Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap
LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 1 ···
LCOJ-Monitor
Reboundvoorzieningen
Voortgezet Onderwijs 2006
Onderzoeksbevindingen en analyse van programma's
··· 2 LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006
LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 3 ···
LCOJ-Monitor
Reboundvoorzieningen
Voortgezet Onderwijs 2006
Onderzoeksbevindingen en analyse van programma's
prof. drs. Dolf van Veen
drs. Paolo van der Steenhoven
drs. Tirza Kuijvenhoven
Utrecht, september 2007
··· 4 LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006
© 2007 Nederlands Jeugdinstituut / NJi en Garant Uitgevers n.v.
Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van
druk, fotokopie, microfilm of op enige andere wijze zonder voorafgaande schriftelijke toestem-
ming.
Auteur(s)
Dolf van Veen
Paolo van Steenhoven
Tirza Kuijvenhoven
Basisontwerp omslag
Qua Associates, Amsterdam
ISBN
Bestelwijze
Buro Extern b.v.
Telefoon (072) 567 00 00
Fax (072) 567 00 15
E-mail bestelling@extern.nl
Garant Uitgevers n.v.
Website www.maklu.be
LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 5 ···
Inhoud
Inleiding 7
Deel I 9
1 Monitor reboundvoorzieningen 2006: opzet van het monitoronderzoek 11
2 Samenwerking en fi nanciering 15
2.1 Samenwerking in regio 15
2.2 Financiering reboundvoorziening 17
3 Doelstelling van de reboundvoorziening 19
4 Doelgroepen en typering van de rebound 21
4.1 Typering reboundvoorziening 22
4.2 Algemene opvang in reboundvoorziening 22
4.3 Kortdurende observatie- en diagnostiekprogramma's 23
4.4 Programma's voor specifi eke doelgroepen 24
5 Werkwijze bij toeleiding en plaatsing 27
5.1 Formalisering procedures 27
5.2 Condities bij toelating 28
6 Uitvoering van het reboundprogramma 31
6.1 Uitvoering en organisatie 31
6.2 Onderwijsprogramma 32
6.3 Gedragsprogramma's en andersoortige programma's 34
7 Status reboundvoorzieningen 2005-2006 37
7.1
Stand van zaken in schooljaar 2005-2006 37
7.2 Capaciteit reboundvoorzieningen 38
7.3 Gebruik reboundvoorzieningen 38
7.4 Omvang en aard uitstroom 39
7.5 Overige kenmerken reboundpopulatie 42
··· 6 LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006
Deel II 45
8 Analyse van reboundplannen 2005-2006: methode van onderzoek
en materiaalverzameling 47
9 Algemene kenmerken van de plannen en voorzieningen 49
9.1 Aantal reboundplannen en betrokken samenwerkingsverbanden 49
9.2 Startdatum van de voorzieningen 52
9.3 Omvang c.q. capaciteit van de voorzieningen 53
9.4 Duur van de programma's 56
10 Doelgroep van reboundvoorzieningen 57
10.1 Beschrijving van de doelgroep volgens de regeling voor
reboundvoorzieningen 57
10.2 Doelgroepomschrijving in de reboundplannen 59
10.2.1 Algemene omschrijving en kenmerken van de doelgroep 59
10.2.2 Specificatie van de doelgroep
65
11 Doelstelling, veiligheidsaspecten en organisatorische context 79
11.1 Doelstelling 79
11.2 Veiligheidsaspecten 81
11.3 Organisatorische context 84
11.3.1 Aansluiting op interne leerlingenzorg en betrokkenheid
Zorg- en adviesteam 84
11.3.2 Samenwerkende partijen 85
12 Samenvatting en conclusies en aanbevelingen 91
12.1 Monitor reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 92
12.2 Analyse van reboundplannen schooljaar 2005-2006 101
13 Geraadpleegde literatuur 109
LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 7 ···
Inleiding
Deze publicatie doet verslag van het onderzoek dat het Landelijk Centrum On-
derwijs en Jeugdzorg (LCOJ) van het Nederlands Jeugdinstituut heeft verricht
naar de reboundvoorzieningen voor gedragsmoeilijke jongeren in het voortge-
zet onderwijs.
Het eerste deel van het rapport omvat de resultaten van het monitoronderzoek
naar de uitvoering van de reboundvoorzieningen in Nederland. Deze bevindin-
gen baseren zich op uitkomsten van de vragenlijst die door samenwerkings-
verbanden voortgezet onderwijs zijn ingevuld. De vragenlijst heeft onder meer
betrekking op de doelstelling en organisatie van de reboundvoorzieningen,
de doelgroepen en de aard van programma's, de werkwijzen bij toeleiding en
uitvoering van programma's en de status van de voorzieningen per eind 2006
naar capaciteit, gebruik en omvang en aard van de uitstroom. De responderen-
de samenwerkingsverbanden vormen een goede afspiegeling van alle samen-
werkingsverbanden in Nederland.
In het tweede deel van deze publicatie staat de analyse van de door de samen-
werkingsverbanden voortgezet onderwijs ingediende reboundplannen voor
het schooljaar 2005/2006 centraal. Allereerst wordt ingegaan op algemene
kenmerken van de reboundvoorzieningen (aantal voorzieningen, startdatum,
capaciteit en duur van het programma). Daarna wordt ingegaan op de doelgroe-
pen van reboundvoorzieningen en, vervolgens, op de doelstellingen, veiligheids-
aspecten en de organisatorische context.
Tot besluit van deze rapportage staan we stil bij de hoofdbevindingen van het
onderzoek.
··· 8 LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006
LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 9 ···
DEEL I
Monitor Reboundvoorzieningen 2006
··· 10 LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006
LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 11 ···
1 Monitor reboundvoorzieningen
2006: opzet van het
monitoronderzoek
Het onderzoek is in het najaar 2006 verricht onder samenwerkingsverbanden
voortgezet onderwijs. Alle 82 samenwerkingsverbanden hebben een schrifte-
lijke vragenlijst ontvangen met daarbij het verzoek de vragenlijst online in te
vullen. Daarvan hebben 69 samenwerkingsverbanden een online of schriftelijk
ingevulde en bruikbare vragenlijst teruggestuurd. De respons bedraagt 83%.
Van de responderende samenwerkingsverbanden heeft 58% de vragenlijst
online ingevuld.
Driekwart van de vragenlijsten (75%) is ingevuld door de coördinator van het
samenwerkingsverband. Zestien procent is beantwoord door een lid van de
directie en de resterende vragenlijsten door andere medewerkers.
Onder de samenwerkingsverbanden ressorteren drie tot 95 scholen voor voort-
gezet onderwijs. Het aantal leerlingen dat die scholen bezoekt varieert van 885
tot 26.000.
Tabel 1.1 Schoolsoorten in samenwerkingsverbanden (meer antwoorden mogelijk,
in procenten)
praktijkonderwijs 100
vmbo 100
havo 88
vwo 83
atheneum 75
gymnasium 67
internationale schakelklassen 49
De vragenlijst is ontwikkeld op basis van de door het ministerie van OCW
genoemde aandachtspunten voor het verplichte evaluatief jaarverslag over het
gebruik van de reboundvoorziening(en). Daarbij is gebruikgemaakt van de door
··· 12 LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006
ons ontwikkelde Handreiking reboundvoorzieningen in het voortgezet onder-
wijs (Van Veen & Wienke, 2005).
Voor het huidige onderzoek is rekening gehouden met de ontwikkelingsfase
waarin de voorzieningen zich bevinden. Een aantal voorzieningen bevindt zich
in het schooljaar 2005/2006 namelijk nog in de start- of voorbereidende fase.
Voorkomen moest worden de startende locaties in dit stadium te overvragen.
Toekomstige statusrapportages kunnen profiteren van de door het LCOJ ont-
wikkelde basisregistratiesysteem (Rebound Online) dat inmiddels op een groot
aantal locaties is ingevoerd.
Van de 82 samenwerkingsverbanden die zijn aangeschreven met een vragenlijst
hebben er als gezegd 69 gereageerd. Van deze 69 samenwerkingsverbanden
voortgezet onderwijs beschikken er 44 in het schooljaar 2005-2006 over een of
meer eigen of met andere samenwerkingsverbanden gedeelde reboundvoorzie-
ningen die ook in bedrijf waren. Daarvan zijn er 34 zelfstandige reboundvoor-
ziening, zes die gedeeld worden met een of meer samenwerkingsverbanden en
vier die als een schoolinterne reboundvoorziening zijn ingericht. Bij 25 samen-
werkingsverbanden was er dus geen reboundvoorziening actief in het schooljaar
2005-2006. In de volgende hoofdstukken wordt verslag gedaan van de onder-
zoeksbevindingen voor de groep van 69 responderende samenwerkingsverban-
den voortgezet onderwijs (voor een overzicht zie paragraaf 7.1).
De dertien samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs die niet gerespon-
deerd hebben, ook niet na een herhaald verzoek, zijn in een later stadium nog
apart (telefonisch en/of per e-mail) benaderd door de onderzoekers. Er is voor
gekozen de bevindingen van deze ronde niet op te nemen in de volgende hoofd-
stukken.
We besluiten deze paragraaf met de onderstaande tabel die een overzicht biedt
van samenwerkingsverbanden die in het schooljaar 2005-2006 al dan niet over
een reboundvoorziening beschikken. De bevindingen van de 13 samenwerkings-
verbanden voortgezet onderwijs die niet respondeerden zijn hierin verwerkt.
LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 13 ···
Tabel 1.2 Verantwoording beschikking over reboundvoorziening(en) in
schooljaar 2005-2006
reboundvoorziening actief in schooljaar 2005-2006, waarvan: 55
eigen reboundvoorziening 43
gedeelde reboundvoorziening 8
schoolinterne reboundvoorziening 4
geen rebound actief in 2005-2006, waarvan: 27
rebound niet actief in 2005-2006, geen motivatie 5
rebound in 2005-2006 in voorbereiding 9
rebound in 2005-2006 in voorbereiding, in 2006-2007 actief 13
totaal samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs 82
In hoofdstuk 2 t/m 8 rapporteren wij over de 69 responderende samenwer-
kingsverbanden voortgezet onderwijs waarvan er dus 44 een operationele
reboundvoorziening hebben in het schooljaar 2005-2006.
··· 14 LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006
LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 15 ···
2 Samenwerking en fi nanciering
Reboundvoorzieningen zijn organisatorisch en financieel verbonden aan de
samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs. In het onderzoek is nagegaan
of en zo ja met welke instellingen en partijen de samenwerkingsverbanden
voortgezet onderwijs samenwerken bij de uitvoering van hun reboundprogram-
ma's. Daarnaast is vastgesteld welke aanvullende fi nancieringsbronnen de
samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs hebben voor de exploitatie van
de reboundprogramma's.
2.1 Samenwerking in regio
Samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs werken bij de uitvoering van
de reboundprogramma's samen met verschillende partners. Met twee instel-
lingen wordt het meest samengewerkt: de Leerplicht en scholen voor speciaal
onderwijs uit cluster 4 van de REC's (respectievelijk 76% en 74%). De gemeente
is voor de helft van de samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs een
samenwerkingspartner. Andere instellingen volgen op afstand.
Tabel 2.1 Samenwerking samenwerkingsverband in het kader van
reboundvoorziening naar ketenpartners (in procenten, n=42)
Leerplicht 76
REC cluster 4 74
gemeente(n) 52
RMC 41
havo- en vwo-scholen die niet zijn aangesloten bij het samenwerkingsverband 33
ROC 29
provincie(s) of grootstedelijke (jeugdzorg)regio 24
WSNS-verbanden 12
bureau jeugdzorg 12
REC cluster 3 5
andere partners 12
··· 16 LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006
In het onderzoek is nagegaan of de samenwerkingsverbanden voortgezet on-
derwijs samenwerken met het REC-cluster 4 die de programma's Herstart en
Op de Rails verzorgt1. Tweederde van de samenwerkingsverbanden voortgezet
onderwijs (64%) heeft voor de reboundvoorziening en Op de Rails afspraken
over samenwerking gemaakt. Over de samenwerking met het Herstart-pro-
gramma zijn minder afspraken gemaakt (43%). Een derde van de samenwer-
kingsverbanden voortgezet onderwijs (33%) heeft voor deze programma's geen
afspraken gemaakt maar 12% bereidt afspraken wel voor.
Tabel 2.2 Afspraken samenwerkingsverband over samenwerking
reboundvoorziening met Herstart en Op de Rails (in procenten, meer
antwoorden mogelijk, n=42)
Herstart 43
Op de Rails 64
samenwerking in voorbereiding 12
geen samenwerking 21
De samenwerking tussen de samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs
en Op de Rails en Herstart bestaat vooral uit het toeleiden van leerlingen naar
de afzonderlijke programma's (64%) en het onderbrengen van de afzonderlijke
1 Op de Rails is bedoeld voor leerlingen uit het reguliere onderwijs met structurele gedrags-
problemen maar zonder een geclassificeerde stoornis, waardoor hij of zij meer zorg en
aandacht nodig heeft dan de huidige school kan bieden. Op de Rails biedt een onderwijs-
programma met begeleiding aan in een REC-cluster-4-school met het oogmerk de leerling
naar de school terug te laten keren. Deze leerlingen mogen aan het programma deelnemen
als ze minimaal 10 jaar zijn en er nog geen CvI-indicatie is voor speciaal onderwijs of als ze
nog niet in een CvI-indicatietraject zitten.
Herstart is een programma van het REC-cluster 4 om leerplichtige leerlingen die langdurig
thuis zitten (meer dan vier weken) en geen uitzicht hebben op plaatsing op een school, weer
naar school te begeleiden. Ook voor deze kinderen geldt dat er nog geen CvI-indicatie is
voor speciaal onderwijs of dat ze niet deelnemen aan een CvI-indicatietraject.
Deze leerlingen doorlopen een onderwijsprogramma van 13 weken dat helemaal is
toegespitst op hun eigen situatie. Ze worden gescreend, volgen een onderwijsprogramma
en worden via een CvI geïndiceerd. Uiteindelijk worden deze leerlingen geplaatst in het
regulier of speciaal onderwijs (bron: wec-raad.nl).
LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 17 ···
programma's op één locatie (55%). Andere motieven om samen te werken wor-
den minder vaak genoemd.
Tabel 2.3 Afspraken samenwerkingsverband over samenwerking reboundvoorziening
met Herstart en Op de Rails (in procenten, meer antwoorden mogelijk,
n=33)
toeleiding van leerlingen naar de afzonderlijke programma's 64
onderbrengen van de afzonderlijke programma's op één locatiem 55
realiseren van programma's die voor meer doelgroepen tegelijk toegankelijk zijn 36
anders 9
Het aantal beschikbare plaatsen voor Op de Rails en Herstart waarover af-
spraken zijn gemaakt varieert sterk. Voor Op de Rails loopt het aantal plaatsen
uiteen van 7 tot 126, bij Herstart van 5 tot 20 (gemiddeld 11).
2.2 Financiering reboundvoorziening
De samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs hebben in 2005 van het mi-
nisterie van OCW financiering ontvangen voor het inrichten van hun rebound-
voorziening. Daarnaast heeft meer dan de helft van de samenwerkingsverban-
den voortgezet onderwijs (60%) voor de reboundvoorziening de beschikking
over aanvullende financieringsbronnen. Vier van iedere tien samenwerkings-
verbanden (40%) kunnen daarover niet beschikken.
De belangrijkste bron voor aanvullende financiering betreft de gemeenten(n)
(38%) waarin het samenwerkingsverband voortgezet onderwijs actief is. Daar-
naast betalen de deelnemende scholen mee (29%) en/of besteedt het samen-
werkingsverband voortgezet onderwijs middelen uit de eigen begroting (21%).
Van de samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs die aanvullende fi nan-
ciering hebben, weet 56% twee of meer bronnen aan te boren.
··· 18 LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006
Tabel 2.4 Aanvullende financiering reboundvoorziening naar fi nancieringsbron (in
procenten, meer antwoorden mogelijk, n=43)
aanvullende fi nanciering, waarvan: 60
gemeente(n) 38
verwijzende scholen binnen het samenwerkingsverband 29
extra middelen vanuit het samenwerkingsverband 21
provincie(s) of grootstedelijke (jeugdzorg)regio 14
verwijzende scholen havo/vwo buiten het samenwerkingsverband 7
andere partijen 7
geen fi nanciering 40
LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 19 ···
3 Doelstelling van de
reboundvoorziening
In het onderzoek is nagegaan welke doelstellingen de reboundvoorzieningen
nastreven en vooral of de samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs de
door de overheid geformuleerde doelstellingen en geassocieerde bepalingen
aanhouden.
De hoofddoelstelling van de reboundvoorziening zoals deze door het ministerie
van OCW is vastgelegd, luidt als volgt:
"De reboundvoorziening biedt tijdelijke opvang aan gedragsmoeilijke
leerlingen van scholen voor voortgezet onderwijs met het oog op
terugkeer naar de eigen school. De leerling wordt een nieuwe maar
niet vrijblijvende kans geboden om de schoolloopbaan op de eigen
school te kunnen voortzetten, dan wel op een andere school binnen
het samenwerkingsverband."
Voor 83% van de samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs is naar hun
eigen oordeel de bovenstaande omschrijving van toepassing op de rebound-
voorziening. Voor 14% gaat dat maar gedeeltelijk op en voor 2% helemaal niet.
Bij de samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs die de doelstelling ge-
deeltelijk onderschrijven melden de meeste respondenten dat de reboundvoor-
ziening dikwijls als voorportaal voor het REC cluster 4 of Op de Rails fungeert,
omdat de problematiek zo ernstig is dat een leerling niet meer naar de eigen
school of een andere school in het samenwerkingsverband kan terugkeren.
Het samenwerkingsverband voortgezet onderwijs dat de doelstelling niet on-
derschrijft, rapporteert dat zij over een voorziening beschikken voor leerlingen
die zeer waarschijnlijk terugkeren op school via een schoolgebonden Time-
outprogramma, en een voorziening voor leerlingen die nagenoeg zeker niet
terugkeren naar de eigen school.
··· 20 LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006
Een tweede doelstelling van het ministerie betreft het ontlasten van scholen op
het moment dat scholen zelf geen zorg (meer) kunnen bieden en de veiligheid
in het geding is, in de vragenlijst geformuleerd als:
"Scholen worden ontlast van gedragsmoeilijke leerlingen, waar het
veilig schoolklimaat in het geding is en het arsenaal aan leerlingen-
zorg is uitgeput."
Deze doelstelling wordt door 93% van de samenwerkingsverbanden voortgezet
onderwijs onderschreven. Zeven procent doet dat gedeeltelijk.
Eén van de bepalingen voor de reboundvoorziening is dat de leerling gedurende
de plaatsing op de eigen school blijft ingeschreven. Dit gaat nagenoeg voor alle
reboundvoorzieningen (98%) op. Slechts een samenwerkingsverband voortge-
zet onderwijs vermeldt dat dit niet het geval is.
Iets meer dan de helft van de samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs
met een reboundvoorziening (52%) heeft ook andere doelstellingen voor hun
reboundvoorziening geformuleerd.
Analyse van deze vraag laat zien dat de plaatsing in de rebound bij uitstek wordt
gebruikt voor het verrichten van aanvullende diagnostiek en nader onderzoek.
Dat is een doelstelling die door vele samenwerkingsverbanden wordt onder-
schreven. Ook zien samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs de rebound-
voorziening als een plaats waar de leerling tot rust kan komen om vervolgens te
werken aan een vervolgtraject op een (andere) school, al dan niet gecombineerd
met hulpverlening.
Daarnaast zien enkele samenwerkingsverbanden in de reboundprogramma's
een mogelijkheid jongeren (weer) bij het onderwijs te betrekken, bijvoorbeeld
in het geval van thuiszitters en leerlingen die nauwelijks nog motivatie hebben
om naar school te gaan.
In een reboundvoorziening kan volgens een samenwerkingsverband ook kennis
worden gegenereerd waarmee zorgcoördinatoren en interne leerlingbegeleiders
van de toeleverende scholen kunnen worden geschoold en gecoacht om ge-
dragsmoeilijke leerlingen beter te ondersteunen in het regulier onderwijs.
LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 21 ···
4 Doelgroepen en typering van
de rebound
De belangrijkste doelgroep van de reboundvoorziening bestaat uit leerlingen
van vmbo-scholen en -afdelingen die deel uitmaken van het samenwerkingsver-
band voortgezet onderwijs (100% score). Maar ook leerlingen uit het havo/vwo
en vooral het praktijkonderwijs komen naar de mening van respondenten (in
beginsel) in aanmerking voor plaatsing in een rebound voorziening.
Tabel 4.1 Doelgroepen reboundvoorziening naar schooltypen (in procenten, meer
antwoorden mogelijk, n=42)
vmbo 100
havo/vwo 95
praktijkonderwijs 83
ander schooltype incl. havo/vwo-scholen van buiten het Swv-VO 21
Naast de mogelijkheid leerlingen uit het regulier voortgezet onderwijs te
plaatsen, zijn er naar het oordeel van de samenwerkingsverbanden voortgezet
onderwijs ook leerlingen met een andere achtergrond die in aanmerking voor
plaatsing komen.
Bij de helft van de reboundvoorzieningen (52%) kunnen jongeren die een jus-
titiële jeugdinrichting hebben verlaten en weer een opleiding in het voortgezet
onderwijs willen oppakken ook instromen. Bij 29% kan dat niet en 19% van de
respondenten weet dat niet.
Bij nog eens de helft van de reboundvoorzieningen (48%) is het mogelijk dat
jongeren afkomstig uit programma's als Herstart (29%) en Op de Rails (33%)
instromen. Twaalf procent van de reboundvoorzieningen staat open voor
andere leerlingen, zoals uit het mbo en leerlingen die door andere scholen zijn
geweigerd, of onderzoekt deze mogelijkheid.
··· 22 LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006
4.1 Typering reboundvoorziening
De meeste samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs hebben een algeme-
ne, bovenschoolse opvangvoorziening waar aangemelde leerlingen gezamenlijk
worden opgevangen, al dan niet gecombineerd met rebound programma's die
plaatsvinden op een of meer scholen van het samenwerkingsverband voortgezet
onderwijs.
In sommige samenwerkingsverbanden zijn daarnaast opvangprogramma's voor
specifieke doelgroepen zoals tienermoeders, leerlingen uit het praktijkonder-
wijs en jongeren die terugkeren uit justitiële jeugdinrichtingen.
Ook komen kortdurende observatie- en diagnoseprogramma's voor (korter dan
een maand), in de centrale reboundvoorziening of op locatie van de aangesloten
scholen.
Uit de antwoorden van de samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs komt
naar voren dat nagenoeg alle samenwerkingsverbanden met een reboundvoor-
ziening (98%) een algemene opvang aanbieden, al dan niet aangevuld met pro-
gramma's op een of meer scholen van het samenwerkingsverband. Daarnaast
biedt 41% van de samenwerkingsverbanden de mogelijkheid van kortdurende
observatie of een diagnostiekprogramma. Ruim een derde van de samenwer-
kingsverbanden (36%) biedt ook opvang voor specifi eke doelgroepen.
Voor elk van de bovengenoemde programma's wordt hieronder beschreven
hoeveel voorzieningen er zijn, waar het programma wordt uitgevoerd, welke
capaciteit de programma's of voorzieningen hebben en wat de beoogde ver-
blijfsduur is.
4.2 Algemene opvang in reboundvoorziening
Alle 42 samenwerkingsverbanden op één na verzorgden in het schooljaar 2005-
2006 een algemene opvang in de reboundvoorziening. Het samenwerkingsver-
band dat hiervan afwijkt, rapporteert dat er een programma voor een specifi eke
doelgroep wordt aangeboden.
Het aantal voorzieningen waarover samenwerkingsverbanden beschikken
varieert tussen een en vijf. De meeste samenwerkingsverbanden (73%) hebben
één voorziening. Het maximale aantal plaatsen, dat is het aantal jongeren dat
jaarlijks kan worden geplaatst, kent een grote variatie, van vijf tot 250. De helft
LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 23 ···
van deze reboundvoorziening biedt aan 40 jongeren plaats.
Ook de beoogde verblijfsduur kent een sterke variatie. Jongeren verblijven er
twee tot maximaal dertien maanden maar in 65% van de reboundvoorzieningen
is het verblijf drie maanden.
Tabel 4.2 Kwantitatieve kenmerken algemene opvang reboundvoorziening
2005-2006
range modus gemiddeld mediaan n
aantal voorzieningen 1-5 1 1,5 1 41
maximaal aantal plaatsen 5-250 50 49,3 40 39
beoogde max. verblijfsduur (in maanden) 2-13 3 3,8 3 40
De helft van de algemene opvang in de reboundvoorziening (46%) vindt buiten
de eigen school plaats in een aparte locatie van het samenwerkingsverband.
Opvang in een andere school voor voortgezet onderwijs, in een REC-school of
OPDC/nevenvestiging zorg vindt minder vaak plaats (elk in circa een vijfde van
de samenwerkingsverbanden). In een enkel geval is een reboundvoorziening in
een ROC of een onderwijszorgcentrum gevestigd.
Tabel 4.3 Locatie van algemene opvang reboundvoorziening (in procenten, meer
antwoorden mogelijk, n=41)
aparte locatie van het samenwerkingsverband 46
een of meer scholen van het samenwerkingsverband 22
REC-school 20
OPDC of nevenvestiging zorg 15
jeugdhulpverleningsinstelling 0
elders 7
4.3 Kortdurende observatie- en diagnostiekprogramma's
Van de 41 samenwerkingsverbanden met een reboundvoorziening zijn er
zeventien (41%) die een kortdurend programma aanbieden waarin de leerling
geobserveerd en gediagnosticeerd kan worden.
In de meeste van deze voorzieningen verblijven leerlingen maximaal een maand
maar er zijn ook voorzieningen waar dat wat langer is.
Doorgaans is er per samenwerkingsverband één voorziening voor kortdurende
··· 24 LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006
observatie en diagnostiek en gemiddeld kunnen 28,8 leerlingen op jaarbasis
hieraan deelnemen.
Tabel 4.4 Kwantitatieve kenmerken kortdurende observatie/diagnostiekprogramma
reboundvoorziening 2005-2006
range modus gemiddeld mediaan n
aantal voorzieningen 1-3 1 1,3 1 17
maximaal aantal plaatsen 1-120 5, 10 28,8 10 15
beoogde max. verblijfsduur (in maanden) 1-3 1 1,7 1 13
De uitvoering van dit programma vindt in de helft van de samenwerkingsver-
banden voortgezet onderwijs plaats in een eigen voorziening van het samen-
werkingsverband op een aparte locatie. Andere instellingen of locaties worden
minder vaak genoemd.
Tabel 4.5 Locatie van kortdurende observatie/diagnostiekprogramma
reboundvoorziening (in procenten, meer antwoorden mogelijk, n=17)
aparte locatie van het samenwerkingsverband 53
REC-school 24
OPDC of nevenvestiging zorg 18
een of meer scholen van het samenwerkingsverband 12
jeugdhulpverleningsinstelling 0
elders 0
4.4 Programma's voor specifieke doelgroepen
Veertien samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs (34%) hebben een of
meer reboundprogramma's voor specifieke doelgroepen. De doelgroepen zijn
zeer divers.
Het gaat onder meer om:
· leerlingen uit het vmbo zonder terugkeerperspectief;
· jongeren ontslagen uit een justitiële inrichting;
· leerlingen die wachten op een indicatie voor een REC-4-school;
· tienermoeders;
· schoolverlaters uit het primair onderwijs (Op de Rails);
· schoolverlaters van 15 jaar of ouder die via het ROC naar werk worden
geleid;
LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 25 ···
· leerlingen met agressieproblematiek;
· specifieke hulp voor havo/vwo-leerlingen;
· zwaar gedragsmoeilijke leerlingen;
· leerlingen met internaliserende problematiek.
Tweederde van de samenwerkingsverbanden die programma's aanbieden voor
specifieke doelgroepen (65%) doen dat in één voorziening of op één locatie. Het
aantal voorzieningen voor specifieke doelgroepen varieert over de samenwer-
kingsverbanden van een tot zes.
Het aantal jongeren dat jaarlijks kan worden opgevangen loopt op tot honderd
leerlingen maar gemiddeld betreffen het er ongeveer veertig.
De beoogde maximale verblijfsduur varieert van een maand tot twee jaar en
bedraagt gemiddeld 9,6 maanden.
Tabel 4.6 Kwantitatieve kenmerken specifi eke-doelgroepprogramma's
reboundvoorziening 2005-2006
range modus gemiddeld mediaan n
aantal voorzieningen 1-6 1 1,8 1 15
maximaal aantal plaatsen 7-100 30, 40 40,4 40 13
beoogde max. verblijfsduur (in maanden) 1-24 12 9,6 10,5 13
De speciale programma's worden veelal op een of meer scholen van het samen-
werkingsverband voortgezet onderwijs en in een aparte locatie van het samen-
werkingsverband aangeboden.
Tabel 4.7 Locatie van specifieke-doelgroepprogramma's reboundvoorziening (in
procenten, meer antwoorden mogelijk, n=15)
een of meer scholen van het samenwerkingsverband 27
aparte locatie van het samenwerkingsverband 27
REC-school 13
OPDC of nevenvestiging zorg 7
jeugdhulpverleningsinstelling 7
elders 20
Gewenste uitbreiding
Vier van iedere tien samenwerkingsverbanden (45%) zien het als gewenst
dat zij ook andere groepen leerlingen kunnen opvangen. Dat zijn niet alleen
··· 26 LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006
leerlingen uit het praktijkonderwijs, havo en vwo maar ook leerlingen met een
speciale problematiek ongeacht hun schooltype. Een greep uit de gewenste
nieuwe doelgroepen:
· leerlingen met meervoudige en complexe problematiek met behoefte aan
begeleiding in de thuissituatie;
· REC-cluster-4-geïndiceerde leerlingen;
· leerlingen die juist (net) niet voor REC cluster 4 zijn geïndiceerd met
ernstige gedragsproblemen en psychiatrische problemen;
· leerlingen in havo/vwo vanaf leerjaar 3;
· hoogbegaafden;
· leerlingen uit het beroepsonderwijs die in huidige reboundvoorziening geen
praktijkvakken kunnen volgen.
Tabel 4.8 Gewenste uitbreiding doelgroepen reboundvoorziening die (nog) niet is
gerealiseerd (in procenten, meer antwoorden mogelijk, n=42)
andere groepen leerlingen geschikt, van wie: 45
havo-leerlingen 5
vwo-leerlingen 12
leerlingen in het praktijkonderwijs 12
andere groepen leerlingen met specifieke kenmerken
---
weet niet 5
geen andere groepen geschikt 50
LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 27 ···
5 erkwijze bij toeleiding en
W
plaatsing
In het onderzoek is ook gevraagd naar de werkwijze bij toeleiding en plaatsing.
Hieronder wordt onder meer ingegaan op de bestaande procedures en de vast-
legging ervan en op de condities bij toelating tot een reboundvoorziening.
5.1 Formalisering procedures
Negen van iedere tien samenwerkingsverbanden (91%) hebben de procedure
van de toeleiding naar hun reboundvoorziening in een document vastgelegd. Bij
9% is dat niet geval maar 7% heeft dit wel in voorbereiding.
Exact dezelfde verhoudingsgetallen gelden voor de mate waarin er schriftelijke
afspraken zijn gemaakt over de toeleiding. Dit betekent dat 91% van de
samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs dezelfde die ook de proce-
dure schriftelijk hebben vastgelegd de afspraken over de toeleiding schrifte-
lijk heeft vastgelegd. Negen procent heeft dat (nog) niet gedaan.
In 93% van de samenwerkingsverbanden verloopt de toeleiding naar de re-
boundvoorziening via het Zorg- en adviesteam van de aangesloten scholen. Bij
de resterende samenwerkingsverbanden is dat niet het geval.
Ruim de helft van de samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs (55%)
heeft een aparte procedure in het geval van crisisplaatsing. De andere samen-
werkingsverbanden hebben dat niet maar 7% rapporteert een dergelijke proce-
dure voor te bereiden.
Een kwart van de samenwerkingsverbanden (24%) laat een leerling tot de
rebound toe onder de voorwaarde dat de leerling weer naar de eigen school kan
terugkeren. Tweederde van de samenwerkingsverbanden (64%) vat de terug-
keer naar het onderwijs ruimer op en rapporteert dat leerlingen naast de eigen
school ook op een andere school in het samenwerkingsverband kan worden
(terug)geplaatst.
··· 28 LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006
Twaalf procent plaatst (ook) onder andere condities zoals uitplaatsing naar
scholen buiten het samenwerkingsverband of plaatsing met een indicatiebesluit
van bureau jeugdzorg voor een alternatief zorgtraject.
5.2 Condities bij toelating
De beslissing over de toelating van een leerling tot de reboundvoorziening ligt
vooral bij het samenwerkingsverband voortgezet onderwijs (79%). Dit gebeurt
meestal door het bovenschoolse Zorg- en adviesteam of PCL van het samenwer-
kingsverband (55%) of een reboundcommissie van het samenwerkingsverband
(26%). Bij 29% van de samenwerkingsverbanden beslist de reboundvoorziening
zelf over de toelating. Het ZAT van de scholen voor voortgezet onderwijs, die
in 93% van de gevallen de jongeren aanmelden, hebben in het algemeen een
beperkte beslissingsbevoegdheid.
Tabel 5.1 Beslissers van toelating tot reboundvoorziening (in procenten, meer
antwoorden mogelijk, n=42)
Zorg- en adviesteam (ZAT) van de school 10
bovenschoolse ZAT van het samenwerkingsverband voortgezet onderwijs 55
centrale intakecommissie voor de rebound van het samenwerkingsverband 26
reboundvoorziening zelf 29
leerplichtambtenaar 5
het management van de school 0
andere instelling 2
Als er behoefte bestaat aan (aanvullende) diagnostiek bij de toelating tot de
reboundvoorziening wordt in driekwart (74%) van de samenwerkingsver-
banden het ZAT van de betrokken school ingeschakeld. Ruim de helft van de
samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs laat (ook) het bovenschoolse
ZAT (aanvullend) onderzoek doen; 41% van de reboundvoorzieningen doet zelf
aanvullend onderzoek.
In de helft van de samenwerkingsverbanden (45%) werken het schoolgebonden
ZAT én het bovenschoolse ZAT samen bij de aanvullende diagnostiek, afwis-
selend bijgestaan door de reboundvoorziening zelf, REC cluster 4 of bureau
jeugdzorg.
LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 29 ···
Tabel 5.2 Instellingen die bij toelating (aanvullende) diagnostiek verzorgen (in
procenten, meer antwoorden mogelijk, n=42)
Zorg- en adviesteam (ZAT) van de school 74
bovenschoolse ZAT van het samenwerkingsverband 55
centrale intakecommissie voor de rebound van het samenwerkingsverband 26
reboundvoorziening zelf 41
REC-3 0
REC-4 26
bureau jeugdzorg 38
andere instelling 12
In het geval dat bureau jeugdzorg een rol bij de diagnostiek speelt, wordt in de
helft de gevallen (50%) een indicatie voor jeugdzorg afgegeven, hetzij voor alle
jeugdigen (44%), hetzij in voorkomende gevallen (6%). Bij 25% van de samen-
werkingsverbanden is dit niet het geval en nog eens een kwart van de samen-
werkingsverbanden weet het niet.
Leerlingen die in een reboundvoorziening zijn geplaatst hebben in 74% van de
samenwerkingsverbanden een vaste contactpersoon bij hun school. Dit is in
57% van de gevallen de coördinator van het ZAT van de betrokken school, bij
24% de mentor en bij 14% een andere medewerker van de school.
In een kwart van de samenwerkingsverbanden (26%) is geen sprake van een
vaste contactpersoon bij de school.
Bij de toelating legt de reboundvoorziening de afspraken over de doelen van
het werkplan van de jongere vast. Dit gebeurt in 98% van de samenwerkings-
verbanden.
De afspraken worden in 95% van de samenwerkingsverbanden met zowel de
leerling als de ouders gemaakt. Bij 88% worden de afspraken ook met de school
gemaakt.
··· 30 LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006
LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 31 ···
6 Uitvoering van
het reboundprogramma
In dit hoofdstuk over de reboundvoorzieningen in het voortgezet onderwijs
staan de uitvoering en organisatie van de reboundprogramma's centraal. Daar-
naast komen aspecten van het onderwijsprogramma, de gedragsprogramma's
en andersoortige programma's aan de orde.
6.1 Uitvoering en organisatie
Een minderheid van de samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs (38%)
die in 2005-2006 een operationele reboundvoorziening hadden, heeft de pro-
gramma-onderdelen van de voorziening inhoudelijk beschreven. Vier van de
tien samenwerkingsverbanden (41%) zijn nog bezig met het (verder) uitwerken
van de beschrijving. Een vijfde (19%) heeft het programma niet uitgeschreven.
De reboundprogramma's in het voortgezet onderwijs worden door verschil-
lende instellingen en in uiteenlopende samenstellingen uitgevoerd. Bij 74%
van de samenwerkingsverbanden met een operationele reboundvoorziening
zijn medewerkers van het samenwerkingsverband of de aangesloten scholen
betrokken. Het gaat daarbij om betrokkenheid van één of meer van de volgende
instellingen/partijen: centrale dienst van het samenwerkingsverband, eigen
reboundpersoneel van het samenwerkingsverband, aangesloten scholen en het
OPDC.
In 57% van de samenwerkingsverbanden is er één instelling die de feitelijke
uitvoering verzorgt, in de resterende samenwerkingsverbanden zijn dat er twee
(29%) of minimaal drie (14%).
De aangesloten scholen en het REC zijn de meestgenoemde instellingen die
reboundprogramma's uitvoeren. In 14% van de samenwerkingsverbanden doen
zij dat gezamenlijk daarmee is dit ook de meest voorkomende combinatie. In
43% van de samenwerkingsverbanden is één van beide actief, al dan niet met
een andere instelling. In 26% van de reboundprogramma's is de geïndiceerde
jeugdzorg op uitvoeringsniveau betrokken.
··· 32 LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006
Tabel 6.1 Instellingen verantwoordelijk voor feitelijke uitvoering reboundprogramma
(in procenten, meer antwoorden mogelijk, n=42)
scholen 36
REC / speciaal onderwijs 36
instelling voor geïndiceerde jeugdzorg 26
centrale dienst samenwerkingsverband voortgezet onderwijs 19
OPDC 16
reboundpersoneel (van het samenwerkingsverband) 12
maatschappelijk werk 7
andere organisatie 12
6.2 Onderwijsprogramma
Het aantal klokuren dat een leerling in de reboundvoorziening aanwezig is
varieert van 20 tot 40 uur per week. Gemiddeld is dat 28 uur. Bij de helft van de
reboundvoorzieningen is dat 20 tot 27 uur.
Het onderwijsprogramma voor alle reboundvoorzieningen voorziet in 12 tot 40
uur les. Dat is een brede `range'. Gemiddeld is dat 23 uur. De helft heeft 12 tot
23 uur les per week.
Drukken we de onderwijstijd uit als percentage van het aantal klokuren dat
leerlingen in de reboundvoorziening verblijven dan varieert het aandeel van
49% tot 100%. Gemiddeld wordt er 80% van de verblijfstijd besteed aan onder-
wijs. De helft van de reboundvoorzieningen besteedt 80% tot 100% van de tijd
aan onderwijs, de resterende helft van de reboundvoorzieningen 49% tot 78%.
Nagenoeg alle reboundvoorzieningen (98%) houden een verzuimadministratie
bij. Veertien procent doet dat overigens samen met de school van de leerling.
In 79% van de samenwerkingsverbanden wordt het onderwijsprogramma in de
reboundvoorziening verzorgd door één organisatie, bij de rest door twee instel-
lingen. Het zijn de scholen in het samenwerkingsverband voortgezet onderwijs
en het REC cluster 4 die het vaakst worden genoemd. Daarnaast wordt ook
lesgegeven door medewerkers die vanuit het samenwerkingsverband zijn aan-
gesteld bij de reboundvoorziening.
LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 33 ···
Tabel 6.2 Instellingen die onderwijsprogramma in reboundvoorziening verzorgen (in
procenten, meer antwoorden mogelijk, n=42)
scholen 38
REC-4 31
reboundpersoneel (van het samenwerkingsverband) 21
OPDC 17
nevenvestiging zorg 4
instelling voor geïndiceerde jeugdzorg 2
REC-3 0
andere organisatie 9
Het onderwijs wordt voornamelijk door tweedegraadsdocenten gegeven (81%).
Daarnaast zijn er ook leerkrachten met een eerstegraadsbevoegdheid (12%) en
met een bevoegdheid voor het basisonderwijs (38%). Vijf procent van de leer-
krachten heeft geen lesbevoegdheid. Tien procent van de respondenten weet
het niet.
Volgens 93% van de samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs blijft de
school van de leerling verantwoordelijk voor het onderwijs gedurende het ver-
blijf in de rebound. In 5% van de samenwerkingsverbanden is dat niet het geval
en 2% weet het niet.
De helft van de reboundvoorzieningen (52%) neemt het lesprogramma van de
toeleverende school in zijn geheel over; 45% doet dat gedeeltelijk en 2% in zijn
geheel niet.
Een ruime meerderheid heeft met alle of de meeste (90%) scholen schriftelijke
afspraken gemaakt over de continuering van de lesstof. Over de toetsing wor-
den er iets minder afspraken gemaakt (80% met alle of meeste scholen).
Respectievelijk 7% en 14% van de samenwerkingsverbanden heeft met scholen
geen afspraken gemaakt over continuering en toetsing van de lesstof.
··· 34 LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006
Tabel 6.3 Schri elijke afspraken over continuering en toetsing van lesstof (in
procenten, n=42)
continuering toetsing
met alle scholen 81 71
met meeste scholen 9 9
met enkele scholen 2 2
geen afspraken 7 14
weet niet 0 2
Voor alle leerlingen die in een reboundvoorziening zijn geplaatst wordt in 83%
van de samenwerkingsverbanden een individueel handelingsplan voor het
onderwijsprogramma opgesteld. Bij respectievelijk 9% en 2% geldt dat voor de
meeste en een minderheid van de leerlingen. Vijf procent zegt geen handelings-
plan te maken.
6.3 Gedragsprogramma's en andersoortige programma's
Naast een onderwijsprogramma bieden de meeste reboundvoorzieningen
(91%), al dan niet afhankelijk van de vraag, ook een gedragsprogramma of an-
dersoortig programma aan. Negen procent werkt hier nog aan.
Negen van iedere tien reboundvoorzieningen (91%) hebben een gedragspro-
gramma. Deze gedragsprogramma's worden voornamelijk door de onderwijs-
medewerker van de reboundvoorziening zelf verzorgd (77%). In 62% van de
reboundvoorzieningen gebeurt dat in samenwerking met een andere instelling
en in 15% van de reboundvoorzieningen juist zonder de hulp van externen.
Ruim een derde van de reboundvoorziening werkt samen met een instelling
voor geïndiceerde jeugdzorg en 23% met REC cluster 4. Bij de `andere organi-
satie of functionaris' worden vooral orthopedagogen, psychologen en andere
gedragsdeskundigen van niet nader gespecificeerde instellingen genoemd.
LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 35 ···
Tabel 6.4 Instellingen of functionarissen die gedragsprogramma in
reboundvoorziening verzorgen (in procenten, meer antwoorden
mogelijk, n=39)
onderwijsmedewerker van reboundvoorziening zelf 77
instelling voor geïndiceerde jeugdzorg 38
onderwijsmedewerker REC cluster 4 23
maatschappelijk werk 18
andere organisatie of functionaris 35
weet niet 3
Veel reboundprogramma's omvatten ook een gezinsgerichte component (87%).
Bij 11% van de reboundvoorzieningen is een dergelijk programma niet ontwik-
keld, 8% van de samenwerkingsverbanden werkt daar aan.
Het gezinsgerichte element bestaat voornamelijk uit voortgangsgesprekken
over de leerling met de ouders (64%) en een vast contact met een maatschap-
pelijk werker of jeugdhulpverlener (49%). Bij 18% van de reboundprogramma's
waarbij aandacht is voor het gezin, is (aanvullende) opvoedingsondersteuning
geïnitieerd vanuit de reboundvoorziening een onderdeel.
Tabel 6.5 Elementen gezinsgerichte component in reboundprogramma (in
procenten, meer antwoorden mogelijk, n=39)
gezinsgerichte component aanwezig, waarvan: 87
(begeleidings- en) voortgangsgesprekken met ouders 64
vast contact met maatschappelijk werk of jeugdhulpverlener 49
(aanvullende) opvoedingsondersteuning 18
anders 15
programma in voorbereiding 8
geen programma 3
weet niet 3
Negen van iedere tien reboundvoorzieningen in het voortgezet onderwijs (88%)
bieden naast het onderwijsprogramma (en een gedragsprogramma) ook ander-
soortige programma's aan.
Sport en beweging zijn bij driekwart van de reboundvoorzieningen een vast
onderdeel. Tweederde biedt handvaardigheid of computeractiviteiten aan.
··· 36 LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006
Tabel 6.6 Andersoortige programma's in reboundprogramma (in procenten, meer
antwoorden mogelijk, n=39)
sportprogramma's 75
handvaardigheid of computeractiviteiten 67
buitenactiviteiten 49
culturele programma's, bijvoorbeeld dans of toneel 28
andere activiteiten, zoals weerbaarheidstraining, sociale-vaardigheidstraining 36
Veruit de meeste niet-onderwijsprogramma's van de reboundvoorzieningen
(92%) zijn onderdeel van het urenrooster op de reboundvoorziening. Een derde
van de reboundvoorzieningen (31%) doet dat ook buiten de uren van het of-
fi ciële programma.
LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 37 ···
7
Status reboundvoorzieningen
2005-2006
In dit hoofdstuk wordt ingegaan op het aantal reboundvoorzieningen in het
voortgezet onderwijs die in het schooljaar 2005-2006 operationeel waren. Er
zijn ook samenwerkingsverbanden die in dat schooljaar (nog) geen rebound-
voorziening hadden. In dat geval wordt aandacht besteed aan de beweegrede-
nen van deze samenwerkingsverbanden om nog niet in dat schooljaar met een
reboundvoorziening te starten. Daarna wordt aandacht besteed aan de capaci-
teit en het gebruik van de reboundvoorzieningen.
7.1 Stand van zaken in schooljaar 2005-2006
In het onderzoek zijn 82 samenwerkingsverbanden aangeschreven met een
vragenlijst. Daarvan hebben er 69 gerespondeerd.
Van deze 69 samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs beschikken er 44
in het schooljaar 2005-2006 over een of meer eigen of met andere samenwer-
kingsverbanden gedeelde reboundvoorzieningen die ook operationeel waren.
Daarvan zijn er 34 zelfstandige reboundvoorziening, zes die gedeeld worden
met een of meer samenwerkingsverbanden en vier die als een schoolinterne
reboundvoorziening zijn ingericht.
Bij 25 samenwerkingsverbanden was er geen reboundvoorziening actief in het
schooljaar 2005-2006. Bij twintig van deze samenwerkingsverbanden was men
toen bezig met de inrichting van een reboundvoorziening; elf van deze samen-
werkingsverbanden rapporteerden dat de reboundvoorziening in het schooljaar
2006-2007 actief zal worden.
Vijf samenwerkingsverbanden zonder reboundvoorziening hebben in de
vragenlijst niet gemotiveerd waarom zijn in het schooljaar 2005-2006 geen
reboundvoorziening hadden.
In de onderstaande tabel is een overzicht gemaakt van de responderende
samenwerkingsverbanden die in het schooljaar 2005-2006 al dan niet over
een reboundvoorziening beschikken. Voor een totaaloverzicht van de stand van
zaken, inclusief dus de bevindingen van het nadere onderzoek bij de 13 niet-res-
··· 38 LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006
ponderende samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs, verwijzen wij naar
tabel 1.2.
Tabel 7.1 Verantwoording beschikking over reboundvoorziening(en) in schooljaar
2005-2006
reboundvoorziening actief in schooljaar 2005-2006, waarvan: 44
eigen reboundvoorziening 34
gedeelde reboundvoorziening 6
schoolinterne reboundvoorziening 4
geen rebound actief in 2005-2006, waarvan: 25
rebound niet actief in 2005-2006, geen motivatie 5
rebound in 2005-2006 in voorbereiding 9
rebound in 2005-2006 in voorbereiding, in 2006-2007 actief 11
geen respons 13
totaal aantal samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs 82
7.2 Capaciteit reboundvoorzieningen
Van de 44 samenwerkingsverbanden die in het schooljaar 2005-2006 over een
reboundvoorziening beschikken konden 42 de capaciteit (dat is het aantal leer-
lingen dat op jaarbasis kan worden opgevangen) rapporteren.
De capaciteit van deze 42 samenwerkingsverbanden varieert van 10 tot 330
leerlingen en omvat in totaal 2415 plaatsen. De gemiddelde capaciteit bedraagt
57,5 leerlingplaatsen.
Als Amsterdam en Rotterdam, met een gezamenlijk aanbod van 580 leerling-
plaatsen, buiten beschouwing worden gelaten daalt het gemiddelde tot 45,9
leerlingplaatsen.
7.3 Gebruik reboundvoorzieningen
Samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs is gevraagd aan te geven voor
het schooljaar 2005-2006 hoeveel leerlingen gebruik hebben gemaakt van hun
reboundvoorziening.
Deze vraag is door 40 van de 44 samenwerkingsverbanden met een rebound-
voorziening beantwoord.
LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 39 ···
Bezetting
In het schooljaar 2005-2006 hebben in de 40 samenwerkingsverbanden voort-
gezet onderwijs 1.654 leerlingen gebruik gemaakt van een reboundvoorziening.
Dat zijn er gemiddeld 41,4 per samenwerkingsverband.
De gemiddelde bezettingsgraad van de gezamenlijke reboundvoorzieningen in
de 40 samenwerkingsverbanden waarvan zowel de capaciteit als het gebruik
bekend is, bedraagt 73%.
Instroom
De meeste leerlingen (82%) stromen gedurende het schooljaar de rebound-
voorziening binnen. De resterende 18% was al voor het begin van het schooljaar
opgevangen.
In 24 samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs zijn in totaal 159 leerlin-
gen niet tot de reboundvoorziening toegelaten, bijvoorbeeld om redenen die
met contra-indicaties te maken hebben of omdat de leerling niet tot de doel-
groep behoort. Het aantal aangemelde leerlingen dat niet is toegelaten varieert
over de reboundvoorzieningen van één tot 32. Voor een doorsnee rebound-
voorziening (zonder Amsterdam en Rotterdam) zijn dat circa zes leerlingen per
schooljaar.
7.4 Omvang en aard uitstroom
Gedurende het schooljaar 2005-2006 hebben volgens de 40 samenwerkings-
verbanden 1.253 leerlingen volgens plan de reboundvoorziening verlaten, 76%
van het totaal aantal leerlingen in de voorzieningen.
De bestemming van leerlingen na hun verblijf in de rebound is divers. Een
derde van de leerlingen (35%) keert terug naar de eigen school, nog eens 13%
gaat naar een andere school in het betrokken samenwerkingsverband voortge-
zet onderwijs. Circa 12% van de leerlingen stroomt door naar het ROC, en 2%
naar een school buiten het betrokken samenwerkingsverband voortgezet onder-
wijs. Samengevat kan worden gesteld dat circa tweederde van de leerlingen de
schoolloopbaan vervolgt in het reguliere onderwijs.
Een vijfde (22%) vertrekt na het verblijf in de reboundvoorziening naar een
school in het REC cluster 4 en 7% vervolgt zijn loopbaan in een Op de Rails-
traject.
··· 40 LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006
Figuur 7.2 Bestemming leerlingen na verblijf reboundvoorziening, schooljaar 2005-
2006 (n=34 samenwerkingsverbanden)
eigen school
REC-4
andere school in swv
ROC
andere bestemming
Op de Rails
school buiten swv
leer-werktraject
REC-3
---
0 4 8 12 16 20 24 28 32 36
De uitstroom is verder beoordeeld op aantallen jongeren die hebben deelge-
nomen aan de verschillende programma's die door de reboundvoorziening
worden aangeboden. Daarbij is een onderscheid gemaakt naar het algemene
opvangprogramma, het kortdurende observatie- en diagnostiekprogramma en
de programma's voor specifieke groepen zoals tienermoeders en jongeren met
een zwaardere problematiek.
Het algemene opvangprogramma wordt door alle samenwerkingsverbanden
voortgezet onderwijs of één na aangeboden. Dit programma vormt de basis van
de reboundvoorziening en dat zien we ook terug in de uitstroomcijfers. Voor 31
samenwerkingsverbanden hebben we kunnen vaststellen hoeveel leerlingen in
het schooljaar 2005-2006 de voorziening hebben verlaten; de resultaten staan
in onderstaande tabel2.
2 In de komende jaren, als de geautomatiseerde online-reboundregistratie voor een groot
deel van de reboundvoorzieningen functioneel is, zullen we in staat zijn de totale populatie
die in een schooljaar een reboundvoorziening bezoekt nauwkeurig te beschrijven op een
aantal relevante kenmerken.
LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 41 ···
Het aantal uitgestroomde leerlingen varieert van 6 tot 74, dat zijn er gemiddeld
23,2 per samenwerkingsverband.
Tweederde van de leerlingen (69%) rondt het verblijf af binnen de voorgeschre-
ven duur van het programma. Bij de rest lukt dat niet. De gemiddelde verblijfs-
duur in het algemene reboundprogramma varieert sterk over de samenwer-
kingsverbanden, van 4 tot 26 weken. Aangegeven wordt dat leerlingen met een
bovengemiddelde verblijfsduur te maken hebben met een wachtlijst voor een
vervolgtraject.
Tabel 7.3 Kwantitatieve kenmerken uitstroom algemene opvang, 2005-2006
range modus gemiddeld mediaan n
uitstroom leerlingen 6-74 17 23,2 20 31
afgeronde trajecten binnen termijn 0-36 17 16,1 14 29
afgeronde trajecten buiten termijn 0-34 4 8,4 6 25
voortijdig afgebroken trajecten 0-8 0 1,8 1 28
verblijfsduur (in weken) 4-26 12 14,8 13 28
De kortdurende observatie- en diagnostiekprogramma's worden in vergelij-
king met het algemene programma minder vaak aangeboden dan wel gebruikt.
De tien samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs die de uitstroom van
leerlingen uit de reboundvoorziening voor dit programma hebben gekwanti-
ficeerd rapporteren dat er maximaal acht leerlingen op jaarbasis gebruik van
maken. De meeste reboundvoorzieningen lukt het dit programma binnen de
voorgenomen termijn te beëindigen. De gemiddelde verblijfsduur is ongeveer
een maand.
Tabel 7.4 Kwantitatieve kenmerken uitstroom observatie- en
diagnostiekprogramma, 2005-2006
range modus gemiddeld mediaan n
uitstroom leerlingen 1-8 1 3,7 3 10
afgeronde trajecten binnen termijn 1-7 1 3,2 2,5 6
afgeronde trajecten buiten termijn - - - - 1
voortijdig afgebroken trajecten - - - - 1
verblijfsduur (in weken) 2-6 3 3,9 4 7
··· 42 LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006
De uitstroom uit de programma's voor specifieke groepen is door zeven samen-
werkingsverbanden gespecificeerd. Dit aantal echter is te klein om er betrouw-
bare uitspraken over te doen.
Voortijdige uitstroom
Naast de uitstroom na een afgerond traject zijn er 74 leerlingen die de rebound-
voorziening voortijdig hebben verlaten, 4% van alle gebruikers.
Volgens de helft van de 24 samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs die
met voortijdige uitval zijn geconfronteerd3 was de problematiek van de leer-
lingen in relatie tot het programma te zwaar. Bij 42% was er sprake van een
geweldsincident tijdens het verblijf in de reboundvoorziening en bij 33% was er
sprake van verzuimproblematiek die het verblijf niet langer zinvol of mogelijk
maakte. Andere redenen voor voortijdig vertrek zoals foutieve plaatsing omdat
leerling geschikt is voor Op de Rails (8%), onvoldoende inhoudelijke aanslui-
ting van programma op hulpvraag (25%) of verhuizing van de leerling (21%),
werden minder vaak aangedragen.
7.5 Overige kenmerken reboundpopulatie
Negen van iedere tien leerlingen in de rebound (85%) bezetten een `reguliere'
plaats. Twaalf procent is geplaatst na een crisis en 3% is er voor een kortdu-
rende observatie of om diagnostische redenen geplaatst.
Bijna twee keer zoveel jongens als meisjes (64% tegen 36%) verblijven in een
reboundvoorziening van de samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs.
Ruim de helft van de populatie (55%) is 15 jaar of ouder.
3 De percenteerbasis voor vertrekredenen bestaat uit de 24 samenwerkingsverbanden die
deze vraag hebben beantwoord voor al hun voortijdige afhakers tezamen, en niet uit het
totaal aantal voortijdige afhakers. Er wordt zo geen rekening gehouden met samenwer-
kingsverbanden waar veel en weinig jongeren voortijdig afhaken waardoor een vertekening
kan optreden in de werkelijke percentages.
LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 43 ···
Figuur 7.3 Leerlingen in reboundvoorzieningen naar sekse (n=33
samenwerkingsverbanden) en lee ijd (n=35), schooljaar 2005-2006
meisjes
36%
14 jaar of jonger
45%
15 jaar of ouder
55%
jongens
64%
Het merendeel van de leerlingen die een reboundvoorziening bezoeken is af-
komstig uit het vmbo (83%). Op afstand volgen havo/vwo en leerlingen uit het
praktijkonderwijs.
Zeven van iedere tien leerlingen (71%) komen uit leerjaar 2 of 3. De rest komt
uit het eerste leerjaar of leerjaar 4 of hoger.
Figuur 7.4 Leerlingen in reboundvoorzieningen naar onderwijstype (n=34) en
leerjaar (n=32), schooljaar 2005-2006
%
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
pro vmbo havo/ ander jaar 1 jaar 2 jaar 3 jaar 4-6
vwo
··· 44 LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006
Vijf samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs vermelden dat zij ook
jongeren tot hun reboundvoorziening hebben toegelaten die uit een justitiële
jeugdinrichting kwamen. Het betreft 33 jongeren van wie er alleen al 29 in de
reboundvoorziening van Amsterdam zijn opge vangen.
LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 45 ···
DEEL II
Analyse Reboundplannen 2005-2006
··· 46 LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006
LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 47 ···
8 Analyse van
reboundplannen 2005-2006:
methode van onderzoek en
materiaalverzameling
In dit deel worden de resultaten gepresenteerd van de analyse van de rebound-
plannen van de samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs voor het
schooljaar 2005-2006.4 Voorafgaand aan de weergave van de resultaten worden
de methode van onderzoek en de wijze van materiaalverwerking beschreven,
onderscheiden naar geplande en feitelijke werkwijze. Algemene kenmerken van
de plannen en de voorzieningen zijn opgenomen in hoofdstuk 9. Hoofdstuk 10
staat in het teken van de uitwerking van de doelgroep van reboundvoorzienin-
gen, zoals weergegeven in de plannen. In de beantwoording wordt ook terugge-
grepen op de uiteenzetting van de doelgroep in het overheidsbeleid. Hoofdstuk
11 belicht enkele andere kernonderdelen van de reboundplannen, die in directe
of indirecte zin raken aan de doelgroep. De resultaten worden op verschillende
plaatsen geïllustreerd met voorbeelden.
Methode van onderzoek en materiaalverwerking
Om zicht te krijgen op de doelgroep van reboundvoorzieningen en overige
relevante kenmerken, zoals doelstelling en veiligheidsaspecten, zijn de plannen
voor het schooljaar 2005-2006 die door de samenwerkings verbanden voortge-
zet onderwijs zijn ingediend bij het ministerie van OCW geanalyseerd aan de
hand van het daartoe ontwikkelde format. Het format is in de beginfase van de
dataverzameling op voortschrijdend inzicht een aantal keren bijgesteld, waarna
de analyse van de plannen opnieuw van start is gegaan.
4 Zie voor een uitvoeriger bespreking: Kuijvenhoven, T.D. (2007). Reboundvoorzieningen
in het voortgezet onderwijs; een analyse van de maatregel en de uitwerking ervan in de
praktijk. Afstudeerscriptie Master Criminologie, Erasmus Universiteit Rotterdam.
··· 48 LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006
Voor elk van de ingediende plannen is een format ingevuld. Bij het invullen
van het format is ook gebruik gemaakt van informatie afkomstig van een korte
inventarisatielijst die in het najaar van 2005 is verstuurd aan alle coördinato-
ren van samenwerkingsverbanden.5 De analyse van de formats heeft gefaseerd
plaatsgevonden. Allereerst zijn algemene gegevens over de reboundvoorzienin-
gen verwerkt, zo mogelijk in SPSS, en geanalyseerd. Vervolgens zijn per thema
datamatrices gemaakt, waarin alle kernwoorden en relevante frasen en zinnen
uit de plannen als ruwe data zijn opgenomen. Achter elk kenmerk in de matrix
is de bronvermelding opgenomen, evenals de vermelding van de onderzoeks-
nummers verwijzend naar de plannen met het betreffende kenmerk. Vervol-
gens is stapsgewijs gekomen tot groepering en indikking van het kwalitatieve
materiaal op grond van overeenkomsten in beschrijvingen. Waar mogelijk is de
uiteindelijke presentatie van de resultaten (met behulp van SPSS) gebaseerd op
een kwantificering van het onderzoeksmateriaal.
5 In de `korte inventarisatie' wordt gevraagd naar actuele reboundontwikkelingen binnen het
samenwerkings verband eind 2005.
LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 49 ···
9
Algemene kenmerken van de
plannen en voorzieningen
In dit hoofdstuk worden algemene kenmerken beschreven van de ingediende
plannen van reboundvoorzieningen van samenwerkingsverbanden voortgezet
onderwijs voor het schooljaar 2005-2006. Achtereenvolgens komen aan bod:
het aantal bestudeerde plannen, de startdatum van de voorzieningen, aantallen
leerlingen en de duur van het verblijf.
9.1 Aantal reboundplannen en
betrokken samenwerkingsverbanden
Voor deze analyse zijn 74 plannen geanalyseerd, afkomstig van in totaal 82
samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs.6 In mei 2006 had het
ministerie van OCW van drie samenwerkingsverbanden geen plan ontvangen.
In één geval is duidelijk dat er geen plan is ingediend. Het betreft een nieuw
samenwerkingsverband. In de andere twee gevallen is het niet duidelijk wat de
achtergrond is van de afwezigheid van informatie.7 Met in ieder geval 82 van de
85 samenwerkings verbanden die op enige wijze betrokken zijn bij het realiseren
of in stand houden van een reboundvoorziening in de eigen regio, kan gezegd
worden dat de regeling tenminste op het niveau van planvorming landelijk
uitwerking heeft gekregen.
De ingediende reboundplannen vertonen een aanzienlijke variatie in de mate
van uitgebreidheid en het abstractieniveau van de verstrekte informatie. De
6 De samenwerkingsverbanden van Gorinchem (protestants-christelijk) en Gorinchem
/Leerdam zijn als één samenwerkingsverband meegeteld. Reden hiervoor is dat deze zijn
gefuseerd tot één samenwerkingsverband per 1 januari 2006.
7 In één geval zijn er zeer zeker reboundactiviteiten gaande, afgaand op eerdere contacten
van het LCOJ met de betreffende coördinator van het samenwerkingsverband. Over schrif-
telijke stukken kon echter niet beschikt worden op het moment van het uitvoeren van deze
studie, zodat de ontwikkelingen in dit samenwerkingsverband buiten beschouwing blijven.
··· 50 LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006
informatie in de reboundplannen kan voorts een beschrijving betreffen van een
feitelijke situatie, een wenselijke situatie, of van beide. Daarnaast bestaat een
verschil in de mate waarin samenwerkingsverbanden `eigen' informatie ver-
schaffen dan wel gedeelten van de overheidsregeling of de handreiking van Van
Veen & Wienke (2005) overnemen. De resultaten van de analyses dienen in het
licht van deze bevindingen geïnterpreteerd te worden.
Uit de plannen valt op te maken dat er in 72% van de gevallen al sprake is van
een opvangvoorziening voor leerlingen. De op te starten reboundvoorzieningen
waarover in de plannen gerapporteerd wordt, kunnen:
· voortbouwen op de bestaande opvangvoorziening (niet nader gespecifi -
ceerd);
· toegevoegd worden aan de bestaande opvangmogelijkheden;
· samengaan met een herstructurering van de bestaande
opvangvoorziening(en);
· tot gevolg hebben dat de oude onderwijsopvangvoorziening ophoudt te
bestaan.
In de overige gevallen wordt uit de plannen duidelijk dat er nog geen onderwijs-
opvangvoorziening operationeel is (22%) of is de situatie hieromtrent ondui-
delijk (7%). Deze gegevens komen grofweg overeen met de resultaten van het
onderzoek naar reboundvoorzieningen in het voortgezet onderwijs dat werd
uitgevoerd in 2005 door het Landelijk Centrum Onderwijs & Jeugdzorg (Van
Veen, Van der Steenhoven & Kuijvenhoven, 2006, in: Messing, Kuijvenhoven &
Van Veen, 2006, pp. 13-14). Uit bevraging van de afzonderlijke samenwerkings-
verbanden blijkt dat het merendeel van de samenwerkingsverbanden actief is
op het gebied van rebound: 71% beschikt op het moment van meting over een
dergelijke onderwijsopvangvoorziening en 22% van de samenwerkingsverban-
den heeft een reboundvoorziening in voorbereiding.8
8 Het door het Landelijk Centrum Onderwijs en Jeugdzorg uitgevoerde onderzoek heeft aan
het begin van het schooljaar 2005-2006 plaatsgevonden bij de samenwerkingsverbanden
voortgezet onderwijs. De geanalyseerde plannen in het onderzoek waarover in dit hoofd-
stuk wordt gerapporteerd zijn uiterlijk 15 november 2005 ingediend bij het ministerie van
OCW. Het verschil tussen de uitkomsten van beide studies kan verklaard worden door
verschillen in de onderzoeksgroep of door nieuwe ontwikkelingen in de praktijk in de
periode na de dataverzameling voor het genoemde LCOJ-onderzoek en het indienen van de
plannen die in de voorliggende publicatie worden geanalyseerd.
LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 51 ···
Afgaand op de ingediende plannen is in tien van de 74 gevallen meer dan één
samenwerkingsverband voortgezet onderwijs betrokken bij de inrichting van
een reboundvoorziening in de regio. In zeven van deze tien plannen zijn twee
samenwerkingsverbanden betrokken. In de overige plannen drie of vier samen-
werkingsverbanden voortgezet onderwijs.
De meeste plannen zijn afkomstig uit de provincie Zuid-Holland, gevolgd door
Noord-Holland en Gelderland. Bij het indelen van de plannen naar provincie is
afgegaan op naam en adres van de betrokken samenwerkingsverbanden.9 Het
moge duidelijk zijn dat de verdeling van het aantal plannen over de provincies
niet gekoppeld mag worden aan de mate van reboundactiviteiten in de betref-
fende regio. De herkomst van de plannen, ingedeeld naar provincie, zijn in
onderstaande figuur weergegeven. De grootstedelijke regio's zijn opgenomen in
de provincies.
Figuur 9.1 Herkomst van plannen naar provincies
9 In twee afzonderlijke gevallen lijken samenwerkingsverbanden die een plan hebben
ingediend de provinciale grenzen te overschrijden. Het betreft twee keer dezelfde twee
provincies. Eén keer is het samenwerkingsverband dat een plan heeft ingediend toege-
wezen aan de ene provincie, de andere keer aan de andere provincie. Het reformatorisch
samenwerkingsverband is als aparte categorie opgenomen naast de provincies, omdat het
werkingsgebied van dit samenwerkingsverband regionale spreiding kent.
··· 52 LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006
Een samenwerkingsverband voortgezet onderwijs kan bij meer dan één inge-
diend plan betrokken zijn. Dit is bij vijf samenwerkingsverbanden het geval.
Eén samenwerkingsverband is in vier plannen medebetrokkene. Het betreft een
protestants-christelijk samenwerkingsverband dat een provinciaal werkingsge-
bied heeft (Friesland). Twee samenwerkingsverbanden, eveneens in Friesland,
zijn beide bij twee ingediende reboundplannen betrokken. Twee samenwer-
kingsverbanden in de provincie Noord-Brabant werken samen bij de inrichting
van de (eigen) rebound voorziening. Doel van de samenwerking tussen beide
samenwerkings verbanden is te komen tot een regionale bundeling van exper-
tise, ervaring en middelen (zie ook Messing, Kuijvenhoven & Van Veen, 2005,
p. 98).
9.2 Startdatum van de voorzieningen
In 82% van de plannen (n=61) is informatie over de startdatum van de voor-
ziening opgenomen. Het is niet in alle gevallen te achterhalen of er verwezen
wordt naar de startdatum van al bestaande opvangvoorzieningen, of naar de
startdatum van de reboundvoorziening zelf. Waar mogelijk is in de analyse de
startdatum van de reboundvoorziening gekozen en is de startdatum van de eer-
ste reboundvoorziening genomen, in gevallen waar de realisatie van meer dan
één reboundvoorziening gepland is.
In de analyse van de gegevens is een onderscheid gemaakt tussen voorzieningen
met een startdatum van vóór 2005, dit is de periode vóór invoering van de rege-
ling voor reboundvoorzieningen, en een startdatum van ná 2005. In ongeveer
een vijfde van de gevallen (21%) is een startdatum van vóór het jaar 2005 ge-
geven. Het ligt voor de hand dat deze data betrekking hebben op de start van al
bestaande onderwijsopvangvoorzieningen. Uit nadere analyse blijkt dat al deze
opvangvoorzieningen worden benut bij het realiseren van reboundvoorzienin-
gen: de reboundvoorziening bouwt op de bestaande opvang voort of vormt een
uitbreiding op de bestaande mogelijkheden.
In grofweg de helft van de gevallen (52%) is de startdatum gelegen in het
schooljaar 2005-2006. Binnen deze groep is minder dan de helft (41%) van de
voorzieningen al operationeel op de uiterste inleverdatum van de plannen bij
het ministerie van OCW (15 november 2005). In twee gevallen is de startdatum
in het schooljaar 2005-2006 niet nader genoemd en ruim de helft (53%) van
die groep start later in het schooljaar 2005-2006.
LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 53 ···
Ongeveer een kwart van de reboundvoorzieningen (26%) beoogt te starten in
het schooljaar 2006-2007.
Tabel 9.2 Reboundvoorzieningen naar startdatum
abs. %
vóór 2005 13 21
schooljaar 2005-2006, waarvan: 32 52
voor 15/11 13 21
na 15/11 17 26
niet nader gespecifi ceerd 2 3
schooljaar 2006-2007 16 26
totaal 61 100
9.3 Omvang c.q. capaciteit van de voorzieningen
In ongeveer driekwart van de plannen (78%) staat informatie over aantallen
leerlingen in relatie tot de reboundvoorziening. Dit kan onder andere betrek-
king hebben op de geschatte behoefte of capaciteit op jaarbasis, de groeps-
grootte of het aantal groepen binnen een reboundvoorziening. De variatie in
de aard van de verstrekte gegevens maakt dat deze onderling niet zonder meer
vergeleken kunnen worden. In een aantal gevallen bestaat onduidelijkheid over
de duiding van de aantallen. De onduidelijkheid kan betrekking hebben op:
· het aantal plaatsen in interne (schoolgebonden) of externe (bovenschools
georganiseerde) reboundfaciliteiten of beide typen reboundvoorzieningen;
· het aantal leerlingen dat tegelijkertijd opgevangen kan worden of de capaci-
teit op jaarbasis;
· het aantal reboundleerlingen exclusief of inclusief leerlingen voor de projec-
ten Herstart en Op De Rails.
In 32 plannen (43%) staat informatie over de groepsgrootte in de rebound-
voorziening. De groepsgrootte loopt uiteen van vijf tot vijftien leerlingen, met
een gemiddelde van negen leerlingen. Het meest voorkomend zijn groepen van
zeven of acht leerlingen (beide 22%), gevolgd door groepen van tien en twaalf
leerlingen (beide 19%).
··· 54 LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006
In een beperkt aantal plannen (n=11) is informatie gegeven over het aantal
groepen binnen een reboundvoorziening. Dit aantal loopt uiteen van één tot
zes. Overigens is een grotere spreiding van het aantal groepen in werkelijk-
heid niet ondenkbaar, rekening houdend met de informatie over het aantal
beschikbare plaatsen, de verschillende uitwerkingsvormen (interne en externe
reboundvoorzieningen) en het uitgangspunt bij de fi nancieringsgrondslag voor
reboundvoorzieningen. In de financieringsgrondslag is uitgegaan van een bezet-
ting van één docent of begeleider op vijf leerlingen (Van Veen & Wienke, 2005,
p.36).
In 39 plannen (53%) kan informatie afgeleid worden over het aantal leerlingen
dat tegelijkertijd kan worden opgevangen in de reboundvoorziening. Bij de
verwerking en analyses is ernaar gestreefd aantallen te gebruiken die verwijzen
naar het aantal reboundleerlingen dat tegelijkertijd kan worden opgevangen. In
niet alle gevallen is het zoals gezegd echter duidelijk waar genoemde aantallen
in plannen naar verwijzen. Dat maakt het samenvoegen van de aantallen in één
overzicht tot een heikele zaak. Bij de interpretatie van de resultaten dient dan
ook met dergelijke, bestaande onzuiverheden rekening gehouden te worden.
Gemiddeld kunnen 22 leerlingen tegelijk worden opgevangen in een rebound-
voorziening. Het meest voorkomende aantal plaatsen voor leerlingen in een
reboundvoorziening is 10. In totaal zijn er op basis van de informatie uit de
39 plannen 857 reboundplaatsen beschikbaar voor leerlingen uit het voortge-
zet onderwijs. Dit beeld past naar verhouding ruwweg in het streven van het
overheidsbeleid om via alle samenwerkingsverbanden ongeveer 1500 plaatsen
te creëren. (Veiligheid op school, 29 240 nr. 5, p.11). De meest omvangrijke
opvangcapaciteit is te vinden in drie steden, namelijk Rotterdam (126 plaat-
sen), Den Haag (105) en Amsterdam (72 plaatsen, exclusief schoolgebonden
rebound).
Tabel 9.3 Beschikbare plaatsen in reboundvoorzieningen (n=39)
aantal plaatsen abs. %
6-10 14 36
11-20 16 41
21-40 5 13
41-80 2 5
81-126 2 5
totaal 39 100
LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 55 ···
Tabel 9.4 Kenmerken verdeling beschikbare plaatsen in reboundvoorzieningen
(n=39)
gemiddelde 22
mediaan 14
modus 10
bereik 6-126
som 857
In 45 plannen (61%) wordt informatie verstrekt of kunnen gegevens afgeleid
worden over de capaciteit op jaarbasis of de geschatte behoefte aan plaatsen per
jaar. Waar in de plannen een marge is ingebouwd voor het aantal beschikbare
of benodigde plaatsen per jaar is het maximum aantal genomen voor verwer-
king en analyse. De resultaten die betrekking hebben op de capaciteit per jaar
en de geschatte behoefte op jaarbasis worden in het onderstaande geïntegreerd
weergegeven. Voor de leesbaarheid wordt in de presentatie van gegevens verwe-
zen naar `de capaciteit op jaarbasis'.
De capaciteit op jaarbasis, weergegeven in de plannen, loopt uiteen van twaalf
tot maximaal 330. De grootste capaciteit is toe te schrijven aan de rebound-
voorziening van samenwerkingsverband Den Haag (330 plaatsen per jaar) en
aan de opvangvoorzieningen in Rotterdam (300 plaatsen per jaar). Wel is hier
de opmerking gepast dat in het plan over de opvangvoorzieningen in Den Haag
een ruime marge is ingebouwd. Een meer behoudende berekening zou uitko-
men op 270 plaatsen per jaar.
Gemiddeld kunnen er jaarlijks 62 leerlingen geplaatst worden in een rebound-
voorziening. Het meest voorkomend is een capaciteit van 30 plaatsen op
jaarbasis. Het totale aantal plaatsen per jaar komt opgeteld voor de 45 geana-
lyseerde plannen uit op 2.777. Dit beeld over de uitwerking van de maatregel
in de praktijk komt naar verhouding grofweg overeen met het streven van de
rijksoverheid om ongeveer 1500 plaatsen te creëren, waar op jaarbasis ongeveer
4500 leerlingen kunnen worden opgevangen (Veiligheid op school, 29 240 nr.
5, p.11).
··· 56 LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006
Tabel 9.5 Capaciteit in reboundvoorzieningen (aantal plaatsen op jaarbasis, n=45)
gemiddelde 62
mediaan 40
modus 30
bereik 12-330
som 2777
9.4 Duur van de programma's
In ongeveer driekwart (76%) van de plannen is informatie opgenomen over de
duur van het programma. Bij de verwerking en analyse is zoveel mogelijk geko-
zen voor de reguliere maximale verblijfsduur, dat wil zeggen exclusief eventuele
mogelijkheden tot verlenging. Het is echter niet in alle gevallen met zekerheid
te zeggen dat de vermelde duur hierop betrekking heeft. Bij de interpretatie van
de gegevens dient hiermee rekening gehouden te worden.
In het plan van aanpak van de minister van OCW wordt een gemiddelde ver-
blijfsduur genoemd van drie tot vier maanden (Veiligheid op school, 29 240 nr.
5, p.11).
De duur van het programma zoals concreet beschreven in 53 plannen loopt
uiteen van anderhalve maand tot een jaar. In het eerste geval is een verlenging
tot een verblijf van zes maanden mogelijk. In het laatste geval is beschreven
dat het verblijf van leerlingen kan variëren van drie maanden tot een jaar. Het
meest voorkomend, namelijk in ongeveer tweederde van de gevallen (66%) zijn
programma's die drie of vier maanden duren. In ongeveer een vijfde van de
gevallen (19%) is de duur van programma's langer dan vier maanden en in 15%
van de gevallen is de duur korter dan drie maanden.
Tabel 9.6 Duur programma reboundvoorzieningen (in maanden, n=53)
gemiddelde 3,8
mediaan 3,0
modus 3,0
bereik 1,5-12,0
LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 57 ···
10
Doelgroep van
reboundvoorzieningen
In dit hoofdstuk staat de doelgroep van reboundvoorzieningen centraal. Bij de
verkenning van de doelgroep wordt beknopt ingegaan op de eerder beschreven
kenmerken die zijn neergelegd in het beleidsplan van de landelijke overheid en
in de regeling voor reboundvoorzieningen. Het zwaartepunt in dit hoofdstuk
ligt echter op de beschrijving van de doelgroep in de reboundplannen van de
samenwerkingsverbanden voor voortgezet onderwijs. Er wordt in de presen-
tatie van de resultaten een onderscheid gemaakt naar algemene kenmerken,
specificaties van de doelgroep en contra-indicaties.
10.1 Beschrijving van de doelgroep volgens de regeling voor
reboundvoorzieningen
In de regeling voor reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs en in andere
relevante (overheids)documenten is ingegaan op de groep jongeren voor wie
reboundvoorzieningen bedoeld zijn.10 Op deze plaats wordt volstaan met een
beknopte weergave van kenmerken van de doelgroep, gebaseerd op voornoem-
de bronnen.
Reboundvoorzieningen zijn bedoeld voor leerlingen die vanwege hun gedrag
niet te handhaven zijn in de actuele schoolsituatie: "leerlingen in het voortgezet
onderwijs die wegens gedragsproblemen de veiligheid van medeleerlingen en
docenten negatief beïnvloeden en die een grens hebben overschreden of dreigen
te overschrijden en daardoor tijdelijk niet meer te handhaven zijn binnen de
school" (Gele Katern 20 april 2005, p.77; Staatscourant 29 maart 2006, p.23).
Er is sprake van een (dreigende) ontsporing van deze leerlingen en zij kunnen
10 Zie bijvoorbeeld Regeling regionaal zorgbudget, subsidie regionale verwijzingscommissies
voortgezet onderwijs en reboundvoorziening 2005; Regeling regionaal zorgbudget, subsidie
regionale verwijzingscommissies voortgezet onderwijs 2006 en reboundvoorzieningen;
Veiligheid op school, 29 240 nr. 5; Van Veen & Wienke, 2005.
··· 58 LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006
niet meer binnen de leerlingenzorg in en rond de school geholpen worden. Ze
zijn echter wel gemotiveerd om hun opleiding binnen het regulier onderwijs te
vervolgen of kunnen hiertoe gemotiveerd worden (Gele Katern 20 april 2005,
p. 77; Staatscourant 29 maart 2006, p.23). Het vertoonde ongewenste gedrag
kan onder andere bestaan uit "persistent geweld tegen personeel, (dreigen met)
fysiek geweld tegen medeleerlingen, persistent storend gedrag in de les, en
(dreigen met) fysiek geweld tegen leerkrachten" (Van Veen & Wienke, p.9). De
school wordt niet zozeer beschouwd als bron van problemen, maar veeleer als
verschijningsplaats van de problemen van deze jongeren. Oorzaken worden ver-
ondersteld dikwijls te liggen in de thuissituatie en/of de verdere leefomgeving
van de leerling (Gele Katern 20 april 2005, p. 76; Staatscourant 29 maart 2006,
p.23).
De reboundvoorziening staat open voor alle leerlingen in het voortgezet onder-
wijs "voor wie plaatsing op een reboundvoorziening de aangewezen oplossing
is" (Gele Katern 20 april 2005, p. 80; Staatscourant 29 maart 2006, p.23). De
doelgroepbepaling sluit idealiter aan op regionale behoeften en is afhankelijk
van de bestaande zorgstructuur binnen de verantwoordelijk gestelde samen-
werkingsverbanden. Op basis van ervaringen met bestaande time-out-voorzie-
ningen is de verwachting wel dat een belangrijk deel van de doelgroep afkom-
stig is van het vmbo (Van Veen & Wienke, 2005, p.9).
Niet tot de doelgroep behoren leerlingen met een ZMOK-indicatie, leerlingen
die een `justitieel traject' moeten doorlopen en leerlingen voor wie het pro-
gramma Herstart is bedoeld (Gele Katern 20 april 2005, p.77; Staatscourant
29 maart 2006, p.23; Van Veen & Wienke, 2005, p.15)). Justitieel traject is
door Van Veen en Wienke (2005, p.15) toegelicht als `straf- en civielrechtelijke
plaatsingen'. Het zou daarbij gaan om jeugdigen die als straf detentie opgelegd
hebben gekregen of die op basis van een civiel- of strafrechtelijke uitspraak zijn
geplaatst in een inrichting voor jeugdigen (in casu ondertoezichtstelling met
uithuisplaatsing of plaatsing in een inrichting voor jeugdigen).11 Wel worden
door Van Veen en Wienke (2005, p.30) jongeren die een `Justitieplaatsing'
11 Deze toelichting is gebaseerd op mondelinge informatie afkomstig van de programmaleider
van het `rebound ondersteuningsprogramma' uitgevoerd in opdracht van het ministerie van
OCW door het Landelijk Centrum Onderwijs en Jeugdzorg.
LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 59 ···
achter de rug hebben beschouwd als potentiële groep die mogelijk (mede) kan
profiteren van het aanbod in reboundvoorzieningen.
10.2 Doelgroepomschrijving in de reboundplannen
Aan de hand van een format is informatie verzameld over de doelgroep, zoals
beschreven in de reboundplannen van de samenwerkingsverbanden. Meer spe-
cifiek is beoogd de volgende gegevens uit de plannen te onttrekken:
· algemene omschrijving en kenmerken van de doelgroep (inclusief leeftijd en
onderwijstype);
· specificatie van de doelgroep aan de hand van subtypen;
· contra-indicaties en afbakening van de doelgroep.
De onderzoeksbevindingen worden per onderdeel gepresenteerd. Beschrij-
vingen van de doelgroep en beschrijvingen van de doelgroep in subtypen zijn
afzonderlijk verwerkt en geanalyseerd. Dat maakt dat kenmerken van subtypen
niet in alle gevallen (zo concreet) zijn terug te vinden in de algemene beschrij-
vingen van de doelgroep. In die zin zijn de specificaties als complementair te
beschouwen op de meer algemene doelgroepkenmerken. In nagenoeg alle plan-
nen (97%) is de doelgroep in meer of mindere mate gekarakteriseerd. In twee
plannen ontbreekt informatie over de doelgroep.
10.2.1 Algemene omschrijving en kenmerken van de doelgroep
In ongeveer de helft van alle plannen (53%) is de beschrijving van de doelgroep
zoals opgenomen in de regeling voor reboundvoorzieningen geheel of gedeelte-
lijk overgenomen.
Het gaat daarbij om de volgende twee defi niëringen:
· "(...) leerlingen in het voortgezet onderwijs die wegens gedragsproblemen
de veiligheid van medeleerlingen en docenten negatief beïnvloeden en die
een grens hebben overschreden of dreigen te overschrijden en daardoor tij-
delijk niet meer te handhaven zijn binnen de school" (Gele Katern 20 april
2005, p. 77; Staatscourant 29 maart 2006, p.23).
· "(...) leerlingen die ontspoord zijn of dreigen te ontsporen en niet meer
binnen de leerlingenzorg in en rond school geholpen kunnen worden, maar
wel gemotiveerd zijn (of kunnen worden) om hun opleiding binnen het
regulier onderwijs te vervolgen" (Gele Katern 20 april 2005, p. 77; Staats-
courant 29 maart 2006, p.23).
··· 60 LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006
Uit de doelgroepomschrijving van de regeling voor reboundvoorzieningen is
een aantal bepalende begrippen en zinsneden te destilleren. Deze kenmerken
zijn terug te voeren op de leerling wat betreft zijn functioneren, zijn schoolloop-
baan, op de school(situatie) en op de begeleiding. Onderstaande fi guur geeft
een overzicht van deze kernelementen.
Figuur 10.1 Kernelementen uit de doelgroepomschrijving van de regeling voor
reboundvoorzieningen
Leerling c. Schoolcontext
a. Typering b. Schoolloopbaan
(problematisch)
functioneren
gedragsproblemen (a1) (motivatie) voortzetting ontoereikende leerlingenzorg (c1)
schoolloopbaan (b1)
grensoverschrijding (a2) regulier onderwijs (b2) tijdelijk niet kunnen handhaven van leerling (c2)
ontsporing (a3) negatieve beïnvloeding van veiligheid (ten
aanzien van docenten en medeleerlingen) (c3)
In vrijwel alle plannen waarin aan de hand van de gegeven defi nities informatie
is opgenomen over de doelgroep, is een aanvullende beschrijving te vinden van
de doelgroep. Eigen beschrijvingen kunnen concretiseringen zijn, uitbreidingen
of vergelijkbare beschrijvingen van de doelgroep in ietwat andere bewoordin-
gen. Factoren kunnen al dan niet in onderlinge samenhang worden beschreven.
Ook de plannen van de samenwerkingsverbanden hebben dikwijls zowel ken-
merken van leerlingen als kenmerken van de schoolsituatie opgenomen in de
doelgroepomschrijving. Alle beschrijvingen die direct of indirect verwijzen naar
het type leerlingen dat in aanmerking komt voor plaatsing in reboundvoorzie-
ningen, worden in het navolgende gepresenteerd aan de hand van drie thema's,
ontleend aan de kernbegrippen in de doelgroepomschrijving van de regeling:
· gedragsproblemen en daarmee samenhangende factoren (a);
· schoolloopbaan (b);
· schoolgerelateerde factoren en overige kenmerken (c).
a. Gedragsproblemen en daarmee samenhangende factoren
Aan het functioneren van de leerling wordt in verschillende plannen gerefe-
reerd met de algemene term `gedragsproblemen'. Daaraan kunnen kwalifi caties
worden toegevoegd als `ernstig', `moeilijk corrigeerbaar' of juist `licht en nog
LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 61 ···
te beïnvloeden'. Het komt overigens vaker voor dat de ernst of de complexiteit
van de (wel te beïnvloeden) problemen wordt benadrukt. Ook wordt aan het
disfunctioneren van leerlingen gerefereerd met termen als `sociaal-emotionele'
of `psychosociale' problematiek en `sociaal inadequaat gedrag'. In verschillende
plannen wordt de problematiek op school beschouwd als onderdeel of uitings-
vorm van een meer algemeen stagnerend leer- en ontwikkelingsproces bij de
leerling, zich al dan niet manifesterend als stoornis.
De meeste plannen doelen op vormen van externaliserend probleemgedrag van
de leerling, blijkend uit omschrijvingen als:
· regelmatig verbaal of fysiek agressief gedrag;
· persistent verbaal en/of (dreigen met) fysiek geweld;
· bedreigend gedrag;
· destructief gedrag naar leerlingen of docenten;
· langere periode van agressief/oppositioneel gedrag;
· opstandig gedrag;
· ernstig (ver)storend gedrag (in de les);
· problemen met gezag;
· onvoldoende bereidheid om zich aan regels en afspraken te houden.
De cursiveringen in de opsomming geven toevoegingen aan op het gebied van
frequentie, continuïteit, duur en ernst van het gedrag. Ook komt het een enkele
keer voor dat - niet nader toegelichte - kenmerken als `criminaliteitsproblemen'
en `delinquent gedrag' deel uitmaken van de doelgroepomschrijving. In tenmin-
ste zeven plannen wordt naast externaliserend gedrag ook gerefereerd aan meer
internaliserende problemen van leerlingen, die het functioneren in een groep
zouden bemoeilijken. Als voorbeelden van dergelijke problemen worden onder
andere genoemd: angstig, depressief en suïcidaal gedrag, het hebben van weinig
zelfvertrouwen, een sterke neiging zich terug te trekken en het hebben van een
schoolfobie.
Ruim een derde van alle plannen (36%) heeft meer concrete informatie opge-
nomen over onderwijsgerelateerde problemen van leerlingen in de vorm van
ontbrekende leervoorwaarden of achterblijvende leerprestaties. Motivatiepro-
blemen en problemen op het gebied van leerprestaties komen beide in ongeveer
een kwart van de plannen terug. Onderstaande figuur geeft een overzicht van
onderwijsgerelateerde problemen op het gebied van leervoorwaarden en leer-
prestaties waaraan in plannen gerefereerd wordt.
··· 62 LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006
Figuur 10.2 Onderwijsgerelateerde problemen van leerlingen
Leervoorwaarden Leerprestaties
problemen op het gebied van: er is sprake van:
- motivatie - ondermaatse leerprestaties
- concentratie - een leerachterstand
- werkhouding, zelfstandigheid, taakgerichtheid - een vermoeden van een leerstoornis
Het komt voor dat in plannen de oorzaak van gedragsproblemen bij leerlingen
die in aanmerking komen voor plaatsing in een reboundvoorziening onbekend
verondersteld wordt. Dit neemt niet weg, dat dikwijls gerefereerd wordt aan
`schooloverstijgende problematiek' bij leerlingen die beschouwd worden als de
doelgroep voor reboundvoorzieningen. Het gaat vooral om factoren die zouden
samengaan met of ten grondslag zouden liggen aan de gedragsproblemen van
leerlingen op school. Deze visie sluit aan op de probleemanalyse zoals gegeven
door de minister van OCW (zie bijvoorbeeld Veiligheid op school, 29 240 nr. 5).
In tenminste negentien plannen wordt gerefereerd aan problemen die zich
manifesteren in verschillende opvoedingsmilieu's en leefgebieden van de leer-
ling. Enkele voorbeelden zijn:
· `een langdurige blootstelling aan risicovolle omstandigheden (gezin,
schoolsituaties die niet goed inspelen op problematische jongeren en ris-
kante vormen van vrijetijdsbesteding)';
· `een veelheid van complex op elkaar inwerkende risicofactoren';
· `meervoudige problematiek (onderwijs en jeugdzorg)'.
In één plan wordt `een traumatische ervaring in de privé-situatie' als mogelijke
oorzaak gegeven voor het optreden van een ernstige belemmering in het functi-
oneren van de leerling. Ook wordt in één plan de mogelijkheid beschreven van
verslavingsproblematiek bij leerlingen. Het betreft hier overigens de doelgroep-
omschrijving van een integrale opvangvoorziening waar de reboundvoorziening
deel van uitmaakt.
b. Schoolloopbaan
In meer dan de helft van de plannen (59%) wordt op diverse manieren ge-
refereerd aan de schoolloopbaan van leerlingen in het regulier onderwijs. In
algemene bewoordingen wordt bijvoorbeeld verwezen naar `dreigende uitval'
van leerlingen uit het regulier onderwijs, leerlingen die `dreigen vast te lo-
pen', leerlingen die het risico lopen `geen startkwalificatie te halen' of `buiten
LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 63 ···
het schoolsysteem dreigen te raken'.12 Ook wordt in één plan gerefereerd aan
leerlingen `die de schooldoelstellingen niet halen'. Naast dreigende stagnatie
of uitval kunnen ook leerlingen die feitelijk niet meer schoolgaand zijn tot de
doelgroep behoren, zoals geschorste of verwijderde leerlingen. In ongeveer een
kwart van de plannen (26%) is problematisch verzuim door leerlingen als één
van de (mogelijke) kenmerken van de doelgroep beschreven.
Een derde van de plannen refereert aan de voortzetting van de schoolcarrière
van leerlingen die in aanmerking komen voor plaatsing in een reboundvoorzie-
ning. Op twee manieren wordt in de plannen aandacht besteed aan het ver-
volgtraject. De beschrijving kan aansluiten op het voorschrift in regeling voor
reboundvoorzieningen, bijvoorbeeld blijkend uit beschrijvingen als `de leerling
moet wel terug kunnen naar de school van herkomst of een collega-school',
`leerlingen die kansrijk zijn om in het regulier onderwijs gehandhaafd te kun-
nen worden' en `de leerling moet de mogelijkheid hebben om het onderwijs op
het huidige niveau af te ronden'. Ook komt het echter voor dat in meer algeme-
ne termen gerefereerd wordt aan de voortzetting van de schoolcarrière, waarbij
een vervolg buiten het regulier onderwijs niet per definitie uitgesloten is. Dit
blijkt typeringen van de doelgroep als:
· `leerlingen die niet (meer) op de eigen school herplaatst kunnen worden en
voor wie geen passend alternatief voorhanden is';
· `risicoleerlingen die niet meer binnen het regulier onderwijs kunnen wor-
den gehandhaafd en die geen toelating krijgen tot het speciaal onderwijs
vanwege plaatsgebrek';
· `leerlingen die niet op school zijn te handhaven en waarvoor nog niet dui-
delijk of zij naar een vervolgsituatie in een andere school in het regulier- of
cluster-4-onderwijs moeten worden verwezen'.
Zowel leerlingen bij wie duidelijk is dat zij hun schoolcarrière in het regulier on-
derwijs kunnen vervolgen als leerlingen bij wie dit op voorhand niet vaststaat of
bij wie dit niet aannemelijk is, kunnen zoals blijkt uit de plannen deel uitmaken
van de doelgroep van eenzelfde reboundvoorziening.
12 Een startkwalificatie betekent het behalen van minimaal een diploma havo, vwo of niveau 2
van het mbo (www.minocw.nl).
··· 64 LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006
c. Schoolgerelateerde factoren en overige kenmerken
In de meeste plannen wordt - evenals in de regeling voor reboundvoorzieningen
- gerefereerd aan de onveilige situatie die een leerling op school teweeg kan
brengen, als reden voor verwijzing naar een reboundvoorziening. Voorkomende
beschrijvingen zijn `het bedreigen van de eigen veiligheid en de veiligheid
van medeleerlingen en medewerkers op school', `het bedreigen van een veilig
schoolklimaat' en `omwille van sociale en psychische veiligheid tijdelijk uit het
reguliere circuit moeten'. Mogelijk is sprake van een conflict of een crisissitu-
atie, waarbij de situatie dusdanig is `dat de leerling `even' niet meer op de eigen
school kan zijn'.
De ontoereikende leerlingenzorg op school komt als medebepalende factor van
de doelgroep in de meeste plannen ter sprake. Verwezen wordt naar leerlingen
met problemen die `de draagkracht van de school te boven gaan' of bij wie eer-
dere interventies niet werkzaam bleken. In plannen wordt ook wel gesproken
over ontstane handelingsverlegenheid op school. De leerlingen in kwestie heb-
ben tijdelijk andere of meer intensieve begeleiding nodig dan vanuit de school
geboden kan worden, gelet op de aard, de ernst en de complexiteit van de ge-
signaleerde problematiek. De problemen zouden, zoals in enkele plannen staat
vermeld, een te zware belasting zijn voor de school en de groep waar de leerling
deel van uitmaakt en een te zware wissel kunnen trekken op de beschikbare
capaciteit aan leerlingenzorg in school. De gesignaleerde problemen kunnen
ook vragen om een nadere observatieperiode en het verrichten van uitvoeriger
onderzoek, waarvoor de periode in de reboundvoorziening wordt beoogd.
Afgaand op de overheidsregeling staat de reboundvoorziening in principe open
voor alle leerlingen in het voortgezet onderwijs, die baat zouden kunnen heb-
ben bij een tijdelijk verblijf in een reboundvoorziening. Dit maakt dat leeftijd en
schooltype (met uitzondering van speciaal onderwijs, respectievelijk ZMOK-
onderwijs) als ondergeschikt kunnen worden beschouwd aan dit selectiecrite-
rium. De samenwerkingsverbanden hebben echter de vrijheid om de doelgroep
nader te definiëren, om daarmee aan te kunnen sluiten bij de regionale behoefte
en de bestaande zorgstructuur. In verschillende plannen komt de ruime defi ni-
ering uit de overheidsregeling terug, zonder nadere concretisering of beperking
van het onderwijstype. De voorziening is kortweg toegankelijk voor `leerlingen
in het voortgezet onderwijs', met mogelijk de toevoeging dat de leerlingen
onder het verantwoordelijke samenwerkingsverband dienen te vallen. Ook
LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 65 ···
komt het voor dat de onderwijstypen bij naam genoemd zijn: in acht plannen
is beschreven dat de reboundvoorziening toegankelijk is voor leerlingen uit
het vmbo, praktijkonderwijs, havo en vwo. In één plan worden gymnasium en
speciaal voortgezet onderwijs aan de rij toegevoegd en eveneens in één geval
wordt de reboundvoorziening ook gezegd open te staan voor leerlingen uit het
voortgezet speciaal onderwijs, respectievelijk REC cluster 4. In negen plannen
is een beperking van de toegankelijkheid voor leerlingen uit het voortgezet on-
derwijs beschreven op grond van het onderwijstype. Er kan bijvoorbeeld sprake
zijn van exclusieve toegankelijkheid van de reboundvoorziening voor leerlingen
uit het vmbo, of voor leerlingen uit `vmbo, havo of vwo'.
In zeven plannen is opgenomen dat de reboundvoorziening ook toegankelijk is
voor leerlingen met zogeheten leerwegondersteunend onderwijs (lwoo).
In ongeveer een derde van de plannen wordt direct of indirect een verwijzing
gemaakt naar de vereiste leeftijd van de leerling om toegelaten te worden tot
de reboundvoorziening. Het meest genoemd is de leeftijdsgroep van twaalf tot
achttien jaar. In één plan wordt alleen een minimumleeftijd van twaalf jaar
gegeven en in twee gevallen worden geen leeftijdsgrenzen genoemd, maar de
vereiste leerjaren.
10.2.2 Specificatie van de doelgroep
De reboundvoorziening wordt beschouwd als deel van een groter geheel van
samenhangende maatregelen in het onderwijs. De regeling voor reboundvoor-
zieningen schrijft voor dat er afstemming dient plaats te vinden `met het aan-
palende onderwijsveld', waartoe de projecten Herstart en Op De Rails worden
gerekend. De afstemming wordt van belang geacht voor het kunnen realiseren
van een passende onderwijsplek voor elke leerling in een regio (Gele Katern 20
april 2005, p. 77; Staatscourant 29 maart 2006, p.23; zie ook hoofdstuk 3).
In de plannen wordt de reboundvoorziening grofweg op twee manieren geposi-
tioneerd:
· afgebakend ten opzichte van voorzieningen als Herstart, Op De Rails en
overige (bestaande) onderwijsopvangvoorzieningen en leerlingenzorg;
· onderverdeeld in van elkaar onderscheiden rebound-subtypen.
Uit de plannen kan opgemaakt worden dat met de gekozen inrichting van
reboundvoorzieningen, onderscheiden in subtypen en/of afgebakend ten op-
zichte van andere vormen van leerlingenzorg gestreefd wordt naar het leveren
··· 66 LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006
van een bijdrage aan het ondersteunen van leerlingen in het voortgezet onder-
wijs die kampen met problemen van verschillende aard, omvang en ernst.
De a akening van de reboundvoorziening ten opzichte van andere
programma's en de onderverdeling van de reboundvoorziening in
subtypen sluiten elkaar niet uit en kunnen naast elkaar bestaan.
Een voorbeeld daarvan is te vinden in één van de plannen waar de
reboundvoorziening is onderverdeeld in een `preventiegroep' en een
`schakelgroep'. In de preventiegroep staat observatie van de leerling
centraal, wordt een handelingsplan opgesteld en keert de leerling
weer terug op de school van herkomst. De schakelgroep is er voor
leerlingen die doorgaans niet kunnen terugkeren op de school van
herkomst. De doelgroep van de schakelgroep wordt omschreven als
`leerlingen die de directe veiligheid van leerlingen, personeel en/of de
schoolomgeving bedreigen'. Deze twee uitwerkingen van de rebound-
voorziening onderscheiden zich voorts van de programma's Herstart
en Op De Rails.
Met de afbakening van de reboundvoorziening ten opzichte van andere pro-
gramma's en de specificatie in subtypen wordt in vrijwel alle gevallen op directe
of indirecte wijze nadere informatie verschaft over de doelgroep. De subtypen
kunnen daarbij verwijzen naar in de plannen onderscheiden groepen leerlingen
die een eigen programma kennen en naar groepen leerlingen die weliswaar op
een aantal kenmerken van elkaar verschillen, maar niet per se afzonderlijke
programma's krijgen aangeboden. Het komt ook voor dat doelgroepen van
onderscheiden beleidsprogramma's van de landelijke overheid, zoals Rebound,
Herstart en Op De Rails, in plannen in meer of mindere mate geïntegreerd
worden uitgewerkt. De reboundvoorziening kan, afgaand op de plannen, deel
uitmaken van een meer integrale opvangvoorziening waar ook leerlingen
worden opgevangen, die niet per definitie tot de doelgroep van reboundvoorzie-
ningen worden gerekend. In de meeste plannen wordt ingegaan op de afstem-
ming met andere (bestaande) zorgstructuren en programma's als Herstart en
Op De Rails, bijvoorbeeld door het realiseren van één gezamenlijk `loket', waar
bepaald wordt waar de leerling het beste op zijn plaats is.
Een voorbeeld van een tot op zekere hoogte geïntegreerde uitwerking
is te vinden in één van de plannen waar zogeheten `leerlingplaatsen
LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 67 ···
rebound' en `crisisplaatsen ZMOK/Op De Rails' worden onderschei-
den. Er wordt vervolgens aan de hand van doelgroepkenmerken een
toelichting gegeven op de beoogde `leerlingplaatsen Herstart/Op De
Rails' en op de `reboundplaatsen'. Beide plaatsen zijn bedoeld voor:
·
"leerlingen die niet op school zijn te handhaven en die terug-
geplaatst zullen worden naar een andere school binnen het
samenwerkingsverband;
·
leerlingen die niet op school zijn te handhaven en waarvoor
nog niet duidelijk is of zij naar een vervolgsituatie in een andere
school in het regulier of cluster-4-onderwijs moeten worden
verwezen;
·
leerlingen voor wie buiten de school een diagnostisch traject
nodig is en/of over wie nog weinig bekend is (geen of te weinig
gegevens)."
Aan de doelgroepomschrijving voor de leerlingplaatsen Herstart/Op
De Rails is voorts toegevoegd dat de leerlingen op school niet te
handhaven zijn en dat `redelijk duidelijk is dat zij een cluster 4 indi-
catie zullen krijgen en vervolgens daar een plaatsing nodig hebben'.
Het plan vermeldt dat er sprake is van een gedeeltelijk overlappende
doelgroep, waarbij overigens wel wordt uitgegaan van (de ontwikke-
ling van) verschillende programma's.
In het navolgende wordt inzicht gegeven in uitwerkingsvormen van rebound-
voorzieningen, waarmee kenmerken van de doelgroep onlosmakelijk verbonden
zijn. In ongeveer de een derde van alle plannen kunnen twee of meer (en maxi-
maal vijf) subtypen onderscheiden worden, die overigens ook grotendeels tot
uitdrukking lijken te komen in de vorm van afzonderlijke programma's.13 Een
uitwerking van de reboundvoorziening waarin twee of drie subtypen te onder-
scheiden zijn, zijn het meest voorkomend (n=19 respectievelijk n=8). Andere
13 Overigens is het aannemelijk dat feitelijk meer subtypen onderscheiden kunnen worden en
dat de mate van voorkomen van de nu onderscheiden subtypen in werkelijkheid hoger ligt.
Het is echter niet de doelstelling van dit onderzoek om een totaaloverzicht te geven van de
feitelijk voorkomende subtypen. Dit is een verkennende studie waarbij de voorkomende
varianten in de plannen uitputtend in kaart gebracht worden, om een beeld te geven van
de manier waarop in de praktijk omgegaan wordt met de invulling van de doelgroep voor
reboundvoorzieningen.
··· 68 LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006
onderwijsopvangvoorzieningen of vormen van leerlingenzorg en de program-
ma's Herstart en Op De Rails zijn op dit punt in de analyse buiten beschouwing
gelaten.14 Waar in de plannen niet geheel duidelijk is of een vorm van onder-
wijsopvang als behorend tot of bestaand náást de reboundvoorziening moet
worden beschouwd, is gekozen voor de eerste mogelijkheid. De in de plannen
gegeven uitwerkingen bevatten steeds één of meer van de volgende kenmerken:
· het organisatieniveau van de reboundvoorziening (a);
· de reden of functie van de plaatsing (b);
· het perspectief op het vervolg van de schoolcarrière (c);
· overige kenmerken op leerling-niveau (d).
Elk van de kenmerken kan op een meer concreet niveau verwerkt zijn in de
plannen. Onderstaande figuur geeft een meer concrete invulling aan de vier
categorieën.
Figuur 10.3 Kenmerken van subtypen
a. Organisatieniveau b. Reden of functie c. Perspectief vervolg d. Kenmerken
plaatsing schoolcarrière leerlingen
- intern, binnenschools - crisissituatie - regulier voortgezet - onderwijskenmerken
onderwijs (eigen of (o.a. niveau, leerjaar)
andere school)
- extern, bovenschools - observatie en - ander onderwijstraject - schoolgerelateerde
diagnostiek (o.a. speciaal probleemkenmerken
onderwijs, ROC) (o.a. verzuim,
leerproblemen,
gedragsproblemen)
14 In twee plannen lijkt Op De Rails opgenomen te zijn in één van de subtypen. In één geval
gaat het om leerlingen die na verblijf in de reboundvoorziening `via de hulpstructuur van Op
De Rails' terugkeren in het regulier onderwijs. In het andere geval gaat het om `leerlingen met
`ernstige' gedragsproblemen en/of sociaal-emotionele problematiek waarvan bij voorbaat niet
verwacht mag worden dat ze weer terug kunnen keren naar de eigen school, maar die gebaat
zijn bij een langduriger begeleidingstraject'. Op De Rails wordt hierbij als één van de mogelijke
interventies genoemd.
LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 69 ···
- handelingsverlegen- - alternatief traject (o.a. - overige kenmerken
heid, ontoereikend arbeidstoeleiding, (o.a. delinquentie,
gebleken interventies jeugdzorg) ex-detentie)
- tijdelijke opvang - perspectief nog open
noodzakelijk (al
dan niet nadruk
op begeleiding of
jeugdzorg)
a. Organisatieniveau
De beschrijvingen van de subtypen geven zoals gezegd in veel gevallen nader in-
zicht in de doelgroep van reboundvoorzieningen. In een aantal gevallen verwijst
de beschrijving direct naar kenmerken van leerlingen of de (aard en ernst van
de) problematiek, zoals bij de inschatting van het vervolg van de schoolloop-
baan en het bestaan van een acute crisissituatie als reden voor plaatsing. Maar
ook uit bijvoorbeeld het organisatieniveau kunnen kenmerken afgeleid worden
over de doelgroep. Zo is het aannemelijk dat interne en externe reboundvoor-
zieningen binnen een samenwerkingsverband als subtypen in elkaars verlengde
liggen, in het bijzonder wat betreft de ernst van de problemen en verwachtingen
over de voortzetting van schoolloopbaan.
De doelgroep van een interne en externe reboundvoorziening is in één van de
plannen als volgt getypeerd:
1. `leerlingen die binnen de school tijdelijk een opvang nodig hebben en daar-
binnen na een begeleidingsproces terugkunnen in het reguliere traject.'
2. `leerlingen met ernstige relatiebreuk met het VO, de breuk is in principe
herstelbaar en de leerling kan mogelijk een doorstart maken na een verblijf
van een aantal maanden in een reboundvoorziening.'
In twaalf plannen wordt melding gemaakt van schoolinterne opvangmogelijk-
heden, naast één of meer andere (al dan niet als bovenschools aangeduide)
subtypen.15
15 In twee plannen, waar geen onderscheid wordt gemaakt in subtypen, is de reboundvoorzie-
ning beschreven als schoolinterne reboundvoorziening.
··· 70 LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006
b. Reden of functie plaatsing
In vijf plannen wordt bij de nadere uitwerking van de reboundvoorziening in
subtypen apart gerefereerd aan de mogelijkheid van acute opvang van leerlin-
gen naar aanleiding van ontstane crises of plotseling hevig optredende proble-
matiek. De reboundvoorziening kan ook aangewend worden om gesignaleerde
problemen rond een leerling nader in kaart te brengen of te verhelderen. In
zeven plannen wordt een dergelijk traject voor observatie- en diagnostiek als
functie van een reboundvoorziening onderscheiden. Niet ongebruikelijk is dat
de leerling na het observatietraject weer teruggaat naar de school van herkomst.
In één geval bestaat het observatie- en diagnostiektraject als zogeheten interne
reboundfaciliteit. Overigens wordt observatie en diagnostiek ook dikwijls als
eerste fase van een verblijf in de (externe) reboundvoorziening beschouwd.
In enkele plannen is in de uitwerking van de doelgroep `handelings verlegenheid
van de school' opgenomen of wordt gerefereerd aan ontoereikend gebleken
eerdere interventies als reden voor plaatsing. Ook bij beschrijvingen van de
doelstelling wordt in plannen aan de handelingsverlegenheid van school gerefe-
reerd.
Het komt meer dan eens voor dat samenwerkingsverbanden subdoelgroepen
definiëren aan de hand van de intensiteit van de begeleiding die gedurende de
tijdelijke opvang ingezet lijkt te moeten worden. Het onderscheid dat zich aan-
dient, verwijst in meest strikte zin naar een groep die met kortdurende begelei-
ding weer terug kan naar de eigen school en een groep die om een langduriger
en intensiever begeleidingstraject vraagt, al dan niet in de vorm van geïndiceer-
de jeugdzorg. De invulling van het vervolg van de onderwijscarrière kan daarbij
nog open zijn gelaten. Uit de plannen lijkt te kunnen worden opgemaakt dat
het in de meeste gevallen gaat om groepen leerlingen die afzonderlijke trajecten
worden aangeboden.
c. Perspectief vervolg schoolcarrière
Het verblijf in de reboundvoorziening kan, afgaand op de regeling voor rebound-
voorzieningen en de informatie uit de plannen, benut worden om het perspec-
tief op het vervolg van de onderwijscarrière van leerlingen te verhelderen. Dit
neemt niet weg dat in de meeste plannen al nadere informatie terug te vinden
is over het beoogde verdere verloop van de schoolcarrière van leerlingen, al dan
LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 71 ···
niet uitgewerkt in naast elkaar bestaande groepen met een eigen programma.16
Dit geldt in het bijzonder voor de plannen waar een specificatie van de doel-
groep is opgenomen. De volgende varianten van reboundvoorzieningen worden
op grond van het kenmerk `beoogd perspectief na verblijf in de reboundvoorzie-
ning' zichtbaar:
· voorzieningen (intern of extern georganiseerd) voor leerlingen die hun
onderwijscarrière naar verwachting voortzetten in het regulier voorgezet
onderwijs;
· (extern georganiseerde) voorzieningen voor leerlingen bij wie het ver-
volgtraject nog onduidelijk is of die mogelijk gebaat zijn bij een ander
(onderwijs)traject.
Tot de eerstgenoemde variant behoren leerlingen die ofwel terugkeren naar de
eigen school, ofwel hun schoolcarrière vervolgen op een andere (vergelijkbare)
school voor regulier voortgezet onderwijs. De tweede variant herbergt leer-
lingen die naar verwachting niet zullen terugkeren in het regulier voortgezet
onderwijs, maar die meer gebaat zijn bij een ander onderwijstraject, zoals een
vorm van speciaal onderwijs (REC cluster 4), een opleiding bij een ROC of een
leerwerktraject. Ook tot de tweede variant behoren leerlingen die mogelijk niet
terugkeren in het onderwijs en een alternatief traject ingaan, zoals daghulp,
residentiële hulp of directe arbeidstoeleiding. Op deze plaats is het ook van
belang te melden dat leerlingen met een verkregen indicatie voor REC cluster 4
de schoolloopbaan kunnen vervolgen in het regulier voortgezet onderwijs. Deze
mogelijkheid komt in enkele plannen ter sprake.
De doelgroepomschrijving in de regeling voor reboundvoorzieningen bestude-
rend, sluiten de eerstgenoemde varianten op voorhand - en los van toegekende
de vrijheid aan de samenwerkingsverbanden - het meest aan op de van over-
heidswege gegeven uitgangspunten. Beide typen kunnen echter naast elkaar
16 In het bijzonder ook bij dit onderdeel is de eerder gemaakte opmerking van belang dat
door geïntegreerde benaderingen in de plannen niet altijd met zekerheid is vast te stellen
in hoeverre het gaat om varianten van de reboundvoorziening zelf of van naast de rebound-
voorziening bestaande opvangfaciliteiten. De beschrijvingen kunnen als gevolg daarvan
een bredere groep leerlingen betreffen dan de groep voor wie reboundfaciliteiten bedoeld
zouden zijn.
··· 72 LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006
bestaan en in plannen als complementair beschreven zijn. Terugkeer naar de
eigen school óf een andere school binnen het samenwerkingsverband voortge-
zet onderwijs worden in plannen dikwijls in één adem genoemd. Ook komt het
voor dat de voortzetting van de schoolloopbaan in het voortgezet onderwijs niet
nader wordt omschreven. Leerlingen met een beoogd vervolgtraject in het re-
gulier voortgezet onderwijs, worden in plannen vervolgens onderscheiden van
leerlingen bij wie, gekoppeld aan een taxatie van de problematiek, een ander
vervolgtraject na de tijdelijke opvang meer aannemelijk lijkt.
Drie voorbeelden illustreren de wijzen waarop het vervolg van de
schoolloopbaan opgenomen kan zijn in doelgroepspecificaties. Het
eerste voorbeeld betre een interne en een externe voorziening,
met in beide gevallen het perspectief gericht op een vervolg van de
schoolloopbaan in het (regulier) voortgezet onderwijs. In het tweede
voorbeeld wordt een onderscheid gemaakt tussen terugkeer naar de
eigen school en overige trajecten. In het derde voorbeeld wordt een
onderscheid gemaakt tussen leerlingen die naar alle waarschijnlijk-
heid wel en leerlingen die niet doorgaan in het regulier voortgezet
onderwijs. In het eerste en derde geval is uit de plannen op te maken
dat de doelgroepspecificatie zich ook daadwerkelijk uit in afzonderlijke
groepen.
Voorbeeld 1:
·
leerlingen die binnen de school tijdelijk een opvang nodig hebben
en daarbinnen na een begeleidingsproces terug kunnen in
het reguliere traject;
· leerlingen met `ernstige relatiebreuk' met het voortgezet onder-
wijs, de breuk is in principe herstelbaar en de leerling kan moge-
lijk een doorstart maken na een verblijf van een aantal maanden
in een reboundvoorziening.
Voorbeeld 2:
· leerlingen die terug kunnen naar de eigen school;
· leerlingen die een ander vervolgtraject ingaan.
Voorbeeld 3:
· leerlingen met `ernstige relatiebreuk' met het voortgezet onder-
wijs, de breuk is herstelbaar en de leerling kan een doorstart
maken na een verblijf van een aantal maanden;
· leerlingen met een `ernstige relatiebreuk' met het voortgezet on-
derwijs, waarbij de breuk niet goed herstelbaar is en die mogelijk
LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 73 ···
op hun plaats zijn in REC cluster 4 of in de jeugdzorg (daghulp of
residentiële instelling).
d. Kenmerken van leerlingen
In verschillende plannen met specificaties van de doelgroep zijn kenmerken op-
genomen die nadere informatie verschaffen over de leerlingen. Een aantal uit-
werkingen komt overeen met de kenmerken uit de eerder behandelde algemene
doelgroepomschrijving, zoals een verwijzing naar de ontstane gedragsproble-
men, leerproblemen of sociaal-emotionele problemen. Er kan daarbij gerefe-
reerd worden aan de aard en ernst van de problemen (inclusief het optreden
van een bedreiging voor de veiligheid op school) en het structureel voorkomen
of acuut verschijnen ervan. De problemen op school kunnen nader getypeerd
worden met omschrijvingen als `ernstig verbaal of fysiek geweld' of `plotseling
hevig optredende problematiek, zoals geweldsdelicten en andere vormen van
criminaliteit die de veiligheid van medeleerlingen en docenten bedreigen'.
In één van de reboundvoorzieningen in Rotterdam is een aantal
plaatsen gereserveerd voor de opvang en begeleiding van `licht-delin-
quente' leerlingen. De operationalisatie van de term `licht-delinquent'
is nog niet onomstotelijk vastgesteld. Tot dusver worden de volgende
kenmerken beschreven:
· "in aanraking zijn (geweest ) met politie/justitie op het moment
van aanmelding;
· een strafrechtelijk proces doorlopen (er is minimaal een proces-
verbaal opgemaakt);
· een delict gepleegd hebben;
· onder groepsdwang (vaak) meedoen aan grensoverschrijdende
activiteiten;
· op agressieve, verbale of non-verbale wijze in verzet gekomen
tegen de omgeving (opvoeders, medeleerlingen of materialen)"
(Messing, Kuijvenhoven & Van Veen, 2005, p.119).
Ook wordt in Rotterdam binnen de reboundvoorziening een aparte
variant onderscheiden voor een bepaalde groep meisjes, genaamd
`jonge meiden zelfstandig', waar maximaal 14 leerlingen geplaatst
kunnen worden (Messing, Kuijvenhoven & Van Veen, 2005, p. 118).
··· 74 LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006
In verschillende plannen wordt bij de doelgroepspecificatie verwezen naar de
complexiteit van gesignaleerde problemen en het bestaan van meervoudige
problematiek. Ook kan informatie verwerkt zijn over de ontstaansgeschiedenis
in termen van een veronderstelde multiconditionele bepaaldheid en mogelijke
aangeleerdheid van het vertoonde gedrag of het moeilijk corrigeerbaar zijn van
de leerling. In verschillende doelgroepspecificaties komen, evenals genoemd
in de algemene doelgroepomschrijving, een (dreigende) relatiebreuk met het
voortgezet onderwijs ter sprake, een (mogelijk) voortijdig schoolverlaten van
leerlingen en het ontbreken van motivatie om de schoolloopbaan te vervolgen.
In drie plannen zijn subgroepen te onderscheiden op grond van leerjaar of
onderwijsniveau, zoals een voorziening specifiek voor leerlingen uit de brugklas
of een gecombineerde voorziening voor leerlingen uit het praktijkonderwijs,
leerlingen met leerwegondersteunend onderwijs en leerlingen uit het speciaal
onderwijs.
In twee plannen komt de jongere populatie van het voortgezet onder-
wijs naar voren in de specificatie van de doelgroep voor reboundvoor-
zieningen. Het gaat om een aparte voorziening voor leerlingen in de
brugklas. Daarnaast wordt in één van deze plannen een voorziening
voor leerlingen in met name de tweede klas van het voortgezet
onderwijs beschreven en in het andere plan een voorziening voor
(dreigende) uitvallers van 15 jaar en ouder in het vmbo of middelbaar
beroepsonderwijs, die toe- of teruggeleid worden naar laatstgenoemd
onderwijstype.
In één plan wordt melding gemaakt van twee - reeds bestaande
- vormen van kortdurende opvang voor leerlingen in het voortgezet
onderwijs, namelijk een voorziening voor leerlingen `van het regulier
onderwijs' en een voorziening voor leerlingen uit het voortgezet spe-
ciaal onderwijs (REC cluster 4), uit het praktijkonderwijs en leerlingen
met leerwegondersteunend onderwijs.
10.2.3 Contra-indicaties en afbakening doelgroep
In bijna tweederde van alle plannen (64%) zijn contra-indicaties opgenomen
die de toelating van leerlingen tot reboundvoorzieningen beperken. In een aan-
tal gevallen wordt de doelgroep afgebakend door het uitsluiten van leerlingen
die voor een ander type zorg en/of onderwijs in aanmerking komen. Daarnaast
zijn ook meer concrete gedragingen of kenmerken van leerlingen terug te
vinden op grond waarvan zij niet toelaatbaar worden geacht tot reboundvoor-
zieningen.
LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 75 ···
In een aantal plannen wordt de doelgroep voor de reboundvoorziening expliciet
onderscheiden van de doelgroep voor de projecten Op De Rails of Herstart. In
ongeveer een vijfde van de plannen (19%) is opgenomen dat de reboundvoor-
ziening niet bedoeld is voor leerlingen die in aanmerking komen voor Herstart.
In drie plannen (4%) is beschreven dat leerlingen die tot de doelgroep van het
project Op De Rails behoren niet in aanmerking komen voor plaatsing in een
reboundvoorziening. Het moeten doorlopen van een `justitieel traject' wordt in
iets minder dan de helft (45%) van de plannen als contra-indicatie genoemd.
Een ZMOK-indicatie komt als zodanig in ongeveer de helft van alle plannen
(53%) terug. In verschillende plannen wordt (tevens) op een andere wijze dan
de letterlijke omschrijving `ZMOK-indicatie' aan zogenoemde cluster 4-proble-
matiek gerefereerd als contra-indicatie voor plaatsing in een reboundvoorzie-
ning.
Voorbeelden van een dergelijke afbakening van de doelgroep, zijn:
· een gedragsstoornis of een geclassificeerde stoornis behorend tot de criteria
voor een ZMOK-indicatie (4);17
· cluster 4-problematiek (1);
· psychiatrische problematiek of een psychisch ziektebeeld waardoor de leer-
ling onvoldoende in staat is te leren (10);
· een gedragsstoornis als oorzaak voor grensoverschrijdend gedrag of voor het
ontstaan van een crisissituatie (2);
· de leerling heeft geen reële kans op terugkeer in de reguliere setting (1);
· de leerling kan in een andere onderwijsvorm beter geholpen worden (1);
· leerlingen afkomstig van één van de soorten speciaal onderwijs, waaronder
REC cluster 4, of die naar één van deze vormen van speciaal onderwijs zou-
den moeten uitstromen (1).
In negen plannen zijn beschrijvingen opgenomen die verwijzen naar (een mate
van) externaliserend gedrag van leerlingen op grond waarvan zij niet toelaat-
baar worden geacht tot de reboundvoorziening. Het gaat om:
· `excessief geweld (waarbij de veiligheid van anderen in gevaar komt)';
· `structureel oppositioneel of crimineel gedrag';
· `dermate ernstig externaliserend gedrag'.
Uit vraaggesprekken met enkele coördinatoren van samenwerkings verbanden
en coördinatoren van voorzieningen komt naar voren dat een dergelijke afbake-
17 Frequenties zijn tussen haakjes toegevoegd.
··· 76 LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006
ning van de doelgroep samenhangt met tenminste één van de volgende facto-
ren:
· het kunnen garanderen van een veilige leer- en werkomgeving voor leerlin-
gen en medewerkers in reboundvoorzieningen;
· de beschikbare begeleidingsmogelijkheden en het ontwikkelde programma-
aanbod in de reboundvoorziening, toegesneden op een beoogde groep
leerlingen;
· de aanwezigheid van alternatieve opvangvoorzieningen en zorgstructuren in
de omgeving.
In vijf plannen is beschreven dat reboundvoorzieningen niet bedoeld zijn voor
leerlingen afkomstig uit het praktijkonderwijs.18 Ook de meer algemene om-
schrijvingen `leerlingen die onvoldoende in staat zijn tot leren' en leerlingen
die `het onderwijsniveau niet aankunnen' komen als contra-indicaties voor. In
enkele plannen is een contra-indicatie opgenomen die verwijst naar `een te lage
intelligentie' van leerlingen of `een intelligentie waarbij een groot risico bestaat
op verstandelijke en sociale overvraging, waardoor de structuur en veiligheid
onvoldoende gewaarborgd worden'.
Scholen die zelf nog onvoldoende hulp aan leerlingen hebben geboden, leerlin-
gen die de toeleiding naar bureau jeugdzorg geadviseerd wordt en leerlingen
die zich in een adequaat hulpverleningstraject bevinden, tegelijkertijd op een
passende school zitten en mogelijk tijdelijk niet schoolgaand zijn, komen voor
als contra-indicaties voor plaatsing van leerlingen in reboundvoorzieningen.
Verslavingsproblematiek of problematisch druggebruik komt in elf plannen
naar voren als contra-indicatie voor plaatsing in een reboundvoorziening. In
één plan wordt bij de contra-indicaties verwezen naar leerlingen met Attention
Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD) die baat zouden hebben bij medicatie,
maar die niet innemen. Eveneens één plan beschrijft dat de voorziening niet
bedoeld is voor leerlingen bij wie `leerproblemen als dyslexie' ten grondslag
liggen aan de gesignaleerde gedragsproblemen. Een gebrekkige taalbeheersing
wordt een enkele keer als reden opgegeven om leerlingen niet toe te laten tot
de reboundvoorziening.
18 Scholen en afdelingen voor praktijkonderwijs verzorgen niet-diploma-gericht onderwijs
(Wet van 25 mei 1998 tot wijziging van onder meer de Wet op het voortgezet onderwijs in
verband met de invoering van leerwegen in de hogere leerjaren van het middelbaar algemeen
voortgezet onderwijs en het voorbereidend beroepsonderwijs, alsmede van leerwegondersteu-
nend en praktijkonderwijs).
LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 77 ···
Leerlingen die (veelvuldig) spijbelen of die zich in een schorsings- of verwijde-
ringsprocedure bevinden, worden in enkele samenwerkingsverbanden uitgeslo-
ten van deelname aan een programma in de reboundvoorziening. Ook komt het
voor dat de reboundvoorziening niet toegankelijk wordt geacht voor leerlingen
die in afwachting zijn van plaatsing op een andere school.
In verschillende plannen is als voorwaarde opgenomen dat de leerling en
zijn ouders of verzorgers achter de plaatsing van de leerling in een rebound-
voorziening dienen te staan. Het ontbreken van voldoende motivatie of een
coöperatieve houding bij één van deze partijen geldt in dit kader als reden om
een leerling niet toe te laten. Het beschikken over voldoende gegevens over
de leerling voorafgaand aan een eventuele plaatsing is eveneens in een aantal
plannen opgenomen als voorwaarde voor toelating van leerlingen. Ontbrekende
gegevens kunnen ertoe leiden dat een leerling (in eerste instantie) niet wordt
toegelaten tot een reboundvoorziening.
··· 78 LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006
LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 79 ···
11
Doelstelling, veiligheidsaspecten
en organisatorische context
In dit hoofdstuk worden de resultaten gepresenteerd van de analyse van
de doelstelling, veiligheidsaspecten en van de organisatorische context van
reboundvoorzieningen. Bij elk van de thema's wordt eerst gerefereerd aan het
overheidsbeleid en waarna de presentatie volgt van uitwerking in de rebound-
plannen.
11.1 Doelstelling
Doelstellingen worden verondersteld te liggen op het niveau van de leerling
en op het niveau van de school. Met de verwijzing van een leerling naar een
reboundvoorziening wordt aan de betreffende leerling een signaal afgegeven
dat grenzen zijn overtreden. Een plaatsing in een reboundvoorziening geldt als
tweede kans die de leerling geboden wordt en die de leerling ook moet aangrij-
pen door te werken aan gedragsverandering en leerprestaties (Veiligheid op
school, 29 240 nr. 5, p.10). Voorafgaand aan een mogelijke plaatsing van een
leerling in een reboundvoorziening is sprake van zowel een schooloverstijgende
zorgbehoefte als een bedreiging van het veilig schoolklimaat. De minister van
OCW stelt dat de plaatsing onmiddellijk positieve effecten te zien geeft in de
school, het is een adempauze voor zowel de school als voor de betrokken leer-
ling. In de regeling wordt tevens een verder gelegen doelstelling van rebound-
voorzieningen beschreven, namelijk het leveren van een bijdrage aan het
tegengaan van voortijdig schoolverlaten (Gele Katern 20 april 2005, pp. 77-78;
Staatscourant 29 maart 2006, p.23). Van Veen en Wienke (2005, p.15) voegen
daaraan het versterken van de zorgstructuur van het voortgezet onderwijs als
doelstelling toe.
In bijna alle plannen (96%) is informatie opgenomen over doelen. In de meeste
gevallen zijn de doelen gelijk aan of vergelijkbaar met de doelen die in de rege-
ling voor reboundvoorzieningen is terug te vinden.
··· 80 LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006
Tabel 11.1 Doelen in reboundplannen (percentages, n=71)
Voortijdig schoolverlaten tegengaan (in de regeling voor reboundvoorzieningen ook
wel als e ect beschouwd). 51
Leerlingen een niet vrijblijvende kans bieden om te bewijzen dat ze binnen het
regulier onderwijs hun schoolloopbaan kunnen en willen voortzetten of aan hun
toekomst kunnen en willen werken (bron: regeling voor reboundvoorzieningen). 45
Scholen ontlasten van gedragsmoeilijke leerlingen, waar het veilig schoolklimaat
in het geding is en het arsenaal aan leerlingenzorg is uitgeput (bron: regeling voor
reboundvoorzieningen). 30
Scholen ondersteunen bij het kunnen voortzetten van het onderwijs aan
gedragsmoeilijke leerlingen (bron: Van Veen & Wienke, 2005). 18
Zorgstructuur versterken in het voortgezet onderwijs (bron: Van Veen & Wienke,
2005). 12
In de meeste plannen wordt gerefereerd aan het bieden van tijdelijke opvang
voor leerlingen en het streven de leerlingen te behouden voor het onderwijs: de
leerling dient een `passende onderwijsplek' te krijgen na vertrek uit de rebound-
voorziening. De voorkeur gaat daarbij uit naar een voortzetting van de onder-
wijsloopbaan door de leerling in de eigen school, of anders in een andere school
voor regulier voortgezet onderwijs (al dan niet binnen het samenwerkingsver-
band). Wanneer dit niet haalbaar is, komen andere opties aan de orde, zoals
een alternatief traject binnen het onderwijs en (in het uiterste geval) een traject
buiten het onderwijs. In sommige gevallen wordt de intentie aangehaald om
leerlingen een startkwalificatie te laten halen. Eén plan verwoordt de ambitie
dat 75% van de leerlingen een jaar na vertrek "een opleiding of een combinatie
van arbeid en scholing richting startkwalifi catie" volgt.
Enkele voorbeelden van de beschrijving van de doelstelling:
·
`Het terugleiden van de leerling naar de reguliere setting of een
passende onderwijsvorm'.
·
`Leerlingen zo mogelijk terugleiden naar het regulier onderwijs
om daar de schoolloopbaan te vervolgen. Of: overstappen naar
een andere school of andere hulp'.
·
`Zoveel mogelijk jongeren in staat stellen met goed gevolg een
onderwijsprogramma te kunnen afronden tot op minimaal het
niveau van een startkwalificatie'.
LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 81 ···
De beoogde bijdrage van reboundvoorzieningen aan een veilig schoolklimaat,
het bieden van een adempauze en een moment van reflectie voor de school en
het bieden van deskundigheidsbevordering op school komen ook terug in eigen
(vaak aanvullende) doelgroepomschrijvingen.
11.2 Veiligheidsaspecten
Het instellen van reboundvoorzieningen in het voortgezet onderwijs past in
het overheidsstreven een veilig schoolklimaat te creëren en te handhaven. De
reboundvoorziening is bedoeld voor leerlingen die de veiligheid van medeleer-
lingen en medewerkers op de eigen school negatief beïnvloeden. Veiligheid ver-
wijst hier naar sociale veiligheid: omgangsvormen die gehanteerd worden door
degenen die bij het onderwijs betrokken zijn, zoals leerlingen, medewerkers op
scholen en ouders (Veiligheid op school, 29 240 nr. 5, p.3). De operationalisatie
van het begrip veiligheid bestaat uit zowel objectieve als subjectieve veiligheids-
aspecten.
Gezien het algemene streven naar het realiseren en in stand houden van een
veilig schoolklimaat en de omschrijving van de doelgroep voor reboundvoor-
zieningen, ligt het voor de hand dat aan dit thema ook aandacht wordt besteed
in de reboundplannen. Er kan een onderscheid gemaakt worden tussen directe
en indirecte verwijzingen naar het thema veiligheid. Directe bespreking van
veiligheidsaspecten wordt in enkele plannen in algemene zin ingevuld met de
uitspraak dat de reboundvoorziening een meerwaarde heeft voor of een positie-
ve bijdrage levert aan de veiligheid in het onderwijs. De term veiligheid heeft in
aansluiting hierop in de meeste plannen, voor zover daarin opgenomen, betrek-
king op de veiligheid op de school van de leerling. Ook wordt wel in algemene
termen geschreven over het creëren van een veilig klimaat in de reboundvoor-
ziening of het in de voorziening realiseren van `een veilige leer- en leefplek'.
In een aantal plannen komt het thema veiligheid nader aan de orde bij de afba-
kening van de doelgroep. Indicaties en contra-indicaties voor plaatsing kunnen
zowel betrekking hebben op de veiligheidssituatie in school als in de rebound-
voorziening zelf. In het bijzonder bij `crisisopvang' als mogelijke uitwerking van
reboundvoorzieningen wordt een koppeling gemaakt met een ontstane onvei-
lige situatie op school.
··· 82 LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006
Enigszins verwarrend lijkt het wanneer `veiligheidsproblematiek' een
indicatie kan zijn voor een tijdelijk verblijf in een reboundvoorziening
en tegelijkertijd in hetzelfde plan `excessief geweld waarbij de veilig-
heid van anderen in gevaar komt' als contra-indicatie voor plaatsing
is geformuleerd. Het ligt echter voor de hand de beschrijvingen in dit
opzicht niet al te letterlijk te interpreteren en veeleer te beschouwen
als niet nader geconcretiseerde beschrijvingen die gradaties aangeven
van de ernst van gedragingen op grond waarvan een leerling al dan
niet toelaatbaar wordt geacht in een reboundvoorziening.
Protocollen voor handelwijzen bij ongewenst gedrag van leerlingen, zoals het
inschakelen van collega's, en huisregels voor medewerkers, leerlingen en ouders
kunnen, afgaand op de plannen, deel uitmaken van het (veiligheids)beleid in
de reboundvoorziening. Huisregels kunnen in de vorm van een overeenkomst
worden aangeboden, te ondertekenen door iedere leerling bij aanvang van het
verblijf, en eventueel ook door zijn ouders of verzorgers en een vertegenwoordi-
ger van de reboundvoorziening zelf.
In één van de plannen is het volgende voorschri opgenomen: "Als de
leerling in de reboundgroep zodanig problematisch gedrag vertoont,
dat hij de normale gang van zaken in de voorziening respectievelijk in
de omgeving van de voorziening ernstig verstoort, kan de leerling van
de reboundvoorziening worden verwijderd en teruggeplaatst worden
naar de school van herkomst".
In de meeste gevallen kan de aandacht voor veiligheid in de reboundvoorzie-
ning en de bijdrage aan de veiligheid op de school van geplaatste leerlingen
afgeleid worden uit kenmerken van de (beoogde) reboundvoorziening. Reke-
ning houdend met de veronderstelde achtergrondfactoren die medebepalend
worden verondersteld voor het ontstaan van gedragsproblemen, is er in elke
voorziening aandacht voor veiligheid en voor het welzijn van leerlingen als
het gaat om de begeleiding van de leerling en het activeren van de juiste zorg.
In diverse plannen wordt tevens gesproken over het verzorgen van trainingen
gericht op het vergroten van sociale vaardigheden bij leerlingen en het reduce-
ren van agressie als onderdeel van het programma. Een dergelijke benadering
beoogt ook vruchten af te werpen bij terugkeer van leerlingen in de reguliere
onderwijssetting. De terugkeer kan afgaand op de informatie in de plannen
LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 83 ···
gefaseerd plaatsvinden, om daarmee de kans op een succesvol vervolg van
de schoolloopbaan te vergroten en ongewenste situaties vergelijkbaar met de
situatie van vóór de plaatsing en mogelijk voortijdig afhaken van de leerling te
voorkomen. Het bieden van nazorg aan de leerling en betrokken medewerkers
op de school waar de leerling zich bevindt en de mogelijkheid tot consultatie
van medewerkers van reboundvoorziening, kunnen ook in verband worden ge-
bracht met het handhaven van een veilig schoolklimaat. Deze consultatiefunctie
voor scholen en de mogelijkheid ambulante ondersteuning in te roepen, gebo-
den door medewerkers van reboundvoorzieningen, wordt in plannen genoemd
als te overwegen of feitelijk ingevulde functie van reboundvoorzieningen en als
mogelijkheid beschouwd ter voorkoming van plaatsing van leerlingen in een
reboundvoorziening. De functies die de reboundvoorziening ter bevordering
van een veilig schoolklimaat kan vervullen, zijn:
· het bieden van (crisis)opvang waarin onderwijs en verschillende vormen
van begeleiding worden geboden;
· het uitvoeren van observatie en diagnostiek ter verheldering van de proble-
matiek en het meest geëigende vervolgtraject op het gebied van onderwijs en
/of zorg;
· het bieden van ambulante ondersteuning aan leerlingen en scholen ter be-
vordering van het vervolg van de schoolcarrière en ter voorkoming van een
plaatsing in een reboundvoorziening of schooluitval.
In de reboundvoorziening zelf kan een kenmerk als een beperkte groepsgrootte
en daarmee de mogelijkheid tot het intensiveren van individuele begeleiding,
het gemakkelijk kunnen behouden van overzicht in de ruimte en dergelijke
een verwijzing zijn naar het creëren en handhaven van een veilige situatie. Ook
scholing en kwaliteitseisen gesteld aan medewerkers, het aantal medewerkers
per groep en de keuze van de locatie en fysieke inrichting van de voorziening,
kunnen verondersteld worden invloed uit te oefenen op de veiligheid in (en in
de omgeving van) een reboundvoorziening. Een dergelijke uitwerking strookt
met het advies van de RMO (2004, p.52) over het thema sociale veiligheid in
Nederland. Meer specifiek wordt er gepleit voor een `overzichtelijke context'.
Als belangrijke voorwaarde voor een sociaal veilige context ziet de RMO het
voldoende overzichtelijk zijn ervan. Het gaat hierbij om leerlingen die niet als
nummer worden behandeld, leerkrachten en leerlingen die elkaar kennen, en
om de fysieke inrichting van de ruimte.
··· 84 LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006
In één plan is verwoord dat de docent in de reboundvoorziening een
taak hee in het creëren van een veilig en gestructureerd klimaat. Uit
de financiële onderbouwing van een ander plan is op te maken dat
de medewerkers geschoold worden in `agressieregulatie'. Ook wordt in
één van de plannen melding gemaakt van een discussie over het be-
palen van een geschikte locatie voor de beoogde reboundvoorziening.
De vraag die daarbij centraal staat is of voorziening gehuisvest kan
worden in een school, met het oog op het kunnen garanderen van de
veiligheid van de betrokkenen in de betre ende onderwijsinstelling. In
twee andere plannen wordt voorgeschreven dat de ruimte overzichte-
lijk en (daarmee) veilig is).
11.3 Organisatorische context
De primaire verantwoordelijkheid voor het handhaven van een veilig schoolkli-
maat ziet de minister van OCW weggelegd voor de school zelf. Vanwege school-
overstijgende problematiek van leerlingen waarmee de school zich geconfron-
teerd ziet, dient het onderwijs wel terug te kunnen vallen op de deskundigheid
van andere voorzieningen voor jeugd en veiligheid. (Gele Katern 20 april 2005,
pp. 76-77; Staatscourant 29 maart 2006, p.23). In de hierna volgende subpara-
grafen wordt inzicht gegeven in de uitwerking van de organisatie van rebound-
voorzieningen zoals beschreven in de reboundplannen, waarbij een onderscheid
gemaakt wordt naar rebound als onderdeel van het totale zorgaanbod in het
onderwijs en de partijen waarmee wordt samengewerkt.
11.3.1 Aansluiting op interne leerlingenzorg en betrokkenheid Zorg- en
adviesteam
In 85% van de plannen is melding gemaakt van de aansluiting van de interne
leerlingenzorg van scholen op de reboundvoorziening in de zin dat beide typen
leerlingenzorg worden verondersteld in elkaars verlengde te liggen. Deze be-
nadering sluit aan op het geschetste kader in de regeling dat stelt dat rebound-
voorzieningen geen geïsoleerde voorzieningen zijn en dat zij een meerwaarde
hebben daar waar de interne leerlingenzorg op scholen niet toereikend blijkt.
In bijna driekwart van de plannen (72%) is beschreven dat het multidisciplinai-
re Zorg- en adviesteam (ZAT) op scholen betrokken is in het traject voorafgaand
LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 85 ···
aan de plaatsing van leerlingen in een reboundvoorziening. In de meeste geval-
len wordt de bespreking van een leerling in het ZAT als voorwaarde gesteld om
een leerling te kunnen plaatsen in een reboundvoorziening, met uitzondering
van zogenoemde crisisplaatsingen. De grootschalige betrokkenheid van ZAT's
in het proces voorafgaand aan de plaatsing van leerlingen in een reboundvoor-
ziening kan gezien worden als uiting van het streven naar samenhang tussen
verschillende vormen van leerlingenzorg en de aansluiting van de schoolinterne
leerlingenzorg op die van de reboundvoorzieningen.
Enkele voorbeelden van de wijze waarop aan de aansluiting met de
zorg(structuur) op scholen wordt gerefereerd:
·
"De school moet zelf al wel de nodige acties hebben ondernomen"
---
·
"De leerling moet het zorgsysteem op school hebben doorlopen
en moet besproken zijn in het ZAT"
---
·
"De school is (nog) niet in staat de gewenste gedragsverandering
tot stand te brengen"
.
·
"De leerling hee gebruik gemaakt van tenminste één voor-
ziening voor extra zorg binnen de school die gericht is op de
problemen van de doelgroep, met te weinig resultaat".
11.3.2 Samenwerkende partijen
In vrijwel alle plannen (99%) is informatie opgenomen over samenwerking
met andere instellingen, zowel verwijzend naar de voorbereidingfase als naar
de fase van uitvoering.19 Samenwerking met scholen voor regulier voortgezet
onderwijs, met andere onderwijs instellingen zoals REC cluster 4 en ROC's en
met andere instellingen ligt voor de hand waar het gaat om uitstroommogelijk-
heden voor leerlingen die de reboundvoorziening na een periode van tijdelijke
opvang verlaten. Ook instellingen voor jeugdzorg en bureau jeugdzorg zijn voor
de hand liggende partners van reboundvoorzieningen daar waar delen van de
begeleiding in de reboundvoorziening zijn uitbesteed of waar in individuele
gevallen aanvullende hulp geactiveerd dient te worden. Een enkele keer wordt
de beschrijving van de samenwerking met andere partijen in een plan heel al-
gemeen gehouden, zoals `jeugdvoorzieningen in de regio', in de meeste gevallen
echter worden concrete partijen genoemd voor samenwerking. In het navol-
19 In één plan ontbreekt dergelijke informatie. Het betreft een schoolinterne reboundvoorzie-
ning in pilotfase.
··· 86 LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006
gende worden de samenwerkingspartners en de aard van de samenwerking met
reboundvoorzieningen en samenwerkingsverbanden verkend. Waar mogelijk
wordt de samenwerkingsvorm geconcretiseerd in termen van structurele of in-
cidentele, feitelijke of gewenste samenwerking en wordt een toelichting gegeven
op de inhoud van de samenwerking.
In bijna de helft van de plannen (46%) wordt geschreven over samenwerking
met het primair onderwijs. In de meeste gevallen wordt verwezen naar de rela-
tie met de samenwerkings verbanden WSBS in het primair onderwijs, gericht op
het bewerkstelligen van een goede informatie overdracht.
In ongeveer de helft van de plannen (53%) wordt geschreven over samenwer-
king met de Permanente Commissie Leerlingenzorg (PCL) van de samenwer-
kingsverbanden voortgezet onderwijs. In algemene bewoordingen is de PCL
gericht op het organiseren en verbeteren van de zorg in scholen en binnen het
samenwerkingsverband. De PCL speelt in diverse samenwerkings verbanden
een raadplegende, adviserende of beslissende rol bij de toelating van leerlingen
in reboundvoorzieningen. Ook orthopedagogisch-didactische centra (OPDC's)
van samen werkings verbanden kunnen een samenwerkingspartner van re-
boundvoorzieningen zijn, in de zin dat de reboundvoorziening bij het OPDC
is ondergebracht, uitvoeringspartner is of anderszins gebruik maakt van de
expertise van het OPDC.
In de meeste plannen (88%) is ook informatie af te leiden over de samenwer-
king met het speciaal onderwijs, respectievelijk REC cluster 4. De samenwer-
king kan los van de eerder vermelde samenwerking ten dienste van de moge-
lijke uitstroom van leerlingen naar dit onderwijstype betrekking hebben op
het proces van toeleiding van leerlingen naar rebound voorzieningen. Ook kan
de betrokkenheid bestaan uit activiteiten met het oog op een nadere probleem-
taxatie of een mogelijke indicatiestelling van leerlingen voor deze vorm van spe-
ciaal onderwijs. En niet het minst belangrijk kan het REC cluster 4 opgedragen
zijn de uitvoering (deels) ter hand te nemen en uitvoeringslocatie zijn.
In ruim een derde van de plannen (36%) wordt geschreven over het Regionaal
Opleidingen Centrum (ROC) als samenwerkingspartner. Naast de mogelijkheid
van samenwerking met het oog op leerlingen die na vertrek uit de rebound-
voorziening in dit type onderwijs de schoolloopbaan vervolgen, kan het ROC
daaraan voorafgaand ingeschakeld worden met het oog op het verhelderen van
de hulpvraag van leerlingen en het bepalen van een passend vervolgtraject. Ook
komt het voor dat de samenwerking met het ROC in plannen als aandachtspunt
LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 87 ···
is genoemd dat nadere uitwerking verdient of in een later stadium vorm zal
krijgen. Scholen voor voortgezet onderwijs, REC's cluster 4 en ROC's worden
(in aflopende mate) ook genoemd als medefinancier van reboundvoorzieningen.
Uit bijna tweederde van alle plannen (64%) is een samenwerkingsrelatie op te
maken met bureau jeugdzorg. De samenwerking kan structureel zijn of meer
incidenteel. Het gaat om:
· betrokkenheid bij het proces van toeleiding van leerlingen naar rebound-
voorzieningen, bijvoorbeeld wanneer een indicatiestelling is vereist voor
toelating;
· het uitvoeren van een nadere probleemtaxatie of aanvullende diagnostiek;
· betrokkenheid bij de uitvoering van het programma in reboundvoorzienin-
gen (deelname aan intakegesprekken, evaluatiegesprekken, hulpverlening
aan leerling en/of ouders of indicatiestelling voor activeren geïndiceerde
jeugdzorg).
Geïndiceerde jeugdzorg is in ruim een vijfde (22%) van de plannen terug te
vinden als samenwerkingspartner. Geïndiceerde jeugdzorg kan structureel deel
uitmaken van het programma in reboundvoorzieningen. De uitvoering ligt dan
deels in handen van instellingen voor geïndiceerde jeugdzorg, bijvoorbeeld in
de vorm van individuele begeleiding of een aanbod van sociale vaardigheids-
training of agressiereductie voor leerlingen. Geïndiceerde jeugdzorg kan ook
naar behoefte worden gerealiseerd, in individuele gevallen en aanvullend op het
programma in reboundvoorzieningen. In de vorm van dagbehandeling of resi-
dentiële zorg kan geïndiceerde jeugdzorg een uitstroommogelijkheid zijn voor
leerlingen die de onderwijsopvangvoorziening verlaten. In mindere mate (9%)
wordt melding gemaakt van de verbondenheid van externe orthopedagogen of
psychologen aan reboundvoorzieningen. Ook samenwerking met de raad voor
de kinderbescherming komt in enkele plannen ter sprake (9%). In ruim de helft
van de plannen (55%) wordt in algemene zin geschreven over de betrokken-
heid van `jeugdzorg' bij reboundvoorzieningen. In tweederde van die gevallen is
echter (ook) meer concreet aangegeven welk type voorzieningen betrokken zijn,
zoals bureau jeugdzorg, instellingen voor geïndiceerde jeugdzorg of lokale, vrij
toegankelijke voorzieningen.
Vrij toegankelijke (jeugd)zorginstellingen en welzijnsorganisaties komen in een
kwart van de plannen als feitelijke of wenselijke samenwerkingspartner voor.
··· 88 LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006
Het gaat bijvoorbeeld om instellingen die een rol kunnen spelen bij ouderbe-
geleiding en die opvoedingsondersteuning kunnen bieden in het gezin. In ruim
een derde (36%) van de plannen wordt enige vorm van betrokkenheid vanuit
`maatschappelijk werk' genoemd. Mogelijke samenwerkingsvormen liggen
onder andere op het terrein van het proces van toeleiding, het uitvoeren van
aanvullende diagnostiek en het leveren van een bijdrage aan de individuele be-
geleiding van leerlingen en ouders. De GGD wordt in een derde van de plannen
genoemd als samenwerkingspartner. Gedacht kan worden aan het informeren
van de jeugdarts en het uitvoeren van aanvullende diagnostiek bij leerlingen. In
iets minder dan een vijfde van de plannen (18%) wordt `de geestelijke gezond-
heidszorg' (GGZ) als (mogelijke) samenwerkingspartner genoemd, bijvoorbeeld
voor afstemming bij al lopende hulp. In gelijke mate wordt melding gemaakt
van samenwerking met justitie of politie.
In 86% van de plannen wordt geschreven over samenwerking met de gemeente,
de afdeling leerplicht en/of de Regionale Meld- en Coördinatiefunctie (RMC).
Er zijn 39 RMC-regio's in Nederland, ingevoerd in 1994 met als doel "jongeren
zonder startkwalificatie zoveel mogelijk de kans bieden om voldoende gekwali-
ficeerd de arbeidsmarkt te betreden" (www.minocw.nl). Deze jongeren worden
geholpen met het vinden van werk of passende scholing. In bijna tweederde
van de plannen (64%) is sprake van beoogde of feitelijke samenwerking met de
afdeling leerplicht van de gemeente, bij ruim een kwart van de plannen (27%)
komt samenwerking met de RMC ter sprake. In 70% van de plannen is een van
beide opgenomen. De samenwerking kan betrekking hebben op:
· het proces van toeleiding, zoals aanmelding van leerlingen en advisering of
beslissing over toelating;
· het informeren van leerplicht/RMC over leerlingen die toegelaten worden
tot een reboundvoorziening;
· het inschakelen van leerplicht/RMC bij problemen tijdens het verblijf van
leerlingen in een reboundvoorziening, zoals ongeoorloofd verzuim of voor
het uitoefenen van enige drang tot deelname aan het programma;
· het volgen van de leerling na afronding van het traject in een reboundvoor-
ziening.
Meer in het algemeen kan overleg met gemeenten betrekking hebben op het
realiseren van samenwerking met instellingen die onder verantwoordelijkheid
van de gemeente vallen, het sluiten van convenanten en op huisvesting van de
LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 89 ···
reboundvoorziening. Gemeenten kunnen ook betrokken zijn bij de fi nanciering
van reboundvoorzieningen in het voortgezet onderwijs. In 46% van de plannen
wordt gesproken over gemeenten als partner in de financiering, met inbegrip
van het verzorgen van huisvesting. In ruim tweederde van die gevallen kan
opgemaakt worden dat het gaat om een feitelijke bijdrage.20
In een beperkt aantal plannen (15%) komt samenwerking met de provincie of
grootstedelijke regio ter sprake, die onder andere betrekking kan hebben op de
financiering, het bereiken van `afstemming' of het delen van verantwoordelijk-
heid. Ook wordt meer concreet overleg met de provincie genoemd gericht op
de inzet van bureau jeugdzorg. In 18% van de plannen is de provincie genoemd
met het oog op medefinanciering van reboundvoorzieningen, waarbij het in de
helft van die gevallen lijkt te gaan om feitelijke afspraken en in de overige geval-
len om gewenste of gevraagde (en nog niet definitief toegezegde) bijdragen.21
20 Uit een onderzoek uitgevoerd in 2005 waarin samenwerkingsverbanden expliciet is
gevraagd naar de wijze van financiering komt naar voren dat betrokken gemeenten in 61%
van de gevallen medefinancier zijn van reboundvoorzieningen (Van Veen, Van der Steen-
hoven, Kuijvenhoven, 2006, in: Messing, Kuijvenhoven & Van Veen, 2006, p. 13).
21 Uit een onderzoek uitgevoerd in 2005 waarin samenwerkingsverbanden expliciet is
gevraagd naar de wijze van financiering, komt naar voren dat de provincie of grootstede-
lijke (jeugdzorg)regio in 14% van de gevallen medefinancier is van reboundvoorzieningen
(Van Veen, Van der Steenhoven, Kuijvenhoven, 2006, in: Messing, Kuijvenhoven & Van
Veen, 2006, p. 13).
··· 90 LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006
LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 91 ···
12
Samenvatting, conclusies en
aanbevelingen
Deze publicatie doet verslag van het onderzoek dat de afdeling Onderwijs en
Jeugdzorg / LCOJ van het Nederlands Jeugdinstituut heeft verricht naar de
reboundvoorzieningen voor gedragsmoeilijke jongeren in het voortgezet onder-
wijs.
Het eerste deel van het rapport omvat de resultaten van het monitoronderzoek
naar de uitvoering van de reboundvoorzieningen in Nederland. Deze bevin-
dingen baseren zich op uitkomsten van de vragenlijst en die door 83% van de
samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs zijn ingevuld. De vragenlijst
heeft onder meer betrekking op de doelstelling en organisatie van de rebound-
voorzieningen, de doelgroepen en de aard van programma's, de werkwijzen bij
toeleiding en uitvoering van programma's en de status van de voorzieningen
per eind 2006 naar capaciteit, gebruik en omvang en aard van de uitstroom. De
responderende samenwerkingsverbanden vormen een goede afspiegeling van
alle samen werkingsverbanden in Nederland.
In het tweede deel van deze publicatie staat de analyse van de door de samen-
werkingsverbanden voortgezet onderwijs ingediende reboundplannen voor
het schooljaar 2005/2006 centraal. Allereerst wordt ingegaan op algemene
kenmerken van de reboundvoorzieningen (aantal voorzieningen, startdatum,
capaciteit en duur van het programma). Daarna wordt ingegaan op de doelgroe-
pen van reboundvoorzieningen en, vervolgens, op de doelstellingen, veiligheids-
aspecten en de organisatorische context.
In dit hoofdstuk vatten we de onderzoeksbevindingen samen. Allereerst staan
we stil bij het monitoronderzoek (12.1). Daarna volgen de resultaten van de
analyse van de reboundplannen van samenwerkingsverbanden voortgezet
onderwijs (12.2).
··· 92 LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006
12.1 Monitor reboundvoorzieningen voortgezet
onderwijs 2006
Het onderzoek is in het najaar 2006 verricht onder samenwerkingsverbanden
voortgezet onderwijs. Alle 82 samenwerkingsverbanden hebben een schrifte-
lijke vragenlijst ontvangen met daarbij het verzoek de vragenlijst online in te
vullen. Daarvan hebben 69 samenwerkingsverbanden een online of schriftelijk
ingevulde en bruikbare vragenlijst teruggestuurd. De respons bedraagt 83%.
Een aantal voorzieningen bevindt zich in het schooljaar 2005/2006 nog in de
start- of voorbereidende fase. Voorkomen moest worden de startende locaties
in dit stadium te overvragen. Toekomstige statusrapportages kunnen profi teren
van de door het LCOJ ontwikkelde basisregistratiesysteem (Rebound Online)
dat inmiddels op een groot aantal locaties is ingevoerd.
Tweederde van de samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs had in 2005/2006 een
operationele reboundvoorziening
Op grond van de bevindingen van het monitoronderzoek en navraag bij niet-
responderende samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs kan gecon-
cludeerd worden dat in 67% van de samenwerkingsverbanden in schooljaar
2005/2006 een reboundvoorziening operationeel was. Bij de resterende sa-
menwerkingsverbanden was in dat schooljaar de reboundvoorziening niet actief
c.q. in voorbereiding.
Samenwerking in de regio en co-financiering
Reboundvoorzieningen zijn organisatorisch en financieel verbonden aan de
samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs. Samenwerkingsverbanden
voortgezet onderwijs werken bij de uitvoering van de reboundprogramma's
samen met verschillende partners. Met twee instellingen wordt het meest sa-
mengewerkt: de Leerplicht (76%) en scholen voor speciaal onderwijs uit cluster
4 van de REC's (74%). De gemeente is voor 52% van de samenwerkingsverban-
den voortgezet onderwijs een samenwerkingspartner. Andere instellingen, zoals
RMC 41%, niet aangesloten havo-/vwo-scholen 33% en ROC 29%, volgen op
afstand.
Tweederde van de samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs (64%) heeft
voor de reboundvoorziening en Op de Rails afspraken over samenwerking
gemaakt. Over de samenwerking met het Herstart-programma zijn minder
afspraken gemaakt (43%). Een derde van de samenwerkingsverbanden voort-
LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 93 ···
gezet onderwijs (33%) heeft voor deze programma's geen afspraken gemaakt
maar 12% bereidt afspraken wel voor.
De samenwerking tussen de samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs
en Op de Rails en Herstart bestaat vooral uit het toeleiden van leerlingen naar
de afzonderlijke programma's (64%) en het onderbrengen van de afzonderlijke
programma's op één locatie (55%). Andere motieven om samen te werken wor-
den minder vaak genoemd.
Meer dan de helft van de samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs (60%)
heeft voor de reboundvoorziening de beschikking over aanvullende fi nancie-
ringsbronnen. De belangrijkste bron voor aanvullende financiering betreft de
gemeenten(n) (38%) waarin het samenwerkingsverband voortgezet onderwijs
actief is. Daarnaast betalen de verwijzende scholen mee (29%) en/of besteedt
het samenwerkingsverband voortgezet onderwijs middelen uit de eigen begro-
ting (21%). Eén op de zeven samenwerkingsverbanden (14%) kan rekening op
aanvullende financiering van de provincie/grootstedelijke (jeugdzorg)regio.
Doelstelling van de reboundvoorziening
De samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs onderschrijven de door de
overheid geformuleerde doelstellingen en geassocieerde bepalingen. De hoofd-
doelstelling van de reboundvoorziening het bieden van tijdelijke opvang aan
gedragsmoeilijke leerlingen van scholen voor voortgezet onderwijs met het
oog op terugkeer naar de eigen school; de leerling wordt een nieuwe maar niet
vrijblijvende kans geboden om de schoolloopbaan op de eigen school te kunnen
voortzetten, dan wel op een andere school binnen het samenwerkingsverband
wordt door 83% van de samenwerkingsverbanden aangehouden. Bij de reste-
rende samenwerkingsverbanden is dit gedeeltelijk van toepassing aangezien de
zwaarte van de problematiek in voorkomende gevallen vraagt om plaatsing in
speciaal onderwijs.
Een tweede doelstelling van het ministerie het ontlasten van scholen op het
moment dat scholen zelf geen zorg (meer) kunnen bieden als het arsenaal aan
leerlingenzorg is uitgeput en de veiligheid in het geding is wordt door 93%
van de samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs onderschreven. Zeven
procent doet dat gedeeltelijk.
Eén van de bepalingen voor de reboundvoorziening is voorts dat de leerling ge-
durende de plaatsing op de eigen school blijft ingeschreven. Dit gaat nagenoeg
voor alle reboundvoorzieningen (98%) op.
··· 94 LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006
Iets meer dan de helft van de samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs
met een reboundvoorziening (52%) heeft ook andere doelstellingen voor hun
reboundvoorziening geformuleerd. Het gaat daarbij vooral om het verrichten
van aanvullende diagnostiek en nader onderzoek. Daarnaast wordt de voorzie-
ning gezien als een plaats waar de leerling tot rust kan komen om vervolgens te
werken aan een vervolgtraject op een (andere) school, al dan niet gecombineerd
met hulpverlening. De voorziening genereert ook kennis waarmee zorgcoör-
dinatoren en interne leerlingbegeleiders van de toeleverende scholen kunnen
worden geschoold en gecoacht om gedragsmoeilijke leerlingen beter te onder-
steunen in het regulier onderwijs.
Doelgroepen van de reboundvoorziening
De belangrijkste doelgroep van de reboundvoorziening bestaat uit leerlingen
van vmbo-scholen en -afdelingen die deel uitmaken van het samenwerkingsver-
band voortgezet onderwijs (100% score). Maar ook leerlingen uit het havo/vwo,
ook van niet-aangesloten scholen, (21%) en het praktijkonderwijs (83%) komen
naar de mening van respondenten in aanmerking voor plaatsing in een rebound-
voorziening.
Ook leerlingen met een andere achtergrond komen in aanmerking voor plaat-
sing. Bij de helft van de reboundvoorzieningen (52%) kunnen jongeren die
een justitiële jeugdinrichting hebben verlaten en weer een opleiding in het
voortgezet onderwijs willen oppakken, instromen. Bij nog eens de helft van de
reboundvoorzieningen (48%) is het mogelijk dat jongeren afkomstig uit pro-
gramma's als Herstart (29%) en Op de Rails (33%) instromen. Twaalf procent
van de reboundvoorzieningen staat open voor andere leerlingen, zoals uit het
mbo en leerlingen die door andere scholen zijn geweigerd, of onderzoekt deze
mogelijkheid.
Typering en beoogde capaciteit reboundvoorziening
Nagenoeg alle samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs (98%) hebben
een algemene, bovenschoolse opvangvoorziening waar aangemelde leerlin-
gen gezamenlijk worden opgevangen, al dan niet gecombineerd met rebound-
programma's die plaatsvinden op een of meer scholen van het samenwerkings-
verband voortgezet onderwijs. In sommige samenwerkingsverbanden (36%)
zijn daarnaast opvangprogramma's voor specifieke doelgroepen zoals tiener-
LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 95 ···
moeders, leerlingen uit het praktijkonderwijs en jongeren die terugkeren uit
justitiële jeugdinrichtingen. Ook zijn kortdurende observatie- en diagnosepro-
gramma's aanwezig (41%) in de centrale reboundvoorziening of op locatie van
de aangesloten scholen.
Het aantal voorzieningen waarover samenwerkingsverbanden beschikken
varieert tussen een en vijf. De meeste samenwerkingsverbanden (73%) hebben
één voorziening. Het maximale aantal plaatsen, dat is het aantal jongeren dat
jaarlijks kan worden geplaatst, kent een grote variatie en kan oplopen tot meer
dan 250. Het gemiddelde aantal beoogde plaatsen bedraagt 49. Ook de beoogde
verblijfsduur kent een sterke variatie. Jongeren verblijven er twee tot maximaal
dertien maanden maar in 65% van de reboundvoorzieningen is het verblijf drie
maanden; de gemiddelde verblijfsduur bedraagt 3,8 maanden
De helft van de algemene opvang in de reboundvoorziening (46%) vindt buiten
de eigen school plaats in een aparte locatie van het samenwerkingsverband. Op-
vang in een of meer scholen van het samenwerkingsverband (22%), in een REC-
school (20%) of OPDC/nevenvestiging zorg (15%) vindt minder vaak plaats (elk
in circa een vijfde van de samenwerkingsverbanden).
Van de 41 samenwerkingsverbanden met een reboundvoorziening zijn er zeven-
tien (41%) die een kortdurend programma aanbieden waarin de leerling geob-
serveerd en gediagnosticeerd kan worden. In de meeste van deze voorzieningen
verblijven leerlingen maximaal een maand maar er zijn ook voorzieningen waar
dat wat langer is; gemiddeld kunnen 29 leerlingen op jaarbasis hieraan deelne-
men.
Een derde van de samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs (34%) heeft
een of meer reboundprogramma's voor specifieke doelgroepen. Het gaat daarbij
onder meer om programma's voor jongeren die ontslagen zijn uit een justitiële
inrichting, leerlingen die wachten op een indicatie voor een REC cluster 4-
school, tienermoeders, schoolverlaters van 15 jaar of ouder die via het ROC naar
werk worden geleid, specifieke hulp voor havo/vwo-leerlingen, en leerlingen
met internaliserende problematiek.
Tweederde van de samenwerkingsverbanden die programma's aanbieden voor
specifieke doelgroepen (65%) doen dat in één voorziening of op één locatie. Het
aantal voorzieningen voor specifieke doelgroepen varieert over de samenwer-
··· 96 LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006
kingsverbanden van een tot zes. Het aantal jongeren dat jaarlijks kan worden
opgevangen is ongeveer veertig; de beoogde maximale verblijfsduur bedraagt
gemiddeld 9,6 maanden.
Werkwijze bij toeleiding en plaatsing
Negen van iedere tien samenwerkingsverbanden (91%) hebben de procedure
van de toeleiding naar hun reboundvoorziening in een document, voorzien van
schriftelijke afspraken, vastgelegd. Bij 9% is dat (nog) niet geval. In 93% van de
samenwerkingsverbanden verloopt de toeleiding naar de reboundvoorziening
via het Zorg- en adviesteam van de aangesloten scholen.
Ruim de helft van de samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs (55%)
heeft een aparte procedure in het geval van crisisplaatsing.
Een kwart van de samenwerkingsverbanden (24%) laat een leerling tot de
rebound toe onder de voorwaarde dat de leerling weer naar de eigen school kan
terugkeren. Tweederde van de samenwerkingsverbanden (64%) vat de terug-
keer naar het onderwijs ruimer op en rapporteert dat leerlingen naast de eigen
school ook op een andere school in het samenwerkingsverband kan worden
(terug)geplaatst. Twaalf procent plaatst (ook) onder andere condities zoals uit-
plaatsing naar scholen buiten het samenwerkingsverband of plaatsing met een
indicatiebesluit van bureau jeugdzorg voor een alternatief zorgtraject.
De beslissing over de toelating van een leerling tot de reboundvoorziening ligt
vooral bij het samenwerkingsverband voortgezet onderwijs (79%). Dit gebeurt
meestal door het Zorg- en adviesteam/PCL van het samenwerkingsverband
(55%) of een reboundcommissie van het samenwerkingsverband (26%).
Als er behoefte bestaat aan (aanvullende) diagnostiek bij de toelating tot de
reboundvoorziening wordt in driekwart (74%) van de samenwerkingsver-
banden het ZAT van de betrokken school ingeschakeld. Ruim de helft van de
samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs laat (ook) het bovenschoolse
ZAT (aanvullend) onderzoek doen; 41% van de reboundvoorzieningen doet zelf
aanvullend onderzoek. Ook wordt daarin voorzien door REC cluster 4 (26%) of
bureau jeugdzorg (38%). In het geval dat bureau jeugdzorg een rol bij de diag-
nostiek speelt, wordt in de helft de gevallen (50%) een indicatie voor jeugdzorg
afgegeven.
LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 97 ···
Leerlingen die in een reboundvoorziening zijn geplaatst hebben in 74% van de
samenwerkingsverbanden een vaste contactpersoon bij hun school. Dit is in
57% van de gevallen de coördinator van het ZAT van de betrokken school, bij
24% de mentor en bij 14% een andere medewerker van de school.
Bij de toelating legt de reboundvoorziening de afspraken over de doelen van
het werkplan van de jongere vast. Dit gebeurt in 98% van de samenwerkings-
verbanden. De afspraken worden in 95% van de samenwerkingsverbanden met
zowel de leerling als de ouders gemaakt. Bij 88% worden de afspraken met de
school vastgelegd.
Uitvoering en organisatie van de reboundprogramma's
Een minderheid van de samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs (38%)
die in 2005-2006 een operationele reboundvoorziening hadden, heeft de
programma-onderdelen van de voorziening inhoudelijk beschreven. Vier van de
tien samenwerkingsverbanden (41%) zijn nog bezig met het (verder) uitwerken
van de beschrijving. Een vijfde (19%) heeft het programma niet uitgeschreven.
De reboundprogramma's in het voortgezet onderwijs worden door verschil-
lende instellingen en in uiteenlopende samenstellingen uitgevoerd. Bij 74%
van de samenwerkingsverbanden met een operationele reboundvoorziening
zijn medewerkers van het samenwerkingsverband of de aangesloten scholen
betrokken. Het gaat daarbij om betrokkenheid van één of meer van de volgende
instellingen/partijen: centrale dienst van het samenwerkingsverband, eigen
reboundpersoneel van het samenwerkingsverband, aangesloten scholen en het
OPDC. In 57% van de samenwerkingsverbanden is er één partij die de feitelijke
uitvoering verzorgt, in de resterende samenwerkingsverbanden zijn dat er twee
(29%) of minimaal drie (14%).
Medewerkers van de aangesloten scholen (36%), de centrale dienst of OPDC
(35%) en het REC (36%) zijn de meestgenoemde partijen die reboundprogram-
ma's uitvoeren. In 26% van de reboundprogramma's is de geïndiceerde jeugd-
zorg op uitvoeringsniveau betrokken.
Het onderwijsprogramma
Het aantal klokuren dat een leerling in de reboundvoorziening aanwezig is
varieert van 20 tot 40 uur per week. Gemiddeld is dat 28 uur. Het onderwijs-
programma omvat gemiddeld 23 uur per week. Gemiddeld wordt er 80% van
de verblijfstijd besteed aan onderwijs; de helft van de reboundvoorzieningen
besteed 49% tot 78% van de verblijfstijd aan onderwijs.
··· 98 LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006
Nagenoeg alle reboundvoorzieningen (98%) houden een verzuimadministratie
bij. Veertien procent doet dat overigens samen met de school van de leerling.
In 79% van de samenwerkingsverbanden wordt het onderwijsprogramma in de
reboundvoorziening verzorgd door één organisatie, bij de rest door twee instel-
lingen. Het zijn medewerkers van de aangesloten scholen, het OPDC en het
REC cluster 4 die het vaakst worden genoemd.
Het onderwijs wordt voornamelijk door tweedegraadsdocenten gegeven (81%
van de samenwerkingsverbanden). Daarnaast zijn er ook leerkrachten met een
eerstegraadsbevoegdheid (12%) en met een bevoegdheid voor het basisonder-
wijs (38%).
Volgens 93% van de samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs blijft
de school van de leerling verantwoordelijk voor (het curriculum en de toet-
sing van) het onderwijs gedurende het verblijf in de rebound. De helft van de
reboundvoorzieningen (52%) neemt het lesprogramma van de toeleverende
school in zijn geheel over; 45% doet dat gedeeltelijk.
Een ruime meerderheid heeft met alle of de meeste (90%) scholen schriftelijke
afspraken gemaakt over de continuering van de lesstof. Over de toetsing wor-
den er iets minder afspraken gemaakt (80% met alle of meeste scholen).
Voor alle leerlingen die in een reboundvoorziening zijn geplaatst wordt in 83%
van de samenwerkingsverbanden een individueel handelingsplan voor het on-
derwijsprogramma opgesteld.
Gedragsprogramma's, gezinsbegeleiding en andere onderdelen van het programma
Naast een onderwijsprogramma bieden de meeste reboundvoorzieningen (91%)
een gedragsprogramma aan. Deze gedragsprogramma's worden voornamelijk
door de onderwijsmedewerker van de reboundvoorziening zelf verzorgd (77%).
In 62% van de reboundvoorzieningen gebeurt dat in samenwerking met een
andere instelling o.a. geïndiceerde jeugdzorg (38%), REC 4 (23%) en maat-
schappelijk werk (18%) en in 15% van de reboundvoorzieningen juist zonder
de hulp van externen.
Veel reboundprogramma's omvatten ook een gezinsgerichte component (87%).
Het gezinsgerichte element bestaat voornamelijk uit voortgangsgesprekken
over de leerling met de ouders (64%) en een vast contact met een maatschap-
pelijk werker of jeugdhulpverlener (49%). Bij 18% van de reboundprogramma's
waarbij aandacht is voor het gezin, is (aanvullende) opvoedingsondersteuning
geïnitieerd vanuit de reboundvoorziening een onderdeel.
LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 99 ···
Negen van iedere tien reboundvoorzieningen in het voortgezet onderwijs (88%)
bieden nog andersoortige programma's aan. Sport en beweging is bij driekwart
van de reboundvoorzieningen een vast onderdeel. Tweederde (67%) biedt
handvaardigheid of computeractiviteiten aan. Bij de helft (49%) is sprake van
geplande buitenactiviteiten, culturele programma's (28%) en overige activitei-
ten zoals sociale-vaardigheidstrainingen (36%).
Veruit de meeste niet-onderwijsprogramma's van de reboundvoorzieningen
(92%) zijn onderdeel van het urenrooster op de reboundvoorziening. Een derde
van de reboundvoorzieningen (31%) doet dat ook buiten de uren van het
offi ciële programma.
Capaciteit en gebruik reboundvoorzieningen schooljaar 2005/2006
Van de 55 samenwerkingsverbanden die in het schooljaar 2005/2006 over een
reboundvoorziening beschikken, rapporteerden in het monitoronderzoek er 42
de capaciteit van de voorziening (dat is het aantal leerlingen dat op jaarbasis
kan worden opgevangen). Deze capaciteit varieert van 10 tot 330 leerlingen en
omvat in totaal 2415 plaatsen. De gemiddelde capaciteit bedraagt 57,5 leerling-
plaatsen. Als Amsterdam en Rotterdam, met een gezamenlijk aanbod van 580
leerlingplaatsen, buiten beschouwing worden gelaten daalt het gemiddelde tot
45,9 leerlingplaatsen. Navraag bij de 13 niet-responderende samenwerkingsver-
banden die over een reboundvoorziening beschikten in schooljaar 2005/2006
leverde een additionele capaciteit op van 395 plaatsen. De capaciteit van de 55
operationele reboundvoorzieningen in 2005/2006 bedraagt daardoor 2810
leerlingplaatsen.
In het monitoronderzoek rapporteerden 40 samenwerkingsverbanden het aan-
tal leerlingen dat in 2005/2006 gebruik hebben gemaakt van de voorziening. In
totaal ging het bij deze responderende verbanden om 1654 leerlingen, gemid-
deld 41,4 per samenwerkingsverband. De gemiddelde bezettingsgraad van de
reboundvoorzieningen in de 40 samenwerkingsverbanden waarvan zowel de
capaciteit als het gebruik bekend is, bedraagt 73%. Op basis van deze gemiddel-
de bezettingsgraad hebben naar verwachting 2051 leerlingen in het schooljaar
2005/2006 gebruikgemaakt van de reboundvoorzieningen in 55 samenwer-
kingsverbanden voortgezet onderwijs.
··· 100 LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006
Instroom
De meeste leerlingen (82%) stromen gedurende het schooljaar de rebound-
voorziening binnen. De resterende 18% was al voor het begin van het schooljaar
opgevangen. In 24 samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs zijn in totaal
159 leerlingen niet tot de reboundvoorziening toegelaten, om redenen die met
contra-indicaties te maken hebben of omdat de leerling niet tot de doelgroep
behoort. Het aantal aangemelde leerlingen dat niet is toegelaten varieert over
de reboundvoorzieningen van één tot 32. Voor een doorsnee reboundvoor-
ziening (zonder Amsterdam en Rotterdam) zijn dat circa zes leerlingen per
schooljaar.
Omvang en aard uitstroom
Bij de 40 samenwerkingsverbanden die zowel de capaciteit als het gerealiseerde
gebruik in het schooljaar 2005/2006 rapporteerden hebben 1253 leerlingen
volgens plan de reboundvoorziening verlaten, 76% van het totaal aantal leerlin-
gen in deze voorzieningen.22
Volgens opgave van de responderende samenwerkingsverbanden is de bestem-
ming van leerlingen na hun verblijf in de rebound divers. Een derde van de
leerlingen (35%) keert terug naar de eigen school, nog eens 13% gaat naar een
andere school in het betrokken samenwerkingsverband voortgezet onderwijs.
Circa 12% van de leerlingen stroomt door naar het ROC, en 2% naar een school
buiten het betrokken samenwerkingsverband voortgezet onderwijs. Een vijfde
(22%) vertrekt na het verblijf in de reboundvoorziening naar een school in het
REC cluster 4 en 7% vervolgt zijn loopbaan in een Op de Rails-traject. Samen-
gevat kan worden gesteld dat 62% van de leerlingen de schoolloopbaan vervolgt
in het reguliere onderwijs.
Binnen de algemene, bovenschoolse opvangvoorzieningen rondt tweederde van
de leerlingen (69%) het verblijf af binnen de voorgeschreven duur van het pro-
gramma. Bij de rest lukt dat niet. De gemiddelde verblijfsduur in het algemene
reboundprogramma varieert sterk over de samenwerkingsverbanden, van 4 tot
26 weken. Aangegeven wordt dat leerlingen met een bovengemiddelde ver-
22 In de komende jaren, als de geautomatiseerde online-reboundregistratie voor een groot
deel van de reboundvoorzieningen functioneel is, zullen we in staat zijn de totale populatie
die in een schooljaar een reboundvoorziening bezoekt nauwkeurig te beschrijven op een
aantal kenmerken.
LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 101 ···
blijfsduur te maken hebben met een wachtlijst voor een vervolgtraject. Volgens
opgave van responderende samenwerkingsverbanden met kortdurende obser-
vatie- en diagnostiekprogramma's lukt het meestal dit programma binnen de
voorgenomen termijn te beëindigen. De gemiddelde verblijfsduur is ongeveer
een maand.
Naast de uitstroom na een afgerond traject zijn er 74 leerlingen die de rebound-
voorziening voortijdig hebben verlaten, 4% van alle gebruikers.
Overige kenmerken reboundpopulatie
Negen van iedere tien leerlingen in de rebound (85%) bezetten een `reguliere'
plaats. Twaalf procent is geplaatst na een crisis en 3% is er voor kortdurende
observatie- en diagnostiek.
Bijna twee keer zoveel jongens als meisjes (64% tegen 36%) verblijven in een
reboundvoorziening van de samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs.
Ruim de helft van de populatie (55%) is 15 jaar of ouder. Zeven van iedere tien
leerlingen (71%) komen uit leerjaar 2 of 3. De rest komt uit het eerste leerjaar of
leerjaar 4 of hoger.
Het merendeel van de leerlingen die een reboundvoorziening bezoeken is af-
komstig uit het vmbo (83%). Op afstand volgen havo/vwo en leerlingen uit het
praktijkonderwijs.
Vijf samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs vermelden dat zij ook
jongeren tot hun reboundvoorziening hebben toegelaten die uit een justitiële
jeugdinrichting kwamen. Het betreft 33 jongeren van wie er alleen al 29 in de
reboundvoorziening van Amsterdam zijn opge vangen.
12.2 Analyse reboundplannen schooljaar 2005-2006
In deel II van deze publicatie zijn de resultaten gepresenteerd van de analyse
van de reboundplannen van de samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs.
Er is gekeken naar algemene kenmerken van de voorzieningen, omschrijvingen
van de doelgroep en enkele andere kernthema's uit de regeling, namelijk doel-
stelling, veiligheidsaspecten en organisatorische context.
Reboundplannen en algemene kenmerken
Vrijwel alle samenwerkingsverbanden hebben in het najaar van 2005 een plan
ingediend voor de realisatie van een reboundvoorziening in de eigen regio. Uit
··· 102 LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006
de plannen valt op te maken dat er in bijna driekwart van de gevallen (72%) al
een onderwijs opvangvoorziening bestaat, waar op enige wijze rekening mee
wordt gehouden bij de inrichting van de rebound voorziening. Uit informatie
opgenomen in 39 plannen blijkt dat 857 reboundplaatsen beschikbaar zijn voor
leerlingen uit het voortgezet onderwijs. Dit beeld past naar verhouding ruwweg
in het streven van de minister van OCW om via alle samenwerkingsverbanden
1.500 plaatsen te creëren.
Jaarlijks kunnen gemiddeld 62 leerlingen geplaatst worden in een rebound-
voorziening. De meest omvangrijke opvangcapaciteit is te vinden in de drie
grote steden: Amsterdam, Den Haag en Rotterdam. Het totaal aantal plaatsen
per jaar komt, opgeteld voor de 45 plannen die hierover informatie verstrekken,
uit op 2.777. Dit beeld over de uitwerking van de maatregel in de praktijk komt
naar verhouding grofweg overeen met het streven van de minister van OCW om
ongeveer 1.500 plaatsen te creëren, waar op jaarbasis ongeveer 4.500 leerlingen
kunnen worden opgevangen. De verblijfsduur is in tweederde van de geval-
len (66%) gesteld op drie of vier maanden, dit komt overeen met de beoogde
gemiddelde verblijfsduur zoals verwoord in het overheidsbeleid. In de overige
gevallen duurt het traject óf korter (15%), óf langer (19%).23
Omschrijving van de doelgroep
Reboundvoorzieningen dienen in principe open te staan voor alle leerlingen in
de samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs voor wie een reboundtra-
ject de aangewezen oplossing lijkt. De doelgroepbepaling wordt voor een deel
overgelaten aan de samenwerkingsverbanden, zodat aansluiting op regionale
behoeften mogelijk is en er gewerkt kan worden vanuit de bestaande zorgstruc-
tuur. In ongeveer de helft van de plannen (53%) is de omschrijving van de
doelgroep zoals opgenomen in de regeling voor reboundvoorzieningen (deels)
overgenomen, waarbij onder andere verwezen wordt naar vormen van externa-
liserend gedrag, zoals verbaal en fysiek agressief gedrag en opstandig gedrag.
In ruim een derde van alle plannen (36%) is informatie opgenomen over
onderwijsgerelateerde problemen van leerlingen in de vorm van een gebrekkige
motivatie en werkhouding, en achterblijvende leerprestaties. Ook wordt dik-
wijls gerefereerd aan `schooloverstijgende problematiek': factoren die zouden
samengaan met of ten grondslag zouden liggen aan de gedragsproblemen op
school. Deze uitwerking sluit aan op de probleemanalyse zoals gegeven door de
23 In 53 plannen is informatie opgenomen over de verblijfsduur.
LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 103 ···
minister van OCW in het Plan van aanpak en de regeling voor reboundvoorzie-
ningen.
Ontoereikende leerlingenzorg op school is, conform de regeling, in de meeste
plannen als medebepalende factor van de doelgroep terug te vinden. Er wordt
ook wel gesproken over ontstane handelingsverlegenheid op school: de leerlin-
gen in kwestie hebben tijdelijk andere of meer intensieve begeleiding nodig dan
vanuit de school geboden kan worden, gelet op de aard, de ernst en de com-
plexiteit van de problemen.
In ongeveer tweederde van de plannen (64%) zijn contra-indicaties opgenomen
die de toelating van leerlingen tot een reboundvoorziening beperken. In een
aantal gevallen wordt de doelgroep afgebakend door het uitsluiten van leerlin-
gen die voor een ander type zorg en/of onderwijs in aanmerking komen. Daar-
naast zijn ook meer concrete gedragingen of kenmerken van leerlingen terug
te vinden op grond waarvan zij niet toelaatbaar worden geacht. In een aantal
plannen wordt de toelaatbaarheid van leerlingen begrensd door de ernst van de
(externaliserende) problematiek.
Doelgroepspecificatie
Over het algemeen wordt de reboundvoorziening in de plannen op twee ma-
nieren gepositioneerd. In de eerste plaats wordt de voorziening afgebakend ten
opzichte van andere programma's, zoals Herstart en Op De Rails en overige
onderwijs opvang voorzieningen en vormen van leerlingenzorg. Afstemming
vindt plaats door bijvoorbeeld het realiseren van een gezamenlijk `loket', waar
bepaald wordt waar de leerling het beste op zijn plaats lijkt. Het komt echter
ook voor dat doelgroepen van onderscheiden interventies zoals rebound en Op
De Rails min of meer geïntegreerd zijn uitgewerkt in plannen en ook dat de
reboundvoorziening deel lijkt uit te maken van een meer integrale opvangvoor-
ziening. In de tweede plaats kan de reboundvoorziening zelf subtypen onder-
scheiden. De subtypen kunnen tot uiting komen in afzonderlijke programma's
voor leerlingen, maar dit is niet per definitie het geval. Wat betreft het organisa-
tieniveau kan een onderscheid gemaakt worden tussen schoolinterne rebound-
voorzieningen en extern georganiseerde, bovenschoolse rebound voorzieningen.
Wanneer beide typen naast elkaar bestaan in een samenwerkings verband,
liggen deze in elkaars verlengde wat betreft de ernst van de problematiek van
leerlingen en verwachtingen over de voortzetting van de schoolloopbaan.
··· 104 LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006
Ook kunnen verschillende typen plaatsingen onderscheiden worden, zo-
als in geval van een acute crisis, een `reguliere' reboundplaatsing en een
plaatsing voor observatie en diagnostiek . Het komt meer dan eens voor dat
samenwerkings verbanden subdoelgroepen van de reboundvoorziening
definiëren aan de hand van de intensiteit van de gewenste begeleiding en het
perspectief op het vervolg van de schoolloopbaan. Het onderscheid dat zich
aandient, verwijst naar een groep die met kortdurende begeleiding weer terug
kan naar de eigen school of een andere school voor regulier onderwijs en een
groep die om een langduriger en intensiever begeleidingstraject vraagt en bij
wie het vervolgtraject nog onduidelijk is of die wellicht baat heeft bij een ander
vervolgtraject. De eerstgenoemde groep sluit, afgaand op de regeling voor
rebound voorzieningen en los van de vrijheid die aan samenwerkingsverbanden
is toegekend, het meest aan op de gegeven omschrijving van de doelgroep door
de minister van OCW. Uit de doelstelling die is vastgelegd in de plannen, komt
naar voren dat het streven in beginsel gericht is op een vervolg van de school-
loopbaan in het regulier onderwijs. Pas wanneer dit niet haalbaar lijkt, komen
alternatieven in beeld.
Doelgroepomschrijving in relatie tot de regeling
De omschrijvingen van de doelgroep in de plannen laten zien dat verschil-
lende uitwerkingen naast elkaar kunnen bestaan. Zo kunnen bijvoorbeeld niet
alleen leerlingen bij wie duidelijk is dat zij hun schoolcarrière in het regulier
onderwijs vervolgen deel uitmaken van de beoogde reboundpopulatie, maar
ook leerlingen bij wie dit vooraf niet vaststaat of bij wie dit minder aannemelijk
is. Daarnaast zijn niet alle kenmerken eenduidig aan te wijzen als indicatie of
contra-indicatie: een omschreven situatie of probleemgedraging kan op een
bepaalde locatie een reden zijn voor toelating van een leerling tot een rebound-
voorziening, terwijl het op een andere plaats reden kan zijn om een leerling
juist niet toe te laten. Het is goed mogelijk dat de verscheidenheid van de doel-
groepbepaling samenhangt met de bestaande lokale zorgstructuur. Ook kunnen
de varianten te maken hebben met een al dan niet geïntegreerde beschrijving
van de reboundvoorziening en aanverwante vormen van leerlingenzorg binnen
het samen werkings verband, en met de interpretatie van (de reikwijdte van) de
regeling.
Hoewel het overheidsbeleid richtinggevend is en ten dienste staat van de prak-
tijk, is het niet ondenkbaar dat een bepaalde mate van spanning kan ontstaan
LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 105 ···
tussen het geschetste kader in de regeling en zich ontwikkelende reboundvari-
anten in de praktijk. De waardering van de feitelijke uitwerking van rebound-
voorzieningen zou idealiter moeten geschieden in het licht van de bedoeling van
rebound voorzieningen zoals vastgelegd in de regeling, en in samenhang met de
opdracht aan de samenwerkingsverbanden om een samenhangend aanbod in
de regio te ontwikkelen. Voor de verdere praktijkontwikkeling en beleidsvor-
ming op dit gebied, mede in het kader van het beleid gericht op de reductie van
voortijdig schoolverlaten en Passend onderwijs verdient het aanbeveling dat de
samenwerkingsverbanden voortgezet onderwijs en de landelijke overheid hun
samenwerking intensiveren.
Veiligheidsaspecten
In de meeste gevallen kan de aandacht voor veiligheid in de reboundvoorzie-
ning en de bijdrage aan de veiligheid op school afgeleid worden uit kenmerken
van de rebound voorziening. Functies die de reboundvoorziening kan vervullen
en die verondersteld kunnen worden bij te dragen aan de bevordering van een
veilig schoolklimaat, zijn:
· (crisis)opvang met een aanbod van onderwijs en verschillende vormen van
begeleiding;
· observatie en diagnostiek ter verheldering van de problematiek en het meest
geëigende vervolgtraject op het gebied van onderwijs en/of zorg;
· ambulante ondersteuning aan leerlingen en scholen ter bevordering van het
vervolg van de schoolcarrière en ter voorkoming van een plaatsing in een
reboundvoorziening of schooluitval.
Rekening houdend met de achtergrondfactoren die medebepalend worden
geacht voor het ontstaan van gedragsproblemen, is er in elke voorziening aan-
dacht voor veiligheidsaspecten bij de begeleiding van de leerling en het active-
ren van de juiste zorg. Zo wordt in diverse plannen gesproken over het bieden
van training in sociale vaardigheden en agressieregulatie als onderdelen van het
programma, een gefaseerde terugkeer, het bieden van nazorg en een consulta-
tiefunctie voor scholen.
Ten aanzien van de reboundvoorziening kunnen verschillende kenmerken
(mede) opgevat worden als een verwijzing naar het creëren en handhaven van
een veilige situatie voor leerlingen en medewerkers. Gedacht kan worden aan
de beperkte groepsgrootte, scholing van en kwaliteitseisen die gesteld worden
aan medewerkers, het aantal medewerkers per groep en de keuze van de locatie
··· 106 LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006
en fysieke inrichting van de reboundvoorziening. Het thema `veiligheid in de
reboundvoorziening' is niet als verplicht onderdeel opgenomen in de rebound-
plannen. Gezien de relevantie van het thema verdient het aanbeveling zowel
in planvorming als in de uitvoering van de reboundvoorziening structureel
aandacht te besteden aan de veiligheid van leerlingen en medewerkers.
Organisatorische context
De informatie in de plannen laat zien dat op grote schaal aandacht is voor sa-
menwerking met onderwijsvoorzieningen en jeugdzorginstellingen. De samen-
werking kan betrekking hebben op het niveau van het samenwerkingsverband
en op het niveau van de reboundvoorziening.
Bijna driekwart van de plannen (72%) schrijft het Zorg- en adviesteam op
school een belangrijke rol toe in het traject voorafgaand aan de plaatsing van
een leerling in de reboundvoorziening. De betrokkenheid van de Zorg- en
adviesteams kan opgevat worden als uiting van het streven naar samenhang
tussen verschillende vormen van leerlingenzorg en de aansluiting van schoolin-
terne leerlingenzorg op reboundvoorzieningen. Ook de Permanente Commissie
Leerlingenzorg c.q. het bovenschoolse Zorg- en adviesteam speelt in diverse sa-
menwerkingsverbanden een adviserende of beslissende rol bij de toelating van
leerlingen tot een reboundvoorziening. Orthopedagogisch-didactische centra
kunnen betrokken zijn door het beschikbaar stellen van expertise, het mede uit-
voering geven aan het reboundprogramma en/of het zijn van uitvoeringslocatie.
Samenwerking met scholen voor regulier voortgezet onderwijs, met andere on-
derwijsinstellingen zoals REC cluster 4 en met ROC's ligt voor de hand waar het
gaat om uitstroommogelijkheden voor leerlingen. In 88% van de plannen is in-
formatie af te leiden over de samenwerking met speciaal onderwijs, vooral REC
cluster 4. De samen werking kan, los van de uitstroommogelijkheid naar dit
onderwijstype, gelegen zijn in het proces van toeleiding en in de inhoudelijke of
praktische uitvoering van het programma. Het ROC wordt in 36% van de plan-
nen genoemd als samenwerkingspartner, bijvoorbeeld voor het verhelderen van
de hulpvraag en het bepalen van een passend vervolgtraject voor leerlingen in
de reboundvoorziening.
Niet alleen het onderwijs, ook instellingen voor jeugdzorg zijn partners in geval-
len waar bijvoorbeeld delen van de begeleiding zijn uitbesteed of waar aanvul-
lende hulp geactiveerd dient te worden. In ruim een derde van de plannen
LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 107 ···
(36%) wordt gesproken over de inzet van maatschappelijk werk, zowel voor de
toeleiding als de begeleiding van leerlingen en hun ouders. Uit bijna tweederde
van de plannen (64%) is een samenwerkings relatie op te maken met bureau
jeugdzorg. Minder vaak (22% van de plannen) wordt geïndiceerde jeugdzorg als
samenwerkingspartner genoemd. De GGD komt in een derde van de plannen
als samenwerkingspartner voor, de GGZ en `politie en justitie' worden beide in
18% van de plannen genoemd.
In de meeste plannen (86%) wordt op enige wijze gerefereerd aan samenwer-
king met de gemeente, bijvoorbeeld met het oog op het realiseren van samen-
werking met zorgvoorzieningen die onder verantwoordelijkheid van de gemeen-
te vallen, het sluiten van convenanten, medefinanciering en huisvesting van de
reboundvoorziening. In bijna tweederde van de plannen (64%) is sprake van
beoogde of feitelijke samenwerking met de afdeling leerplicht van de gemeente,
bij ruim een kwart van de plannen (27%) wordt de samenwerking met de RMC
genoemd. Beduidend minder vaak dan bij de gemeente wordt in de plannen
verwezen naar samenwerking met de provincie (15%), bijvoorbeeld met het oog
op de inzet van bureau jeugdzorg en geïndiceerde jeugdzorg.
Uit de plannen wordt duidelijk dat de reboundvoorzieningen uitdrukkelijk niet
bedoeld zijn als geïsoleerde voorzieningen en dat samenwerking met diverse
partners in het onderwijs en in de zorg nagestreefd wordt. Dit past in de taak en
het streven een sluitend zorgaanbod in en rond scholen te creëren; samenwer-
king zou daartoe een vanzelfsprekendheid en niet-vrijblijvend moeten zijn. De
analyse van de plannen laat het niet toe uitspraken te doen over de feitelijke sa-
menwerkingspraktijk. Voor het vestigen van een betekenisvolle samenwerking
tussen rebound voorzieningen en andere partners in de zorg is het van belang
dat zij de gemeenschap pelijke taakstelling erkennen en op bestuurlijk niveau
afspraken en verantwoordelijkheden vastleggen die structurele samenwerking
in de uitvoerings praktijk faciliteren en garanderen.
··· 108 LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006
LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 109 ···
13 Geraadpleegde literatuur
Doorduijn, A., Fiddelaars-Jaspers, R. Spee, I. & Veen, D. van (2002), Samen-
werking in de uitvoering; leerlingbegeleiding in het voortgezet onderwijs en
externe instellingen. Leuven/Apeldoorn: Garant.
Junger-Tas, J. (2001). Preventie van antisociaal gedrag in het onderwijs. Lei-
den: E.M. Meijersinstituut.
Junger-Tas, J. (2002). Diploma's en goed gedrag II; Preventie van anti-soci-
aal gedrag in het onderwijs. Den Haag: ministerie van Justitie.
Kuijvenhoven, T.D. (2007). Reboundvoorzieningen in het voortgezet onder-
wijs; een analyse van de maatregel en de uitwerking ervan in de praktijk.
Afstudeerscriptie Master Criminologie, Erasmus Universiteit Rotterdam.
Messing, C., Kuijvenhoven, T. & Veen, D. van (2006). Praktijkvoorbeelden
reboundvoorzieningen in het voortgezet onderwijs. Antwerpen/Apeldoorn:
Garant.
Nijboer, J.A. (1997). Delinquentie en dwang; Ontwikkeling van delinquent
gedrag bij leerlingen van het voortgezet onderwijs. Groningen: RuG, Faculteit
der Rechtsgeleerdheid.
Ploeg, J.D. van der (1997). Gedragsproblemen; Ontwikkelingen en risico's.
Rotterdam: Lemniscaat.
Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling (2004). Sociale veiligheid organise-
ren; Naar herkenbaarheid in de publieke ruimte. Den Haag: Sdu Uitgevers.
Rutter, M., Maughan, B., Mortimore, P. & Ouston, J. (1979). Fifteen thousand
hours.Secondary schools and their effects on children. Cambridge, Massachu-
setts: Harvard University Press.
··· 110 LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006
Slotboom, A., Smeenk, W. & Weerman, F. (2003). Een school waar geen came-
ra's nodig zijn; Een inventarisatie van manieren waarop scholen omgaan met
probleemgedrag van leerlingen in en buiten de klas. Leiden: NSCR.
Veen, D. van, Bogaart, P. van den, Groeneveld, M. & Steenhoven, P. van der
(2005). Monitor 2004 Voortgezet onderwijs en externe instellingen. Antwer-
pen/Apeldoorn: Garant.
Veen, D. van & Wienke, D. (2005). Handreiking reboundvoorzieningen in het
voortgezet onderwijs. Antwerpen/Apeldoorn: Garant.
Veen, A.F.D. (2006a). De brede school; Pleidooi voor een integraal onderwijs-
en jeugdbeleid. Justitiële verkenningen, 32(6), 80-98.
Veen, A.F.D. (2006b). Vernieuwingen van het onderwijs en jeugdbeleid in
grote steden; Maatschappelijke urgentie, ontwikkelingsrichting en implicaties
voor het hoger beroepsonderwijs. Amsterdam: Hogeschool INHOLLAND.
Veen, D. van, Bogaart, P. van den & Steenhoven, P. van der (2006). Monitor
leerlingenzorg en zorgadviesteams in het voortgezet onderwijs. Antwerpen/
Apeldoorn: Garant.
Veen, D. van & Steenhoven, P. van der (2007). LCOJ-monitor Leerlingenzorg
en Zorg- en adviesteams in het voortgezet onderwijs. Antwerpen/Apeldoorn:
Garant.
LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006 111 ···
Kamerstukken en wetgeving
Regeling regionaal zorgbudget, subsidie regionale verwijzingscommissies
voortgezet onderwijs en reboundvoorziening 2005 (8 april 2005), VO/OK-
2005/13428. Geraadpleegd in: Gele Katern 20 april 2005, 6, pp. 76-81.
Regeling regionaal zorgbudget, subsidie regionale verwijzingscommissies voort-
gezet onderwijs en reboundvoorziening 2006, Staatscourant 29 maart 2006,
nr. 63, p.23.
Veiligheid op school, Kamerstukken II 2003-2004, 29 240, nr. 5.
··· 112 LCOJ-Monitor Reboundvoorzieningen voortgezet onderwijs 2006