
overheid, is Somalië een van de minst ontwikkelde landen ter wereld. Somalië is
sinds 1991, en dit geldt in het bijzonder voor de bevolking in het zuiden van het
land, in een neerwaartse economische spiraal terecht gekomen.
De economie is grotendeels gebaseerd op de landbouw en veeteelt. Samen nemen
zij ongeveer 40% van het BNP en 65% van de exporten voor hun rekening.106 Het
transitverkeer via de havens in Somalië (Bosasso, Mogadishu en Kismayo) en
Somaliland (Berbera) vormt een belangrijke inkomstenbron. Daarnaast is de
102 VN-rapport S/2006/913.
103 O.a. UNOCHA, Somalia Situation report, 25 mei 2007.
104 IRIN, persbericht 13 oktober 2005.
105 Voor een uitgebreide beschrijving van de sociaal-economische situatie in Somalië, waaronder
de gezondheidszorg en het onderwijs, wordt verwezen naar het ambtsbericht van 22
november 2004.
106 EIU, Country Report Somalia, november 2006.
28
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
dienstensector (telecom, financiële transacties) sterk gegroeid. Particulier initiatief
vanuit het buitenland terugkerende Somaliërs heeft gezorgd voor economische
opleving. Ondanks dit alles blijven de Somalische burgers in hoge mate
afhankelijk van het geld dat zij van familieleden uit het buitenland ontvangen.
Deze `remittances' worden geraamd op USD 825 miljoen per jaar (ongeveer 60%
van het BNP van 2004).107
Somalië kent amper een formeel economisch beleid, anders dan het heffen van
belastingen. In Somaliland wordt belasting geïnd108 en er worden bij de
havenplaats Berbera in- en uitvoerrechten betaald. In de rest van het land wordt
aan lokale administraties belasting betaald.109
In december 2006 heeft Saudi-Arabië het importverbod op vee uit Somalië
opgeheven, hiervan kan een positieve stimulans op de economie uitgaan.110
Westerse en Arabische landen verlenen hulp aan Somalië. Somaliland en Puntland
ontvangen sinds enkele jaren wederopbouwhulp, veelal via particuliere- en VN-
kanalen. In het zuiden en in de noordelijke provincies Sool en Sanaag wordt
noodhulp verleend. In 2007 heeft Nederland tot nu toe voor 6 miljoen aan
humanitaire hulp bijgedragen. Verder heeft Nederland voor 800.000 aan
ontmijningsprojecten bijgedragen.
107 EIU, Country Report Somalia, februari 2007.
108 Deze dragen zorg voor 85% van de overheidsinkomsten in Somaliland.
109 Economist Intelligence Unit, Country Profile 2005, mei 2005.
110 EIU, Country Report Somalia, februar1 2007
29
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
3 Mensenrechten
Het is moeilijk gedetailleerde informatie en cijfers over de situatie van de
mensenrechten te krijgen. Dit geldt met name, door de slechte veiligheidssituatie,
voor Centraal- en Zuid-Somalië. Heel algemeen gesteld is de bescherming van
mensenrechten in Somalië verder onder druk komen te staan. Met name de
restricties op de persvrijheid en mensenrechtenbeschermers, schendingen van de
rechten van vrouwen en kinderen, evenals beperkingen van politieke,
economische, sociale en culturele rechten zijn punten van zorg.111 De TFG stemde
in de verslagperiode in met een bezoek van de VN-Mensenrechtencommissie die
mensenrechtenschendingen en misdaden tegen de menselijkheid wil onderzoeken.
3.1 Waarborgen
Door het uiteenvallen van de Somalische staat in 1991 worden de grondwet, de
overige nationale wetgeving en internationale verdragen niet effectief nageleefd.
Verschillende gemeenschappen in Somalië passen thans verschillende regels toe.
Deze regels berusten op traditioneel recht, gewoonterecht, de shari'a, de wetgeving
uit de periode van onafhankelijkheid vóór Siad Barre112 of die uit de periode
Barre113, of een combinatie van deze systemen.114 Over het algemeen is in die
gebieden waar het bestuur verder is ontwikkeld, de rechtsgang formeler
geïnstitutionaliseerd. Dit laat onverlet dat zelfs in Somaliland de kwaliteit van de
rechtsgang zwak is.115
111 UNSG, Report of the Secretary-General on the situation in Somalia, 1 maart 2007.
112 In art. 71 lid 2 van de federale overgangsgrondwet (2004) staat vermeld: The 1960 Somalia
Constitution and other national laws shall apply in respect of all matters not covered and not
inconsistent with this charter.
113 US Department of State, Somalia, Country Reports on Human Rights Somalia 2006, 6 maart
2007.
114 De eerste Somalische wetten na de onafhankelijkheid werden opgesteld met behulp van VN-
deskundigen uit verschillende landen (Egypte, Pakistan, India en Italië), met als resultaat dat
het Somalische recht een mengsel vormde van verschillende systemen (UNDP, Human
Development Report Somalia 2001). Er waren in die tijd (1960) geen shari'agerechtshoven,
en de rechterlijke macht was grotendeels onafhankelijk. Vóór en in de eerste jaren na de
onafhankelijkheid nam de invloed van het traditionele clansysteem van conflictoplossing
(diya) af. In de latere jaren van Barre werd, met de afname van het vertrouwen in het
moderne juridische systeem en de wederopleving van het clandenken, het traditionele
systeem weer in toenemende mate toegepast. Ook de toepassing van het shari'arecht kwam
op. Als gevolg van deze complexe historie hebben vele Somaliërs weinig vertrouwen in
moderne rechtspraak. De naleving van de wetten wordt in de meeste gebieden afgedwongen
door de clanoudsten, de clanmilities, en/of de shari'amilities (Joint Danish, Finnish,
Norwegian and British fact-finding mission to Nairobi, Kenya, Human rights and security in
central and southern Somalia, maart 2004). Zie ook US Department of State, Somalia
Country Report on Human Rights Practices, 6 maart 2007.
115 O.a. US Department of State, Somalia Country Report on Human Rights Practices, 8 maart
2006.
30
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
De grondwet van Somaliland (mei 2001), het handvest van Puntland (augustus
1998) en de federale overgangsgrondwet (februari 2004) maken melding van de
rechten en de plichten van de burgers alsmede van onafhankelijke rechtspraak
gebaseerd op de shari'a (islamitisch recht).116 In letterlijke zin zijn deze bepalingen
waarborgen tegen schending van mensenrechten en bieden kaders voor precisering
in lagere wetgeving. Tot uitwerking hiervan is het echter nog niet gekomen. In het
beste geval wordt hieraan gewerkt (Somaliland). Met name het gebrek aan actuele
wetgeving met betrekking tot eigendom van onroerend goed vormt een groot
probleem, daar deze zaken de basis vormen voor veel conflicten.117
3.2 Toezicht
Nationaal
In 2006 zegde president Yusuf toe te onderzoeken of het mogelijk is een
onafhankelijke nationale mensenrechtencommissie in te stellen.
In Somaliland zal een dergelijke commissie worden ingesteld. Dit zal gebeuren in
samenwerking met UNDP.118
In Somalië zijn tal van lokale NGO's actief, waaronder
mensenrechtenorganisaties. Deze opereren vaak onder angst en grote
onzekerheid.119
Internationaal
De TFG, als opvolger van de TNG, bezet de zetels van Somalië bij de VN en de
AU. 120
Internationaal toezicht uit hoofde van de verdragen waarbij dit land partij is, wordt
evenwel bemoeilijkt door het feit dat de TFG haar gezag in Somalië niet overal
heeft kunnen vestigen. De overgangsregering heeft nog niet aan de verscheidene
verdragscomités gerapporteerd.
Een onafhankelijke deskundige voor Somalië rapporteert jaarlijks aan de VN-
Mensenrechtencommissie. Sinds juni 2001 wordt deze functie bekleed door de
Koeweiti hoogleraar dr. Ghanim Alnajjar. Op 5 maart 2005 werd François Fall
benoemd tot Speciale Vertegenwoordiger van de SGVN voor Somalië.121
116 UNDP, Human Development Report Somalia, 2001.
117 O.m. NRC Global IDP, Internally displaced Somalis face uncertain future after years of state
collapse, Executive summary, 24 november 2004.
118 UN Commission on Human Rights, persbericht, 1 september 2005.
119 UNSG, Report of the Secretary-General on the situation in Somalia, 22 juni 2006.
120 De TFG benoemde in juni 2005 dr. Elmi Ahmed Duale als vertegenwoordiger bij de VN.
Deze overhandigde half oktober zijn geloofsbrieven aan de SGVN. Daarnaast werd in de
verslagperiode Abdilkarim Farah Laqanyo benoemd als vertegenwoordiger bij de AU.
121 VN persbericht, 5 maart 2005.
31
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
Ook draagt informatie van de diverse in Somalië werkzame VN-organisaties
(waaronder UNHCR, het Bureau van de Hoge Commissaris voor de
Mensenrechten en UNDP), het Internationale Rode Kruis (ICRC) en internationale
NGO's bij aan het toezicht op naleving van de mensenrechten.
3.3 Naleving en schendingen
Hieronder wordt - voor zover bekend - de naleving en schending van een aantal
klassieke grondrechten in de verschillende delen van Somalië behandeld.
3.3.1 Persvrijheid en vrijheid van meningsuiting
Somalië staat op de 144e plaats van de 167 plaatsen op de lijst van de `Worldwide
Press Freedom Ranking 2006'.122
Radio, televisie en geschreven pers
Aangezien in Somalië slechts zo'n 17% van de bevolking kan lezen en schrijven,
is de orale traditie sterk ontwikkeld.123 Nieuws wordt doorverteld, waardoor het
zich zelfs in afwezigheid van de media over grote gebieden snel verspreidt. Onder
andere in de vele khat-café's verzamelen zich dagelijks mannen om de meest
uiteenlopende onderwerpen te bespreken, waaronder politiek.
Slechts een klein deel van de bevolking bezit een radio en een nog geringer aantal
heeft een televisietoestel. Waar een radio of TV aanwezig is, komen echter veel
familieleden, vrienden en buurtbewoners langs om mee te luisteren en/of te kijken.
De radio is nog steeds het belangrijkste medium voor massacommunicatie.
Televisieprogramma's worden door een vijftal zenders uitgezonden124.
Er zijn circa 12 radiozenders.125 De BBC zendt dagelijks een radioprogramma uit
in de Somalische taal.126
122 Reporters without Borders, Worldwide Press Freedom Ranking, 2006.
123 Somaliërs staan bekend als meesters in het vertellen van verhalen die zij in indrukwekkende
aantallen geheel gememoriseerd hebben.
124 TV-zenders zijn: Horn Afrik, Somali Television Network, Somaliland Television, STV en
TV Burco (bron: UNDP Human Development Report Somalia 2001).
125 Lokale radio zenders zijn o.a: BBC Somali Service, Bosasso FM, Horn Afrik Radio, Radio
Baidoa, Radio Free Somalia, Somali Television Network Radio, Voice of the Holy Koran,
Voice of the People, Voice of the Republic of Somalia, Voice of the Republic of Somaliland.
(UNDP Human Development Report Somalia 2001, pagina. 87). Zie ook US Department of
State, Somalia Country Report on Human Rights Practices, 8 maart 2006.
126 US Department of State, Somalia Country Report on Human Rights Practices 2006, 6 maart
2007.
32
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
De geschreven pers bestaat voornamelijk uit kranten met een kleine oplage, die in
de grotere steden verschijnen. In Mogadishu verschijnen ongeveer twintig
dagbladen. In heel Somalië verschijnen ongeveer 40 dagbladen.127
Sinds enkele jaren heeft ook het internet zijn intrede gedaan in Somalië, waartoe
de Somalische bevolking onbeperkt toegang heeft.128 In veel Somalische steden
zijn internetcafés geopend.
Somaliland129
In Somaliland bestaat relatieve persvrijheid. De geschreven pers bestaat uit zowel
onafhankelijke kranten als ook publicaties in handen van de overheid.130 Kranten
en tijdschriften hebben vanwege de distributieproblemen naar afgelegen gebieden
een beperkte oplage.
Er bestaat in Somaliland één radiozender, `Radio Hargeisa'. Deze is eigendom van
de overheid. Hoewel het in principe toegestaan is een particuliere radiozender op
te richten, heeft het ministerie van Informatie tot nu toe elke aanvraag voor een
vergunning afgewezen. Het argument was dan steeds dat particuliere zenders
mogelijk ingezet zouden kunnen worden ten behoeve van clan-propaganda.
In Somaliland mogen onafhankelijke radio- en TV zenders in principe sinds
september 2003 niet meer uitzenden omdat zij door de Somalilandse autoriteiten
als een gevaar voor de nationale veiligheid worden beschouwd. Toch kreeg
`Hargeisa Cable Televison' in maart 2006 toestemming om te beginnen met de
onafhankelijke uitzending van nieuws, films en sport.131
Somaliland kent twee televisiezenders: één staatszender132 en één onafhankelijke
zender133 die met name nieuws en vermaak uitzendt.
Vervolging van journalisten
De federale grondwet (2004) vermeldt dat de TFG in Somalië persvrijheid en de
vrijheid van meningsuiting garandeert (art. 20). Niettemin hebben zich in de
verslagperiode wel een aantal incidenten voorgedaan van hinder, arrestatie en
detentie van journalisten. Met name onafhankelijke radiozenders en kranten die de
gevechten rondom Mogadishu verslaan, lopen tegen dergelijke moeilijkheden
op.134
127 US Department of State, Somalia Country Reports Somalia 2003, 25 februari 2004; UNDP
Human Development Report Somalia 2001, pagina 87-88.
128 US Department of State, Somalia Country Report on Human Rights Practices, 6 maart 2007.
129 Grotendeels gebaseerd op IRI, Somaliland September 29, 2005, Parliamentary Election
Assessment Report.
130 US Department of State, Somalia Country Report on Human Rights Practices, 6 maart 2007.
131 US Department of State, Somalia Country Report on Human Rights Practices, 6 maart 2007.
132 `Somaliland National TV' (SNTV).
133 `Somaliland TV' (STV). Deze valt niet onder het verbod van september 2003. US
Department of State, Somalia Country Report on Human Rights Practices, 8 maart 2006.
134 Reporters without Borders, nieuwsbericht, 15 mei 2006.
---
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
Somaliland
Op 2 januari 2007 bestormden ongeveer 40 politieagenten het kantoor van de krant
Haatuf en arresteerden zonder aanklacht twee journalisten, Yusuf Abdi Gabobe en
Ali Abdi Dini. De twee journalisten hadden een kritisch artikel geschreven over de
Somalilandse president Kahin en zijn vrouw en hen van corruptie beschuldigd.135
Later werd ook Muhammad-Radshid Farah, ook van de krant Haatuf, opgepakt.
Op 14 januari werd een vierde journalist van Haatuf, zonder aanklacht,
gearresteerd. Muhammad Omar Sheekh werd opgepakt in verband met kritische
artikelen over Kahin en zijn administratie.136
Op 17 januari oordeelde een regionale rechtbank in Hargeisa dat de drie
journalisten onder het strafrecht zouden worden berecht, en niet onder de perswet.
Dit besluit werd door de Somalilandse Hoge Raad op 28 februari bevestigd.137 Het
strafrecht voorziet in gevangenisstraffen, de perswet niet. Dini en Farah stonden
terecht voor het beledigen van de goede naam en eer van het staatshoofd, het
opruien van de nationale veiligheidstroepen tegen de staat, en het opruien van de
publieke opinie tegen de staat. Gabobe stond terecht voor het bedreigen van
wethandhavers en hen belemmeren in de uitvoering van hun functie.138
Op 4 maart werden Dini, Farah en Sheekh veroordeeld tot twee jaar en vijf
maanden gevangenisstraf. Gabobe kreeg een straf van twee jaar. De vergunning
van Haatuf werd ingetrokken en kreeg een boete van USD 800.139 Gabobe, Sheekh
en Dini werden, na een presidentieel pardon van Kahin, op 29 maart vrijgelaten.140
Op 15 maart werd freelance journalist voor de particuliere kranten Geeska Afrika
en Haatuf, Abdul-Qani Ahmed Askar, zonder aanklacht gearresteerd. Hij had
verslag gelegd van de rechtzaak tegen Dini, Farah, Sheekh en Gabobe. Askar werd
twee dagen later vrijgelaten.141
Puntland
Op 28 maart 2007 werden op last van het Puntlandse ministerie van Informatie,
Telecommunicatie, Cultuur en Toerisme alle ongeautoriseerde conferenties,
lezingen en publieke evenementen over media zaken verboden. Ook werd het
oprichten van media verenigingen verboden.142
Centraal- en Zuid Somalië
135 CPJ, news alert, 3 januari 2007.
136 CPJ, news alert, 18 januari 2007.
137 CPJ, news alert, 5 maart 2007.
138 CPJ, news alert, 18 januari 2007.
139 CPJ, news alert, 5 maart 2007.
140 CPJ, news alert, 29 maart 2007 en Reporters without borders, 30 maart 2007.
141 CPJ, news alert, 28 maart 2007.
142 Reporters without borders, 11 april 2007.
34
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
Op 1 januari 2007 werd een correspondent voor de particuliere radiozender IQK,
Hassan Mohammed Abikar, in Baidoa zonder aanklacht gearresteerd. Hij legde op
dat moment verslag van de gevechten tussen troepen van de TFG en de UIC.143
Begin januari sloot de TFG, zonder opgave van reden, vier particuliere omroepen.
Het ging om HornAfrik, Radio Shabelle, Radio IQK en Al-Jazeera. Na overleg
met de TFG konden de omroepen na één dag weer uitzenden. Het is niet duidelijk
onder welke voorwaarde de TFG heeft ingestemd met het hervatten van de
uitzendingen.144
Op 19 februari kondigde de TFG aan uitzendingen van HornAfrik, Radio Shabelle
en Radio Benadir te zullen censureren. De omroepen zouden noch over de
gevechten met de UIC nog over de vlucht van de burgerbevolking verslag mogen
leggen.145
Op 9 maart werd een correspondent van HornAfrik, Hassan Sade Dhaqane, in
Mogadishu zonder aanklacht gearresteerd. Ook werd hem de toegang tot een
advocaat ontzegd. Op het moment van zijn arrestatie werkte Dhaqane aan een
verhaal over de Ugandese vredestroepen in de buurt van het vliegveld van
Mogadishu.146 Hij werd op 18 maart vrijgelaten.147
Op 18 maart werd de zender Al-Jazeera voor onbepaalde tijd door de TFG
gesloten. De zender zou de verkeerde boodschappen de wereld in hebben
geholpen.148
Op 21 maart werden een journalist van Radio Shabelle, Mohammed Bashir, en
zijn chauffeur in Mogadishu zonder aanklacht gearresteerd op het vliegveld.
Bashir was op uitnodiging van het kabinet premier Gedi op weg naar een
persconferentie van de premier.149 Hij werd na drie dagen met zijn chauffeur
vrijgelaten.150
Op 8 april werden drie journalisten van Universal Television, Abdulkader Ashir
Nadara, Bashir Dirie Naleye en Hamud Mohammed Osman, zonder aanklacht
gearresteerd. Alle drie waren op 8 april uitgenodigd voor een exclusief interview
met de woordvoerder van president Yusuf. Naar verluidt zouden zij de verkeerde
vragen hebben gesteld.151
143 CPJ, news alert, 4 januari 2007.
144 CPJ, news alert, 16 januari 2007.
145 CPJ, news alert, 20 februari 2007.
146 CPJ, news alert, 14 maart 2007.
147 CPJ, news alert, 18 maart 2007.
148 CPJ, news alert, 23 maart 2007.
149 CPJ, news alert, 21 maart 2007 en Reporters without borders, 21 maart 2007.
150 CPJ, news alert, 24 maart 2007 en Reporters without borders, 26 maart 2007
151 CPJ, news alert, 11 april 2007.
35
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
Op 16 mei werden twee radiojournalisten werkzaam voor Radio Jowhar, Abshir
Ali Gabre en Ahmed Hassan Mahad, gedood in Middle Shabelle.152
In de week van 6 juni werden drie radiozenders in Mogadishu gesloten op
verdenking van het ondersteunen van terrorisme en het verwarren van de
luisteraars. Een week later waren de drie zenders weer in de lucht.
3.3.2 Vrijheid van vereniging en vergadering
Volgens de federale overgangsgrondwet van februari 2004 mogen Somaliërs in
alle vrijheid bij elkaar komen, vakbonden oprichten en demonstreren (art.19). De
TFG zal de oprichting van politieke partijen aanmoedigen (art. 21). Partijen met
militaire beginselen zijn echter verboden en ook partijen die uitsluitend langs
clanlijnen zijn samengesteld, zijn niet toegestaan. Ook wordt in de grondwet een
aanzet gegeven voor een kieswet153.
Niettemin vormde de slechte veiligheidssituatie een grote beperking om van deze
grondrechten gebruik te kunnen maken.154
Artikel 22 lid 3 van de federale overgangsgrondwet bepaalt dat alle geregistreerde
NGO's binnen de federale republiek Somalië ongehinderd hun activiteiten kunnen
ontplooien. Dit geldt ook in de praktijk voor zover de veiligheidsomstandigheden
dit toelaten.
Somaliland
In Somaliland kan publiekelijk oppositie worden gevoerd. Sinds juni 2000 is er
een wet die de vorming van politieke partijen toestaat. De grondwet bevestigt de
vrijheid van vereniging. Hoewel de regeringspartij UDUB domineert, kan niet
gesteld worden dat de oppositie stelselmatig gedwarsboomd wordt. Voor
informatie over de parlementaire verkiezingen in september 2005, wordt verwezen
naar 2.1. Geschiedenis.
De Somalilandse grondwet garandeert het recht op vrijheid van vergadering. Sinds
de verkiezingen van april 2003 zijn politieke demonstraties echter verboden.155
Sinds voorjaar 2004 is het recht om vreedzaam te demonstreren ook in de praktijk
ingeperkt. 156 In juli 2004 vaardigde de Somalilandse regering een verbod uit op
bijeenkomsten van ongeregistreerde maatschappelijke organisaties.157
152 UN, nieuwsbericht, 24 mei 2007.
153 Somali National Reconciliation Conference, The Transitional Federal Charter of the Somali
Republic, 19 februari 2004.
154 US Department of State, Somalia Country Report on Human Rights Practices, 6 maart 2007.
155 US Department of State, Somalia Country Report on Human Rights Practices, 8 maart 2006.
156 O.a. Alkmaars Steunpunt Vluchtelingen, Somaliland, land of no return, oktober 2004; Ken
Menkhaus, Somalia, Situation and Trend Analysis van 20 september 2004.
157 Ken Menkhaus, Somalia, Situation and Trend Analysis van 20 september 2004. Volgens
SACB: Draft Human Status Report Somalia, maart 2005, p. 13, betreft het verbod alle
36
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
Puntland
In Puntland zijn politieke partijen nog altijd niet toegestaan.158 Mensen mogen wel
bij elkaar komen en over politiek praten. De islamitische beweging Al-Ittihad is
verboden. Leden van Al-Ittihad die zich profileren, lopen grote kans te worden
gearresteerd.
3.3.3 Vrijheid van godsdienst159
Artikel 8 van de federale overgangsgrondwet van Somalië bepaalt dat de islam de
nationale godsdienst is. De autoriteiten van Puntland, Somaliland en een aantal
lokale autoriteiten hebben bepaald dat de islam het officiële geloof is. Vrijwel alle
Somaliërs zijn soennitisch moslim. In Puntland is alleen de Shafii stroming van de
soennitische islam door de autoriteiten toegestaan. De veiligheidsdiensten van
Puntland houden religieuze activiteiten nauwlettend in de gaten. Er is een sterke
sociale druk om de islamitische tradities na te leven, met name in Doble, Ras
Kaambooni en Kolbiyow in de regio `Lower Juba'.
In Somalië is eveneens een kleine, onopvallende christelijke gemeenschap
aanwezig. Mensen die openlijk verklaren geen moslim te zijn, kunnen worden
lastig gevallen.
Zowel in Somaliland als in Puntland dienen religieuze scholen en plekken van
verering een vergunning aan te vragen bij het ministerie van Geloofszaken. In
Puntland werd deze toestemming routinematig verstrekt. Over de situatie in
Somaliland is niets bekend.
Zowel wetgeving in Somaliland en Puntland als de lokale tradities verbieden
zending voor alle geloven, behalve voor de islam. Internationale christelijke
hulporganisaties kunnen in Somalië in het algemeen ongestoord werken.
In Somaliland vormt de shari'a de basis van de grondwet.
Islamitische bewegingen
Er zijn binnen Somalië drie stromingen van islamitisch activisme: missionaire
activiteiten, de politieke beweging en de militante beweging.
De missionaire beweging160 probeert de besluitvorming te beïnvloeden in plaats
van politieke macht of een specifieke politieke positie voor zichzelf te creëren. De
kernactiviteiten richten zich op het bekeren van andere moslims tot een, volgens
hen, juiste vorm van het geloof.161
bijeenkomsten "organized by civic organizations to discuss topical matters affecting
Somaliland".
158 US Department of State, Somalia Country Report on Human Rights Practices, 6 maart 2007.
159 Grotendeels gebaseerd op US Department of State, International Religious Freedom Report
2006, 15 september 2006 en US Department of State, Somalia Country Report on Human
Rights Practices, 6 maart 2007.
160 Voorbeelden hiervan zijn Al-Ansar As-Sunna en Jama'at Al-Tabligh.
161 International Crisis Group, Somalia's Islamists, 12 december 2005.
37
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
De politieke beweging richt zich met name op het op vreedzame wijze verwerven
van politieke macht en organiseert zich vaak in politieke partijen. De meest
bekende van deze groeperingen is `Harakat Al-Islah', die een democratische staat
nastreeft die gebaseerd is op islamitische beginselen. Gedurende de jaren negentig
heeft Al-Islah veel energie gestopt in het herstel van sociale basisvoorzieningen
waaronder onderwijs. Al-Islah bestaat vooral uit een stedelijke, hoog opgeleide
elite. Volgens sommigen wordt de beweging gedomineerd door de
Hawiye/Sheikhal.162 Andere voorbeelden van politieke groeperingen zijn `Ahlu
Sunna Wal Jama'a'163 (ASWJ) en `Majma'`Ulimadda Islaamka Ee Soomaaliya'164.
Tenslotte zijn in Somalië aanhangers van het `Jihadi' islamisme genoemd. Het
gaat hier om activisten die op gewelddadige wijze de `gelovigen' willen
verdedigen tegen de `ongelovigen' en als doel hebben de oprichting van een strikt
islamitische staat. In Somalië betreft het een impopulaire minderheidsbeweging.165
Een voorbeeld van militante islam is `Al-Ittihad al-Islami'166. Daarnaast is sinds
2003 een nieuwe beweging in opkomst, de zogenaamde `New Jihadis'167. Deze
beweging wordt in verband gebracht met de moorden op vier buitenlandse
hulpverleners in Somaliland en op meer dan twaalf Somaliërs die ervan verdacht
werden met westerse antiterrorisme eenheden samen te werken.168 Tenslotte
gebruikt een klein aantal buitenlandse islamitische militanten (Al-Qaïda
geaffilieerden) Somalië om westerse doelen aan te vallen. Voor informatie over
het bestaan van 17 militaire trainingskampen die door Al-Ittihad in Somalië zijn
opgericht en onder leiding staan van Sheik Hassan Dahir Aweys, de leider van de
Shari'a-hoven in Mogadishu, wordt verwezen naar het algemeen ambtsbericht van
mei 2005.
De islamistische bewegingen winnen met name aanhang onder jonge, beter
opgeleide Somaliërs. Daarnaast proberen zij tot meer gezamenlijke coördinatie te
komen. President Yusuf en premier Gedi hebben zich niet bereid getoond de
islamistische bewegingen als politieke gesprekspartner te erkennen.
162 International Crisis Group, Somalia's Islamists, 12 december 2005.
163 Dit is een groepering van traditionele Sufi leiders.
164 Het doel van de Majma is het beschermen van het juiste begrip en de juiste uitvoering van de
Islam. De beweging richt zich met name op religieus onderwijs, verlovingen en huwelijken.
Naar schatting wordt de groep gevormd door 200-300 religieuze leiders , afkomstig uit het
merendeel van de clans en regio's in Somalië. International Crisis Group, Somalia's
Islamists, 12 december 2005.
165 International Crisis Group, Counter-terrorism in Somalia: losing hearts and minds?, 11 juli
2005 en International Crisis Group, Somalia's Islamists, 12 december 2005.
166 Voor een uitgebreide beschrijving van deze organisatie, wordt verwezen naar het
ambtsbericht over de situatie in Somalië van november 2004. Het afgelopen jaar zou de
aanhang onder AIAI gegroeid zijn van circa 50 tot ongeveer 300 leden, met name in en rond
Mogadishu. Er zouden banden zijn tussen de AIAI en Al Qaida.
167 Het boegbeeld van deze beweging is Aden Hashi Farah `Ayro.
168 International Crisis Group, Counter-terrorism in Somalia: losing hearts and minds?, 11 juli
2005 en International Crisis Group, Somalia's Islamists, 12 december 2005.
38
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
Andere landen houden de ontwikkelingen in Somalië nauwlettend in de gaten. In
navolging van de VS en Ethiopië, heeft nu ook het Verenigd Koninkrijk de Al-
Ittihad al-Islami als terroristische organisatie verboden.
3.3.4 Bewegingsvrijheid
Binnen Somalië wordt de bewegingsvrijheid niet ingeperkt door regelgeving.
Volgens de federale overgangsgrondwet en de grondwet van Puntland staat het een
ieder vrij om in Somalië te gaan en staan waar hij wil.169 In de praktijk legt de
veiligheidssituatie echter beperkingen op. In Somaliland, Puntland en Sool en
Sanaag (zie paragraaf 2.3) kunnen Somaliërs vrij en normaalgesproken veilig
reizen. Het komt voor dat zich op sommige wegen door milities bemande posten
bevinden waar de reiziger voor gebruik van de weg moet betalen.170 Incidenteel
komen overvallen op auto's voor.
In Centraal- en Zuid-Somalië en in de conflictgebieden zijn de risico's van reizen
groter, met name in de buurt van steden of locaties waar strijd wordt geleverd.
Ook is melding gemaakt van controleposten waarbij de militie geen doorgang
verleende aan leden van bepaalde clans of facties.171
Ondanks de slechte conditie van de wegen is er veel verkeer tussen de
noordoostelijke en noordwestelijke regio's, en tussen de noordoostelijke regio's en
de aangrenzende regio's in het zuiden. Voor veel Somaliërs is het gebruikelijk om
bij het reizen hun voorzorgen te nemen (bepaalde plaatsen en tijden vermijden, in
groepen reizen, etc.).
Banditisme komt voor in Centraal- en Zuid-Somalië en geldt als voornaamste
bedreiging van de veiligheid.172 In de provincies Lower Juba, Bay, Bakool,
Galgadud en Hiiran zijn veel wegen onveilig door landmijnen en andere
explosieven.173 Mijnen komen eveneens nog voor langs de wegen in Somaliland.
3.3.5 Rechtsgang
In Somalië, inclusief Somaliland en Puntland, wordt de meerderheid van de
ontstane geschillen en misdrijven op basis van traditioneel recht door clanoudsten
169 US Department of State, Somalia Country Report on Human Rights Practices, 6 maart 2007.
170 O.a. US Department of State, Somalia Country Report on Human Rights Practices, 6 maart
2007.
171 US Department of State, Somalia Country Report on Human Rights Practices, 8 maart 2006.
172 Joint Danish, Finnish, Norwegian and British fact-finding mission to Nairobi, Kenya: Human
rights and security in central and southern Somalia, maart 2004.
173 Landmine Monitor, Report Somalia 2005. Hoewel weinig informatie beschikbaar is over
mijnongelukken zijn volgens dit rapport in Somalië in 2004 38 doden en 53 gewonden
gevallen bij mijnexplosies. Tussen augustus 2004 en mei 2005 zijn in Galgagud en Galkayo
57 slachtoffers gevallen.
39
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
afgehandeld.174 Tijdens een onderzoek in 2002 gaf 94% van de stedelingen en
97,8% van de plattelandsbewoners aan toegang te hebben tot traditionele
rechtspraak door clanoudsten; 47,8% respectievelijk 37,4% had toegang tot shari'a
gerechtshoven en 35% respectievelijk 25,6% van de respondenten stelde de
mogelijkheid te hebben zich tot reguliere rechtbanken te wenden.175
De enige delen van Somalië waar een officiële rechterlijke macht functioneert, zijn
Somaliland en Puntland. Ook in deze regio's is de rechtsgang echter gebrekkig,
onder andere als gevolg van een gebrek aan geld, infrastructuur en goed opgeleide
(en betaalde) rechters en rechtbankpersoneel.176 De rechtsgang wordt verder
gehinderd door corruptie en met name in Somaliland- beïnvloeding door de
autoriteiten. Bovendien wordt de rechtszekerheid beperkt door het ontbreken van
een coherent rechtsstelsel; rechters hanteren een combinatie van traditioneel recht,
wetgeving van voor en na het uitbreken van de burgeroorlog en shari'a recht.
Eenduidige interpretatie van de rechtsregels wordt hierdoor bemoeilijkt.177
Volgens de grondwet heeft eenieder recht op vertegenwoordiging door een
advocaat. In Somaliland en Puntland wordt dit recht in het algemeen
gerespecteerd.178 Dit recht bestaat echter niet in de traditionele of shari'a
rechtssystemen.
3.3.6 Arrestaties en detenties
In Zuid-Somalië komt willekeurige detentie door diverse facties voor.179 In heel
Somalië vinden aanhoudingen geregeld op hardhandige wijze plaats. In het vorige
ambtsbericht werd melding gemaakt van het feit dat er sinds 2003 een groep van
29 `Ogaden-rebellen' in de gevangenis van Hargeisa vastgehouden werd. Tijdens
174 Ken Menkhaus, Somalia, Situation and Trend Analysis, 20 september 2004, Centre for
Humanitarian Dialogue, Stateless justice in Somalia, Formal and informal rule of law
initiaves, juli 2005 Human Rights Council, Situation of Human Rights in Somalia, report of
the independent expert, 13 september 2006 en US Department of State, Somalia Country
Report on Human Rights Practices, 6 maart 2007.
175 UNDP, Socio-economic survey of Somalia 2002, 2002, p. 51, Home Office, Somalia Country
Report, oktober 2004.
176 US Department of State, Somalia Country Report on Human Rights Practices, 6 maart 2007.
177 O.a. Center for Creative Solutions, Conflict Analysis Regional Report Somaliland, september
2004; Puntland Development Research Center, Conflict Analysis Regional Report Puntland,
augustus 2004; Ken Menkhaus, Somalia, Situation and Trend Analysis, 20 september 2004;
SACB: Draft Human Status Report Somalia, maart 2005; Alkmaars Steunpunt
Vluchtelingen, Somaliland land of no return, 15 december 2004; UN Economic and Social
Council, Commission on Human Rights, Report of the independent expert, E/CN.4/2005/117,
11 maart 2005 en US Department of State, Somalia Country Report on Human Rights
Practices, 6 maart 2007.
178 US Department of State, Somalia Country Report on Human Rights Practices, 6 maart 2007.
179 US Department of State, Somalia Country Report on Human Rights Practices, 6 maart 2007
en UNSG, Report on the situation in Somalia, 25 juni 2007.
40
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
de verslagperiode bevond deze groep zich niet meer in Hargeisa, hun verblijfplaats
is onbekend. Het is niet bekend of deze groep het land heeft verlaten, of anderszins
is `verdwenen'.
De omstandigheden in de overvolle gevangenissen variëren per regio, maar zijn
over het algemeen heel slecht.180 Met name de verzorging (medicijnen en
voeding), het gebrek aan onderwijsmogelijkheden en de kleine cellen in de
gevangenissen blijven voor verbetering vatbaar.181 Minderheden maken een
disproportioneel groot deel uit van de gevangenisbevolking.182
In Somaliland is de hoofdgevangenis in Hargeisa overbevolkt.183 Deze gevangenis
huist meer dan 700 gevangenen, terwijl hij gebouwd is voor 150 personen.184 In
2006 hebben de Somalilandse autoriteiten besloten een nieuwe, ruimere
gevangenis in een buitenwijk van Hargeisa te bouwen.185 In 2006 heeft het Rode
Kruis geen bezoeken afgelegd aan de gevangenissen in Somaliland. Daarentegen
heeft een zogenaamde `Prisons Conditions Management Committee'186 vijf van de
elf gevangenissen in 2006 bezocht.187 Het rapport van het bezoek is nog niet
beschikbaar.
In Puntland is de situatie in de gevangenissen heel slecht.
Er is in Somalië geen speciaal jeugdstrafrecht. Volgens de shari'a mogen kinderen
onder de 15 jaar niet gedetineerd worden. Jongens zitten samen met mannen in de
cel. Er zijn berichten van ouders die hun kinderen om disciplinaire redenen laten
opsluiten in de gevangenis. Deze kinderen worden dan met de volwassenen
vastgezet.188
Vrouwen worden vrijwel nooit gearresteerd of gedetineerd. Mocht dit wel het
geval zijn, dan worden vrouwen in geen geval samen met mannen in een cel
ondergebracht. Er zijn geen vrouwengevangenissen. In het uitzonderlijke geval dat
180 UK Home office, Operational guidance note Somalia', 21 november 2005, UK Immigration
and Nationality Directorate, Somalia, juni 2005 en US Department of State, Somalia Country
Report on Human Rights Practices, 6 maart 2007.
181 UK Home office, Operational guidance note Somalia', 21 november 2005; Human Rights
Council, Situation of Human Rights in Somalia, report of the independent expert, 13
september 2006, US Department of State, Somalia Country Report on Human Rights
Practices 2006, 6 maart 2007.
182 UK Home office, Operational guidance note Somalia', 21 november 2005,
183 Dr. Alnajjar, briefing notes Human Rights Mission Somalia, 26 januari 7 februari 2005;
E/CN.4/2005/117, 11 maart 2005 en US Department of State, Somalia Country Report on
Human Rights Practices 2006, 6 maart 2007.
184 US Department of State, Somalia Country Report on Human Rights Practices, 6 maart 2007.
185 United Nations Commission on Human Rights, persbericht, 1 september 2005.
186 Dit comité werd door UNDP samengesteld en bestaat uit artsen, overheidsfunctionarissen en
vertegenwoordigers van het maatschappelijk middenveld.
187 US Department of State, Somalia Country Report on Human Rights Practices, 6 maart 2007.
188 UK Home office, Operational guidance note Somalia', 21 november 2005; Human Rights
Council, Situation of Human Rights in Somalia, report of the independent expert, 13
september 2006 en US Department of State, Somalia Country Report on Human Rights
Practices, 6 maart 2007.
41
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
een vrouw gedetineerd wordt, gebeurt dit in de cel van een politiebureau. In
Somaliland en Puntland is een aantal vrouwen werkzaam bij de politie, doorgaans
in administratieve functies. Bij arrestatie van een vrouw wordt in principe gebruik
gemaakt van de vrouwelijke politiemedewerkers. In het centrale politiebureau in
Hargeisa is hiertoe een speciale eenheid opgericht.
3.3.7 Mishandeling en foltering
Volgens de grondwet van Somalië is marteling verboden.
Het Handvest van Puntland verbiedt marteling, tenzij de shari'a rechtbank
conform de shari'a hiertoe opdracht geeft.189
Er zijn berichten bekend dat de Somalilandse en Puntlandse autoriteiten zich
schuldig hebben gemaakt aan foltering van leden van milities en burgers.190
In Centraal- en Zuid-Somalië hebben leden van milities zich regelmatig schuldig
gemaakt aan mishandeling en verkrachting.191
Door de shari'a-wetgeving kunnen zweepslagen of amputatie van ledematen
opgelegd worden. In ieder geval sinds 1996 zijn geen gevallen van amputatie of
zweepslagen bekend.
In Somaliland en Puntland komt mishandeling van gedetineerden voor, zowel op
politiebureaus als in gevangenissen.192 Voorts werd een aantal gevallen van
marteling gemeld.193
Het in Somalië wijdverbreide gebruik van vrouwenbesnijdenis (genitale
verminking) wordt behandeld in 3.4.4, evenals (seksueel) geweld tegen vrouwen.
3.3.8 Verdwijningen en ontvoeringen
Ontvoeringen worden veelal om criminele motieven uitgevoerd, meestal vanwege
het losgeld.194 In het zuiden van Somalië is een aantal ontvoeringen tegen losgeld
voorgekomen, met name in Mogadishu. Vooral vrouwen, kinderen en
vooraanstaande zakenlieden zijn het doelwit van ontvoeringen.195
Soms zijn ontvoeringen gelieerd aan clangeschillen of om politieke doelen te
bereiken.196 Hoewel er geen berichten bekend zijn over politiek gemotiveerde
189 US Department of State, Somalia Country Report on Human Rights Practices, 6 maart 2007.
190 US Department of State, Somalia Country Report on Human Rights Practices, 6 maart 2007.
191 US Department of State, Somalia Country Report on Human Rights Practices, 8 maart 2006.
192 US Department of State, Somalia Country Report on Human Rights Practices, 8 maart 2006.
193 US Department of State, Somalia Country Report on Human Rights Practices, 8 maart 2006.
194 UNSG, Report on children and armed conflict in Somalia, S/2007/259, 7 mei 2007.
195 O.a. UNSG, Report of the Secretary-General on the situation in Somalia, 22 juni 2006,
UNOCHA, Protection factsheet, December 2006.
196 UNSG, Report on children and armed conflict in Somalia, S/2007/259, 7 mei 2007.
42
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
verdwijningen in Somalië197, kan er echter vanuit worden gegaan dat deze in het
Centraal- en Zuid-Somalië voorkomen en voor de buitenwacht (media, non-
gouvernementele organisaties) gemakkelijk verborgen kunnen blijven.
3.3.9 Buitengerechtelijke executies en moorden
Zoals beschreven in hoofdstuk 2.3 hebben gewapende conflicten tussen diverse
facties en milities in de verslagperiode wederom veel slachtoffers geëist.198 In de
verslagperiode zijn berichten bekend van buitengerechtelijke executies.199
In de verslagperiode werd een aantal keer melding gemaakt van gerichte
moordaanslagen. Zie hiervoor hoofdstuk 2.3 van dit ambtsbericht.
Daarnaast zijn er berichten bekend van wraakmoorden tegen individuen die
verdacht worden van het steunen van de UIC.200
3.3.10 Doodstraf
Het traditionele recht kent de doodstraf voor moord als de familie of de clan van
het slachtoffer niet tot overeenstemming komt met de familie of de clan van de
dader over de compensatieregeling (diya). Ook de shari'ahoven kennen de
doodstraf (bijvoorbeeld steniging in geval van overspel) maar voor zover bekend
heeft executie door middel van steniging sinds 1993 niet meer plaats gevonden.
De doodstraf wordt door plaatselijke autoriteiten in Centraal- en Zuid-Somalië
regelmatig uitgesproken en ook uitgevoerd.201
In juni 2006 zijn in Mogadishu drie mannen in het openbaar door de UIC
geëxecuteerd.202 In juni 2002 werd (voor zover bekend voor het laatst) een vonnis
tot steniging door een hof in Mogadishu uitgesproken, maar na een storm van
kritiek van de bevolking werd het vonnis onder druk van de TNG ingetrokken.203
De wet in Somaliland kent de doodstraf voor moord. De voltrekking ervan wordt
evenwel doorgaans afgewend door betaling van compensatie. Volgens één bron
wordt de doodstraf regelmatig toegepast, maar alleen voor moordenaars. In 2006
zouden tenminste vier mensen ter dood gebracht zijn.204
197 US Department of State, Somalia Country Report on Human Rights Practices, 6 maart 2007
198 US Department of State, Somalia Country Report on Human Rights Practices, 6 maart 2007.
199 UNSG, Report on the situation in Somalia, 25 juni 2007.
200 O.a. UNOCHA, humanitarian update, 10 mei 2007.
201 UK Home Office, Somalia, oktober 2005.
202 Amnesty International, International report 2007, juni 2007.
203 Amnesty International, januari 2003.
204 Amnesty International, International report 2007, juni 2007.
43
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
In de verslagperiode zijn twee mannen veroordeeld tot de doodstraf voor de moord
in 2003 op buitenlandse werknemers van NGO's. Eind mei heeft de president van
Somaliland de straf omgezet in levenslang.205
Ook in Puntland bestaat de mogelijkheid van de doodstraf, uitsluitend voor moord.
Voor zover bekend werden laatstelijk op 21 juli 2003 drie personen voor moord
ter dood gebracht in Bosasso. Begin september 2005 bevonden zich in de
gevangenis van Bosasso vijf gedetineerden die ter dood waren veroordeeld.
3.4 Positie van specifieke groepen
In de volgende paragrafen wordt ingegaan op de positie van een aantal specifieke
groepen, te weten: minderheden; bepaalde, aan clans gerelateerde groepen;
vrouwen; minderjarigen; en homoseksuelen.
3.4.1 Minderheden206
In deze paragraaf wordt eerst ingegaan op de positie van de niet-Somali
minderheden in het algemeen. Daarbij wordt in het bijzonder ingegaan op de
belangrijkste groepen, te weten de Bantu, Benadiri, Bajuni, de beroepskasten
(Midgan, Tumal en Yibir, ofwel tezamen Gaboye), en Eyle. Het is niet exact
bekend hoeveel en welke minderheden in Somalië bestaan. Schattingen variëren
tussen 22%207 tot 30% van de bevolking .208
Zoals vermeld in paragraaf 2.1.1 bestaat er naast de overheersende, Somalische
nomadische cultuur een verscheidenheid aan groepen met een daarvan afwijkende
cultuur, zoals de landbouwende Somali clanfamilies en de niet-Somali
minderheden.
De van de landbouw levende Somali clanfamilies Rahanweyn en Digil worden
door de nomadische Somali clanfamilies als minder 'nobel' beschouwd. Lager is
de status van de niet-Somali minderheden, die naar schatting 15% van de
Somalische bevolking uitmaken209. De niet-Somali minderheden kennen geen
clanstructuur dan wel een clanstructuur die veel minder uitgesproken is dan die
205 Reuters, nieuwsbericht, 31 mei 2007.
206 O.a. gebaseerd op: Report on Minority Groups in Somalia, door de Joint British, Danish and
Dutch fact-finding mission, uitgave september 2000; Joint Danish, Finnish, Norwegian and
British fact-finding mission to Nairobi, Human rights and security in central and southern
Somalia, maart 2004. In het laatstgenoemde rapport melden VN-instellingen en NGO's dat
de informatie, opgenomen in het eerst genoemde rapport van september 2000, nog steeds
geldig is. Home Office, Somalia country report, oktober 2004. Daarnaast zijn tijdens
bezoeken aan Somalië bronnen ter plaatse geraadpleegd over de positie van minderheden.
207 US Department of State, Somalia Country Report on Human Rights Practices, 6 maart 2007.
208 Human Rights Council, Situation of Human Rights in Somalia, report of the independent
expert, 13 september 2006.
209 CIA World Factbook 2004, 11 mei 2004.
---
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
van de nomadische Somali clanfamilies. Om die reden worden de minderheden
ook wel 'clanlozen' genoemd. Traditioneel vallen deze minderheden buiten de
Somali (clan)wet, waardoor zij geen bescherming genieten, tenzij een Somali clan
heeft geaccepteerd hen te beschermen. Verschillende vormen van affiliatie en
integratie van minderheden met Somali clans komen voor, en kunnen leiden tot
bescherming van de minderheid door de clan. Huwelijken van Somali met leden
van minderheidsgroepen zijn traditioneel niet toegestaan (ofschoon er in de
praktijk wel voorbeelden van bekend zijn).210 In het algemeen hebben de
minderheden zwaar te lijden onder de gewapende conflicten, daar zij doorgaans
ongewapend zijn en door hun beroepen veelal over enige financiële middelen
beschikken. Zij zijn gemakkelijke slachtoffers van roof, verkrachting, plundering
en moord door leden van meerderheidsclans.211
Vele leden van de minderheidsgroepen in het zuiden zijn in de loop van de
burgeroorlog gevlucht, met name naar Kenia en westerse landen, maar ook naar
Somaliland en Puntland. Volgens sommigen heeft zich in de jaren `90 de laatste
fase afgespeeld van een proces van verdrijving van minderheden van hun
grondgebied door de Somali clans, dat al veel eerder was begonnen.
In Centraal- en Zuid-Somalië is de positie van minderheden als slecht te
kenmerken. Voor de leden van de minderheden geldt in dit gebied nog steeds dat
zij, eerder dan de Somali, slachtoffer kunnen worden van intimidatie, misbruik
diefstal en verkrachting door gewapende leden van de milities.212 Niettegenstaande
deze onveiligheid is het niet zo dat alle personen die tot een bepaalde
minderheidsgroep behoren voor (op de persoon gerichte) vervolging hebben te
vrezen wegens het behoren tot die minderheid. Zoals uit het onderstaande mag
blijken, is voorts de situatie niet voor alle minderheden dezelfde.
Voor wat betreft de positie van minderheden in Somaliland, Puntland, Sool en
Sanaag en de eilanden voor de kust van Zuid-Somalië, wordt verwezen naar
paragrafen 2.3 en 4.1.
Het TFP telt 31 leden van de Bantu minderheid, de TFG telt er vier. In het
parlement en de regering van Somaliland nemen geen leden van
minderheidsgroepen plaats.213 Over de deelname van minderheden in Puntland is
geen informatie bekend.
210 Human Rights Council, Situation of Human Rights in Somalia, report of the independent
expert, 13 september 2006 en US Department of State, Somalia Country Report on Human
Rights Practices, 6 maart 2007.
211 US Department of State, Somalia Country Report on Human Rights Practices, 6 maart 2007.
212 Oxford House, Field research project on minorities in Somalia, mart 2005 en Human Rights
Council, Situation of Human Rights in Somalia, report of the independent expert, 13
september 2006.
213 US Department of State, Somalia Country Report on Human Rights Practices, 6 maart 2007.
45
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
Hieronder volgt voor een aantal belangrijke minderheden - de Bantu, Benadiri (of
Reer Hamar), Bajuni, de beroepskasten (Midgan, Tumal en Yibir ofwel tezamen
Gaboye), en de Eyle - een korte beschrijving van hun kenmerken en van hun
huidige woonplaatsen in Somalië.
Bantu
De Bantu214 bevolkingsgroepen stammen af van de oorspronkelijke bevolking van
Zuid-Somalië en van bevrijde Bantu slaven uit latere perioden. De meeste Bantu
zijn geassimileerd in lokale Somali clans (met name Rahanweyn) of hebben zich
als beschermelingen bij hen aangesloten. Huwelijken met Somali zijn echter
zeldzaam. Zij wonen voornamelijk langs de oevers van de twee rivieren (Juba en
Shabelle), het gebied tussen de rivieren en langs de kust.215 Afhankelijk van hun
woonplaats spreken zij het (Somali) dialect van de Rahanweyn of het (Somali)
dialect van de Benadiri, naast wellicht een Bantu-taal. Zij zijn veelal landbouwers,
maar ook zijn er verstedelijkte groepen met een veelheid aan beroepen (bouw,
kleinbedrijf).
De Bantu (evenals de Rahanweyn en de Digil) hebben geleden onder het bewind
Barre door de nationalisatie van hun landbouwgronden en door plunderingen ten
tijde van de verdrijving van Barre.216 Vele Bantu zijn gevlucht, veelal
binnenslands.217
In Zuid-Somalië maken de Bantu een groot deel uit van de bevolking van dit
gebied. Hun economische rol wordt door Somalische clans niet erkend. Zij zijn als
arbeidskrachten werkzaam voor leden van subclans als Marehan en Habar
Gedir.218 Segregatie wordt nog sterk doorgevoerd door etnische Somali. Deze
discriminatie is meer feitelijk dan formeel: er zijn geen wetten die het de Bantu
verbieden bepaalde beroepen uit te oefenen, markten te bezoeken, scholen te
bezoeken219 etc., maar deze handelingen worden sociaal onaanvaardbaar geacht.
214 Andere benamingen zijn: jar(e)er, habash, shanqila, adoon, gosha, mushunguli, dalgolet,
molema, mlima, watoro, oji; zie: Report on Minority Groups, september 2000 p. 31, 32. Naar
schatting van UNCU/UN-OCHA in A study on minority groups in Somalia (2002) wonen in
Somalië ongeveer 1 miljoen Bantu (15% van de totale bevolking)
215 Oxford House, Internally displaced minorities in Somalia: `caught between a rock and a
hard place', maart 2005, p 11 en UK Home Office, Somalia, oktober 2005, p.97.
216 Oxford House, Field research project on minorities in Somalia, mart 2005, p 14.
217 Een deel van de Bantu is naar het buitenland gevlucht, met name naar Kenia.
218 Home Office, Somalia Country Report, oktober 2004 en Oxford House, Field research
project on minorities in Somalia, maart 2005.
219 Het volgen van onderwijs wordt de Bantu door de etnische Somali ernstig bemoeilijkt. In
woongebieden van de Bantu zijn geen of minder scholen dan in gebieden en steden waar de
clans domineren. Kinderen van Bantu-ouders worden op scholen gediscrimineerd en zijn
buitengesloten van beurzen of andere steun (www.culturalorientation.net, geraadpleegd op 17
september 2004).
46
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
Met name vrouwelijke leden van de Bantu lopen risico om slachtoffer te worden
van seksueel geweld en verkrachting.220
Benadiri
Sinds de negende eeuw vestigden zich in de steden Mogadishu, Merka en Brava
aan de kust mensen van onder andere Perzische, Indiase, Arabische en later
Portugese afkomst. Zij mengden zich in verschillende mate met de oorspronkelijke
bevolking en met latere nieuwkomers. Tegenwoordig worden ze gewoonlijk
aangeduid als Benadiri. Deze term is afgeleid van Benadir, de naam van de
administratieve eenheid Groot-Mogadishu en is dus oorspronkelijk een
geografische aanduiding en geen etnische. De term Benadiri werd niet als zodanig
gebruikt vóór de burgeroorlog en correspondeert niet met enige goed
gedefinieerde sociologische of etnische realiteit.
Ook de term Reer Hamar is oorspronkelijk een geografische aanduiding, namelijk
van de bevolking van Hamar (de naam van een wijk in Mogadishu, ook wel
gebruikt voor heel Mogadishu). 221 De term Reer Hamar wordt tegenwoordig
zowel in enge als in brede zin gebruikt. In enge zin doelt de term op de Benadiri
die in Mogadishu wonen of uit Mogadishu afkomstig zijn. In brede zin wordt de
term Reer Hamar gebruikt als synoniem voor de Benadiri. In dit ambtsbericht
wordt Reer Hamar in brede zin gebruikt; uit oogpunt van consistentie wordt echter
bij voorkeur de term `Benadiri' gebruikt. Er zijn overigens geen aanwijzingen dat
de situatie van de Reer Hamar (in enge zin gebruikt) op het gebied van
mensenrechten of veiligheid afwijkt van de situatie van andere Benadiri.
Elke Benadiri-groep kan zijn afkomst herleiden tot één voorvader. Benadiri
noemen die afstammingsgroepen veelal clans. Niet alle Benadiri kennen alle clans
van de Benadiri. Zelfs de kennis van de oudsten lijkt op dit punt beperkt en vooral
betrekking te hebben op de eigen woonplaats. Zo maakte een groep Benadiri-
oudsten, afkomstig uit Mogadishu en Merka de volgende onderverdeling binnen
de Benadiri:
1. Hamar, bestaande uit Qalmashube, Dhabar Weyn, Shanshiya, Morshe
(Moorshe), Bandhahwaw (Bandabow, Bandhowow), Reer Faqi;
2. Shangani, bestaande uit Amudi, Baa Fadal, Reer Sheich, Abakarow;
3. Twaalf kleinere clans in de plaats Merka: Shukereere, Ahmed Nur, Ali'iyo
Mohammed, Duruqbe, Gameedle, en anderen;
4. Ashraf, bestaande uit twee groepen, volgens de overlevering nakomelingen
van de twee kleinzonen van de Profeet Mohammed, Hassan en Hussein:
a. Hussein: Reesharif Magbul, Sharif Ahmed, Sharif Balaaw, en anderen;
220 Human Rights Council, Situation of Human Rights in Somalia, report of the independent
expert, 13 september 2006.
221 Naar schatting van UNCU/UN-OCHA in A study on minority groups in Somalia 2002,
wonen in Somalië ongeveer 35.000 Reer Hamar (0,5% van de totale bevolking).
47
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
b. Hassan: Mohammed Sharif, Sharif Ali, Sharif Ahmed, Ashraf Sarman,
en anderen.
Ook deze indeling lijkt deels geografisch te zijn (Hamar, Shangani en Dhabar
Weyn zijn wijken van Mogadishu, Merka is een kustplaats), deels genealogisch
(waarin de subgroepen vernoemd zijn naar de stamvader).
Ashraf is het meervoud van de Arabische term Sharif, de eretitel die de profeet
Mohammed volgens de traditie aan de zonen van zijn dochter Fatima en haar
echtgenoot Ali verleende. Ashraf (Asheraf, Asharaf) worden ook wel aangeduid
als Sharifians. Leden van deze groep voeren `Sharif' in hun naam. Al deze
groepen claimen een gemeenschappelijke afkomst op een gelijkwaardig niveau.
Zij hebben hun woongebied in Zuid- en Centraal-Somalië, met name in stedelijke
gebieden zoals Bardere, Kismayo, Baidoa, Hoddur, Merka, Brava en Mogadishu.
Daarnaast wonen in de Ogaden-regio in Ethiopië ook Ashraf-gemeenschappen.
Traditioneel houden zij zich bezig met religieuze taken. Niet zeker is of de Ashraf-
groepen die niet in het kustgebied maar verder in het binnenland wonen ook tot de
Benadiri worden gerekend (`Benadiri' is immers een geografische aanduiding);
wel worden alle Ashraf-groepen beschouwd als één etnische groep die tot de
minderheden behoort.
In deze indeling zijn de Benadiri clans uit Brava niet genoemd.222 Een groep
oudsten uit deze plaats deelde hun gemeenschap in twee subgroepen: Reer Brava
(Brawa, Bravanese) en Tunni.
De term Reer Brava is oorspronkelijk eveneens een geografische aanduiding,
namelijk van de bevolking van Brava. De term Reer Brava wordt tegenwoordig
gebruikt om de Benadiri die in Brava wonen of uit Brava afkomstig zijn aan te
duiden.
Beide subgroepen komen uit de plaats Brava, kennen grotendeels dezelfde cultuur
en trouwen onderling. Verschil is echter dat de Reer Brava zichzelf tot de Benadiri
rekenen, terwijl de Tunni zich tot de Digil-clanfamilie rekenen. Sommige Reer
Brava beschouwen de Tunni echter ook tot de Bravanese gemeenschap223.
Een overzicht:
a. Reer Brava, onderverdeeld in: Bida, Hatimi, Ashraf;
b. Tunni, onderverdeeld in Tunni Torre en vijf subgroepen (gamas genaamd):
Da'afarad, Goygal, Daqtiro, Hayo, Werile.
222 Naar schatting van UNCU/UN-OCHA in A study on minority groups in Somalia 2002,
wonen in Somalië (stad Brava) ongeveer 35.000 Bravanese (0,5% van de totale bevolking).
223 Joint British, Danish and Dutch fact-finding mission to Nairobi, Kenya (17-24 september
2000), Report on Minority Groups in Somalia.
48
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
De Bravanese (Reer Brava) , met hun eigen taal en cultuur, nemen sterk in aantal
af. Om te kunnen overleven zijn Bravenese thans aangewezen op een
huwelijksrelatie met clanleden van de Hawiye of van de Darod/Marehan.
Sinds enkele jaren komen huwelijken met leden van clanfamilies derhalve wel
voor.
Sommige Benadiri met een lichte huid worden ook wel 'gibil adde' (witte, of gele
huiden224) genoemd. Andere Benadiri met een meer donkere huid worden `gibil
madow' genoemd. Huwelijken vinden plaats tussen Benadiri onderling, maar naar
verluidt niet tussen de lichtere en de donkere Benadiri.
De Benadiri spreken een Somalisch dialect dat afwijkt van dat van de nomadische
Somali clans. Binnen dit dialect doen zich weer onderlinge verschillen voor,
bijvoorbeeld tussen Mogadishu (Af-Reer Hamar) en Merka (Af-Merka). De taal in
Brava (Chimini) wijkt sterk af en is een dialect van het Swahili. De Ashraf die
wonen in de provincie Bay spreken het Rahanweyn dialect. De meeste Benadiri
spreken en begrijpen het algemene Somali wel.
De Benadiri staan niet in een bijzondere relatie tot een of meer van de Somali
clanfamilies en kunnen derhalve niet rekenen op clanbescherming.225 Sinds het
uitbreken van de burgeroorlog werden de Benadiri vanwege deze relatief
geïsoleerde sociale positie en hun vermeende rijkdom eerder het slachtoffer van
beroving en plundering. Ook is melding gemaakt van verkrachtingen en
gedwongen huwelijken (afgedwongen door individuen uit Somali clans, doch niet
geaccepteerd door de Somali clan noch door de Benadiri). Als gevolg van deze
problemen is een groot deel van de Benadiri naar het buitenland gevlucht.
Diegenen die gebleven zijn, hebben veelal hun eigendommen geheel of
gedeeltelijk verloren. Hoewel de schaal van het geweld sterk is afgenomen,
bevinden zij zich in Centraal- en Zuid-Somalië nog immer in een kwetsbare
positie.226
De Amarani zouden deel uitmaken van de Benadiri. Het betreft een groep van
hooguit duizend mensen, die naar verluidt nakomelingen zijn van een Israelitische
groep die met de komst van de islam uit het Arabisch schiereiland zou zijn
verjaagd. Zij spreken een dialect genaamd Chimbelazi (ook wel Chimini), dat
beïnvloed is door het Portugees, Swahili, Arabisch en Somali.227
Bajuni
224 Ook wel geschreven als 'gibil cad'.
225 UK Home office, Operational guidance note Somalia', 21 november 2005.
226 Oxford House, Field research project on minorities in Somalia, maart 2005.
227 M.A. Perouse de Montclos: Minorities and Discrimination, Exodus and Reconstruction of
Identities: the case of Somali refugees in Mombasa, 1997.
49
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
De Bajuni228 vormen een kleine gemeenschap langs de kust van Somalië vanaf (en
inclusief) Kismayo naar het zuiden (dorpen Nchoni, Istanbul, Burkavo,
Raskamboni) en op de bewoonbare eilanden voor de zuidkust (Koyoma, Kudai,
Ngumi, Chovaye, Chula, Fuma Iyu Na Tini, Ndoa).229 Andere bekende
benamingen voor de Bajuni zijn `tiku' en `jazira' (= eilandbewoners). Zij spreken
een eigen taal, het Kibajuni, een dialect van het Swahili230. De meeste Bajuni, in
elk geval de jongere generatie die langs de Somalische kust woont, begrijpen en
spreken eveneens de Somalische taal.231
De meeste Bajuni leven van de visserij.232 De vis, afkomstig uit de wateren rond
de eilanden voor de kust van Zuid-Somalië, werd door de Bajuni-vrouwen
verkocht in Kismayo en in andere plaatsen langs de kust ten zuiden van
Mogadishu. In het visseizoen komt het voor dat Bajuni vissers een bepaalde
periode van het jaar in een kamp op de kleine, onbewoonde eilanden verblijven
om de vis te laten drogen alvorens deze te kunnen verkopen.
Omdat zij na de val van Siad Barre in 1991 door de Darod/Ogaden clan en door
troepen van generaal Aideed van de eilanden werden verdreven, zijn vele Bajuni
in de burgeroorlog gevlucht naar Kenia, vooral naar de kust bij Mombasa. Eind
1998 kondigde de Keniaanse regering aan het vluchtelingenkamp Jomvu, waar
veel Bajuni zich bevonden, te sluiten. De vluchtelingen konden kiezen voor
hervestiging in het kamp Kakuma (in het noordwesten van Kenia) of voor
gefaciliteerde terugkeer. De helft koos voor het laatste en keerde per boot terug.
Nadat Kismayo in juni 1999 in handen viel van de SNA/SNF233, staken de milities
over naar de eilanden voor de kust en maakten zich daar schuldig aan
plunderingen van Bajuni eigendommen.
Sinds 2001 hebben leden van de Darod/Marehan clan de controle over de eilanden.
De teruggekeerde Bajuni zijn wederom werkzaam in de visserij en zijn in dienst
van de Marehan.234 Een eigen visbedrijf wordt hen door de Marehan niet gegund,
evenmin eigen gemotoriseerde vissersboten. Wel kunnen Bajuni vissers eigenaar
zijn van de traditionele zeilschepen die eveneens voor de visvangst worden
gebruikt. Bajuni worden door de Marehan fysiek niet mishandeld (Marehan zijn
228 Naar schatting van UNCU/UN-OCHA in A study on minority groups in Somalia,2002 wonen
langs de zuidkust en op de eilanden voor de kust van Somalië ongeveer 14.000 Bajuni (0,2%
van de totale bevolking). Volgens het `UK Home office, Operational guidance note
Somalia', van 21 november 2005, bestond de Bajuni gemeenschap in 2003 uit 11.000
personen.
229 Oxford House, Internally displaced minorities in Somalia: `caught between a rock and a
hard place', maart 2005, p 11.
230 L. Cassanelli, Victims and Vulnerable Groups in Southern Somalia,1995.
231 UK Home Office, Somalia country report, oktober 2004.
232 UK Home Office, Somalia country report, oktober 2005
233 SNA: Somali National Alliance, politieke factie van de Hawiye/Habar Gedir; SNF: Somali
National Front, politieke factie van de Darod/Marehan in de provincie Gedo.
234 UK Home office, Operational guidance note Somalia', 21 november 2005,
50
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
economisch afhankelijk van de Bajuni) maar misbruik en uitbuiting komt voor,
bijvoorbeeld door de Bajuni niet het beloofde bedrag voor hun vis te betalen235.
Beroepskasten: Midgan, Tumal en Yibir (Gaboye)236
De traditionele Somalische maatschappij kent een aantal `beroepskasten',
minderheden die, in een cliënt-relatie tot de nomadische Somali clans, werkzaam
zijn in bepaalde specifieke beroepen. De terminologie is, zoals vaker in de
Somalische context, niet eenduidig. De noordelijke237 Somali nomadische
maatschappij kent drie beroepskasten: de Midgan (ook wel Madhiban), Tumal
(Tum Tum, Tomal, Tumaal) en Yibir (Yibro, Hebrew), tezamen ook wel
Gaboye238 of Baidari genoemd. Overigens zijn beide laatste termen denigrerend.
Volgens een andere bron kunnen de Midgan worden onderverdeeld in de sub-
groepen Madhiban, Musa Dheryo, Tumal, Yaher, Yibir en Jaji239. In dit
ambtsbericht wordt uitgegaan van de meest gehanteerde indeling, te weten de
indeling in Midgan, Tumal en Yibir, waarbij de Midgan zijn onderverdeeld in
twee subgroepen, Madhiban en Musa Dheryo (Musa Dheere).
De Midgan zijn doorgaans leerbewerkers of kappers, die overigens ook
besnijdenissen uitvoeren. Zij hebben zich in Puntland kunnen vestigen.240
De Tumal zijn smeden en de Yibir, de kleinste groep, van oorsprong professionele
magiërs. Families van deze minderheden waren traditioneel als
beschermelingen/cliënten verbonden aan families binnen de Somali clans, voor
wie zij werkten. Zij wonen dan ook verspreid binnen de gebieden van de Somali
clans en hebben geen eigen aaneengesloten woongebied. Naar de Somali clan
waarmee de cliënt-patroon relatie bestaat kunnen deze minderheden worden
onderscheiden in bijvoorbeeld Hawiye-Midgan241, Darod-Midgan en Issaq-
235 Joint British-Danish fact-finding mission to Nairobi, Kenya, Report on political, security and
human rights developments in southern and central Somalia, juli 2002. Home Office,
Somalia country report, oktober 2004. Oxford House, Field research project on minorities in
Somalia, maart 2005, UK Home office, Operational guidance note Somalia', 21 november
2005.
236 Naar schatting van UNCU/UN-OCHA in A study on minority groups in Somalia, 2002.
wonen in Somalië ongeveer 105.000 Gaboye (1,5% van de totale bevolking).
237 Met `noordelijke' wordt bedoeld: ten noorden van de Shabelle rivier.
238 Door sommige bronnen wordt de term Gaboye gelijkgesteld aan Midgan (bijvoorbeeld in G.
Ambroso, Somalis in the Horn of Africa, z.j.). In `Oxford House, Field research project on
minorities in Somalia, maart 2005.', staat vermeld dat de Midgan zichzelf de naam `Gaboye'
hebben gegeven, om stigmatisering te voorkomen.
239 Over de Jaji (ook wel geschreven als Jaje) zie ook 3.4.2.
240 UK Home office, Operational guidance note Somalia', 21 november 2005,
241 De Hawiye-Midgan staan bekend onder de naam Mohammed Gorgate. De Mohammed
Gorgate is een sub-clan van de Hawiye, maar wordt gezien als een lagere kaste (in het
Somalisch, Midgan). Deze ondergeschikte positie uit zich in het feit dat ze niet zomaar
kunnen trouwen met andere leden van de clan, geen zeggenschap hebben binnen de clan en
op minder bescherming kunnen rekenen dan andere clan-leden. Hoewel de Mohammed
51
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
Midgan242. De Hawiye-Midgan worden ook wel aangeduid als zuidelijke Midgan.
Voor de positie van de zuidelijke Midgan in het noorden wordt verwezen naar
hoofdstuk 4.1.
Ook in het zuiden wonen beroepskasten verspreid onder de clans, met eigen
namen en als verzamelnaam 'boon', 'gum' of `sab'. Over deze beroepskasten kon
geen nadere informatie worden verkregen.
Eyle
Er is in het huidige Somalië nog een kleine Eyle gemeenschap243, verspreid over
Centraal-Somalië, met name woonachtig in Bulo Burte in de provincie Hiiran en
Bur Hakaba in de provincie Bay.244 Zij leefden traditioneel in het gebied tussen de
twee grote rivieren in Somalië, geminacht door andere, Somali, bewoners van dat
gebied, de Hawiye en Digil/Mirifle. Hun aantal is sinds 1960 gestaag teruggelopen
als gevolg van assimilatie met de Rahanweyn- en Bantu-gemeenschappen en door
migratie naar de steden.245 Vandaag de dag bevinden zij zich nog altijd in een
kwetsbare positie, daar zij ongewapend zijn en de bescherming missen van een
nomadische Somali clan. Dit wil overigens niet zeggen dat zij gericht doelwit zijn
van bepaalde clans.
3.4.2 Specifieke clans
Over een aantal groepen bleek in het verleden onduidelijkheid te bestaan, onder
meer in die zin dat niet duidelijk was of zij tot de minderheden dan wel tot de
Somali clan(familie)s moesten worden gerekend, en, in dat laatste geval, tot welke
clan(familie). Hieronder wordt een aantal van deze `twijfelgevallen' besproken,
achtereenvolgens de Galgale, Shekhal, Ajuraan, Galadi en Jaji. Hun situatie is niet
(wezenlijk) veranderd ten opzichte van de vorige verslagperiode.
Galgale
De meerderheid van de Galgale (niet te verwarren met de Galjaal) worden thans
gerekend tot de Darod/Majerteen, subclan Ali Soleiban. De Majerteen hebben
deze Galgale geaccepteerd als behorend tot hun clan, ofschoon ze in hun ogen
Gorgate dus een sub-clan zijn van de Hawiye, hebben ze vanwege hun status als `Midgan'
duidelijk een ondergeschikte positie ten opzichte van de andere sub-clans. O.a. G. Ambroso,
Somalis in the Horn of Africa, 2002.
242 Volgens een bron is er sinds de burgeroorlog geen sprake meer van deze cliënt-patroon relatie
tussen de Midgan en de meerderheidsclan in het gebied waar ze woonachtig zijn.
243 Naar schatting van UNCU/UN-OCHA in A study on minority groups in Somalia 2002,
wonen in Somalië ongeveer 14.000 Eyle (0,2% van de totale bevolking). Zie ook UK Home
Office, Somalia, oktober 2005, p. 97.
244 UK Home Office, Somalia, oktober 2005, p. 97.
245 Mohamed Diriye Abdullahi: Minorities of Somalia: Victims forgotten amid war and chaos
(1998).
52
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
minderwaardig blijven. Deze Galgale zijn met de Majerteen meegetrokken naar
Puntland. Een minderheid van de Galgale rekent zich tot de Hawiye/Abgal,
hoewel deze clan hen niet als zodanig accepteert. Systematische vervolging van
Galgale door Abgal komt niet meer voor. Wel kunnen Galgale die zich temidden
van Abgal profileren daarvan hinder ondervinden.
Shekhal
De Shekhal worden door sommigen beschouwd als een minderheid en door
anderen als een clan dan wel als een hieraan gerelateerde groep. Het meest
gezaghebbend lijkt de zienswijze om de Shekhal (ook wel: Sheikhal, Sheikal,
Shekal of Shekhash; met als subgroepen Shekhal Lobogi en Shekhal Gendershe)
als een aan de Hawiye clanfamilie gerelateerde clan te beschouwen. Deze
zienswijze wordt onder meer ondersteund door het feit dat de Shekhal vijf van de
61 Hawiye zetels in het TFP, het overgangsparlement, kregen toebedeeld. In de
TFG bezetten zij drie van de 49 Hawiye zetels.
De Shekhal hebben geen specifiek woongebied en wonen verspreid over
verschillende gebieden, onder meer in Mogadishu, Beled Weyn, Johwar, in de
provincies Middle en Lower Juba en Gedo. Traditioneel waren zij de religieuze
leiders en rechters (sheikhs respectievelijk qadis), maar vandaag de dag hebben
vele Shekhal seculiere beroepen. De Shekhal waren vroeger ongewapend doch
sinds de burgeroorlog beschikken zij over een eigen militie met lichte en zware
wapens. Zij hebben een verwantschap met de Hawiye clans Haber Gedir en Abgal,
hetgeen mag blijken uit de talrijke huwelijken met deze clans. Overigens komen
ook huwelijken tussen leden van de Shekhal en van de Darod/Majerteen clan voor.
Ajuraan
Over de precieze afstamming van de Ajuraan bestaan verschillende lezingen.
Sommige bronnen zien de Ajuraan als een Hawiye- dan wel een aan de Hawiye
gelieerde subclan.246 Een andere bron associeert de Ajuraan met de Rahanweyn,
maar geeft aan dat de Ajuraan een duidelijke voorkeur hebben om zich als
(zelfstandige) Ajuraan en niet als Rahanweyn aan te duiden.247 Zij zijn traditioneel
woonachtig in de provincies Middle Juba en Gedo en in Mogadishu (alsook in
Ethiopië en Kenia). In Mogadishu worden ze gerekend tot de Morshe, een groep
behorend tot de Benadiri. Weer een andere bron laat weten dat de Ajuraan lang
geleden een machtige clan was met een eigen koninkrijk in het noordoosten van
Somalië. Na het afnemen van hun macht vestigden zij zich in de Juba-vallei. In
1994 zijn velen van hen vanwege het geweld vanuit de provincies Bay en Bakool
naar het noorden gevlucht. De Ajuraan zijn in Puntland volledig geaccepteerd en
huwelijken tussen hen en leden van de Darod/Majerteen komen voor. Ajuraan
worden niet als minderheid, maar als clan gezien. Zij hebben een hogere status dan
246 Onder meer I.M. Lewis: Peoples of the Horn of Africa, p. 30; G. Ambroso: Somalis in the
Horn of Africa, Fig. 9.
247 Khalid Medani: Report on Internal Migration and Remittance Inflows, 2000.
53
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
bijvoorbeeld de Midgan. De Ajuraan die in de jaren '90 naar Somaliland
vluchtten, zijn voor het merendeel in 2004 naar Bosasso vertrokken als gevolg van
het Somalilandse decreet dat alle `buitenlanders' het land dienden te verlaten.
Galadi
Op de vraag tot welke bevolkingsgroep de Galadi (Geledi) behoren, worden
verschillende antwoorden gegeven. Lewis beschrijft de Galadi als de belangrijkste
clan van de Rahanweyn clanfamilie, wonend aan de rivier de Shabelle tot aan de
steden Luuq en Brava. Cassanelli rekende de Galadi in 1995 tot de Digil
clanfamilie, woonachtig in de Lower Shabelle en Juba valleien, en later tot de
Rahanweyn. Volgens andere bronnen, worden de Galadi tot de Digil clanfamilie
gerekend, met als woongebied Lower Shabelle. Volgens een andere bron kunnen
sommige Galadi met een lichtere huidskleur tot de Benadiri gerekend worden.
De Galadi wonen in het district Afgoie, regio Lower Shabelle, en ook verspreid in
de Lower Shabelle regio, in Merka en Qorioley. In deze laatste plaatsen, die
worden gedomineerd door Hawiye/Habar Gedir, vormen zij echter getalsmatig een
minderheid. Voor zover bekend verblijven er slechts zelden Galadi in Somaliland,
Puntland, Sool en Sanaag, of op de eilanden voor de kust van Zuid-Somalië en
hebben zij er traditioneel ook nooit gewoond.
Jaji
Traditioneel wordt de naam Jaji gebruikt als verzamelnaam voor etnische Somali
die als vissers langs de kust in hun levensonderhoud voorzien en afstammen van
verschillende Somalische clans. De naam Jaji duidt dus niet op genealogische
afstamming, maar op het gemeenschappelijke beroep, te weten dat van visser.
De Jaji stammen voornamelijk af van de Darod/Majerteen- en de Hawiye/Abgal-
clans, maar er zijn ook Jaji die van andere Hawiye-clans of van Dir-clans
afstammen.
Binnen de Jaji zijn verschillende groepen te onderscheiden, naar afstamming en
naar woonplaats. Naar afstamming wordt een onderscheid gemaakt in Jaji van de
Majerteen en Jaji van de Abgal. Na het uitbreken van de burgeroorlog (1991
1992) zijn de Jaji-groepen die behoorden tot de Darod/Majerteen-clan, evenals een
groot deel van de Darod/Majerteen zelf, gevlucht naar Bosasso, terwijl de Jaji-
groepen van de Abgal achterbleven in Mogadishu. In de jaren '90 gingen vele Jaji,
die oorspronkelijk van de Darod clanfamilie afstamden, terug naar hun traditionele
(Darod-) woongebieden en beriepen zich, met succes, opnieuw op hun identiteit
als lid van de diverse (Darod-)subclans.
De positie van de Jaji in Somalië is bijzonder, aangezien zij niet tot de
minderheidsgroepen horen, maar ook niet tot de Somalische clans. De Somali zijn
zich ervan bewust dat de Jaji afstammen van `pure' Somali zoals zijzelf, maar zij
kijken neer op het beroep van visser. In het algemeen worden Jaji groepen
beschouwd als zijnde van dezelfde `boon', ofwel (inferieure) klasse, als de
54
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
Midgan. Leden van de Jaji trouwen niet met leden van Somalische clans
behoudens enkele uitzonderlijke gevallen waarin de Jaji-man het vissersberoep
had opgegeven. Zij beschikken niet over een eigen grondgebied of over eigen
milities. Zij worden beschermd door de clan waartoe zij behoren.
Veel van de door de tsunami in hun bestaan getroffen vissers (naar schatting 80%)
langs de oostkust van Somalië behoren tot de Jaji.
3.4.3 Vrouwen
Positie van de vrouw
In de Somalische cultuur wordt de afstamming langs de vaderlijke lijn bepaald en
gaat de vrouw na het huwelijk bij de familie van de man wonen. Conform de islam
mag de Somalische man met vier vrouwen gehuwd zijn. In de Somali clanfamilies
werden huwelijken traditioneel gearrangeerd door oudere verwanten van de
betrokkenen, maar 'samen vluchten' (ten minste de afstand die een kameel in drie
dagen kan afleggen) is altijd veel voorgekomen. In de steden kiezen individuen
tegenwoordig meer en meer hun eigen partner. De vrouw blijft na het huwelijk
behoren tot de clan van haar vader, terwijl haar kinderen behoren tot de clan van
haar man (hun vader). Na haar huwelijk staat de vrouw onder de zorg en
bescherming van haar man en zijn clan, maar de banden met de eigen clan (en
vooral de broer) blijven voor haar en haar kinderen belangrijk. In het geval de man
overlijdt, wordt de vrouw gezamenlijk beschermd door haar broer en het nieuwe
hoofd van de familie waartoe zij door huwelijk behoort. De oude traditie dat de
broer van een overleden man de weduwe trouwt (dumaal is de term voor een
dergelijk huwelijk) is sinds de oorlog door de veranderende cultuur zo goed als
verdwenen. Huwelijken zijn dikwijls instabiel en scheidingen komen veel voor.
Gescheiden vrouwen hertrouwen veelal.
Somali vrouwen hebben van oudsher een ondergeschikte positie.248
Traditiegetrouw werden zij uitgehuwelijkt teneinde bondgenootschappen te sluiten
met andere groepen binnen of buiten de clan. Enerzijds kon een vrouw in een
gemengd clanhuwelijk met loyaliteitsproblemen te maken krijgen op het moment
dat de clans met elkaar in oorlog raakten. Anderzijds fungeerden `gemengd
gehuwde' vrouwen, soms ook tijdens ernstige clanconflicten, als een
communicatiekanaal tussen de strijdende clans. In het noorden bestaat voorkeur
voor een huwelijk met een persoon van een andere clan binnen dezelfde
clanfamilie.249 Ook huwelijken tussen leden van verschillende clanfamilies
kwamen geregeld voor, al zouden deze na het uitbreken van de burgeroorlog in
248 O.a. US Department of State, Somalia Country Report on Human Rights Practices, 6 maart
2007.
249 B. Helander, The Somali Family, in: Conference Report I, Life and Peace Institute, z.j. (ca.
1993). Voorzover uit de tekst kan worden opgemaakt wordt 'clan' hier gebruikt in dezelfde
betekenis als in dit ambtsbericht.
---
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
aantal zijn afgenomen. Bij de Rahanweyn en Digil kwamen huwelijken tussen
neef en nicht veel voor.250
Vrouwen hebben in de veehouderij een rol in het hoeden van kleinvee, maar
worden buiten de waardevolle kamelenfok gehouden. Evenmin hebben ze formeel
aandeel in de besluitvorming binnen de familie of de clan. Somali vrouwen
genieten de reputatie krachtdadig te zijn en hun mond open te doen. Zij hebben
grote vrijheid van beweging en grote onafhankelijkheid.251 De maatschappelijke
status van een vrouw neemt enigszins toe wanneer zij trouwt, zeker als zij de
eerste vrouw van de betrokken man is. Ook neemt haar status toe naarmate zij
meer kinderen en dan vooral zonen krijgt en naarmate zij ouder wordt. Ten slotte
is de maatschappelijke status van de vrouw groter naarmate haar eigen clan sterker
is. Voor het goede begrip: deze verschillen in status zijn relatief in de context van
de lage sociale status van de vrouw.
Bovengenoemde tradities zijn in het huidige Somalië aan verandering onderhevig
door het wegvallen van de staat, de oorlogen en de verstedelijking. Onder het
bewind van Barre werd de wetgeving met betrekking tot de rechten van vrouwen
gemoderniseerd (familie- en arbeidswetgeving, politieke rechten). Tot uitvoering
kwam het nauwelijks, mede door de oorlogen die volgden. Waar clans met elkaar
in conflict kwamen, werden de regels ten aanzien van de gemengde huwelijken
tussen deze clans niet langer nageleefd. Verkrachting werd een oorlogswapen voor
de milities en bandieten, onder meer in kampen voor ontheemden en
vluchtelingen.
Aan de andere kant zijn vrouwen sinds de ineenstorting van de staat gedwongen
een grotere economische rol op zich te nemen.252 Ook het toegenomen gebruik van
khat door mannen drijft vrouwen de arbeidsmarkt op.
Vrouwen zijn ook actief in de oprichting van NGO's op het gebied van
vrouwenrechten en vredesbevordering. Somalië kent veel organisaties die zich
inzetten voor de rechten van vrouwen. De meeste van deze lobbygroeperingen
worden door de VN of INGO's gefinancierd. De rol die deze groeperingen spelen
is nog vrij marginaal te noemen. Redenen hiervoor zijn de algemene positie van de
vrouw, het gebrek aan financiële middelen en de politieke impasse waarin Somalië
zich bevindt door het slecht functioneren van de TFG.253
Toch zijn er ook positieve tekenen waarneembaar, zo worden in Somaliland en
Puntland `gender action plans' opgestart die door UNDP en UNIFEM worden
gefinancierd.254 In het TFP waren 33 van de 275 zetels voor vrouwen bestemd.255
250 idem; en: I.M. Lewis, Understanding Somalia 1981, 1993.
251 Olivia Bennett, Jo Bexley en Kitty Warnock, Vrouwen in Oorlog, NOVIB 1995.
252 UNDP, Human Development Report Somalia, 2001..
253 UNSC, Report of the SG on the situation in Somalia, S/2005/642, 11 oktober 2005.
254 Idem.
56
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
Er werden slechts 23 vrouwen als parlementslid beëdigd.256 Op 9 december 2006
stelde de TFG een quotum van 30% vast voor vrouwen in overheidsfuncties.
Diezelfde dag stelde de president een quotum vast van 20%.257 Ook voor de
Nationale Verzoeningsconferentie is een quotum van 20% vrouwen vastgesteld.
Tenslotte ondertekende de TFG in 2006 het `Protocol to the African Charter on
Human and People's Rights, on the Rights of Women in Africa'.
In Somalië is de laatste jaren een trend van islamisering waarneembaar en dragen
vrouwen in toenemende mate hoofddoeken die het haar geheel bedekken en
gezichtssluiers. Doorgaans zijn het de vrouwen zelf die besluiten meer bedekte
kleding te gaan dragen. De islamisering wordt in het algemeen door vrouwen niet
als verontrustend beschouwd, omdat naar hun mening de elementaire rechten van
de vrouw benoemd zijn in de koran en beschermd worden door shari'a wetgeving.
Wat door kritische vrouwen wel als onderdrukkend wordt ervaren, is de uitleg van
de betekenis van deze rechten door mannelijke schriftgeleerden en rechters. Bij
deze gezagsdragers heerst nog steeds de traditionele interpretatie, waardoor in de
praktijk de rechten van de vrouw onderbelicht blijven.
Alleenstaande vrouwen
Somalië kent sinds het uitbreken van de burgeroorlog een groot aantal
alleenstaande vrouwen, ofwel omdat de vrouw is gescheiden (of verlaten), ofwel
omdat de man is omgekomen of elders werk heeft gezocht. Als gevolg van de
burgeroorlog is het aantal gezinnen waar een alleenstaande vrouw aan het hoofd
staat, sterk gegroeid. Zo toont een studie van UNICEF aan dat het percentage van
dergelijke gezinnen in Galkayo in de periode 1990-2004 is gestegen van 10% naar
54%. In het zuiden van Somalië is dit percentage nog aanmerkelijk hoger. Zoals
hieronder wordt toegelicht, kunnen alleenstaande vrouwen doorgaans voor
bescherming terugvallen op familie en de clan. In sociaal-economisch opzicht zijn
de `female headed households' echter zeer kwetsbaar. Bij kinderen van deze
gezinnen komt ondervoeding geregeld voor.
Een Somali weduwe kan in het algemeen terugvallen op zowel de familie van de
overleden echtgenoot als op haar eigen familie.
De familie van de overleden echtgenoot heeft de eerste verantwoordelijkheid en
veelal zal de vrouw bij de clan van de overleden echtgenoot blijven wonen. Het is
echter niet ongewoon dat overleg plaatsvindt tussen de vader van de weduwe en
de familie van haar overleden echtgenoot, waarbij ook de vrouw haar voorkeur
kan uiten. Zou de vrouw bijvoorbeeld behoren tot een clan die niet in het
woongebied gevestigd is, dan zou zij in een sociaal isolement kunnen raken door
255 Home Office, Somalia country report, oktober 2004 en US Department of State, Somalia
Country Report on Human Rights Practices, 6 maart 2007.
256 O.a. UNSC, Report of the SG on the situation in Somalia, S/2005/642, 11 oktober 2005 en
US Department of State, Somalia Country Report on Human Rights Practices, 6 maart 2007.
257 UNSG, Report of the Secretary-General on the situation in Somalia, 1 maart 2007.
57
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
te blijven na het wegvallen van de echtgenoot. In dat geval kan ervoor worden
gekozen dat zij teruggaat naar haar eigen clan. Leeftijd en geslacht van de
kinderen spelen bij de beslissing waar de vrouw heen gaat een ondergeschikte rol.
De kinderen blijven bij de moeder, al zullen vooral oudere jongens liever bij de
familie van de vader blijven. Een weduwe en haar kinderen zullen zelden zonder
bescherming achterblijven.
Een gescheiden Somali vrouw kan in het algemeen niet op bescherming rekenen
van de clan van haar ex-echtgenoot. Wel kan zij in principe terugvallen op haar
eigen clan en clanfamilie. Kinderen, die zoals vermeld behoren tot de clan van de
vader, blijven na een scheiding veelal bij de moeder als ze jong zijn. Als ze ouder
worden, kunnen ze zelf kiezen. Het is moeilijk om algemene uitspraken te doen
over de positie van een gescheiden vrouw en haar kinderen in het geval het
huwelijk (vóór de scheiding) gemengd was en er ernstige conflicten zijn, of in het
verleden waren, tussen de desbetreffende clans (zie voor de clans die betrokken
zijn bij ernstige recente conflicten 2.3 en 4.2). Het is mogelijk dat de vrouw en
met name haar kinderen in zo'n situatie minder welkom zijn bij de eigen clan. De
vrouw of de kinderen kunnen te maken krijgen met pesterijen en vooral met het
weigeren van steun bij het opbouwen van een nieuw bestaan en het verwerven van
inkomen. Ook de status van de vrouw (zie hierboven) speelt een rol. Is haar status
hoger, dan is de kans op problemen kleiner.
Indien een gemengd gehuwd gezin er voor kiest zich te vestigen in het clangebied
van de vrouw, zal haar clan in het algemeen bescherming bieden aan haar en haar
gezin. Maar in het geval van ernstige conflicten tussen de clans van de
echtgenoten, kunnen de echtgenoten en met name de man, bij vestiging in het
clangebied van de vrouw, te maken krijgen met moeilijkheden van de kant van de
clan van de vrouw. Indien de echtgenoot zich in het verleden politiek of militair
geprofileerd heeft in een conflict met de clan van de vrouw, kan hij zeker
problemen verwachten bij vestiging in het clangebied van de vrouw.
Indien een vrouw vanwege een huwelijk met een man uit een minderheidsgroep is
verstoten door haar clan, kan zij niet op deze clan terugvallen bij het overlijden
van haar man. Ook eventuele kinderen uit dit huwelijk worden door de clan van de
vrouw niet geaccepteerd.
Over de positie van (alleenstaande) vrouwen behorend tot minderheidsgroepen is
weinig specifieke informatie beschikbaar. Het is niet bekend in hoeverre de
hierboven gegeven informatie over de positie van alleenstaande Somali vrouwen
en over gemengde huwelijken ook van toepassing is op vrouwen uit de diverse
minderheden. In het algemeen kan gesteld worden dat de positie van deze
vrouwen een kwetsbare is.
In het uitzonderlijke geval van een huwelijk tussen een Somali man en een vrouw
uit een minderheidsgroep kan de vrouw in het algemeen niet rekenen op
58
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
bescherming door de clan van haar man na scheiding of na het overlijden van de
man.
Het is mogelijk dat alleenstaande vrouwen die niet kunnen terugvallen op een
sociaal vangnet van de kant van leden van dezelfde clan of minderheid in een zeer
kwetsbare of zelfs in een persoonlijk onveilige situatie komen te verkeren. Dit
geldt met name voor Centraal- en Zuid-Somalië, waar zij aanzienlijke risico's
lopen op mishandeling, verkrachting en soms zelfs moord. Ook in Somaliland,
Puntland en Sool en Sanaag bevinden binnenlands ontheemde alleenstaande
vrouwen zich in een kwetsbare positie (zie paragraaf 4.1).
Mishandeling en verkrachting
Huiselijk geweld, met name tegen vrouwen en meisjes, blijft een groot
probleem.258 In de Somalische cultuur en in de islam is het mishandelen van
vrouwen een schande259, en is verkrachting een grote schande.260 Ook in de
Somalische wetgeving is verkrachting verboden.261 Verkrachting binnen het
huwelijk is echter niet strafbaar.262
In het zuiden van Somalië, waar een hele generatie is opgegroeid in een situatie
van burgeroorlog, heeft een deel van de jonge mannen deze traditionele normen en
waarden verloren. Mishandeling en verkrachting van vrouwen komt daar dan ook
geregeld voor, voornamelijk door militieleden.263
Van seksueel misbruik wordt vrijwel nooit aangifte gedaan en straffeloosheid is
wijdverspreid264. In de enkele gevallen waarin wel aangifte werd gedaan, is het
soms voorgekomen dat de politie geen actie ondernam, omdat zij het een familie-
aangelegenheid achtten.265 Traditioneel wordt een verkrachting namelijk
`afgehandeld' doordat de familie van het slachtoffer middels de diya
genoegdoening van de familie van de dader eist. Doorgaans wordt dan een
regeling overeengekomen waarbij de familie van de dader een boete (in geld of
258 UNSG, Report on children and armed conflict in Somalia, S/2007/259, 7 mei 2007.
259 Het is wel toegestaan vrouwen "correctief te slaan", maar dit mag niet dusdanige vormen
aannemen dat de vrouw er verwondingen aan overhoudt.
260 O.a. Ken Menkhaus, Somalia: State collapse and the threat of terrorism (maart 2004).
261 Met `wetgeving in Somalië' wordt bedoeld: wetgeving uit de periode voor het uitbreken van
de burgeroorlog, traditioneel recht en shari'a recht.. US Department of State, Somalia
Country Report on Human Rights Practices, 6 maart 2007.
262 US Department of State, Somalia Country Report on Human Rights Practices, 6 maart 2007.
263 Ken Menkhaus, Somalia: State collapse and the threat of terrorism (maart 2004), p. 32; U
Human Rights Council, Situation of Human Rights in Somalia, report of the independent
expert, 13 september 2006 en US Department of State, Somalia Country Report on Human
Rights Practices, 6 maart 2007.
264 UNSG, Report on children and armed conflict in Somalia, S/2007/259, 7 mei 2007.
265 Er zijn echter ook gevallen bekend, onder andere in Bosasso, waarin de politie verkrachters
heeft weten te arresteren, die vervolgens door een rechtbank zijn veroordeeld.
59
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
bijvoorbeeld kamelen) aan de familie van het slachtoffer betaalt.266 Het komt ook
voor dat de familie van het slachtoffer eist dat de dader met haar trouwt.267
Dikwijls probeert een vrouw haar verkrachting geheim te houden wegens de
schande en stigmatisering die het voor haar (en haar familie) zal meebrengen.268
Daarnaast komt het in het kader van bloedwraak voor dat een verkrachter wordt
vermoord door de clan waartoe het slachtoffer behoort.
Mishandeling van vrouwen door hun man komt geregeld voor en is toegenomen
als gevolg van de burgeroorlog en het toenemend aantal mannen die niet werken
en/of verslaafd zijn aan khat. Indien de mishandeling ernstige vormen aanneemt
en de schoonfamilie er geen actie tegen onderneemt, kan een vrouw zich voor
bescherming wenden tot haar vader, broer of de clanoudsten. Of deze bereid en in
staat zijn haar echtgenoot tot de orde te roepen, zal van geval tot geval verschillen.
Er kan echter van worden uitgegaan dat een interventie van de familie van de
vrouw of van de clanoudsten slechts in een klein deel van de gevallen soelaas kan
bieden. Een mishandelde vrouw heeft desgewenst recht op een echtscheiding. In
geval van huiselijk geweld kan van de kant van de politie niet op bescherming
gerekend worden.
Somaliland
Verschillende bronnen melden een lichte toename van het aantal meldingen van
verkrachting in Somaliland. Het is onduidelijk of het aantal verkrachtingen
toeneemt of dat er vaker melding van wordt gemaakt. Een reden voor de toename
in het aantal meldingen zou kunnen zijn dat het voor vrouwen makkelijker is
geworden aangifte te doen. Sinds 2004 is namelijk in een tweetal politiebureaus in
Hargeisa een aparte afdeling voor vrouwen en kinderen opgezet, waar vrouwelijke
agenten werken. Bovendien hebben VN-organisaties en NGO's seksueel geweld
beter bespreekbaar gemaakt.
In 2005 heeft UNDP onderzoek verricht naar verkrachting door
ziekenhuispersoneel en politieagenten te interviewen. Hierdoor kwamen 34
verkrachtingen aan het licht, die zich in een jaar tijd hadden voorgedaan (periode
'04-'05) met name in Hargeisa. Hoewel niet valt uit te sluiten dat het werkelijke
aantal verkrachtingen hoger ligt, zijn alle dezerzijds in Somaliland geraadpleegde
bronnen van mening dat verkrachting niet vaak voorkomt, zeker vergeleken met
andere (Afrikaanse) landen.269
266 UNSG, Report on children and armed conflict in Somalia, S/2007/259, 7 mei 2007.
267 UNSG, Report on children and armed conflict in Somalia, S/2007/259, 7 mei 2007.
268 O.a. Vluchtelingenwerk Nederland, Put to the test , juni 2004; Report G 10, 2004. Zie ook
SACB, Human Status Report Somalia, maart 2005.
269 In 24 van de bekende verkrachtingszaken kregen de vrouwen een kind, dat vervolgens dood
werd gevonden. Het komt vaak voor dat verkrachte vrouwen naar een ander deel van het land
vertrekken om daar hun kind te krijgen. Vervolgens wordt het kind buiten bewoond gebied
achtergelaten en overlijdt het.
60
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
In Somaliland groeit het aantal groepsverkrachtingen door jongeren, politie
agenten en mannelijke studenten.270 De verkrachtingen vinden veelal plaats in de
armere wijken.271 De slachtoffers worden willekeurig gekozen: jonge meisjes
ongeacht hun achtergrond kunnen het slachtoffer worden. Volgens één bron zijn
migranten, terugkeerders en ontheemden vaak het slachtoffer.272 Het traditionele
rechtsysteem zou groepsverkrachting op dezelfde manier behandelen als wanneer
het om verkrachting door één dader zou gaan.273
Puntland
Gesprekspartners in Bosasso waren bekend met 1 tot 3 gevallen van verkrachting
per jaar in Bosasso. Het werkelijke aantal verkrachtingen moet echter hoger
liggen, aangezien de slachtoffers dikwijls de verkrachting geheim proberen te
houden om stigmatisering te vermijden.274
In de ontheemdenkampen zelf zijn de vrouwen naar eigen zeggen veilig; daar
worden zij beschermd door de andere kampbewoners. Een paar jaar geleden
hebben wel een paar verkrachtingen plaatsgevonden in de ontheemdenkampen in
Bosasso, maar hieraan kwam een einde dankzij effectief optreden van de
burgemeester en de politie, die tot actie waren gemaand door NGO's en
vrouwenactivisten. In juni 2004 voerde de VN een grootscheeps onderzoek uit
onder ontheemden in Puntland. Hierbij gaf 99,3% van de ontheemden aan zich in
hun nederzettingen veilig te voelen. Dit neemt niet weg dat het incidenteel
voorkomt dat gewapende mannen de kampen binnendringen. Zo vertelde een
ontheemde vrouw dat het een keer voorkwam dat een vrouw voor de ogen van
haar man werd weggevoerd. In een ander geval probeerde een gewapende man een
meisje te verkrachten. De man werd door kampbewoners overmeesterd en naar het
politiebureau gebracht. De dader werd vervolgens tot een jaar gevangenisstraf
veroordeeld.275
270 O.a. US Department of State, Somalia Country Report on Human Rights Practices, 6 maart
2007.
271 US Department of State, Somalia Country Report on Human Rights Practices, 6 maart 2007.
272 US Department of State, Somalia Country Report on Human Rights Practices 2006, 6 maart
2007.
273 UNSG, Report on children and armed conflict in Somalia, S/2007/259, 7 mei 2007.
274 UN, Humanitarian Situation in Somalia, augustus 2005.
275 OCHA en NRC, Workshop on the UN Guiding Principles on Internal Displacement, Bosasso
van 9 tot 11 augustus 2004. Op basis van ditzelfde rapport komt de Norwegian Refugee
Council tot een enigszins afwijkende conclusie dan dezerzijds het geval is: "Their small huts
made of cloths with often no proper door offer no protection against assaults by men stealing
belongings and raping women at gunpoint with impunity." (NRC, Profile of internal
displacement: Somalia, 24 november 2004). Overigens wordt Bosasso ook door Ken
Menkhaus genoemd als een van de plaatsen waar verkrachting een belangrijk probleem vormt
voor ontheemde vrouwen. (Ken Menkhaus, Somalia: Situation and Trend Analysis, 20
september 2004). Deze stelling wordt echter niet nader onderbouwd, waardoor het niet
duidelijk is of nog gedoeld wordt op de serie verkrachtingen die zoals eerder gemeld- een
paar jaar geleden plaatsvond.
61
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
In 2005 is het aantal jeugdbendes in Puntland toegenomen. Het is niet bekend of
deze zich schuldig hebben gemaakt aan groepsverkrachtingen.
Genitale verminking bij vrouwen (vrouwenbesnijdenis)
Naar schatting 98% van de Somalische meisjes ondergaat genitale verminking.276
Van deze `besnijdenissen' vindt naar schatting 90% plaats door infibulatie277 en de
overige in een minder ingrijpende vorm, die ook wel sunna wordt genoemd. De
ingreep vindt meestal plaats bij een leeftijd tussen 6 en 10 jaar.278 In de steden
worden meisjes op jongere leeftijd (doorgaans 5 tot 9 jaar) besneden dan op het
platteland, waar de leeftijd kan oplopen tot 13 jaar. Eén bron meldde dat in de
afgelopen paar jaar in een paar uitzonderlijke gevallen meisjes op het platteland
nog werden besneden op 14 en 15-jarige leeftijd.279 Geen van de overige
geraadpleegde deskundigen op het gebied van genitale verminking was bekend
met gevallen van besnijdenis van meisjes ouder dan 13 jaar. Bij een meisje ouder
dan 13 jaar is de ingreep bijzonder riskant en verloopt het genezingsproces
langzaam.
Naast UNIFEM zijn tal van internationale NGO's actief op het gebied van de
emancipatie van Somalische vrouwen, inclusief het bestrijden van `female genital
mutulation' (FGM). Voorts zijn door lokale koepel-NGO's (Cogwa in Mogadishu,
Nagaad in Somaliland, NPA in Galkayo en WAWA in Bosasso) campagnes
opgezet met als doel genitale verminking van vrouwen in de Somalische
samenleving bespreekbaar te maken en ter discussie te stellen.280 Deze campagnes
276 US Department of State, Somalia Country Report on Human Rights Practices, 6 maart 2007.
277 Wereldbank/UNFPA, Female Genital Mutilation/Cutting in Somalia, november 200; Human
Rights Council, Situation of Human Rights in Somalia, report of the independent expert, 13
september 2006 en US Department of State, Somalia Country Report on Human Rights
Practices, 6 maart 2007.
278 Volgens UNIFEM vindt besnijdenis bij Somalische meisjes plaats op 6-7 jarige leeftijd.
(Human rights and security in central and southern Somalia report, maart 2004). World
Bank/UNFPA rapport Female Genital Mutilation/Cutting in Somalia van november 2004
vermeldt dat besnijdenis van meisjes in de leeftijd van 5 tot 8 jaar plaatsvindt.
279 Normaal gesproken vindt genitale verminking bij vrouwen plaats in het regenseizoen,
wanneer er niet veel werk gedaan kan worden en de werkkracht van de dochter dus enige tijd
kan worden gemist. Als gevolg van de droogte in de afgelopen jaren was er echter geen
sprake van een regenseizoen. Bovendien liepen de inkomsten sterk terug, waardoor er soms
geen geld was voor festiviteiten die na de besnijdenis plaats behoren te vinden. Om deze
reden werd op het platteland in het verleden besnijdenis nogal eens uitgesteld; in een heel
enkel geval zelfs tot de leeftijd van 15 jaar.
280 NOVIB, Knowledge, attitudes, beliefs and practices of female genital mutilation in
Somali/land, oktober 2004: het betreft een onderzoek door lokale koepel-NGO's COGWO,
Nagaad en WAWA onder 2000 vrouwen, meisjes, jongens en geestelijken in Somaliland. De
uitkomst van het onderzoek geeft o.a. aan dat infibulatie onder de jongere Somalilandse
meisjes in Hargeisa afneemt. Daarentegen lijkt deze vorm van besnijdenis in Mogadishu toe
te nemen. Dit zou volgens de opstellers van het rapport kunnen betekenen dat
62
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
richten zich op bewustwording onder de bevolking. Hierbij wordt uitgelegd dat
besnijdenis niets van doen heeft met religie, zoals de heersende opvatting wil,
maar alles met traditie. Daarnaast wordt gewezen op de gevaren van genitale
verminking. Een effectieve aanpak van genitale verminking is alleen mogelijk met
de hulp van de imams en de sheiks, omdat het zeer moeilijk is gebleken de diep
gewortelde traditie van vrouwenbesnijdenis te wijzigen. Vrijwel alle imams zijn
bereid gevonden hun gemeenschap te vertellen dat de koran geen genitale
verminking, doch een zeer milde vorm van besnijdenis (zowel voor mannen als
voor vrouwen) voorschrijft, waaraan reeds is voldaan indien door een klein sneetje
een druppel bloed heeft gevloeid. Zowel de sheiks als de imams zijn inmiddels
over het algemeen overtuigd dat genitale verminking dient te worden uitgebannen,
maar vooral de sheiks zijn meestal niet bereid FGM actief te bestrijden, uit angst
dat hun gemeenschap zich tegen hen keert.281
Volgens vertegenwoordigers van hulpverleningsorganisaties begint onder invloed
van deze campagnes een verschuiving plaats te vinden van de meest ingrijpende
vorm van FGM (infibulatie) naar de lichtere vorm van besnijdenis, de sunna.282
Deze sunna varieert van een kleine snee in de clitoris tot het geheel wegsnijden
ervan. De voorlichtingscampagnes bereiken vooralsnog alleen de grotere
bevolkingscentra. Toegang tot het platteland wordt bemoeilijkt door vrijwel
afwezige infrastructuur.
Ondanks de campagnes wordt vrouwenbesnijdenis in de Somalische samenleving
nog steeds beschouwd als onderdeel van de cultuur en van de identiteit van de
vrouw. Ouders wíllen om die reden hun dochters laten besnijden; van dwang is
geen sprake. Normaal gesproken laat de vader beslissingen inzake besnijdenis
over aan de moeder. Indien de vader, de moeder of het meisje zelf aangeeft geen
besnijdenis te wensen, zal de ingreep niet worden uitgevoerd. Echter, FGM is
vooralsnog zo diep geworteld in de cultuur en traditie, dat slechts 2% van de
ouders er voor kiest de dochters niet te laten besnijden. In de praktijk zal het niet
voorkomen dat de meisjes zelf besnijdenis weigeren. Het gaat immers om (zeer)
jonge meisjes, die vaak juist zelf om besnijdenis vragen, omdat hun vriendinnen
ook besneden zijn en zij erbij willen horen en omdat ze uitkijken naar het feest dat
op de besnijdenis volgt.
bewustwordingscampagnes in Somaliland succes lijken te hebben en voorts dat er een
mogelijke relatie bestaat tussen een veilige omgeving en het type FGM dat wordt ondergaan.
281 Overigens laten de meeste clanleiders bij hun eigen dochters een sunna-besnijdenis uitvoeren.
282 Zie hiervoor o.a. World Bank/UNFPA, Female Genital Mutilation/Cutting in Somalia,
november 2004. Volgens SACB in het Human Status Report Somalia van maart 2005 hebben
anti-FGM campagnes enkele kleine successen opgeleverd. Zo hebben veel Somalische
ulema's (islamitische schriftgeleerden) in het openbaar verklaard dat genitale verminking van
vrouwen geen oorsprong heeft in de Koran en dus moet stoppen (Ken Menkhaus, Warlords
and Landlords: non-state actors and humanitarian norms in Somalia, november 2003).
63
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
Alle geraadpleegde deskundigen op het gebied van FGM achten het uitgesloten
dat ouders of meisjes daadwerkelijk gedwongen zouden worden tot genitale
verminking.283 Wel zal sprake zijn van druk vanuit de familie (met name de
grootmoeder) om aan de traditie te voldoen. In geval ouders er voor kiezen hun
dochters niet te laten besnijden, zal dit door de gemeenschap getolereerd worden,
hoewel ouders wel op onbegrip en spot kunnen rekenen. Om die reden komen
ouders die hun dochters niet hebben laten verminken, daar doorgaans niet openlijk
voor uit.284
Het komt veelvuldig voor dat in het buitenland verblijvende Somaliërs hun
dochters in Somalië laten besnijden. Ook een aanzienlijk deel van de Somaliërs in
Europa (waaronder Nederland) laat meisjes nog steeds besnijden, veelal tijdens
vakantie in Somalië, maar de ingreep wordt ook uitgevoerd in grote Somalische
gemeenschappen (o.a. Birmingham, Leicester, Italië, Dubai) en soms ook in
Nederland285. De afgelopen paar jaar werd in veel Noord-Europese landen,
waaronder Nederland, de wetgeving aangepast om genitale verminking ook
strafbaar te stellen indien de ingreep in het buitenland plaatsvond.286
In de grondwet van Somaliland is een verbod op FGM inbegrepen in het verbod
op schadelijke traditionele praktijken, terwijl in Puntland een expliciet verbod op
FGM is opgenomen in de wetgeving.287 Het verbod wordt echter niet effectief
afgedwongen.288 Op 24 december 2004 in Somalië de dag van het kind maakte
de gouverneur van de provincie Lower Shabelle in een toespraak in Merka bekend
dat FGM in zijn provincie voortaan verboden is. Hij verklaarde dat de FGM-
gewoonte geen goed cultureel gebruik is.
Geen van de geraadpleegde NGO's die Somalië rondreizen met
bewustwordingscampagnes tegen FGM is ooit benaderd door ouders, broers of
zussen of de meisjes zelf met een verzoek besnijdenis te helpen voorkomen. Er
zijn geen gevallen bekend van aangifte bij de politie, dan wel van rechtszaken die
283 Dit geldt voor alle Somaliërs: zowel Somaliërs die permanent in Somalië verblijven, als
Somaliërs die op vakantie naar Somalië komen, als Somaliërs die terugkeren na een verblijf
in het buitenland.
284 Er zijn dezerzijds dan ook geen berichten bekend van besnijdenis onder dwang.
285 Volgens het eindrapport van de Commissie Bestrijding Vrouwelijke Genitale Verminking
van de Raad voor de Volksgezondheid en Zorg (maart 2005) worden jaarlijks in Nederland
minstens 50 meisjes besneden.
286 Onder andere Esther Rosenberg, `Vechten tegen vooroordelen over besnijdenis', in NRC
Handelsblad, 6/7 maart 2004; Lidy Nicolasen, `Besnijdenis raakt uit taboesfeer', in de
Volkskrant, 4 maart 2004; BBC News, `Female Circumcision Act in force', 3 maart 2004;
Aftenposten, `Immigranten moeten weten dat gedwongen huwelijken verboden zijn', 28
maart 2004.
287 US Department of State, Somalia Country Report on Human Rights Practices, 6 maart 2007.
288 US Department of State, Somalia Country Report on Human Rights Practices, 6 maart 2007.
64
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
werden aangespannen wegens FGM. Van strafrechtelijke vervolging van
uitvoerders van FGM is geen sprake.
Naar inschatting van dezerzijds geraadpleegde deskundigen ondervinden
onbesneden vrouwen geen significante problemen bij het vinden van een
huwelijkspartner. Bij gearrangeerde huwelijken zullen ouders doorgaans nog wel
een besneden vrouw voor hun zoon kiezen. Bij daarop volgende huwelijken,
waarbij de man zelf kiest, zouden volgens verschillende bronnen veel mannen een
voorkeur hebben voor onbesneden vrouwen.
3.4.4 Minderjarigen
De positie van minderjarigen in Somalië, met name in Centraal- en Zuid-Somalië,
is sterk beïnvloed door ruim vijftien jaar van gewapende conflicten, met alle
ontwrichtende effecten van dien. In het gehele land staan de rechten van het kind
onder druk, hoewel er vooral in Somaliland, Puntland en Sool en Sanaag ook
bescheiden positieve ontwikkelingen te melden zijn.
Bij het onderstaande dient te worden aangetekend dat in Somalië kinderen
traditioneel als volwassen worden beschouwd vanaf hun 15e jaar. Volgens het
Burgerlijk Wetboek (1973) is de leeftijd van meerderjarigheid 18 jaar; in de Wet
op de Somalische nationaliteit van 1962 is deze 15 jaar.
Kinderarbeid
In heel Somalië komt kinderarbeid veel voor.289 Daarbij moet worden bedacht dat
vele van de door kinderen uitgevoerde werkzaamheden (zoals hoeden van geiten
en schapen, helpen in de huishouding) in Somalië worden beschouwd als
onderdeel van de opvoeding. Andere kinderen, onder andere kinderen die behoren
tot een minderheidsgroep, werken buiten het gezinsverband, bijvoorbeeld als
afwasser in een restaurant, als schoenpoetser op straat of als vuilnisophaler.
Kindsoldaten
In de verslagperiode is het rekruteren van minderjarigen door clanmilities en
andere strijdkrachten toegenomen.290 De TFG heeft toegegeven minderjarigen
onder de strijdkrachten te hebben.291 Het is moeilijk om het precieze aantal
kindsoldaten vast te stellen. Een ontoereikend systeem voor de registratie van
geboortes maakt het moeilijk om de precieze leeftijd van rekruten vast te
289 US Department of State, Somalia Country Report on Human Rights Practices, 6 maart 2007
en UNSG, Report on children and armed conflict in Somalia, S/2007/259, 7 mei 2007.
290 US Department of State, Somalia Country Report on Human Rights Practices, 6 maart 2007,
UNSG, Report on children and armed conflict in Somalia, S/2007/259, 7 mei 2007 en
UNSG, Report on the situation in Somalia, 25 juni 2007.
291 UNSG, Report on children and armed conflict in Somalia, S/2007/259, 7 mei 2007.
65
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
stellen.292 Er zijn berichten bekend van kinderen van zeven en elf jaar die door
clanmilities zouden zijn gerekruteerd.293 Hierbij wordt aangetekend dat het in
Somalische ogen bij rekrutering van 15-jarigen of ouder niet om kinderen gaat,
maar om volwassenen.294 Daarnaast komt het geregeld voor dat kinderen aanwezig
zijn bij bijvoorbeeld wegversperringen.295 Zij zijn dan echter meegegaan met hun
vader of oudere broer en maken geen onderdeel uit van de militie.
Het Handvest van Somaliland bevat geen bepaling met betrekking tot de
minimumleeftijd voor de rekrutering van minderjarigen in het leger. Er zijn geen
berichten bekend van minderjarigen in het Somalilandse leger.
In Somalië is geen sprake van gedwongen rekrutering bij de verschillende
clanmilities. Wel kunnen honger en armoede op straat levende jongeren ertoe
brengen zich bij milities aan te sluiten; op deze wijze zijn zij tenminste verzekerd
van onderdak en eten.
Er bestaat in Somalië geen nationaal ontwapening- en re-integratieprogramma
voor voormalige kindsoldaten. Op lokaal niveau bestaan wel dergelijke projecten.
In Mogadishu, Merka en Kismayo werden tot september 2004 360 kindsoldaten
gedemobiliseerd.296
Alleenstaande kinderen
Mede als gevolg van de oorlog kent Somalië relatief veel alleenstaande kinderen.
Ouders kunnen zijn gedood, of het gezin kan uiteengerukt zijn. Alleenstaande
kinderen worden in beginsel opgevangen door de familie, hetzij van vaders-, hetzij
van moederskant. In het licht van de ontberingen die het leven in Somalië
traditioneel met zich brengt, is het niet ongebruikelijk dat kinderen worden
grootgebracht door anderen dan de ouders.297 Het feit dat er niettemin veel
kinderen op straat leven of zijn opgenomen in weeshuizen, duidt erop dat de
flexibiliteit van de extended family niet onbeperkt is.298 De burgeroorlog heeft in
een aantal gevallen het traditionele familienetwerk onder druk gezet, zo niet
ontwricht.
292 US Department of State, Somalia Country Report on Human Rights Practices, 6 maart 2007
en UNSG, Report on children and armed conflict in Somalia, S/2007/259, 7 mei 2007.
293 UNSG, Report on children and armed conflict in Somalia, S/2007/259, 7 mei 2007.
294 UNSG, Report on children and armed conflict in Somalia, S/2007/259, 7 mei 2007.
295 US Department of State, Somalia Country Report on Human Rights Practices, 6 maart 2007.
296 UN, Report of the Secretary-General on Children and armed conflict, 9 februari 2005.
297 B. Helander, The Somali Family , 1993.
298 In Somalië is het concept van de extended familiy nog sterk aanwezig, waarbij weeskinderen
door gezinnen van familie in zeer brede zin worden opgevangen. Sinds de oorlog is het
moeilijker geworden opvanggezinnen te vinden omdat de meeste ouders al moeite hebben
hun eigen kinderen te onderhouden. Veel weeshuizen functioneren hierom als dagverblijven
waar kinderen scholing en eten krijgen, waarna ze 's avonds voor overnachting naar hun
opvanggezin gaan.
---
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
In Somalië bestaat een aantal weeshuizen. Een onderzoek van UNICEF in 2003 bij
34 weeshuizen geeft een wisselend beeld van de kwaliteit, ook gemeten naar
lokale maatstaven.299 De weeshuizen voorzien in dag- en nachtopvang, voeding,
kleding en scholing. Van de 18 weeshuizen die in het centrale deel van Somalië
en Puntland door UNICEF werden bezocht, werden van 13 de genoemde
voorzieningen als redelijk tot goed gekwalificeerd, 7 scoorden onvoldoende tot
slecht. In Somaliland werden voor hetzelfde onderzoek 16 weeshuizen bezocht:
van 5 werd een voldoende tot goede indruk gekregen, 11 onderkomens werden
onvoldoende bevonden. Niettemin waren de meeste kinderen ingenomen met de
regelmatige voeding en onderwijsmogelijkheden die zij in de weeshuizen
ontvingen. De meeste opvanghuizen worden door vrijwilligers en ngo's geleid.
3.4.5 Positie van homoseksuelen
Geslachtsverkeer tussen mensen van hetzelfde geslacht is strafbaar in Somalië. Op
basis van artikel 409 van het Somalische wetboek van strafrecht staat er een
gevangenisstraf van 3 maanden tot 3 jaar op geslachtsverkeer tussen mensen van
hetzelfde geslacht en 2 maanden tot 2 jaar in geval van een "act of lust". Het is
niet duidelijk of deze wet ook op vrouwen van toepassing is.300
Er is weinig bekend over de positie van homoseksuelen in Somalië.
Volgens `Behind the mask', een nieuwswebsite over "gay and lesbian affairs" in
Afrika, komt het in Somalië voor dat homoseksuelen, op basis van Islamitisch
recht, de doodstraf krijgen.301 Begin 2001 zijn er, volgens de International Gay
and Lesbian Human Rights Commission, twee vrouwen geëxecuteerd door de
autoriteiten van Bosasso, vanwege het feit dat ze een relatie met elkaar hadden.302
Homoseksualiteit is in Somalië, volgens sommige bronnen, ook sociaal niet
geaccepteerd.303 Mensen die uitkomen voor hun homoseksualiteit hebben volgens
een aantal bronnen zelfs voor hun eigen familie te vrezen; de sociale druk kan in
sommige gevallen zo sterk zijn dat het zelfmoord tot gevolg heeft304.
Bovenstaande zaken kunnen niet door andere bronnen worden bevestigd.
299 UNICEF, From Perception to Reality, a study on child protection in Somalia, december
2003.
300 UK Home Office, Country of Origin Information Report Somalia, 23 april 2007.
301 Behind the Mask (www.mask.org.za), Death Hangs Over Somali Queers, 3 mei 2004 en UK
Home Office, Country of Origin Information Report Somalia, 23 april 2007.
302 International Gay and Lesbian Human Rights Commission, Two Women Reportedly
Sentenced To Death For "Unnatural Behavior", maart 2001.
303 International Lesbian and Gay Association, The Third Pink Book; A Global View of Lesbian
and Gay Oppression, 1993, UK Home Office, Country of Origin Inormation Report Somalia,
23 april 2007 en Behind the Mask (www.mask.org.za), Death Hangs Over Somali Queers, 3
mei 2004.
304 UK Home Office, Country of Origin Inormation Report Somalia, 23 april 2007, Behind the
Mask (www.mask.org.za), Death Hangs Over Somali Queers, 3 mei 2004 en www.afrol.com,
Soul mates, the price of being gay in Somalia, 25 maart 2007.
67
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
4 Migratie
4.1 Binnenlandse migratie: vestigingsmogelijkheden binnen Somalië
In deze paragraaf wordt besproken in hoeverre de verschillende Somali clans en
Somalische minderheidsgroepen zich kunnen vestigen305 in Somaliland, Puntland
en Sool en Sanaag. Vervolgens wordt een beschrijving gegeven van de
leefomstandigheden van ontheemden in Somaliland en Puntland. Voor de vraag in
hoeverre bescherming door een Somali clan noodzakelijk is alsmede voor
informatie over criminaliteit en de effectiviteit van de politie in Somaliland,
Puntland en Sool en Sanaag, wordt verwezen naar paragraaf 2.3.
4.1.1 Feitelijke vestigingsmogelijkheden voor clans en minderheidsgroepen
Algemene informatie
De positie van een Somaliër die zich vestigt in het woongebied van een andere
clan of clanfamilie is sterker indien hij/zij bijvoorbeeld via moeder of
echtgeno(o)t(e) een relatie heeft met de overheersende clan. Somaliërs die zich in
het verleden politiek of militair hebben geprofileerd in conflicten tegen een
bepaalde clan, kunnen problemen ondervinden bij vestiging in het woongebied
van die clan. Uiteraard is de positie van een individuele Somaliër voorts
afhankelijk van factoren als opleiding, geld en status binnen de gemeenschap.
Bescherming door de eigen clan(familie) is niet in alle gevallen noodzakelijk. Als
Somaliërs zich vestigen in een gebied waar de eigen clan niet overheerst, wordt
wel van hen verwacht dat zij zich aanpassen aan de bestaande
machtsverhoudingen en dat zij zich niet politiek of economisch profileren.
Hieronder wordt een aantal beperkingen en mogelijkheden voor specifieke
clan(familie)s genoemd, zoals die in de verslagperiode nog steeds gelden. Ook
wordt ingegaan op de vestigingsgebieden van minderheden.
Bij dit alles dient aangetekend te worden dat Somaliland in oktober 2003 heeft
gedecreteerd dat Somaliërs die niet over banden met Somaliland beschikken, in
principe geen verblijfsrecht krijgen in Somaliland.306
Met betrekking tot Puntland zijn eveneens berichten bekend over
verblijfsproblemen van Somaliërs die niet uit dit deel van Somalië afkomstig zijn,
zie paragraaf 4.1.2.
Issaq en Dir
305 Tenzij anders aangegeven wordt met de term `vestigen' in dit hoofdstuk bedoeld: wonen,
verblijven, zich verplaatsen en in het levensonderhoud voorzien.
306 Zie ook paragraaf 4.2.2 , positie van ontheemden in Somaliland en UK Home Office,
Operational Guidance Note, 21 november 2005
68
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
Leden van de Issaq en Dir clanfamilies kunnen zich in het algemeen veilig
vestigen in het gehele woongebied van de eigen clanfamilie in Somaliland,
Puntland en Sool en Sanaag307, tenzij sprake is van ernstige, gewapende conflicten
(elders in Somalië) in het heden of recente verleden binnen de clanfamilie. Ook
kunnen zij zich in het algemeen veilig vestigen in gebieden waar andere
clanfamilies de meerderheid uitmaken of politiek overheersen, tenzij sprake is van
ernstige, gewapende conflicten (elders in Somalië) in het heden of verleden tussen
betrokken clanfamilies.308
Hawiye
De Hawiye-clans hebben hun traditionele woongebied voornamelijk in de
provincies Hiiran, Mudug en Galgadud. Veel leden van deze clans zijn ook
woonachtig in het zuidelijke deel van de provincie Mudug, te weten het gebied ten
zuiden van de lijn die de steden Galkayo (green line) en Hobyo (aan de oostkust)
met elkaar verbindt.
Volgens een gezaghebbende bron is het voor leden van de Hawiye mogelijk om
zich in Somaliland, Puntland en Sool en Sanaag te vestigen. Zij ondervinden hier
geen hinder van de heersende clans. Het is echter niet bekend of en in welke getale
Hawiye van deze mogelijkheid gebruik hebben gemaakt. Niettemin moet voor het
goede begrip worden vermeld dat de meeste Hawiye sinds het uitbreken van de
burgeroorlog in 1991 met name in Mogadishu zijn gebleven, de stad die door
Hawiye-clans wordt gedomineerd.
Darod
Leden van Darod-clans (waaronder die van de Marehan) kunnen zich zonder
problemen vestigen in Puntland. Niet bekend is of, en in welke getale, leden van
de Darod clanfamilie zich in Somaliland hebben gevestigd.
Leden van de Galgale clan die tot de Darod clanfamilie wordt gerekend, wonen
met leden van de Majerteen/Omar Mahamoud met name in Galkayo maar ook in
de rest van Puntland. De in het zuiden (Mogadishu) gevestigde leden van de
Galgale clan vormen een affiliatie met de Hawiye/Abgal.
Rahanweyn en Digil
In het noorden van Somalië verblijven duizenden Rahanweyn en Digil, waarvan
naar schatting 6.000 in Puntland (aldaar dikwijls Eelay genoemd, naar één van de
Rahanweyn-clans). Hun positie is (iets) sterker dan die van andere ontheemden uit
het zuiden, omdat ze althans gedeeltelijk onder de clanwetten vallen, zij het als
minder `nobel'.
Specifieke clans
Shekhal
307 UK Home Office, Operational Guidance Note, 21 november 2005.
308 UK Home Office, Operational Guidance Note, 21 november 2005.
69
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
Als aangegeven in 3.4.2 wonen de Shekhal als families tussen andere clans, met
name de Hawiye clans Habar Gedir en Abgal, maar in mindere mate ook de
Darod/Majerteen. De meeste Shekhal wonen in het zuiden (onder andere in de
steden Merka en Mogadishu), maar ook in Galkayo verblijven Shekhal. Niet
bekend is of zij in het noordelijke danwel zuidelijke deel van Galkayo verblijven.
Ajuraan
De Ajuraan zijn in de Somalische samenleving volledig geaccepteerd en
huwelijken met leden van onder andere Darod/Majerteen komen voor. Ajuraan
worden niet als minderheid gezien en hebben derhalve een hogere status dan de
Midgan. Er zijn duizenden Ajuraan woonachtig in Puntland, met name in Bosasso.
In het afgelopen jaar hebben zich daarnaast ontheemden van de Ajuraan uit
Somaliland naar Bosasso begeven.
Galadi
Voorzover bekend verblijven er slechts zelden leden van de Galadi in Somaliland,
Puntland, Sool en Sanaag, of de eilanden voor de kust van Zuid-Somalië en
hebben zij er traditioneel ook nooit gewoond.
Jaji
Als vermeld (zie 3.4.2) leven de Jaji langs de kust van Somalië en voorzien met
vissen in hun bestaan. De Jaji stammen af van een clan, bijvoorbeeld van de
Hawiye/Abgal of van de Darod/Majerteen. Het enige onderscheid tussen de Jaji en
de overige clanleden is dat de Jaji als gevolg van economische noodzaak het als
minderwaardig beschouwde beroep van visser zijn gaan uitoefenen. In tijden van
vrede kunnen de Jaji-leden van verschillende clans zonder problemen met elkaar
omgaan. Dit zal echter niet het geval zijn wanneer sprake is van conflicten tussen
hun clans. Leden van de Jaji kunnen dan voor bescherming terugvallen op de clan
waarmee zij verbonden zijn. In Puntland wonen de Jaji aan de kust bij Bosasso en
langs de kust met de Indische oceaan.
Minderheden
Ook minderheidsgroepen hebben zich in Somaliland en Puntland gevestigd, zij het
in verschillende aantallen. Of en zo ja, in hoeverre, zij zich ook in Sool en Sanaag
en de eilanden voor de kust van Zuid-Somalië hebben gevestigd, is onbekend.
Bantu
Naar schatting hebben enkele duizenden Bantu zich gevestigd in Puntland. In
Bosasso bedraagt hun aantal ongeveer 3.000. In Galkayo wonen circa 2.000
Bantu, verspreid over zowel het zuidelijke stadsdeel (dat wordt gedomineerd door
de Hawiye/ Habar Gedir/Sa'ad) als het noordelijke stadsdeel (waar de
Darod/Majerteen het voor het zeggen hebben).
Benadiri
70
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
Benadiri, ook wel Reer Hamar genoemd, komen vrijwel niet voor in het noorden
van Somalië (in Bosasso maximaal 100).
In de periode 1992-1996 passeerden veel Benadiri Noord-Somalië309, op doorreis
naar (onder meer) Jemen. Slechts weinigen zijn gebleven, bijvoorbeeld na een
huwelijk met een inwoner van dit gebied.
In Centraal-Somalië bestaat een affiliatie tussen de Reer Hamar/Dabarweyn en de
Hawiye/Hawadle, van welke clan leden van de Dabarweyn bescherming
ontvangen.
Bajuni
De Bajuni verblijven, voor zover dezerzijds bekend, niet in Puntland of
Somaliland. Zij wonen voornamelijk op de eilanden voor de zuidkust van Somalië
en zijn werkzaam in de visserij (zie 3.4.1).
Reer Brava en Eyle
Van de Reer Brava en de Eyle is niet bekend of en zo ja, in welke getale zij in het
noorden van Somalië leven.
Gaboye (beroepskasten Midgan, Tumal en Yibir)
Ten aanzien van de beroepskasten dient een onderscheid gemaakt te worden
tussen enerzijds diegenen die van oudsher in Noord-Somalië wonen en traditioneel
een cliënt-relatie hebben met de Darod- of Issaq clanfamilie en anderzijds
diegenen die afkomstig zijn uit Centraal- en Zuid- Somalië en traditioneel een
cliënt-relatie hebben met de Hawiye clanfamilie.
Na de oorlog tussen de SNM en president Barre, eind jaren tachtig, brak er voor
leden van de Gaboye in Somaliland, niet alleen vanwege hun achtergestelde
economische positie, een moeilijke tijd aan. Veel leden van deze groepen hadden
destijds dienst genomen in het regeringsleger van president Barre. Hierdoor
werden de Gaboye na afloop van de oorlog door de Somalilanders als verraders
beschouwd. Teruggekeerde Gaboye vluchtelingen hebben een groot deel van hun
vooroorlogse bezittingen herkregen.310 De Gaboye verkeren in een slechtere
sociaal-economische positie dan andere bevolkingsgroepen, maar geen ernstige,
aan hun etniciteit gerelateerde, problemen op het gebied van mensenrechten. Hun
beroepsmogelijkheden zijn nog steeds grotendeels beperkt tot de traditionele
beroepen zoals kapper, schoenmaker en in de bouw.311
309 Noord-Somalië omvat Somaliland, Puntland en het zuiden van de provincie Mudug.
310 In 1998 zijn tenminste 2.000 Gaboye teruggekeerd, grotendeels uit Ethiopië, vooral naar
Hargeisa. Rebuilding from the ruins: Somaliland Centre for Peace and Development/War-
torn Societies Project (WSP).
311 Plan of Action for Repatriation, Rehabilitation and Reintegration, Initiative of the
Administration of Somaliland with the support of UNDP and UNHCR, juli 1999. Zie ook:
Joint British, Danish and Dutch factfinding mission to Nairobi, Kenya: Report on minority
groups in Somalia, 17-24 September 2000.
71
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
In Puntland worden de leden van beroepskasten die van oudsher in het gebied
wonen en een cliënt-relatie hebben met de Darod/Majerteen, de `Majerteen
Midgan'312, als autochtoon geaccepteerd.
Er is daarnaast een groep Midgan woonachtig in de ontheemdenkampen in
Bosasso. Doorgaans betreft het Midgan die voor de burgeroorlog met de
Darodclans naar het zuiden waren getrokken, en die medio jaren negentig wegens
de vijandelijkheden tussen de Darod en de Hawiye met de Darod terugkeerden
naar Puntland.
Leden van beroepskasten die van oudsher in Centraal- en Zuid-Somalië woonden
en traditioneel een cliënt-relatie hadden met de Hawiye, de `Hawiye Midgan' (ook
wel zuidelijke Midgan genoemd), zijn voor zover bekend niet of nauwelijks
woonachtig in Puntland en Somaliland, al dan niet in ontheemdenkampen.
Vestiging in Puntland of Somaliland zou voor hen moeilijk zijn: aansluiting bij de
Darod-Midgan (ook wel noordelijke Midgan genoemd) zal niet gemakkelijk
lukken en de Hawiye-Midgan zouden naar verwachting in een ontheemdenkamp
terechtkomen, waar hun positie zeer kwetsbaar zou zijn.
Voor de goede orde wordt herhaald dat de Gaboye - naar de aard van deze groep -
geen eigen traditioneel woongebied hebben.
4.1.2 Positie van ontheemden313
Ontheemden in Centraal- en Zuid-Somalië
Naar aanleiding van de gevechten in Mogadishu, raakten tussen 1 februari en 8
juni 2007, 398.000 mensen ontheemd. Dit is de grootste stroom ontheemden in
meer dan 10 jaar tijd. 39,3% van de ontheemden zijn Hawiye, 22,9% behoort tot
de Rahanweyn.314
De ontheemden zijn naar de volgende regio's gevlucht:
Lower Shabelle (84.000), Middle Shabelle (64.000), Galgagud (109.000), Bakool
(1.800), Bari (2.300 naar Bossaso), Bay (28.000), Gedo (6.000), Hirran (44.000),
Middle Juba (350), Lower Juba (5.500), Mudug (41.000).315 De stad Kismayo kent
3.500 nieuwe ontheemden, Baidoa 19.000 en Afgooye 43.000. Het merendeel van
de ontheemden zijn vrouwen, kinderen en ouderen. Die ontheemden die in de
312 In het Report on Minority Groups in Somalia (Joint British, Danish and Dutch fact-finding
mission, september 2000) kennen de Midgan twee sub-groepen, t.w. de Madhiban en de
Musa Dheere.
313 In dit ambtsbericht wordt met ontheemden bedoeld Somaliërs die door externe
omstandigheden (veiligheids- en/of economische redenen) zijn gedwongen hun woonplaats te
verlaten en in hun nieuwe woongebied in Somalië (nog) niet (volledig) zijn geïntegreerd.
314 Danish Refugee Council, Report on profiling of IDP's Mogadishu, 18 mei 2007.
315 UN OCHA, South/Central Somalia, factsheet, 3 mei 2007, UNHCR, nieuwsbericht, 4 mei
2007 en UNHCR, PMT update, 17 mei 2007.
72
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
buurt van Mogadishu verblijven, zijn met name kwetsbaar.316 Zo werden op 1
februari mortiergranaten op een ontheemdennederzetting afgevuurd. Hierbij vielen
zeven doden, waarvan drie kinderen.317 Bij een vergelijkbaar incident op 13 maart
zijn ook enkele doden gevallen.318 Nadat op 27 april de relatieve rust in
Mogadishu is teruggekeerd, zijn inmiddels 112.000 ontheemden teruggegaan naar
de hoofdstad.
Vanwege de slechte veiligheidsituatie in Centraal- en Zuid-Somalië ontvangen
ontheemden kampen er amper buitenlandse hulp.319
Er zijn berichten bekend dat ontheemden die in nederzettingen en gebouwen in de
buurt van het presidentieel paleis in Mogadishu wonen, de opdracht hebben
gekregen die locaties te verlaten. De TFG zou de gebouwen voor eigen gebruik
nodig hebben. De ontheemden kregen geen alternatieve woonplaats
aangewezen.320
In een onderzoek van de `Danish Refugee Council' gaf 84% van de ontheemden
aan zich veilig te voelen. Een deel van de uitleg van dit percentage zou kunnen
liggen in het feit dat de ontheemden zich in Mogadishu veilig voelt vergeleken
met de situatie waar ze voor zijn gevlucht. Het percentage strookt in elk geval niet
met de perceptie van hulpverleners. Daarnaast gaf 29,3% aan het gevoel te hebben
meer kwetsbaar te zijn dan andere groepen.321
Ontheemden in Puntland en Somaliland
Sinds de burgeroorlog zijn de steden in Puntland en Somaliland explosief
gegroeid, deels door toestroom van ontheemden uit het zuiden en deels door
migratie van het platteland naar de steden. Zo groeide Bosasso van 7 à 8.000 naar
circa 200.000 inwoners322 en Hargeisa van enige tienduizenden naar 400.000 tot 1
miljoen inwoners.323
De omvang van de hervestiging in Noord-Somalië is niet precies bekend. Veel
ontheemden wisten zich duurzaam te hervestigen in hun nieuwe woongebied.
Deze ontheemden beschikten vrijwel altijd over banden met de bewoners van hun
nieuwe woongebied, bijvoorbeeld omdat zij van dezelfde clanfamilie (in brede
zin) afkomstig zijn, of omdat een familielid324 afkomstig is uit het nieuwe
316 UN OCHA, Somalia situation report, 4 mei 2007.
317 UN OCHA, Somalia situation report, 9 februari 2007.
318 IRIN, nieuwsbericht, 14 maart 2007.
319 Human Rights Council, Situation of human rights is Somalia, 13 september 2006
320 UNOCHA, Somalia situation report, 23 januari 2007.
321 Danish Refugee Council, Report on profiling of IDP's Mogadishu, 18 mei 2007
322 Volgens de autoriteiten van Bosasso heeft de stad thans 600.000 inwoners; UNDP ging (in
2001) daarentegen uit van 60.000 inwoners (UNDP, Human Development Report Somalia
2001, p. 58).
323 UN Habitat gaat uit van 400.000 inwoners, de Somalilandse autoriteiten van 800.000 tot 1
miljoen inwoners.
324 Bv. vader, moeder, oom, tante, grootouder van een van de echtelieden.
73
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
woongebied. Ook andersoortige banden voorzagen in een sociaal vangnet, zoals
relaties met oude schoolvrienden, buren of zakenpartners.325
Voorts is een aanzienlijke groep ontheemden in de afgelopen tien jaar
doorgetrokken naar het buitenland, met als uiteindelijke bestemming doorgaans de
Golflanden of het Westen.
In het algemeen kan worden gesteld dat ontheemden in Somaliland, Puntland en
Sool en Sanaag een marginale, geïsoleerde positie in de samenleving innemen.326
Zij bevinden zich daardoor in een kwetsbare positie en zijn vaker dan gemiddeld
het slachtoffer van criminaliteit. De mate van kwetsbaarheid van ontheemden is
(uiteraard) mede afhankelijk van de hulpbronnen (geld, vaardigheden) waarover
zij beschikken. In het algemeen bevinden ontheemden zich echter in een
aanmerkelijk slechtere sociaal-economische positie dan de lokale bevolking. Van
vervolging door de lokale autoriteiten is voor zover bekend geen sprake.
Discriminatie door de lokale bevolking komt voor, doch ernstige incidenten
hebben zich voor zover bekend niet voorgedaan. De bevolking staat echter niet
open voor daadwerkelijke integratie in hun gemeenschap van ontheemden die
geen enkele band met hun clan hebben.
In de rest van dit hoofdstuk zal de groep ontheemden die inmiddels goed
geïntegreerd is in het noorden, buiten beschouwing worden gelaten.327 Met de
term ontheemden wordt in het onderstaande de groep mensen aangeduid, die in
ontheemdennederzettingen woonachtig is en slechts in geringe mate is
geïntegreerd in de nieuwe woonplaats. Overigens zullen ook nieuw gearriveerde
ontheemden die over banden met de bewoners van hun nieuwe woongebied
beschikken, doorgaans worden opgenomen binnen de gemeenschap en dus na
enige tijd niet langer als ontheemden zichtbaar zijn. Tegelijkertijd geldt dat
ontheemden die niet over dergelijke banden beschikken, vrijwel zonder
uitzondering in armzalige ontheemdennederzettingen terecht zullen komen, zonder
reële kans op daadwerkelijke integratie.
Ontheemden in Puntland
Door de verslechterde situatie in Centraal- en Zuid-Somalië is het aantal
ontheemden in Puntland tijdens de verslagperiode met ruim 25.000 toegenomen.
In Puntland wordt het aantal ontheemden op ruim 80.000 geschat, waarvan rond
Bosasso 30.000.328 Nabij Galkayo bevinden zich nu circa 35.000 ontheemden.329
325 UNDP, Human Development Report Somalia, 2001.
326 O.a. Oxford House, Field research project on minorities in Somalia, maart 2005.
327 Eveneens wordt buiten beschouwing gelaten de groep Somaliërs (woonachtig langs de NO-
kust) die als gevolg van de tsunami (tijdelijk) ontheemd is geraakt. Hun aantal wordt tussen
de 5.000 en de 10.000 geschat. EC Analysis Tsunami impact, 10 januari 2005.
328 UNHCR, nieuwsbericht, 31 januari 2007.
329 UNHCR, nieuwsbericht, 15 januari 2007.
74
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
In Garowe bevinden zich ongeveer 12.600 ontheemden.330 De eerste
ontheemdennederzettingen in Puntland dateren uit eind 1990.
De meerderheid van de ontheemden in en rond Bosasso is afkomstig uit Zuid-
Somalië331 en bestaat voornamelijk uit Rahanweyn, Ajuraan en leden van de
minderheden Midgan en Bantu. Veel ontheemden zijn al zo'n tien jaar woonachtig
in de provisoire ontheemdennederzettingen. Daarnaast zijn in 2004 zo'n 2.000
ontheemden (met name Ajuraan) vanuit Somaliland gearriveerd, als gevolg van
het Somalilandse decreet dat alle "buitenlanders" dienden te vertrekken.332 Voorts
zijn er circa 30.000 Ethiopische vluchtelingen in Bosasso, dikwijls als tussenstop
op doorreis naar de Golfstaten.
Over het algemeen zijn er onvoldoende sanitaire voorzieningen, is er slechte
toegang tot basisvoorzieningen, komen er veel ziektes voor en breekt er
regelmatig brand uit.333 In een onderzoek van de `Danish Refugee Council' gaf
92,9% van de ontheemden in Galkayo aan zich veilig te voelen. Een deel van de
uitleg van dit percentage zou kunnen liggen in het feit dat de ontheemden zich in
Galkayo veilig voelt vergeleken met de situatie waar ze voor zijn gevlucht. Het
percentage strookt in elk geval niet met de perceptie van hulpverleners. Daarnaast
gaf 20,6% aan het gevoel te hebben meer kwetsbaar te zijn dan andere groepen.334
Voor een nadere beschrijving van de omstandigheden, inclusief de mate van
veiligheid, waaronder de ontheemden in nederzettingen in Bosasso en Galkayo
wonen en leven, wordt verwezen naar het ambtsbericht van 22 november 2004,
pagina 83 tot en met 88.
In 2006 heeft de VN samen met de lokale en regionale autoriteiten een plan
opgesteld waarin wordt gezocht naar oplossingen voor de problemen waar de
ontheemden mee kampen. In dat kader zijn twee comités opgericht. Eén comité
richt zich op het verbeteren van de huidige omstandigheden in de bestaande
nederzettingen. Het ander zoekt naar duurzame vestigingsmogelijkheden op
andere locaties. In de verslagperiode hebben landeigenaren vijf percelen grond aan
de ontheemden geschonken. Elk stuk grond biedt ruimte aan 50 gezinnen en is
volledig geïntegreerd in de gastgemeenschap. Het is de bedoeling dat meer land
beschikbaar zal worden gesteld door middel van afspraken over gezamenlijke
toegang en gebruik van land.335 In de verslagperiode is begonnen met het
330 Internal Displacement Monitoring Centre, Somalia: a profile of internal displacement
situation, 10 januari 2006.
331 Internal Displacement Monitoring Centre, Somalia a profile of internal displacement, 10
januari 2006, IRIN, persbericht 14 juni 2006 en Danish refugee Council, report on IDP
profiling, Bossaso, 18 mei 2007.
332 Internal Displacement Monitoring Centre, Somalia a profile of internal displacement, 10
januari 2006.
333 UN OCHA, Puntland Factsheet, april 2007 en UNHCR, nieuwsbericht, 31 januari 2007.
334 Danish Refugee Council, Report on profiling of IDP's Galkayo, 18 mei 2007
335 UN OCHA, Protection factsheet, 19 mei 2006.
75
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
selecteren van 120 gezinnen die zich op de stukken grond zullen mogen
vestigen.336
Op 25 september 2006 werden, als gevolg van een presidentieel decreet,
honderden ontheemden gearresteerd en teruggestuurd naar Centraal- en Zuid-
Somalië.337 De reden voor de uitvaardiging van dit decreet is volgens de
Puntlandse autoriteiten het tegengaan van mensensmokkel van Bosasso naar
Jemen. De grote aantallen migranten, voornamelijk uit Ethiopië en Zuid-Somalië,
die via Puntland de Golfstaten proberen te bereiken drukken naar verluidt
namelijk nogal zwaar op de voorzieningen in Bosasso338.
UNHCR heeft bij de autoriteiten van Puntland haar bezorgdheid geuit over deze
deportaties en gevraagd om ze te stoppen zolang niet was nagegaan of er zich
onder de gedeporteerden mensen bevonden die recht op asiel hadden.
De gedeporteerden uit Ethiopië zijn volgens UNHCR overgedragen aan de
Ethiopische autoriteiten339.
In Puntland zijn in de afgelopen jaren meer dan 100.000 mensen zelf, en ruim
6.000 met assistentie van UNHCR uit de buurlanden teruggekeerd.340.
Ontheemden in Somaliland
In Somaliland verblijven ruim 40.000 ontheemden.341 Naar aanleiding van de
gevechten in Mogadishu, zijn in juni en juli 2006 nieuwe ontheemden in
Somaliland aangekomen. De aantallen zijn echter onbekend.342 De eerste
ontheemdennederzettingen dateren uit 1997.
In en rondom Burao zouden 25.000 ontheemden wonen. Het merendeel behoort
tot de Isaaq. In een onderzoek door de `Danish Refugee Council' gaf 96,7% van
de ontheemden aan zich veilig te voelen. Een deel van de uitleg van dit percentage
zou kunnen liggen in het feit dat de ontheemden zich in Mogadishu veilig voelt
vergeleken met de situatie waar ze voor zijn gevlucht. Het percentage strookt in
elk geval niet met de perceptie van hulpverleners. 343 Daarnaast gaf 14,9 % aan het
gevoel te hebben meer kwetsbaar te zijn dan andere groepen.344
336 UNHCR, nieuwsbericht, 31 januari 2007.
337 UNSG, report on the situation in Somalia, 1 maart 2007.
338 IRIN, persbericht, 3 oktober 2006.
339 IRIN, persbericht, 10 oktober 2006
340 UNHCR, Position on the return of rejected Somali asylum seekers to Somalia, augustus
2005.
341 UN OCHA, Somaliland Factsheet, Augustus 2006 en Internal Displacement Monitoring
Centre, Somalia: massive new displacement as power struggle in Mogadishu flares up again,
24 april 2007.
342 UN OCHA, Somaliland Factsheet, Augustus 2006.
343 Danish Refugee Council, Report on profiling of IDP's Burao, 18 mei 2007.
344 Danish Refugee Council, Report on profiling of IDP's Burao, 18 mei 2007
76
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
De terugkeer van Somalische vluchtelingen die oorspronkelijk uit Somaliland
afkomstig zijn is vanaf 1997 op gang gekomen en heeft rond de steden in
Somaliland grote opvangproblemen veroorzaakt, waardoor vele duizenden
terugkeerders zich tijdelijk vestigden in spontane nederzettingen.345 In totaal zijn
er in Somaliland ongeveer 700.000 terugkeerders, met name uit Ethiopië.
Na verloop van tijd werd de huisvesting van ontheemden door de lokale
autoriteiten en UNHCR meer gereguleerd, door terrein -doorgaans vlak buiten de
stad- aan te wijzen waar de ontheemden hun onderkomens mochten bouwen. In
een aantal van de ontheemdennederzettingen in Somaliland zijn met hulp van
UNHCR, UNDP, gespecialiseerde VN-organisaties346 en lokale en internationale
NGO's in de loop der jaren basisvoorzieningen aangelegd op het gebied van
watervoorziening, basisgezondheidszorg en onderwijs. Daarnaast wordt de
allerkwetsbaarsten onderdak geboden. Ook zijn er projecten om reïntegratie te
bevorderen, onder andere door opleidingen te verzorgen en micro-kredieten te
verschaffen voor startende ondernemers.347
Een voorbeeld van een geplande nederzetting is Ajajah, aan de rand van Hargeisa.
Hiervoor hebben de Somalilandse autoriteiten land beschikbaar gesteld. De
situatie is in Ajajah de afgelopen twee jaar verbeterd, dankzij de hulp van o.a.
UNDP en de `Norwegian Refugee Council'; die o.a. het aantal voorzieningen
hebben uitgebreid. Bewoners betalen een klein huurbedrag voor hun land.
Daarnaast zijn er twee ongeplande nederzettingen, `State House'(vroeger de villa
van de gouverneur) en Daami.348 De Somalilandse autoriteiten gedogen de
ontheemden, maar staan niet toe dat hun aanwezigheid wordt geformaliseerd en
permanent gemaakt door de aanleg van voorzieningen door hulporganisaties. Er
zijn daarom alleen een kliniek en enige sanitaire voorzieningen. Alle hutten zijn
van afvalmateriaal gemaakt. Het voordeel van het wonen in deze nederzettingen is
dat ontheemden geen huur betalen voor het land en dat ze op een goede plek
midden in de stad wonen. In de periode 2003-2005 is het aantal ontheemden en
terugkeerders dat aan ondervoeding lijdt gehalveerd, namelijk van 15,3% naar
7,6%.
De meeste terugkeer vindt plaats naar de Awdaal regio. Over het algemeen
worden de terugkeerders door familie opgevangen en hebben zij derhalve toegang
tot bescherming. Hierdoor zijn er vrijwel geen berichten bekend van problemen of
veiligheidsincidenten. Slechts een deel verblijft gedurende langere tijd in de
ontheemdennederzettingen. In de stedelijke krottenwijken, die even arm zijn als de
345 Zie o.a. IRIN-persbericht 13 december 2004.
346 Onder andere UNICEF en de WHO.
347 Zo kreeg een groep vrouwen geld om een eerste hoeveelheid handelswaren te importeren
vanuit Dubai, waarna ze deze waren op de markt konden verkopen om met de opbrengsten
weer nieuwe verkoopwaar te kunnen aanschaffen.
348 In 2005 woonden er ongeveer 3.300 gezinnen in `State House' en 1.250 gezinnen in Daami.
Internal Displacement Monitoring Centre, Somalia a profile of internal displacement, 10
januari 2006.
---
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
officiële ontheemdennederzettingen, zijn vele tienduizenden Somalilanders
woonachtig, die het afgelopen decennium vanuit het platteland naar de stad zijn
getrokken, dan wel zijn teruggekeerd vanuit bijvoorbeeld Ethiopië.
Nadat Zuid-Somalische aanhangers van Al-Ittihad moordaanslagen hadden
gepleegd op buitenlandse hulpverleners in Somaliland349, besloot de Somalilandse
regering in oktober 2003 dat alle `illegale immigranten' die niet (oorspronkelijk)
uit Somaliland afkomstig waren, het land dienden te verlaten. Onder hen bevonden
zich vele duizenden ontheemden afkomstig uit Zuid-Somalië. Velen van hen zijn
na het uitvaardigen van het edict naar Puntland of naar Jemen vertrokken. In het
eerste jaar na het edict viel de politie regelmatig niet-Somalilanders lastig: het
kwam voor dat mensen werden aangehouden en één à twee dagen werden
vastgezet. Inmiddels is de situatie sterk verbeterd. Er zijn geen berichten bekend
van gedwongen uitzetting.350
In de verslagperioden zijn de Somalilandse autoriteiten begonnen een beleid op te
stellen ten aanzien van ontheemden.351 De inhoud hiervan is onbekend.
4.1.3 Vluchtelingen
Somalië
Noch de grondwet noch het handvest van de TFG kent bepalingen ten behoeve van
asielzoekers of vluchtelingen.
Somaliland
Somaliland telt ongeveer 500 erkende vluchtelingen uit Ethiopië. Daarnaast is de
asielaanvraag van zo'n 250 personen in behandeling. De autoriteiten van
Somaliland werken samen met UNHCR en humanitaire organisaties aan de
opvang van asielzoekers en vluchtelingen.352 De banden tussen Somaliland en
Ethiopië worden steeds hechter. Hierdoor zijn er, op verzoek van de Ethiopische
autoriteiten, arrestaties geweest van Ethiopiërs in Somaliland. Zo werden in mei
2005, op verzoek van Ethiopië, in verband met de verkiezingen in Ethiopië,
ongeveer twaalf Ethiopiërs gearresteerd. Ook in augustus 2005 werd een aantal
Ethiopiër gearresteerd op verzoek van de Ethiopische autoriteiten
Puntland
Puntland kent naar schatting 500 erkende Ethiopische vluchtelingen.
Daarnaast zijn er in Bosasso zo'n 30.000 Ethiopiërs gestrand omdat zij
onvoldoende geld hebben voor de vervolgreis. Eind 2006 hebben de autoriteiten
349 Zie paragraaf 2.3 voor meer informatie hierover.
350 O.a. Internal Displacement Monitoring Centre, Somalia a profile of internal displacement, 10
januari 2006.
351 UN OCHA, Somaliland Factsheet, Augustus 2006.
352 US Department of State, Somalia Country Report on Human Rights Practices, 8 maart 2006.
78
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
van Puntland 1.370 Ethiopische illegalen opgepakt en teruggestuurd naar Ethiopië.
Om tegemoet te komen aan de internationale zorgen over het terugsturen van
mogelijke vluchtelingen, hebben de autoriteiten van Puntland ingestemd met het
oprichten van een `pre-screening' centrum.353
UNHCR is vanaf november 2006 begonnen met het vaststellen van de
vluchtelingenstatus. In december zijn 180 Ethiopiërs door UNHCR geïnterviewd,
40% is erkend als vluchteling.354
4.2 Internationale migratie
Reismogelijkheden
Over land kunnen Somaliërs het land ongehinderd in en uit reizen. Dit is overigens
in lijn met een eeuwenoude nomadische traditie. In december 2006 heeft Kenia op
verzoek van de TFG zijn grenzen gesloten voor Somalische vluchtelingen. Op die
manier werd het aanhangers van de UIC moeilijk gemaakt te vluchten. De grens is
de gehele verslagperiode gesloten gebleven. Dit heeft soms tot zeer moeilijke
(humanitaire) situaties geleid van vluchtelingen die op de grens vast zaten zonder
toegang tot basisvoorzieningen.
De 1600 kilometer lange grens met Ethiopië in het westen is eveneens open. In het
droge, slecht toegankelijke grensgebied bestaat een aantal overgangen zoals
bijvoorbeeld bij de plaatsen Menelik, Tarara, Shilabo, Yeed, Ferfer, El Berde en
Borama. Grenscontrole vindt nauwelijks plaats. Veel (vracht)verkeer tussen beide
landen vindt plaats buiten de grensposten om.355
Vanuit de omliggende landen en vanuit de Verenigde Arabische Emiraten (VAE)
is een aantal bestemmingen in Somalië meerdere keren per week per vliegtuig te
bereiken. 356
Vanuit Dubai voeren Juba Airlines, African Express en Daallo Airlines, via
Djibouti dan wel via Berbera (Somaliland) of via Asmara, lijnvluchten uit naar
Hargeisa, Galkayo, Bosasso, Burao en Mogadishu (vliegveld K-50). Djibouti
Airlines vliegt de route Djibouti-Hargeisa-Dubai.
Daallo Airlines vliegt vanuit Nairobi regelmatig op de steden Mogadishu
(vliegveld K-50), Galkayo en Hargeisa. Tijdens de vakanties (in de zomer en in
december) zijn er vele extra vluchten van Daallo Airlines naar Somaliland, ook
rechtstreeks vanuit Amsterdam.
353 UNSG, report on the situation in Somalia, 1 maart 2007.
354 UNOCHA, Humanitarian situation in Somalia, december 2006/januari 2007.
355 UN Security Council, Report of the panel of experts on the situation of the arms embargo
against Somalia, 4 november 2003. Ook in het Report of the monitoring group on violations
of the arms embargo against Somalia van 11 augustus 2004 wordt gesproken over `the
porous borders and the heavy human traffic across this border'.
356 Vermelde vluchten zijn volgens opgave van desbetreffende luchtvaartmaatschappijen,
februari 2005.
79
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
Vanuit Addis Abeba vliegt Ethiopean Airlines dagelijks, behalve op dinsdag, op
Hargeisa.
Vanwege de doorgaans korte en in slechte staat verkerende landingsbanen van de
vliegvelden in Somalië worden de meeste vluchten uitgevoerd met kleine
vliegtuigen die maximaal 50 passagiers kunnen vervoeren. Naar verluidt geniet de
reisroute via Nairobi, vanwege de vluchtfrequentie en de bestemmingen in
Somalië, de voorkeur van de Somalische reizigers. Hargeisa is het drukste
vliegveld binnen Somalië.
De `Somali Civil Aviation Caretaker Authority' is belast met het beheer van het
luchtruim en de vliegvelden in Somalië. Functionarissen van deze dienst zijn
slechts op vijf vliegvelden in het noorden van Somalië aanwezig, te weten in
Hargeisa, Berbera, Burao, Galkayo en Bosasso. Controle van documenten en
vracht op deze vliegvelden geschiedt door de lokale luchthavenstaf. Vaak moeten
de passagiers bij de inreis en uitreis vliegveldbelasting betalen. Bij inreis dienen
buitenlanders (niet-Somaliërs) in bezit te zijn van een visum.
De overige vliegvelden in Somalië opereren op gezag van de lokale krijgsheren
die deze als privé-ondernemingen beheren.
Bij toegang tot Somaliland via het vliegveld van Hargeisa vindt controle van
reisdocumenten plaats. Ook bij de grensovergangen met Ethiopië, Djibouti en
Somalië zijn controleposten. Bij grensoverschrijding is het verplicht om een
identiteitsdocument te tonen, ook voor Somalilanders die terugkeren.
Op het vliegveld van Bosasso in Puntland vindt eveneens controle van
reisdocumenten plaats.
De meest gebruikte mogelijkheid om Somalië te verlaten, is per boot naar Jemen,
meestal vanuit Bosasso. Dagelijks komen er 200 tot 300 Ethiopiërs aan in Bosasso
om de oversteek te maken.357 Om deze migratiestroom in te perken is de grens
tussen Puntland en Ethiopië gesloten. Dit betekent dat de Ethiopische Oromo's
thans via Somaliland naar Bosasso reizen. Daarnaast is in Puntland een speciale
taakgroep in het leven geroepen om het probleem van mensensmokkel aan te
pakken.358 Op 25 september 2006 vaardigde de president van Puntland een decreet
uit dat mensensmokkel verbiedt. Binnen een paar dagen na de uitvaardiging van
het decreet, zijn 1.370 Ethiopiërs in Bosasso opgepakt en aan de Ethiopische
autoriteiten overgedragen. Volgens berichten zouden, terwijl zij in open
vrachtwagens naar de grens werden vervoerd, meerdere Ethiopiërs overleden zijn
357 UN OCHA, Human smuggling and human trafficking in Somalia, 19 mei 2006.
358 IRIN, nieuwsbericht, 18 december 2006.
80
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
of zelfmoord hebben gepleegd.359 Daarnaast werd een `transit and processing'
centrum voor Ethiopische migranten geopend.
Humanitaire organisaties verlenen hier basis hulp aan deze migranten en bijstand
om mogelijke asielzoekers te kunnen identificeren. De autoriteiten van Puntland
hebben in 2006 naar schatting 3.000 migranten gerepatrieerd naar het land van
herkomst.360
De smokkel per boot van Somaliërs en Ethiopiërs naar Jemen is een steeds
groeiend probleem. In 2006 hebben naar schatting 23.000 personen de overtocht
van Somalië naar Jemen gemaakt.361 De overtocht geschiedt meestal in kleine
houten boten, kost ongeveer 10-50 USD en duurt circa 48 uur. Het komt
regelmatig voor dat mensensmokkelaars hun passagiers slecht behandelen. Voorts
komt het voor dat boten kapseizen doordat ze te zwaar beladen zijn of, in geval de
kustwacht nadert, dat passagiers overboord gegooid worden om veroordeling
wegens mensensmokkel te voorkomen.362
Maandelijks arriveren duizenden Somaliërs in Jemen, terwijl het gemiddeld aantal
Somalische reizigers van Jemen naar Somalië veel lager is. Slechts 10-15% laat
zich in Jemen als vluchteling registreren. Slechts 3-5% (met name vrouwen en
kinderen) reist door naar het opvangkamp Al Kharaz (nabij Aden). 70-80% reist
door naar de rijke Golfstaten (50-60% naar Saudi-Arabië, de rest naar Oman en de
VAE) om daar werk te zoeken. Een paar procent vervolgt de reis (illegaal) naar
Europa.
Jaarlijks gaan naar schatting tenminste tienduizenden Somaliërs vanuit Europa met
vakantie of voor zakelijk bezoek naar Somalië.363 Voor zover kan worden
nagegaan beschikken de meeste van hen over zowel een Europees als een
Somalisch paspoort. Het komt veelvuldig voor dat ouders hun dochters tijdens de
vakantie laten besnijden (zie hierover paragraaf 3.4.3). Ook komt het volgens
verschillende bronnen vaak voor dat in westerse landen woonachtige ouders hun
kinderen een paar jaar bij familie in Somalië laten wonen, om goede moslims te
worden en de Somalische cultuur te leren kennen. Dit komt meer voor bij jongens
dan bij meisjes, en vooral in de leeftijdsgroep 8 tot 14 jaar. Ook als ouders
359 UN OCHA, nieuwsbericht, 6 december 2006.
360 IRIN, nieuwsbericht, 18 december 2006.
361 DPA, nieuwsbericht, 14 december 2006.
362 UN OCHA, Human smuggling and human trafficking in Somalia, 19 mei 2006 en Human
Rights Council, Situation of human rights is Somalia, 13 september 2006.
363 In zomer 2000 kwamen naar schatting van de luchtvaartmaatschappijen 15.000 Somaliërs
met vakantie naar Somaliland. Zie UNDP, Human Development Report: Somalia,2001 .
Volgens de in Bosasso (in juni 2004) geraadpleegde bronnen doet dit fenomeen zich in
gelijke mate voor in Puntland en in mindere mate ook in de Centraal- en Zuid-Somalië. Het
totale aantal Somalische reizigers is derhalve waarschijnlijk meer dan het dubbele, maar zal
naar verwachting in ieder geval niet lager liggen dan 25.000. Volgens een andere bron
kwamen er in de zomer van 2005 380.000 personen naar Somaliland voor een periode van
maximaal drie maanden
81
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
problemen ervaren met de opvoeding van hun kinderen, komt het geregeld voor
dat zij hun kinderen terug naar Somalië sturen. Deze verwesterde kinderen hebben
het vaak moeilijk; ze komen arrogant over op hun leeftijdgenoten, waardoor ze
niet geaccepteerd en dikwijls ook gepest worden.364
Reisdocumenten
Door het wegvallen van een centrale overheid in 1991 is er geen internationaal
erkende instantie meer die Somalische paspoorten uitgeeft of de geldigheidsduur
ervan verlengt. Reisdocumenten die doorgaan voor Somalische paspoorten zijn in
Somalië en in de buurlanden op de markten te koop.365 Een Somalisch paspoort
kost ongeveer USD 25 op de markt366 Daarnaast geven enkele Somalische missies
in het buitenland reisdocumenten af. Daarvan zijn Genève, Caïro, Rome, Dubai,
Damascus, Djibouti, Sana'a, Jeddah, Doha en Koeweit als afgifteplaatsen bekend.
In Dar es Salaam is een afgiftebureau van Somalische reisdocumenten in de
Italiaanse ambassade aanwezig.
Het komt geregeld voor dat Somaliërs paspoorten weten te verwerven van de
buurlanden Kenia, Ethiopië, Jemen en Djibouti door zich uit te geven voor
staatsburgers van die landen. Dit is mogelijk omdat aldaar onvoldoende
mechanismen367 aanwezig zijn om Somaliërs uit Somalië te onderscheiden van
etnisch Somaliërs die van oudsher in die landen wonen.
Officieel worden Somalische paspoorten internationaal niet erkend.368 Echter, bij
gebrek aan een alternatief reisdocument waarmee Somaliërs kunnen reizen,
worden deze reisdocumenten in de praktijk wel als reisdocument geaccepteerd
door (in ieder geval) de landen van de Europese Unie, de buurlanden van Somalië
en de Golfstaten.369
Aangezien het Somalisch paspoort niet formeel wordt erkend door Nederland,
wordt in geval van een reis naar Nederland een visumverklaring afgegeven.
De Nederlandse overheid accepteert het paspoort wel als reisdocument, doch niet
als bewijs van identiteit.
Op 11 oktober 2006 kondigde de TFG aan een nieuwe type Somalisch paspoort te
hebben goedgekeurd. Tijdens de persconferentie werd geen specimen van het
paspoort getoond. Er zullen vier soorten paspoorten worden geproduceerd: een
regulier paspoort, een diplomatiek paspoort, een ambtenaren paspoort en een
364 O.a. Kamerbrief over achtergelaten Nederlands-Somalische kinderen 18/04/06, DPV/AM-
169/06.
365 UK Immigration and Nationality Directorate, Somalia, juni 2005 en UK Home Office,
Somalia Operational Guidance Note, 21 november 2005.
366 Ten tijde van de Haj kost een paspoort, als gevolg van de togenomen vraag, ongeveer USD
100.
367 Met mechanismen wordt bedoeld: bijvoorbeeld betrouwbare bevolkingsregistratie of
herkenningstechnieken.
368 UK Home Office, Somalia Operational Guidance Note, 21 november 2005.
369 Dezerzijds is niet bekend welke andere landen Somalische paspoorten in de praktijk als
reisdocument accepteren.
82
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
reisdocument. De TFG heeft in de verslagperiode het nieuwe paspoort
geïntroduceerd. Het document kost USD 100.370
Somaliland
Omdat Somaliland internationaal niet wordt erkend, worden de paspoorten
afgegeven door de autoriteiten van dat land door veel landen evenmin erkend en
ook niet als reisdocument geaccepteerd. Somalilandse paspoorten worden wel
door Ethiopië, Zuid-Afrika, Djibouti en veel andere Afrikaanse landen
geaccepteerd. Kenia en de Arabische landen accepteren ze niet. Het Verenigd
Koninkrijk accepteert de paspoorten alleen voor delegaties die door de Britse
regering zijn uitgenodigd. De meeste Somalilanders reizen dan ook met een
Somalisch paspoort. De Somalilandse autoriteiten hebben aangegeven met deze
praktijk in te stemmen.371
In april 2004 besloten de Keniaanse autoriteiten uit veiligheidsoverwegingen
houders van Somalische paspoorten zonder visum niet meer op Keniaans
grondgebied toe te laten.372 Somaliërs die in de transithal van het vliegveld
wachten op een aansluitende vlucht, hebben geen visum nodig.
De autoriteiten van de Verenigde Arabische Emiraten (VAE) maakten begin mei
2004 bekend dat zij met onmiddellijke ingang geen visa meer zouden geven aan
houders van Somalische paspoorten. Somaliërs die in bezit zijn van een
verblijfsvergunning voor de VAE zijn hiervan uitgezonderd. 373 Ook op
vliegvelden binnen de VAE geldt dat Somalische paspoorthouders geen visum
nodig hebben zolang zij in transit verblijven.
Terugkeer
Somaliërs die terugkeren naar Somalië ondervinden voor zover bekend geen
hinder van de lokale autoriteiten bij de inreis. In Centraal- en Zuid-Somalië komt
het voor dat reizigers tijdens de rit van het vliegveld naar de stad worden
opgewacht door milities of criminelen, die al hun bezittingen stelen en hierbij
soms zeer gewelddadig te werk gaan. Ook lopen Somaliërs die vanuit het
buitenland naar Centraal- en Zuid-Somalië zijn gereisd een verhoogde kans op
370 Shabelle, nieuwsbericht, 1 juli 2007.
371 O.a. BBC persbericht, 24 oktober 2003.
372 Wel werden visa afgegeven aan de Somalische deelnemers aan het vredesoverleg. Houder
van een Somalisch reisdocument moeten thans een visum schriftelijk aanvragen bij de
Keniaanse immigratiedienst. Indien de aanvraag wordt gehonoreerd ontvangt de aanvrager
een toestemmingsbrief die hij/zij na aankomst op de luchthaven van Nairobi aan de
immigratiedienst moet overhandigen. Het visum wordt niet in het Somalische reisdocument
geschreven.
373 BBC News, 10 mei 2004.
83
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
kidnapping, omdat de criminelen verwachten dat zij over (relatief) rijke familie in
het buitenland beschikken.374
Als gevolg van het decreet van oktober 2003 kunnen Somaliërs die niet over
banden met Somaliland beschikken, in principe geen verblijfsrecht krijgen in
Somaliland.375 In de rest van Somalië bestaan geen formele beperkingen ten
aanzien van vestiging.376
Voor georganiseerde vrijwillige groepsgewijze terugkeer naar Somaliland en
Puntland is de instemming van de lokale autoriteiten nodig. UNHCR heeft in de
afgelopen jaren vele duizenden Somaliërs helpen terugkeren naar Somalië, vooral
naar het noorden. In 2006 zijn 1.300 Somaliërs teruggekeerd van Djibouti naar
Somaliland, en 300 van Jemen naar Puntland.377
De Internationale Organisatie voor Migratie (IOM) faciliteert eveneens de
terugreis van Somaliërs die vrijwillig naar Somalië willen terugkeren.
In 2005 zijn vanuit Nederland negen Somaliërs vrijwillig teruggekeerd met de
hulp van het IOM. Zeven van hen wensten naar Mogadishu terug te keren, één
naar Kismayo en één naar Hargeisa (Somaliland).
4.3 (Landen van) eerste opvang
In de buurlanden van Somalië verblijven thans circa 350.000 door UNHCR als
vluchteling geregistreerde Somaliërs.378 Het totale aantal Somalische migranten in
de buurlanden is echter veel hoger. Zo bevindt zich in Kenia, waar alle
vluchtelingen in principe verplicht zijn in kampen in het onherbergzame noorden
te blijven, een wijk in Nairobi (Eastleigh) waar zo'n 100.000 Somaliërs wonen.
Voor een groot deel betreft het Somaliërs die illegaal in Kenia verblijven; voor een
ander deel zijn het etnisch Somalische Kenianen.
Het grootste deel van de Somalische vluchtelingen is gevlucht naar de buurlanden
Kenia, Ethiopië en Jemen en verblijft daar in UNHCR-kampen.
Ook in Djibouti, Eritrea en Tanzania verblijven Somalische vluchtelingen.
Kenia
374 Joint Danish, Finnish, Norwegian and British fact-finding mission to Nairobi, Kenya :
Human Rights and security in central and southern Somalia, januari 2004.
375 Als eerder in dit ambtsbericht gemeld zijn er geen berichten bekend over uitzetting van
`vreemdelingen' door de Somalilandse autoriteiten.
376 Volgens de grondwet van Puntland is het iedere Somaliër toegestaan in Puntland te wonen,
werken en reizen.
377 US Department of State, Somalia Country Report on Human Rights Practices, 6 maart 2007.
378 UN OCHA Regional Support Office, Update Affected populations in the Horn of Africa
Region, 15 augustus 2005.
84
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
Kenia is partij bij het VN-Vluchtelingenverdrag uit 1951. De `Refugee Bill', dat
het Verdrag moet implementeren, is echter tijdens de verslagperiode door het
Parlement aangenomen.
In Kenia verblijven de ruim 180.000 vluchtelingen in de kampen Kakuma
(14.490) en in Dadaab (170.000). Sinds het begin van 2006, is de instroom in
Kenia sterk toegenomen en zijn er tenminste 35.000 Somalische nieuwkomers in
Kenia gekomen.379 De meesten komen aan in Dadaab.380 Zij zijn op de vlucht voor
de droogte en de gevechten in Mogadishu.381. UNHCR zorgt voor
basisvoorzieningen in deze kampen.
In Dadaab wordt basisonderwijs gegeven.382 De vluchtelingen bevinden zich in
een sociaal-economisch zeer slechte positie, hoewel hun situatie in het algemeen
beter is dan die van de etnisch Somalische Kenianen die in de buurt van de
kampen in Dadaab woonachtig zijn. Zo zijn de voedselrantsoenen verkleind en
heeft een verslechtering plaats gevonden in de sanitaire omstandigheden.383 De
vluchtelingen mogen de kampen in principe niet verlaten384, behoudens speciale
omstandigheden zoals in geval van medische behandeling of om onderwijs te
volgen. Veel Somaliërs laten zich derhalve niet als vluchteling registreren, doch
verblijven illegaal in met name Nairobi en Mombasa. De registratie als vluchteling
geschiedt door UNHCR op prima facie-basis. Het is in de praktijk niet mogelijk
een verblijfsvergunning (als vluchteling) van de Keniaanse autoriteiten te krijgen,
waardoor duurzame integratie in Kenia slechts zeer beperkt mogelijk is.385
In april 2005 heeft de minister van Immigratie en Registratie, bevolen dat alle
buitenlanders die niet in het bezit waren van de nodige documenten als illegale
migranten zouden worden beschouwd en uitgezet zouden worden naar het land
van herkomst. De deadline voor registratie was 15 augustus 2005.386 Tot nu toe is
geen uitvoering gegeven aan dit beleid.
Begin 2007 hebben de Keniaanse autoriteiten 420 Somaliërs, allen geregistreerd
bij UNHCR, teruggestuurd naar Somalië.387 De reden voor deze deportatie is naar
verluidt dat deze vluchtelingen er van beschuldigd werden banden te hebben met
de UIC, zie ook paragraaf 2.2.
Ethiopië
379 UN OCHA, IDPS factsheet,, december 2006.
380 Sinds januari 2006 zijn er in Dadaab 18.000 Somaliërs aangekomen. UNHCR, persbericht 11
augustus en IRIN, persbericht, 14 augustus 2006.
381 UN OCHA, Somaliland Factsheet, Augustus 2006.
382 UNHCR News Stories, 15 oktober 2004
383 CARE, nieuwsbericht, 23 augustus 2006.
384 UN-OCHA, Affected populations in the Horn of Africa Region, augustus 2005.
385 Zonder verblijfsvergunning is het vluchtelingen bijvoorbeeld niet toegestaan in Kenia te
werken.
386 UN-OCHA, Affected populations in the Horn of Africa Region, augustus 2005.
387 Amnesty International, persbericht, 15 januari 2007 en UNSG, report on the situation in
Somalia, 1 maart 2007.
85
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
Door de aanhoudende gevechten in Somalië zijn tussen juli 2006 en februari 2007
ongeveer 50.000 Somaliërs de grens overgestoken met Ethiopië.
In Ethiopië verblijven zo'n 16.500 Somalische vluchtelingen, de meesten in het
kamp Kebribeyah .388
UNHCR zorgt voor basisvoorzieningen in het kamp. World Food Programme
heeft in oktober 2004 een nieuw hulpprogramma voor vluchtelingen in Ethiopië
goedgekeurd voor de periode 2005 2007.389
De vluchtelingen bevinden zich in een sociaal-economisch zeer slechte positie,
hoewel hun situatie in het algemeen beter is dan die van de Ethiopiërs zelf. De
vluchtelingen mogen het kamp in principe niet verlaten, behoudens speciale
omstandigheden zoals in geval van medische behandeling. Veel Somaliërs laten
zich derhalve niet als vluchteling registreren, doch verblijven illegaal in met name
Addis Abeba. De registratie als vluchteling geschiedt door UNHCR op prima
facie-basis. Het is in de praktijk niet mogelijk een verblijfsvergunning (als
vluchteling) van de Ethiopische autoriteiten te krijgen, waardoor duurzame
integratie in Ethiopië slechts zeer beperkt mogelijk is.390
Voor zover bekend heeft refoulement van Somaliërs vanuit Ethiopië nooit
plaatsgevonden, deels ook vanwege praktische problemen, omdat het voor de
autoriteiten lastig is onderscheid te maken tussen Ethiopische en Somalische
etnisch Somali.
Jemen
Officieel staan in Jemen meer dan 80.000 vluchtelingen geregistreerd, waarvan
75.000 Somaliërs.391 Slechts 8.525 vluchtelingen verblijven in het kamp Al
Kharaz nabij Aden.392 In Jemen worden Somaliërs door de autoriteiten op prima
facie basis als vluchteling erkend. UNHCR heeft samen met de Jemenitische
autoriteiten de Somalische vluchtelingen geregistreerd en gedocumenteerd. De
uitgereikte vluchtelingenkaart, door zowel UNHCR als de autoriteiten
ondertekend, bevestigt de vluchtelingenstatus, het recht op een legaal verblijf, het
recht op bewegingsvrijheid en het recht op toegang tot werk en onderwijs.
UNHCR zorgt voor goede basisvoorzieningen in kamp Al Kharaz en in de steden
Aden (in de wijk Basateen, waar duizenden Somaliërs wonen) en Sana'a. Dankzij
UNHCR zijn de voorzieningen op het gebied van bijvoorbeeld gezondheidszorg
en onderwijs beter dan die van de meeste Jemenieten.393 Somaliërs hebben meer
moeite om regulier werk te vinden dan de lokale bevolking, waardoor in dat
opzicht hun positie slechter is. De bevolking van Jemen stelt zich over het
388 IRIN, nieuwsbericht, 8 februari 2007.
389 UN-OCHA, Affected populations in the Horn of Africa Region, december 2004.
390 Zonder verblijfsvergunning is het vluchtelingen bijvoorbeeld niet toegestaan in Ethiopië te
werken.
391 UNHCR, nieuwsbericht, 8 mei 2006.
392 UNHCR, nieuwsbericht, 6 mei 2006.
393 Overigens mag de lokale, Jemenitische bevolking eveneens gebruik maken van de door
UNHCR aangelegde voorzieningen.
86
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
algemeen gastvrij op tegenover de historisch-cultureel aan hen verwante
Somaliërs, ondanks de grote armoede en werkloosheid waar ook Jemenieten mee
te maken hebben.
Voor zover bekend heeft refoulement van Somaliërs vanuit Jemen nooit
plaatsgevonden.394 Toch is er een waarneembare kentering in de houding van de
Jemenitische autoriteiten. De Jemenitische autoriteiten gebruiken de vluchtelingen
als zondebok voor problemen als criminaliteit en HIV. In 2005 heeft Jemen meer
dan 10.000 illegale migranten vastgezet, waarvan het grootste deel uit Somalië.
Daarnaast worden waar mogelijk HIV-positieven uitgezet.
Djibouti
Djibouti is partij bij het VN-Vluchtelingenverdrag van 1951 en het bijbehorende
Protocol van 1967. Ook in Djibouti bevinden zich Somalische vluchtelingen
(ongeveer 10.500). 80% van deze vluchtelingen neemt momenteel deel aan
programma's voor vrijwillige terugkeer. In 2005 zijn 7.423 vluchtelingen
vrijwillig gerepatrieerd naar Somaliland. UNHCR heeft in maart 2006 het
groepsgewijze repatriëringprogramma voor Somalilandse vluchtelingen afgerond.
Indien daar vraag naar is, zal UNHCR nog wel kleine konvooien voor vrijwillige
terugkeer organiseren.
Eritrea
In Eritrea bevinden zich in het Emukulu kamp ongeveer 3.500 Somalische
vluchtelingen. Eritrea is geen partij is bij het Vluchtelingenverdrag van 1951.
Toch verleent Eritrea vluchtelingen toegang tot haar grondgebied en respecteren
de autoriteiten het beginsel van non-refoulement.395
Tanzania
In Tanzania bevinden zich zo'n 2.900 Somalische Bantu. Tanzania is partij bij het
VN-Vluchtelingenverdrag van 1951 en het bijbehorende Protocol van 1967.
Daarnaast heeft het een vluchtelingenwet uit 1998, die de rechten van
vluchtelingen inperkt. Zo mogen de vluchtelingen het kamp alleen verlaten
wanneer hiervoor een vergunning is afgegeven en onder toezicht van een politie-
escorte. Wanneer een vluchteling buiten het kamp wordt aangetroffen zonder aan
deze eisen te voldoen, kunnen de autoriteiten een gevangenisstraf of een boete
opleggen. In juni 2005 hebben de autoriteiten van Tanzania besloten 182
Somalische vluchtelingen te naturaliseren. Momenteel buigen de autoriteiten zich
394 Volgens de Jemenitische wetgeving is uitzetting mogelijk in geval vluchtelingen een
bedreiging voor de nationale veiligheid vormen (o.a. personen die een misdaad hebben
begaan, verdacht worden van terrorisme of die met HIV/aids besmet zijn). In de praktijk is
voor zover bekend gebruik gemaakt van deze mogelijkheid voor wat betreft mensen die
besmet zijn met HIV.
395 UN-OCHA, Affected populations in the Horn of Africa Region, augustus 2005.
87
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
over de aanvragen voor naturalisatie van nog eens 1138 Somalische
vluchtelingen.396
4.4 Activiteiten van internationale organisaties
In Somalië is een groot aantal NGO's, VN- en andere internationale organisaties
actief en vertegenwoordigd, met aanwezigheid van lokale zowel als - in veel
mindere mate - internationale staf. Vanwege de veiligheidssituatie worden de
activiteiten doorgaans evenwel beheerd vanuit Nairobi, Kenia. Het reizen in en
naar Somalië, met name door internationale staf, is omkleed met
veiligheidsmaatregelen, waarbij steeds wordt gedifferentieerd naar tijd en plaats.
Lokale staf kan er over het algemeen makkelijker opereren.
De internationale aanwezigheid in Somalië is met name gericht op humanitaire
hulp en rehabilitatiehulp. Om een indicatie te geven van de schaal van de
activiteiten: voor 2006 werd door de VN aan de internationale gemeenschap
gevraagde bedrag voor hulp aan Somalië (het Consolidated Appeal) op USD 174
miljoen begroot.397
UNHCR ondersteunt programma's voor georganiseerde vrijwillige terugkeer van
groepen Somaliërs uit Ethiopië, Kenia, Djibouti, Jemen en Egypte naar
Somaliland en Puntland.
Positie UNHCR398
In zijn analyse van de veiligheidssituatie in Somalië maakt de UNHCR een
onderscheid in een noordelijk stabiel en een zuidelijk instabiel deel van
Somalië.399 Instabiel betekent hier `zonder lokale besturen die de veiligheid van
burgers in voldoende mate kunnen garanderen'. Deze indeling is niet statisch maar
afhankelijk van ontwikkelingen. UNHCR bevordert actief de terugkeer naar
Somalië van Somaliërs afkomstig uit het noordelijke deel van Somalië, te weten
Somaliland en Puntland. `Afkomstig uit' moet worden gelezen als er eerder
geruime tijd (meer dan een jaar) hebben gewoond.
UNHCR vraagt altijd om toestemming van de lokale autoriteiten alvorens
vluchtelingen te repatriëren naar Somalië. UNHCR faciliteert alleen vrijwillige
terugkeer. De UNHCR-steun behelst dan alleen het vervoer, niet de materiële
steun die men normaliter ontvangt bij georganiseerde terugkeer.
Naast het terugkeerprogramma steunt UNHCR projecten in Noord-Somalië die
reïntegratie van terugkerende vluchtelingen en ontheemden bevorderen en de
396 IRIN, nieuwsbericht, 20 juni 2005.
397 UN OCHA CAP, oktober 2005.
398 UNHCR, UNHCR Position on the return of rejected asylum-seekers to Somalia, November
2005.
399 Het noordelijk stabiel deel van Somalië omvat Somaliland en Puntland; de rest van Somalië
beschouwt UNHCR als instabiel.
---
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
opvangcapaciteit verhogen. Dergelijke projecten zijn er op gericht om de gehele
gemeenschap ten goede te komen en op die wijze de (migratie)situatie te helpen
stabiliseren. Ondanks deze inspanning van UNHCR en (inter)nationale NGO's
blijven de noden van terugkeerders hoog.
Naar het oordeel van UNHCR kunnen Somalische vluchtelingen die uit
Somaliland of Puntland afkomstig zijn, daar thans veilig terugkeren. Uitzondering
vormen vluchtelingen die gegronde vrees hebben in hun herkomstgebied te
worden vervolgd.
UNHCR wijst grootschalige gedwongen terugkeer naar Somaliland en Puntland
af, omdat de absorptiecapaciteit van deze gebieden overbelast is. De sociaal-
economische situatie is slecht en de voorzieningen op het gebied van
gezondheidszorg en onderwijs zijn zeer gebrekkig. Terugkeerders zullen over het
algemeen in een slechtere sociaal-economische positie komen te verkeren dan de
lokale bevolking. Vrouwen en kinderen behoren in dit kader tot de meest
kwetsbare groepen. Tot slot brengt UNHCR onder de aandacht dat vrouwen,
kinderen en jongeren na langdurig verblijf in het buitenland, bij terugkeer in
Somalië in een kwetsbare positie kunnen komen te verkeren omdat hun gewoonten
en taalgebruik mogelijk veranderd zijn. Dit zou bij de lokale bevolking afwijzing
en mogelijk geweld op kunnen roepen. Om deze redenen dienen staten in ieder
individueel geval zorgvuldig te bekijken of asiel verleend dient te worden op
humanitaire gronden, aldus UNHCR.
Met betrekking tot gedwongen terugkeer van afgewezen Somalische asielzoekers
is UNHCR van mening dat terugkeer alleen dan kan plaatsvinden indien
betrokkenen uit Somaliland of Puntland afkomstig zijn en daar clan- en/of
familiebanden hebben.
Ook moet naar de mening van de UNHCR de onvrijwillige terugkeer van
Somalische afgewezen asielzoekers die besmet zijn met het HIV-virus worden
vermeden, aangezien zij in hun land gestigmatiseerd worden en worden verstoten
uit hun familie en de samenleving.
89
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
Bijlage I LANDKAART (ADMINISTRATIEF)
90
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
Bijlage II LANDKAART (CLANS)
CIA, Ethnic groups from Somalia, 2002
91
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
Bijlage III LITERATUUR
Boeken en rapporten
Alkmaars Steunpunt Vluchtelingen, Somaliland, land of no return, oktober 2004.
Ambroso, G., Somalis in the Horn of Africa, 2002
Amnesty International, International report 2007, juni 2007
Benett, O., Bexley, J., en Warnock, K., Vrouwen in Oorlog, 1995.
Casanelli, Lee, Victims and vulnerable groups in Southern Somalia, 1995.
Centre for Creative Solutions, Conflict Analysis Regional Support Somaliland,
september 2004.
CIA, World Factbook, 2004.
Danish Refugee Council, Report On Profiling Of Internally Displaced People
Mogadishu, 18 mei 2007
Danish refugee Council, Report On Profiling Of Internally Displaced People
Bossaso, 18 mei 2007
Economist Intelligence Unit, Country Profile Somalia, februari 2004.
Economist Intelligence Unit, Country Profile Somalia, februari 2005.
Economist Intelligence Unit, Country Profile Somalia, februari 2006.
Economist Intelligence Unit, Country Report Somalia, februari 2007.
Grimes, Barbara, Ethnologue, 2000.
Helander, B, The Somali Family, in: Conference Report I, Life and Peace Institute,
z.j., ca 1993.
Human Rights Council, Situation of Human Rights in Somalia, report of the
independent expert, 13 september 2006
Internal Displacement Monitoring Centre, Somalia: a profile of internal
displacement situation, januari 2006.
92
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
International Crisis Group (ICG), Somalia: Continuation of war by other means?,
december 2004.
International Crisis Group (ICG), Counter-terrorism in Somalia: losing hearts and
minds?, juli 2005.
International Crisis Group (ICG), Somalia's Islamists, december 2005.
International Crisis group (ICG), Can the Somalia crisis be contained?, augustus
2006.
International Lesbian and Gay Association, The Third Pink Book; A Global View
of Lesbian and Gay Oppression, 1993
International Republican Institute, Somaliland Parliamentary Election Assesment
Report, 2005.
Joint British, Danish and Dutch fact-finding mission to Nairobi, Kenya, Report on
minority groups in Somalia, september 2000.
Joint British, Danish, Finish and Norwegian fact-finding mission to Nairobi,
Kenya, Human rights and security in central and southern Somalia, maart 2004.
Lamberti, Marcello, Die Somal Dialekte, 1986.
Landmine Monitor Report 2004, Somalia, oktober 2004.
Lewis, I.M., Peoples in the Horn of Africa, 1994.
Medani, K., Report on Internal Migration and Remittance Inflows, 2000.
Médecins San Frontières (MSF), The situation in Galkayo, mei 2004.
Menkhaus, Kenneth, Somalia: situation and trend assesment, augustus 2003.
Menkhaus, K., Warlords and Landlords: non-state actors and humanitarian
norms in Somalia, november 2003.
Menkhaus, K., Somalia: state collapse and threat of terrorism, maart 2004.
Menkhaus, K., Somalia: situation and trend Analysis, september 2004.
Mohamed Diriye Abdullahi, Minorities of Somalia, Victims forgotten amid war
and chaos, 1998.
93
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
NOVIB, Knowlegde, attitudes, beliefs and practices of female genital mutilation
in Somaliland, oktober 2004.
NRC Global IDP, Internally Displaced Somalis face uncertain future after years
of state collapse, november 2004.
Oxford House, Field research project on minorities in Somalia, maart 2005.
Oxford House, Internally Displaced minorities in Somalia: caught between a rock
and a hard place, maart 2005.
Perouse de Montclos, M.A., Minorities and Discrimination, Exodus and
Reconstruction of Identities: the case of Somali refugees in Mombasa, 1997.
Puntland Development Research Center, Conflict Analysis Regional Report
Puntland, augustus 2004.
Reporters without borders, Worldwide Press Freedom Ranking, 2005.
Somalia Aid Coordination Body (SACB): Draft Human Status Report Somalia,
maart 2005.
UK Home Office, Somalia, oktober 2004.
UK Home Office, Somalia, oktober 2005.
UK Home Office, Operational Guidance Note Somalia, november 2005.
UK Home Office, Country of Origin Inormation Report Somalia, april 2007
UK Immigration and Nationality Directorate, Somalia, juni 2005.
UNCU/UN-OCHA, A study on minority groups in Somalia, 2002.
UN/ECOSOC, Situation on Human Rights in Somalia, Report of the Independent
Expert, Dr. Ghanim Alnajjar, maart 2005.
UNDP, Human Development Report Somalia, 2001.
UNDP, Rule of law and security programme: progress report, juni 2003.
UNHCR, Projected Global Resettlement Needs 2006, juni 2005.
94
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
UNHCR, Position on the return of rejected asylum-seekers to Somalia, augustus
2005.
UNHCR, Population Movement Tracking Update, 17 mei 2007
UNICEF Somalia, A study on child protection in Somalia, juli 2003.
UNICEF, From perception to reality: a study on child protection in Somalia,
december 2003.
UN OCHA, Update: affected populations in the Horn of Africa Region, september
2004.
UN OCHA, Update: affected populations in the Horn of Africa Region, augustus
2005.
UN OCHA, Somaliland Assistance Bulletin,september 2005
UN OCHA, Puntland Factsheet, november 2005.
UN OCHA, Somaliland Factsheet, november 2005
UN OCHA, Protection factsheet, 19 mei 2006
UN OCHA, Somalia situation report, 9 januari 2007
UN OCHA, Somalia situation report, 23 januari 2007
UN OCHA, Somalia situation report, 9 februari 2007
UN OCHA, Somalia situation report, 16 februari 2007
UN OCHA, Somalia situation report, 26 februari 2007
UN OCHA, Somalia situation report, 30 maart 2007
UN OCHA, South/Central Somali Factsheet, 3 mei 2007
UN OCHA, Somalia situation report, 4 mei 2007
UN OCHA, humanitarian update, 10 mei 2007
UN OCHA, Somalia Situation report, 25 mei 2007
UN OCHA, Somaliland Factsheet, Augustus 2006
95
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
UNSC, Report of the Secretary-General on the situation in Somalia, februari
2004.
UNSC, Report of the Secretary-General on the situation in Somalia, februari
2005.
UNSC, Report of the Secretary-General on the situation in Somalia, juni 2005.
UNSC, Report of the Secretary-General on the situation in Somalia, oktober 2005
UNSC, Report of the Secretary-General on the situation in Somalia, februari 2006
UNSC, Report of the Monitoring Group on Somalia, 4 mei 2006
UNSC, Report of the Secretary-General on the situation in Somalia, juni 2006
UNSG, Report on the situation in Somalia, 1 maart 2007
UNSG, Report on the situation in Somalia, 13 april 2007
UNSG, Report on the situation in Somalia, 25 juni 2007
UNSG, Report on children and armed conflict in Somalia, 7 mei 2007
US Department of State, Factsheet, 12 november 2002
US Department of State, Country Reports on Human Rights Practices: Somalia
2005, 8 maart 2006.
US Department of State, Country Reports on Human Rights Practices: Somalia
2006, 6 maart 2007
Worldbank, UNFPA, Female Genital Mutilation/Cutting in Somalia, november
2004.
Worldbank, Conflict in Somalia, drivers and dynamics, januari 2005.
Persberichten en krantenartikelen
Aftenposten
Amnesty International
Angola Press
ARADA (Algemeen Nederlands Persbureau, Reuters, Associated Press, Deutsche
Press Agentur, Agence France de Presse)
BBC Monitoring
96
Algemeen ambtsbericht Somalië | november 2007
CPJ News Alert
East African
Economist
Human Rights Watch
International Gay and Lesbian Human Rights Commission
IRIN (Integrated regional Information Network)
Médecins Sans Frontières
NRC Handelsblad
Reporters without Borders
Shabelle Media Network
UNHCR
Verenigde Naties
Volkskrant
Websites
www.cbs.nl
www.culturalorientation.net
www.ethnologue.com
www.somalilandgov.com
www.mask.org.za
www.afrol.com
97
Ministerie van Buitenlandse Zaken