---
Physicians for Human Rights
Physicians for Human Rights
Recht op gezondheidszorg
Medisch antropoloog Kleinman houdt Cleveringarede
De medische wetenschap en de medische zorg zijn uit elkaar gegroeid.
Arthur Kleinman, medisch antropoloog, psychiater en Global
Health-deskundige van de Universiteit van Harvard analyseert deze
ontwikkeling. Deze autoriteit op het gebied van aids en SARS houdt
maandag 26 november de Cleveringarede (16.00 uur).
Titel "Today's biomedicine and Caregiving: Are they Incompatible to
the Point of Divorce?"
Plaats: LUMC, gebouw 3 (onderwijsgebouw), Burumazaal
Arthur Kleinman is een van de bekendste medisch-antropologen en
transculturele psychiaters ter wereld. 25 jaar was hij praktiserend
psychiater, 40 jaar deed hij antropologisch onderzoek, eerst in Taiwan
en later in China. Hij schreef een indringend boek over de
slachtoffers van de Culturele Revolutie. Kleinman is daarnaast een
autoriteit op het gebied van infectieziekten als aids en SARS, de
mondiale plagen van deze tijd. Onderling verweven rode draden in zijn
werk zijn het belang van het perspectief van de patiënt, de
maatschappelijke achtergronden van ziekte, en de spanning tussen cure
en care. Deze spanning manifesteert zich bij uitstek op het terrein
van de psychiatrie en de ongeneeslijke chronische ziekten.
`Narratives of disease'
Kleinmans boek the Illness Narratives is verplichte kost op vele
artsenopleidingen in de Verenigde Staten en daarbuiten; het is ook in
het Chinees en Japans vertaald. In dit boek wees Kleinman er als een
van de eersten op hoe belangrijk het is onderscheid te maken tussen
tussen enerzijds de medische aandoening (disease), en anderzijds de
beleving van de ziekte door de patient zelf en zijn omgeving: de
illness experience. Ook wees hij op het belang voor artsen inzicht te
krijgen in dit perspectief van de patiënt, voor zowel diagnostiek als
behandeling. `Ik wilde dat studenten systematisch zouden worden
getraind om deze narratives of disease te interpreteren', zegt hij.
De dokter als etnograaf
Aandacht voor de culturele component - in Amerika is de term Cultural
Competency in zwang - is in onze tijd van globalisering niet meer weg
te denken uit het medische métier. Maar pas op, schrijft Kleinman in
een recent artikel, getiteld Anthropology in the Clinic, dat betekent
niet dat je een lijstje afloopt met kenmerken van `de islamitische
cultuur' of `de Mexicaanse cultuur', en vervolgens je patient aan de
hand daarvan beoordeelt. Cultuur betekent voor Kleinman cultuur in de
brede antropologische zin van het woord. Die is niet statisch, en niet
homogeen, en hij behelst het hele proces van beleving, verwerking en
verklaring van de alledaagse praktijk. Een arts moet van Kleinman niet
alleen medisch, maar ook etnografisch te werk gaan. Hij moet,
ouderwets antropologisch uitgedrukt, proberen de native's point of
view te achterhalen. Een vraag die een arts zou kunnen stellen is:
`Wat is uw etnische achtergrond en wat betekent die voor u?'. Die
informatie kan vervolgens nuttig zijn voor het uitstippelen en
bespreken van een behandeling.
Hype
Cultuur kan in deze optiek uiterst individueel zijn, maar evengoed
systeembreed. Ook de medische wereld zelf is een cultureel systeem,
benadrukt Kleinman. Dat mag vandaag, na een paar decennia
wetenschapsdeconstructie, bekend in de oren klinken, maar Kleinman was
ook een van de eersten die hierop wees, zo vertelt hij. `Gaandeweg ben
ik geinteresseerd geraakt in één specifiek aspect van globalisering,
en dat is medicalisering. Steeds meer problemen zijn gaan vallen onder
de 'jurisdictie' van de medische wetenschap. Dat komt voornamelijk
door de farmaceutische industrie en de marketingpraktijken van
ziekenhuizen. De biomedische wetenschap is enorm vooruitgegaan, maar
wordt ook gehypet. Terwijl we juist beangstigend weinig weten. Er zijn
zoveel chronische ziekten die we niet kunnen behandelen.'
Schilderij
Kleinman: `In de Harvard Medical School hangt een schilderij van een
ziek kind in een bed. Het heeft hoge koorts, maakt de vroeger beruchte
crisis door: redt hij het of redt hij het niet. Buiten zie je de zon
opkomen. Aan zijn bed staat een kinderarts die zijn hand vast houdt.
Dat is care. Genezen kon niet. We kunnen nog steeds heel veel niet
genezen, maar dit is niet meer het beeld van de arts van nu. Over die
ontwikkeling gaat mijn Cleveringalezing.'
Psychiatrie
Wat was er eerst? De antropologie of de geneeskunde? `Het is sowieso
natuurlijk anders in Amerika', zegt Kleinman. `In `college' was mijn
hoofdvak geschiedenis, en ik was al geaccepteerd voor Stanford Law
School en voor het graduate programme in geschiedenis. Maar ik koos
voor geneeskunde. Daarbinnen raakte ik geïnteresseerd in de rol van
cultuur, wat me op de antropologie bracht. In de jaren '70 was
psychiatrie het specialisme dat het meest ontvankelijk was voor
antropologische inzichten. De aanpak past bijvoorbeeld goed in de
psychotherapie - er bestaat een methode die etnografische
psychotherapie heet - en is nuttig bij de behandeling van patiënten
met een andere culturele achtergrond. Aan het eind van mijn loopbaan
had ik vooral Chinese patiënten; het was bekend dat ik de taal sprak
en onderzoek had gedaan in China.'
Infectieziekten
Kleinman: `Maar de laatste twintig jaar heeft de psychiatrie een
biologische revolutie doorgemaakt, waardoor een antropologische aanpak
minder voor de hand ging liggen. Voor het terrein van de
infectieziekten werd de meerwaarde ervan juist steeds duidelijker. We
realiseerden ons dat we, als we de infectieziekten echt willen
begrijpen, een bio-sociale benadering nodig hebben.'
Neurasthenie
Tijdens zijn veldwerk in China ontdekte Kleinman dat Chinezen die een
psychische aandoening krijgen, dit vooral uiten door fysieke klachten:
ze somatiseren. Kleinman: `Later zijn we erachter gekomen dat bijna
iedereen dat doet, maar de vorm waarin het gebeurt verschilt. In 1980
ging ik naar China om een ziekte te bestuderen die ze neurasthenie
noemden. De term neurasthenie is uitgevonden in de 19e eeuw in
Amerika, en de diagnose was aan het eind van die eeuw heel populair in
Amerika en Europa. Daarna is hij uit de mode geraakt. In China heb ik
ik twee belangrijke inzichten opgedaan. Ten eerste dat je deze
patiënten kon herdiagnostiseren als patiënten met een depressie. En
ten tweede dat sommige symptomen - hoofdpijn, duizeligheid, extreme
vermoeidheid - niet verbeterden zolang de sociale omstandigheden niet
verbeterden. Ik liet zien dat je deze symptomen niet alleen op
individueel, maar ook op collectief niveau kan begrijpen.'
Stigma
Maar Kleinman leerde ook hoe enorm het stigma van een psychische
aandoening in veel landen kan zijn: `Stigmatisering is een onderwerp
dat steeds meer mijn aandacht heeft. Als een Chinese vrouw zo bang is
voor het stigma van een medische depressie dat ze niet behandeld wil
worden, kan het bijvoorbeeld zinvol zijn toch de minder beladen term
neurasthenie te gebruiken.'
Cleveringa
Verdriet en ellende kunnen medische gevolgen hebben, maar niet alle
verdriet en ellende zijn daarom medisch, meent Kleinman. Zijn laatste
boek, vorig jaar uitgekomen, heet What really matters: Living a moral
fife amidst uncertainty and danger. Het gaat slechts zijdelings over
de medische wetenschap, die de opdracht krijgt bescheiden op de
achtergrond te blijven. Verdriet, ziekte en ellende horen bij het
leven, en moeten als zodanig onder ogen worden gezien zonder
onmiddellijk te worden gemedicaliseerd. Ellende kan wel nieuwe
inzichten opleveren, waaronder een herijking van ethische aspiraties,
zegt Kleinman. 'Het kan, zoals antropologen het noemen, een
'diagnostic event' zijn. Cleveringa vond de omstandigheden onder de
Nazi's ondraaglijk, en wilde daar iets aan doen. Maar ook een
chronische ziekte kan nieuwe vensters openen op de werkelijkheid, en
kan een aanleiding zijn de ethische bakens te verzetten. Misschien
minder heroïsch, maar daarom niet minder belangrijk.'
Geplaatst op: vrijdag 23 november 2007
johannes wier stichting
---
Johannes Wier Stichting