21-11-2007
'Van sjoelen naar skiën'
KNAW-president Frits van Oostrom hekelt hokjesgeest in onderwijsland
In zijn openingslezing bij het Nationaal Onderwijs Congres in
Eindhoven noemde Frits van Oostrom vanmorgen de hokjesgeest misschien
wel de voornaamste zwakte in de Nederlandse onderwijscultuur.
De verkokering begint al na de basisschool: met twaalf jaar gaat de
leerling 'de delta in', op het VWO moet hij/zij al na de derde kiezen
uit vier profielen, en wie daarna het hoger onderwijs in gaat, krijgt
keuze uit honderden bachelor- en masteropleidingen. En: eenmaal de
keuze gemaakt, zit men al te vast in de verkavelde polder. Op
bestuurlijk gebied is het niet anders: alle onderwijssectoren hebben
hun eigen platform, van waaruit ze ijveren voor deelbelangen,
impliciet elkaar beconcurrerend bij het ministerie. Maar, aldus Van
Oostrom, "het model van ieder voor zich en Ronald voor ons allen zal
niet voldoende werken."
Om zijn verlangen naar een andere cultuur in één beeld te vangen,
pleitte Van Oostrom voor een - on-Nederlandse - overgang 'van sjoelen
naar skiën'. Van star en smal en kortebaanswerk binnenshuis naar
soepel, breder en met aantrekkelijke overgangen op de piste tussen
verschillende niveaus. Plus: langere lijnen, mogelijkheden van
onderbreken en herinstappen, en in de frisse lucht. Met veel meer
aandacht voor brede vorming in veelzijdig burgerschap naast de
vakmatige scholing, geletterdheid voor bèta's, gecijferdheid voor
alfa's en besef van hoe de instituties in de samenleving werken bij
elke hoger opgeleide. En ook verwerkelijking van een dimensie waar
Nederland internationaal erkend zwak in is: het levenslang leren, "wat
geen straf is maar een toenemende behoefte bij samenleving en
individu. In Nederland is onderwijs te zeer het privilege van jonge
mensen."
Natuurlijk is skiën een duurdere sport dan sjoelen - maar hoe zwaar
weegt dat probleem? Frits van Oostrom haalde in zijn lezing scherp uit
naar de Nederlandse houding om onderwijs vooral als kostenpost te
zien, in plaats van als investering. Dat geldt op individueel niveau:
studenten durven niet (goudgerand) te lenen voor hun eigen opleiding,
maar vinden het wel normaal dat ze zich voor een huis diep in de
schulden steken. Eenzelfde houding beklemt soms het ministerie zelf.
Zo mocht de grootscheepse BaMa-operatie, waarbij de Nederlandse
universitaire structuur werd geschoeid op Angelsaksische leest, op
voorhand niets extra's kosten - waardoor de universitaire
bacheloropleidingen geen vier jaar mochten duren - wat de
Angelsaksische standaard is - maar slechts drie jaar. Van Oostrom:
"ter inhoudelijke rechtvaardiging betoogde de toenmalige minister van
Onderwijs dat het niveau van het Nederlandse VWO dusdanig is dat wij
daarna in drie jaar kunnen waar Amerika vier jaar voor nodig heeft&
Nog afgezien van de vraag of dit zo is, is het toch - en zeker van een
minister van Onderwijs - een jammerlijke redenering: hou die
kennisvoorsprong vast en bouw haar uit, zou ik zeggen, in plaats van
deze de zegen na te geven."
In tal van andere sectoren zijn in ons land intussen hogere kosten de
normaalste zaak van de wereld, en de aanvaarde prijs voor de
vooruitgang. Van Oostrom trok afsluitend de vergelijking met de HSL,
waar miljarden extra zijn gevoteerd voor een - alleszins discutabele -
doelbesteding. Maar bij de lerarensalarissen ("toch landelijk minstens
zo'n grote wens als per trein een kwartier eerder in Parijs") was de
reactie: heel belangrijk, ga maar snel geld zoeken op de
onderwijsbegroting. Frits van Oostrom sloot af met de constatering:
"Er is iets grondig mis met prioriteitsbeleving in dit land - en we
zijn er allemaal bij."
Noot voor de pers:
Voor nadere inlichtingen kunt u contact opnemen met de afdeling
Communicatie KNAW, tel. 020-5510733 of 06 1137 5909
KNAW, Het Trippenhuis, Kloveniersburgwal 29, Amsterdam.
Postbus 19121, 1000 GC Amsterdam.
Afdeling Voorlichting tel. 020-5510733, fax 020-6204941.
voorlichting@bureau.knaw.nl
Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen