Nederlands Vaccinatie Instituut
Nieuwe ontwikkelingen HPV-vaccin
vrijdag, 19 oktober 2007
Het is bijna een jaar geleden dat het eerste vaccin tegen het humaan
papillomavirus (Gardasil) in Nederland werd geregistreerd. De
registratie van een tweede HPV-vaccin (Cervarix) volgt naar
verwachting eind dit jaar. Inmiddels hebben al meerdere landen het
HPV-vaccin opgenomen in hun vaccinatieprogramma. Nederland wacht nog
op een uitspraak van de Gezondheidsraad. Tijd voor een overzicht van
de laatste ontwikkelingen rond het HPV-vaccin.
Het humaan papillomavirus komt bij veel mensen voor. Het virus huist
in de schaamstreek en rond de anus, zowel bij mannen als bij vrouwen.
Het merendeel van de mensen die aan seks doen, wordt via
huid-op-huid-contact besmet met het virus. In totaal zijn meer dan 120
typen HPV bekend. De meeste typen veroorzaken 'gewone' wratten op de
huid. Andere typen HPV zorgen echter voor genitale wratten en zo'n 10
tot 15 typen zijn kankerverwekkend. Deze laatste twee noemt men
hoog-risico HPV. Naar schatting loopt 70% van alle vrouwen gedurende
hun leven een infectie met zo'n HPV op. Meestal zal het afweersysteem
het virus met succes te lijf gaan. Bij ongeveer twee procent van de
vrouwen is dat echter niet het geval. Zij ontwikkelen
baarmoederhalskanker. Elk jaar opnieuw wordt in Nederland bij ongeveer
zevenhonderd vrouwen baarmoederhalskanker geconstateerd. Zo'n
tweehonderd vrouwen per jaar overlijden aan de ziekte.
Gardasil
De ontwikkeling van een vaccin tegen baarmoederhalskanker is in een
versnelling gekomen, toen duidelijk werd dat in vrijwel alle gevallen
(99,7%) een infectie met het humaan papillomavirus (HPV) aan de basis
ligt bij het ontstaan van baarmoederhalskanker.
Het vaccin dat sinds november 2006 beschikbaar is in Nederland
(Gardasil van producent Sanofi Pasteur MSD), biedt bescherming tegen
de twee gevaarlijkste humaan papillomavirussen (HPV16 en HPV18) die 70
procent van de gevallen van kanker aan de baarmoederhals veroorzaken.
Ook helpt het middel tegen twee andere HPV-types (HPV6 en HPV11), die
circa 90 procent van alle genitale wratten bij mannen en vrouwen
veroorzaken. Inmiddels lijken klinische studies uit te wijzen dat
Gardasil niet alleen helpt tegen de vier HPV-typen (6, 11, 16, 18)
waartegen het vaccin direct gericht is, maar dat het ook precancereuze
baarmoederhalsletsels (CIN2/3 , AIS) voorkomt die zijn ontstaan door
tien andere kankerverwekkende humane papillomavirus-types.
Cervarix
Het tweede vaccin, Cervarix, van GlaxoSmithKline is ontwikkeld om de
kans op baarmoederhalskanker te verkleinen en beschermt tegen HPV type
16 en 18. Dus niet tegen HPV 6 en 11, die genitale wratten
veroorzaken. Er zijn nog meer verschillen: in het Cervarix-vaccin
wordt gebruik gemaakt van een hulpstof, de zogenaamde AS04. De
fabrikant claimt dat door deze hulpstof de immuunrespons sterker is.
Oftewel, er worden meer antistoffen aangemaakt en dit zou weer kunnen
leiden tot een betere en langdurigere bescherming tegen HPV type 16 en
18. Of er een verschil in prijs zal zijn tussen beide vaccins is nog
niet te zeggen. Het middel Cervarix verschijnt waarschijnlijk pas eind
2007 op de markt. Dan pas zal de prijs bekend worden gemaakt.
Nog niet in RVP
Steeds meer landen in Europa nemen het HPV-vaccin op in hun
vaccinatieprogramma. Na Duitsland, Oostenrijk, België, Denemarken,
Frankrijk, Italië, Luxemburg, Noorwegen en Zwitserland, volgde onlangs
ook Spanje. In Nederland komt de Gezondheidsraad eind dit jaar met een
advies of een vaccin tegen HPV wordt opgenomen in het
Rijksvaccinatieprogramma. Er moet nog worden bepaald of de kosten van
de prik (zo'n 375 euro voor een volledige inenting in drie fasen)
opwegen tegen de baten. De vraag is verder op welke leeftijd vrouwen
de vaccinatie het best kunnen krijgen, en of het nut heeft om ook
jongens in te enten, omdat zij drager kunnen zijn.
Ook adviseert de raad dan over het uitstrijkje. Nu kunnen vrouwen
tussen de dertig en zestig elke vijf jaar hun baarmoederslijmvlies
laten controleren. Dat controleprogramma zal niet verdwijnen, maar
wordt mogelijk aangepast, ook omdat er nieuwe tests zijn.
Gardasil is sinds vorig jaar op recept verkrijgbaar in ons land. Het
zit niet in het basispakket, maar het vaccin wordt wel door vier
zorgverzekeraars in sommige aanvullende pakketten (geheel of
gedeeltelijk) vergoed: ONVZ, Nationale Nederlanden, AEGON en Allianz.
Ontwikkelingslanden
Ook voor ontwikkelingslanden is de komst van het vaccin goed nieuws.
90 procent van de gevallen van baarmoederhalskanker komt in minder
ontwikkelde landen als Uganda, Peru en India voor. Normaal duurt het
15 jaar voor topmiddelen ook daar verkrijgbaar zijn. Sanofi Pasteur
MSD wil die termijn beperken en werkt samen met
ontwikkelingsorganisaties. De fabrikant wil ook de prijs van het
vaccin voor armere landen substantieel verlagen.
Kritiek
Het HPV-virus zorgt voor een zware medische, financiële en
psychosociale last. Een vaccin dat de ziekte voorkomt, kan die last
voor een groot deel verlichten, zo blijkt uit de klinische onderzoeken
bij duizenden vrouwen. Maar er zijn ook tegengeluiden. Tegenstanders
vrezen dat introductie van het HPV-vaccin ertoe zal leiden dat de
preventieve onderzoeken (uitstrijkjes) zullen verdwijnen of
verminderen, waardoor de kans toeneemt dat baarmoederhalskanker die
wordt veroorzaakt door een van de andere HPV-typen (waartegen niet
gevaccineerd wordt) niet op tijd wordt ontdekt bij vrouwen. Het
grootste bezwaar tegen het vaccin is dat we nog niet weten wat het
effect van vaccinatie en mogelijke bijwerkingen op de lange termijn
zullen zijn. De Amerikaanse gynaecoloog Clayton Young stelt dat de
periode waarover onderzoek is gedaan veel te kort is om vast te kunnen
stellen dat Gardisil een effectief middel is bij het voorkomen van
baarmoederhalskanker. Het ontstaan van baarmoederhalskanker is een
proces dat 10 tot 15 jaar in beslag neemt, ofwel veel langer dan de 4
jaar waarover onderzoeksgegevens beschikbaar zijn. Vooral voor de
effectiviteit op latere leeftijd is niet het geringste bewijs
aanwezig, aldus Young. Er zijn wel verdere klinische studies die deze
lange-termijneffecten onderzoeken. Ook zijn er studies gestart naar
een vaccin dat tegen nog meer HPV-typen gericht is.
Bronnen:
Vragen en antwoorden
De Federatie Preventieve Gezondheidszorg Zuidwest Nederland (gevormd
door alle GGD'en en stichtingen voor bevolkingsonderzoeken in de
provincies Zuid Holland en Zeeland) heeft een hele overzichtelijke
site over het HPV-virus, zowel voor leken als voor professionals. Een
brede werkgroep heeft een groot aantal vragen en antwoorden opgesteld
over HPV.
Klik hier voor de vragen en antwoorden van de Federatie Preventieve
Gezondheidszorg Zuidwest Nederland.
http://pgz.ontwikkelversie.nl/meest_gestelde_vragen_hpv-virus/?cid=17
Info van RIVM
Klik hier voor informatie over HPV van het RIVM.
http://www.rivm.nl/cib/infectieziekten/humaan_papillomavirus/FAQ_humaa
n_papillomavirus.jsp#index_8
Overzichtsartikel (engelstalig)
Onlangs verscheen een uitgebreid overzichtsartikel over HPV en de
verschillen tussen de twee vaccins.
U kunt het artikel hier downloaden:
Prophylactic human papillomavirus vaccines: potential for sea change
Alex Ferenczy, Eduardo L Franco. Expert Review of Vaccines, August
2007, Vol. 6, No. 4, Pages 511-525.
Kritiek op HPV-vaccin
De Nederlandse Vereniging Kritisch Prikken (NVKP) heeft een document
opgesteld waarin de vereniging haar bezwaren tegen het HPV-vaccin op
een rijtje zet.
Klik hier voor het dossier over HPV van de NKVP