'Economische modellen zijn vaak misleidend'
Onlangs ageerde minister Wouter Bos in de Volkskrant tegen het huidige
modelmatige denken in de politiek. Beleid wordt in sterke mate
gebaseerd op allerlei economische modellen, en ondertussen wordt er
weinig aandacht geschonken aan alles wat niet in die modellen past.
Henk Folmer, hoogleraar economische geografie aan de Rijksuniversiteit
Groningen, is het met Bos eens. Hij wil zelfs nog verder gaan. 'Veel
economische modellen zijn misleidend', zegt hij in zijn oratie op 16
oktober 2007. De titel van zijn oratie is 'Waarom economen zo vaak
miskleunen'.
Economisch onderzoek is vaak onjuist, stelt Folmer. Dit wordt
veroorzaakt doordat in de economische wetenschappen het neoklassieke
denken overheerst. 'De neoklassieken gaan er vanuit dat de mens een
zelfzuchtig, rationeel denkend wezen is, een homo economicus, die zich
alleen laat leiden door financiële prikkels en alleen met financiële
beperkingen rekening houdt.' Maar het leven bestaat uit meer dan
financiële prikkels. 'Vraag bijvoorbeeld aan mensen hoeveel uur ze
willen werken. Het antwoord zal niet alleen maar afhangen van de
beloning en van economische beperkingen. Ook allerlei andere,
sociologische en psychologische, factoren zullen een rol spelen. Deze
minstens even belangrijke factoren blijven in neoklassieke modellen
buiten beschouwing.'
Kritiek
De modellen die gemaakt worden op basis van neoklassieke denkbeelden
geven dus een vertekend beeld van de werkelijkheid. Toch worden ze
gebruikt door neoklassieke economen om gedrag van mensen te verklaren
en te voorspellen en door beleidsmakers om hun beleid te onderbouwen.
Folmer vindt dat een slechte zaak. 'De neoklassieke denkbeelden liggen
al decennia onder vuur. Vijf Nobelprijswinnaars hebben het standaard
neoklassieke paradigma sterk bekritiseerd, maar toch staat het nog
steeds overeind en wordt het nog overal gebruikt. Ondanks dat het
zoveel tekorten heeft en de alternatieven voor het oprapen liggen.'
Realiteitsgehalte
Folmer denkt dat de populariteit van de neoklassieke denkbeelden
veroorzaakt wordt doordat je er op een relatief makkelijke manier
resultaten mee kunt behalen. 'Als je een beetje handig bent met
wiskunde kun je een mooi en indrukwekkend model maken. Je kunt achter
je bureau verklaringen geven en voorspellingen doen. Maar daarmee heb
je nog niet de werkelijkheid te pakken. In de neoklassieke economische
literatuur wordt de inhoud soms ondergeschikt gemaakt aan het doel om
een wiskundig elegant en hanteerbaar model te maken.' Sociale en
psychologische modellen daarentegen zijn vaak rommelig,
ongestructureerd en vereisen veel empirisch onderzoek - en zijn daarom
een stuk minder populair. 'Maar ze hebben vaak wel een hoger
realiteitsgehalte.'
Geïntegreerde structuren
Beleid gebaseerd op neoklassieke modellen waarin essentiële
sociologische en psychologische elementen ontbreken zijn daarom
misleidend. Folmer pleit er daarom voor afscheid te nemen van het
'partiële' economische denken. Bij het maken van modellen, vooral voor
beleidsonderbouwing, moeten ook psychologische en sociologische
factoren meegenomen worden. Zo zou de economie samen met psychologie,
sociologie en geografie een geïntegreerd geheel moeten gaan vormen.
'Het was vroeger misschien handig om de sociale realiteit in stukjes
op te delen en onderwerp te maken van gescheiden vakgebieden, maar het
is nu tijd om de delen weer bij elkaar te brengen en de realiteit op
te gaan zoeken. Daartoe moeten er geïntegreerde structuren op
universiteiten en onderzoeksinstituten worden gevormd. Het onderscheid
met de sociale wetenschappen moet verdwijnen.'
Curriculum vitae
Henk Folmer (1945) studeerde sociale wetenschappen aan de Universiteit
Nijmegen en promoveerde in 1983 aan de RUG op het proefschrift
'Measurement of effects of regional economic policy. Some
methodological aspects'. Tot 1975 was hij docent aan de
Verkeersacademie te Tilburg ,waarna hij aan de RUG ging werken als
docent en onderzoeker. In 1986 werd hij hoogleraar Algemene economie
aan de Universiteit Wageningen en in 1997 tevens aan de Universiteit
Tilburg, met als leeropdracht Milieueconomie. Hij is in 2006 benoemd
tot hoogleraar bij de afdeling Economische Geografie van de Faculteit
der Ruimtelijke Wetenschappen van de RUG. Folmer heeft een lange staat
van dienst in zijn vakgebied, waarvoor hij onder meer een
onderscheiding kreeg van de Royal British Economic Society, een
eredoctoraat van de universiteit van Gotenburg (Zweden) en een
ereprofessoraat van de Chinese Academy of Agricultural Sciences.
Folmer publiceert ook regelmatig in kranten als de Volkskrant, NRC en
Leeuwarder Courant. /EvL
Volledige tekst oratie (pdf)
Contact: Henk Folmer, tel. 0317-48 5455 (secr), e-mail:
Henk.Folmer@wur.nl of h.folmer@rug.nl
Rijksuniversiteit Groningen