Nederland heeft behoefte aan nieuwe ideaalbeelden voor de ruimte
Den Haag, 30 oktober 2007
Nederland verandert snel. Velen klagen over de verrommeling van het
landschap. Het kabinet wil Nederland mooier maken. Dat zal alleen
lukken als we bereid zijn om na te denken over nieuwe ideaalbeelden.
Onomkeerbare maatschappelijke ontwikkelingen, zoals de enorme groei
van de mobiliteit en de toegenomen welvaart die mensen de mogelijkheid
hebben gegeven om elders te wonen en te werken, liggen ten grondslag
aan het veranderende beeld van Nederland. En het zijn die
ontwikkelingen die maken dat de ideaalbeelden van de beleidsmakers,
zoals 'een heldere scheiding tussen stad en land' en 'het idyllische
platteland', niet meer voldoen aan de nieuwe werkelijkheid. Wie een
effectief ruimtelijk beleid wil voeren, heeft behoefte aan een
hedendaagse bril.
Dit is de belangrijkste conclusie uit 'De staat van de ruimte 2007.
Nederland zien veranderen' die het Ruimtelijk Planbureau op 30 oktober
heeft uitgebracht. Aanleiding voor deze publicatie, die het RPB
periodiek uitbrengt, zijn de heftige discussies over de verrommeling
van ons land die het veranderende beeld van Nederland oproept: de
dozenstroop langs de snelwegen, de stedenwolken in de Randstad, de
eindeloze kassencomplexen in het landschap. Inmiddels is het streven
naar een 'Mooi Nederland' een van de belangrijke pijlers van het
beleid van minister Cramer van VROM. Vanwege dit actuele debat staat
'De staat van de ruimte' ditmaal in het teken van het zien veranderen
van Nederland. De onderzoekers doen dit aan de hand van zeven
ideaalbeelden voor de ruimte die in het beleid dominant zijn: de
heldere scheiding tussen stad en land, de binnenstad is het hart van
de stad, gemengde buurten, stedelijke uitbreiding als 'maquette',
wegen als symbool van ruimte en vrijheid, het idyllische platteland en
ongerepte natuur.
Tussenland maakt scheiding tussen stad en land minder zichtbaar
De heldere scheiding tussen stad en land is aan het verdwijnen, of is
zelfs al verdwenen. Met name in de Randstad ontstaan stedenwolken,
maar ook elders gaan steden en dorpen op in het tussenland van de
volgende stad. Zo ontneemt het tussenland ons op veel plaatsen het
zicht op de volgende stad.
Steden worden stadsgewesten met meerdere centra
Was de (historische) binnenstad altijd het hart van de stad, de
laatste decennia hebben steden zich verbreed tot stadsgewesten met
meerdere centra die hun eigen voorzieningen hebben. Deze nieuwe centra
zijn nevengeschikt, en niet ondergeschikt, aan de oude binnensteden,
en hebben een eigen profiel. De oude binnensteden staan steeds meer in
het teken van funshoppen en uitgaan.
Geen sprake van echt gemengde buurten
Van (werkelijk) gemengde buurten is in Nederland geen sprake. De
Vinexwijken zijn vooral het domein geworden van allerlei gradaties van
middenklassebewoners. Lage inkomens en allochtonen blijven zich
concentreren in bepaalde wijken, al neemt de segregatie van deze
buurten niet verder toe. De rijke autochtonen daarentegen wonen steeds
meer gesegregeerd. Ook van de schrikbeelden van getto's en gated
communities is in Nederland echter geen sprake.
Steeds meer burgers wensen eigen inbreng op woonplek
Hoezeer het denken over stedelijke uitbreiding de afgelopen decennia
ook is veranderd, toch worden nieuwe wijken nog steeds aangeboden als
totaalpakket. Dat komt doordat het met name de projectontwikkelaars
zijn die het bouwproces beheersen. Burgers hebben lange tijd baat
gehad bij deze stedelijke uitbreiding als 'maquette'. Toch zijn er
steeds meer mensen die liever zelf hun huis zouden laten bouwen om
daarmee een kleine bijdrage te leveren aan de ontwikkeling van hun
stad.
Files ondermijnen de snelweg als symbool van ruimte en vrijheid
De Nederlandse snelwegen zijn in rap tempo volgelopen. Het ideaalbeeld
van de weg als symbool van ruimte en vrijheid maakt in de
werkelijkheid steeds vaker plaats voor fysieke en visuele congestie.
De files verhinderen de doorgang en de snelle ontwikkeling van de
bebouwing langs de wegen ontneemt de automobilist zijn uitzicht.
Idyllische platteland verdwijnt uit beeld
Het Nederlandse landschap is de laatste decennia aanzienlijk
veranderd. Enerzijds komt dit door de schaalvergroting en de
industrialisering van de landbouw, anderzijds door de voortgaande
verstedelijking. Maar ook de consumptie van het landschap door de
burger heeft ertoe bijgedragen. Het idyllische platteland verdwijnt
uit beeld door de vele recreanten, die daarnaar juist op zoek zijn.
Mens schept steeds meer 'ongerepte' natuur
In Nederland is er de laatste decennia veel natuur bij gekomen. Het
ideaalbeeld van de ongerepte natuur lijkt zelfs op veel plaatsen dicht
te worden benaderd. Met de nadruk op 'lijkt', aangezien al die
'ongerepte natuur' door mensenhanden is gecreëerd. Terwijl de mens in
het schrikbeeld vooral wordt gezien als de vernietiger van de
'ongerepte natuur', blijkt hij daarvan juist de schepper te zijn.
Een nieuwe werkelijkheid vraagt om een nieuwe ideaalbeeld
Aan bijna al deze veranderingen in het beeld van Nederland ligt het
veranderende gedrag van de burger ten grondslag, en met name de
toegenomen welvaart, de toegenomen individualisering en het toegenomen
autogebruik, zo constateren de auteurs. Het is de burger die buiten de
stad wil wonen of recreëren, de automobilist die de files
veroorzaakt, de ondernemer die zich langs de snelweg vestigt en de
boer die de schaal van zijn bedrijf moet vergroten.
Maar niet alleen illustreren de gepresenteerde ideaalbeelden de
veranderingen in het beeld van Nederland, ze laten zich ook één voor
één goed herkennen in het beleid en de verschillende beleidsnota's.
En dat terwijl ze geleidelijk uit beeld verdwijnen of nog nimmer
werkelijk in beeld zijn geweest. Dat roept de vraag op of
ideaalbeelden nog steeds als wensbeeld moeten gelden, en zo ja, welke
ideaalbeelden dat dan zijn. Wie een effectief beleid wil voeren, heeft
in ieder geval behoefte aan een hedendaagse bril; een nieuwe
werkelijkheid vraagt soms om een vernieuwd ideaalbeeld.
EINDE PERSBERICHT
---
De staat van de ruimte 2007. Nederland zien veranderen, Wim Derksen,
Anton van Hoorn, Han Lörzing, Siebe Swart & Joost Tennekes,
Rotterdam/Den Haag: NAi Uitgevers/RPB.
ISBN 978 90 5662 5672
Prijs ⬠22,50
Bestellen:
De staat van de ruimte / 2007 / druk 1
W. Derksen
Te bestellen bij de boekhandel of via NAi Boekverkopers, telefoon 010
4401203
---
Bij de verschijning van de Staat van de ruimte 2007 heeft het RPB ook
een essaybundel uitgebracht: 'Kijkend naar Nederland'. Deze bundel
onder redactie van Wim Derksen bevat essays over het kijken naar en
zien van Nederland, en de veranderingen in die beelden, door Peter
Peters, David Hamers, Herman Pleij, Han Lörzing, Arnold Reijndorp en
Wouter Vanstiphout.
Bestellen:
Kijkend naar Nederland / 02 Achtergronden / druk 1
-
Ruimtelijk Planbureau