Den Haag, 7 november 2007
Bijdrage Martijn van Dam (PvdA) aan de begrotingsbehandeling Buitenlandse Zaken
Gesproken woord geldt!
Voorzitter,
In 2009 is het vierhonderd jaar geleden dat Henry Hudson, in dienst van de Nederlandse VOC, voet zette op Amerikaanse bodem. Het was de aanzet tot een Nederlandse kolonie die van grote betekenis zou zijn voor de toekomst van Amerika. De kolonie was zeer multicultureel en kende burgers een aantal voor die tijd revolutionaire rechten toe als het recht om mee te beslissen, de vrijheid van godsdienst, de vrijheid van meningsuiting en het recht om een eigen toekomst te kiezen. Die oer-Nederlandse waarden legden mede de kiem voor wat vandaag de dag de machtigste natie ter wereld is, de VS.
Toen zes jaar geleden in het hart van het voormalige Nieuw-Amsterdam een aanslag werd gepleegd op duizenden burgers van verschillende nationaliteiten en religies, was dat geen aanval op Amerika. Het was een aanval op het fundament van onze westerse samenlevingen, op vrijheden en burgerrechten die wij koesteren.
Sindsdien staat de wereld in het teken van de strijd tegen terreur.
Dat is geen botsing tussen religies, geen botsing tussen volken, geen botsing tussen beschavingen, maar een strijd tussen ideologieën.
De ideologie van vrijheid versus de ideologie van onderdrukking.
Zelfbeschikkingsrecht tegenover een van bovenaf opgedrongen keurslijf.
Het recht om een godsdienst te belijden versus de plicht om een godsdienst te belijden.
De ideologie van gerechtigheid tegen de ideologie van het recht van de sterkste.
Kortom, de ideologie van de hoop tegen de ideologie van de angst.
Een ideologische strijd valt niet militair, niet met geweld te winnen, maar door consistent vast te houden aan de kernwaarden van onze westerse samenlevingen, door de ideologie van mensenrechten, burgerlijke vrijheden, gerechtigheid en democratie te verspreiden en ook anderen daarvan te laten profiteren.
De VS zijn er echter in geslaagd om in zes jaar tijd veel steun te verliezen en de ideologische strijd tegen terreur veel schade te berokkenen.
Mensenrechtenschendingen in Afghanistan, de oorlog tegen Irak, Abu Graib, het zonder welke rechtsbasis dan ook vasthouden van mensen in kooien in Guantanamo Bay, geheime CIA-gevangenissen, de onevenwichtige benadering van de situatie in het Midden-Oosten en het meten met twee maten ten aanzien van mensenrechten en democratisering hebben de ideologische strijd tegen terreur weinig goed gedaan. De strijd tegen terreur is gebaat bij het beschermen van mensenrechten, niet met de schending daarvan.
De gevolgen zijn groot. De dreiging van terreur is niet minder groot dan zes jaar geleden. Radicalisering binnen onze eigen Europese samenlevingen is een groter probleem dan zes jaar terug. Het draagvlak voor democratie en de westerse inspanningen kent meer barsten dan voor 11 september. Het zal wachten zijn op een nieuwe Amerikaanse regering om het tanende vertrouwen te herstellen.
Ook naar ons als Europese bondgenoten. Ik roep minister Verhagen op om de viering van de vierhonderdste verjaardag van de Nederlandse landing op Amerikaanse grond aan te grijpen om de onderlinge relatie te vernieuwen, onze gedeelde waarden te agenderen en de Amerikanen te wijzen op hun handelen dat daarmee in strijd is. Sluit Guantanamo Bay, beëindig het geheime CIA-programma en beëindig Operation Enduring Freedom en de staat van oorlog tegen terreur. Die aanpak is contraproductief.
Wie vandaag de dag de ontwikkelingen in Pakistan bekijkt, ziet de kern van de problematiek. De VS heeft jarenlang Musharraf gesteund. Een dictator die nooit serieus werk heeft willen maken van democratisering en de islamitische extremisten in zijn land eerder koesterde dan bestreed. Hij kreeg onvoorwaardelijke miljardensteun. Dat woekerde de haat aan jegens de VS, maar het hielp Musharraf eveneens om democratisering van Pakistan te frustreren. Met de hernieuwde machtsgreep van Musharraf van dit weekend is de situatie verder verergerd. Nederland heeft als eerste de hulp aan Pakistan stopgezet. Complimenten aan deze regering! Het is het juiste signaal. Gaat de regering nu ook proberen de andere EU-lidstaten te overtuigen hetzelfde te doen? En gaat de regering proberen de EU op één lijn te krijgen zodat de EU een vuist kan maken tegen Musharraf? De EU moet het morele leiderschap tonen dat de neoconservatieve Amerikaanse regering heeft veronachtzaamd. Europa moet eensgezind opereren en dat is niet altijd makkelijk.
In de kwestie Iran zou Europa het verschil kunnen maken. Loopt Europa weer achter de confrontatiepolitiek van de Bush-regering aan, of trekt Europa zijn eigen pad? Europa lijkt opnieuw verdeeld.
Toen wij vorige week in Washington waren, hoorden wij inschattingen dat de regering Bush nog voor de verkiezingen de kwestie Iran zou willen oplossen, desnoods militair. Is dat ook de inschatting van de minister? Zo ja, hoe gaat hij daarmee om?
Voorzitter, heeft de wereld werkelijk niks geleerd van Irak? Waar El-Baradei opnieuw tot kalmte en realisme maant, vaart de VS met steeds meer steun uit Europa een overhaaste confrontatiekoers, waaruit geen weg meer terug lijkt. Een militaire confrontatie met Iran zou desastreus zijn. Voorzitter, laten we El-Baradei serieus nemen en laten we blijven inzetten op een diplomatieke oplossing. Ik ben de regering erkentelijk dat het uiteen heeft gezet dat militair ingrijpen zonder volkenrechtelijk mandaat niet op steun van de Nederlandse regering kan rekenen. Wil de minister die boodschap ook duidelijk overbrengen aan de Amerikanen en de Fransen? Dat volkenrechtenlijk mandaat is er niet en zal er vermoedelijk voorlopig ook niet komen.
Hangen we ons daarmee niet op aan de slecht functionerende VN-Veiligheidsraad. Ja, maar onze fundamentele waarden die zich richten op mensenrechten en gerechtigheid, vereisen ook respect voor het internationaal recht en de multilaterale mechanismen. Natuurlijk is de opstelling van Rusland en China een probleem. Zelf schuldig aan mensenrechtenschendingen en dollartekens in de ogen. Het belemmert herhaaldelijk dat de VN zijn verantwoordelijkheid neemt. Dat moet steeds opnieuw aan de orde worden gesteld. Het is dan ook goed dat minister Verhagen de mensenrechten aan de top van zijn politieke prioriteitenlijst wil plaatsen. Complimenten voor de passie waarmee hij de mensenrechten wil agenderen. De mooie woorden uit zijn mensenrechtennota vragen om concrete actie. Mogen we van de minister een actieplan verwachten waarin hij uiteen zet hoe hij zijn mensenrechtenstrategie in beleid denkt te gaan vertalen? Want de strijd voor mensenrechten vergt niet zelden de bereidheid de verantwoordelijken te confronteren en aan te pakken. Ook als het om bondgenoten, bevriende staten of handelsrelaties gaat.
Heel concreet: de minister-president is deze week in Rusland. Hij heeft inmiddels een contract voor een gaspijpleiding op zak. Maar gaat hij ook publiekelijk de mensenrechten, de steeds verdergaande onderdrukking van de oppositie, de mensenrechtenschendingen in Tsjetsjenië en de tanende democratie aan de orde stellen? Of komt de gaspijpleiding wel in de publiciteit, maar blijven de mensenrechten veroordeeld tot gesprekken in de beslotenheid van de kamers van het Kremlin?
De situatie in Darfur is ook vandaag nog frustrerend. De Sudanese regering lijkt er nog altijd in te slagen de komst van een vredesmacht te frustreren. Hoe beoordeelt de minister dat? Hoe schat hij de kans in dat er eindelijk een hernieuwd vredesakkoord wordt bereikt?
Ook in Zimbabwe staat de wereld met de handen in het haar. Het is van groot belang dat de EU-Afrika-top doorgaat. De EU moet daar de situatie in Zimbabwe aan de orde stellen en de Afrikaanse leiders aanspreken op hun verantwoordelijkheid. Het kan ook hen niet ontgaan zijn dat Mugabe niet langer een verzetsheld is in het verzet tegen de koloniale overheersing, maar een brute dictator die zijn eigen volk slachtoffer heeft gemaakt van honger en onderdrukking. De Zimbabwaanse verkiezingen in maart worden van groot belang voor de toekomst van de Zimbabwanen. Alleen met hulp van Afrikaanse landen kan die toekomst van kleur veranderen.
Maar de echte rode draad in deze landen, maar ook in andere landen waar de mensenrechten geschonden worden, is China. Het houdt Mugabe de hand boven het hoofd, het steunt de junta in Birma, het financiert de genocide en oorlog in Darfur. Het grootste bedrijf ter wereld, PetroChina, is ook het bedrijf met het meeste bloed aan de handen. Ik heb al eerder gepleit voor een investeringsstop in dit bedrijf. Mogen we in de nota over maatschappelijk verantwoord ondernemen ook een strategie verwachten hoe handel als instrument van buitenlandse politiek wordt ingezet?
Volgend jaar zijn in China de Olympische Spelen. Een prachtige gelegenheid om de mensenrechten te agenderen. Ik roep de minister op om een campagne te starten. De komende maanden reist het Olympisch vuur de wereld rond naar Peking. Sporters hopen zich te kwalificeren. Ik vraag de minister om het komende half jaar op mensenrechtenmarathon te gaan. Ik wil dat hij elke maand een mensenrechtenschending in China of dankzij China aan de orde stelt. Of het nu gaat om Birma, Ethiopië, Sudan, Zimbabwe, Tibet of China zelf. Met als hoogtepunt van de campagne zijn aanwezigheid bij de Olympische Spelen waar hij de mensenrechten in China zal agenderen. De Olympische Spelen moeten een feestje worden voor sporters en sportliefhebbers. Maar laten we ook zorgen dat de Olympische Spelen niet alleen de schijnwerpers richten op topprestaties van topsporters, maar ook op die vele miljoenen mensen op de wereld die lijden dankzij de Chinese politiek. Een concrete actie voor de mensenrechten, waarvan ik hoop dat de minister 'm enthousiast zal omarmen.
Persvoorlichting Tweede Kamer-fractie Partij van de Arbeid
Plein 2
Postbus 20018
2500 EA Den Haag
T 070 318 2694
E
Partij van de Arbeid