Radboud Universiteit Nijmegen
Nederlands televisienieuws sensationeler geworden door opmars concurrentie
De nieuwsberichtgeving op de Nederlandse televisie is de afgelopen 25
jaar sensationeler geworden. De andere toon in het nieuws is
aangewakkerd door de komst van nieuwe commerciële nieuwsaanbieders.
Deze ontwikkelden sensationelere nieuwsformats en de redacties van
bestaande nieuwsprogramma's speelden op hun beurt in op veranderingen
in de markt. Het aantal items over een sensationeel onderwerp is in
alle nieuwsprogramma's toegenomen, evenals het aantal dramatische
geluiden. Bovendien wordt nieuws vaker toegesneden op personen, zijn
er vaker burgers aan het woord en komen er meer close-ups voor. Dat
blijkt uit onderzoek waarop communicatiewetenschapper Koos Nuijten
vrijdag 14 september promoveert aan de Radboud Universiteit Nijmegen.
De opmars van de commerciële zenders zorgt al vanaf hun ontstaan voor
heftige discussies en bezorgdheid. De serieuze informatievoorziening
zou onder druk van de kijkcijfers plaats hebben gemaakt voor een
oppervlakkige human-interestbenadering, sensatiezucht, fixatie op
schandalen en toenemende aandacht voor minder belangrijke zaken. Omdat
de discussie hierover nog steeds voortduurt, heeft Koos Nuijten
empirisch onderzocht of er inderdaad de afgelopen 25 jaar meer
sensatie in het televisienieuws is gekomen. Hij deed daarvoor drie
studies: hij gaf duidelijke inhouds- en vormcriteria aan het begrip
sensatie, keek of die kenmerken van sensatie bij de kijker ook de
verwachte emotie (arousal) opriepen en deed vervolgens een
grootschalige inhoudsanalyse van nieuwsitems uit de traditionele
nieuwsprogramma's en de `nieuwe' nieuwsprogramma's over de afgelopen
25 jaar, waarbij hij onderzocht of concurrentie hierbij een drijvende
kracht was.
Meer nieuwsprogramma's, maar ook andere nieuwsformats
Voordat de commerciëlen hun intrede deden, bestond ons omroepbestel
uit drie op de Nederlandse markt gerichte zenders. Met de komst van
RTL Nieuws in 1989 verloor het NOS Journaal zijn monopoliepositie.
Snel daarna is het aantal commerciële zenders meer dan verdubbeld,
terwijl het aantal nieuwsprogramma's verveelvoudigde.
Er kwamen niet alleen meer nieuwsprogramma's, er kwamen ook
programma's met een afwijkend format. Richtten de traditionele
programma's zich vooral op het landelijke en het internationale
nieuws, nieuwe nieuwsprogramma's als Hart van Nederland en Editie NL
brengen uitsluitend lokaal en regionaal nieuws uit eigen land.
Sensatie
Sensatie is een vorm- en inhoudsaanpak die de aandacht van de kijker
probeert vast te houden, door het geven van accenten, het kleuren van
het nieuws of het uitvergroten of inzoomen op aspecten van de
boodschap. Een mogelijk gevolg is dat de kijker de boodschap beter
onthoudt. Het risico is echter dat het informatieverwerkingssysteem
van de kijker overbelast raakt en dat daardoor de herinnering juist
beperkt wordt.
Traditioneel, publiek en commercieel
Als voorstudie, om vast te stellen of zijn kenmerken van sensatie
bruikbaar waren, deed Nuijten een inhoudsanalyse van het NOS Journaal,
het RTL Nieuws en SBS Het Nieuws (wordt nu niet meer uitgezonden) op
twee meetmomenten (1995 en 2001). In deze studie bleek dat de
ontwikkeling naar meer sensatie in ieder geval ten dele heeft
plaatsgevonden. Dat was niet zozeer te zien aan de inhoud van het
nieuws, maar merkbaar in de wijze van personaliseren en gebruik van
close-ups: de camera zat dichter op de persoon in het nieuws.
Trekt sensatie echt de aandacht en roept het emotie op?
In de tweede studie onderzocht Nuijten in hoeverre de eerdergenoemde
kenmerken van sensatie de kijkers ook daadwerkelijk prikkelden en hun
aandacht trokken. Een groep proefpersonen kreeg een aantal
televisiefragmenten te zien, waarbij ze moesten aangeven in hoeverre
het onderwerp hun aandacht had getrokken en welke emoties het opriep.
In deze studie bleken `sensationeel onderwerp', `burger aan het
woord', `aantal shots in item' en `dramatisch beeld' een significant
effect te hebben op de aandacht en emotie van de kijkers.
25 jaar televisienieuws onderzocht
De hoofdstudie betrof een grootschalige en langjarige inhoudsanalyse
van nieuwsitems (totaal 3373) uit het NOS Journaal, RTL Nieuws, SBS
Het Nieuws, SBS Hart van Nederland, RTL 5 in het land en RTL Editie
NL. De onderzoeksperiode liep van 1980 tot en met 2004, met het
zwaartepunt in de jaren vanaf 1990.
Uit deze studie wordt duidelijk dat toename in sensatie te verklaren
is door toegenomen concurrentie. Commerciële nieuwsaanbieders (die in
grotere mate afhankelijk zijn van hun marktpositie) brengen nieuws dat
op een aantal kenmerken sensationeler is dan het aanbod van het
publieke NOS Journaal, het NL-format (ontwikkeld ten tijde van een
competitief televisie(nieuws)landschap) is sensationeler dan het
traditionele nieuwsformat, dat ontwikkeld werd toen nog geen sprake
was van een competitief televisie(nieuws)landschap. In deze
programma's komen meer burgers aan het woord en de onderwerpen zijn
meer toegesneden op de persoon. Het lijkt het er dus op dat bestaande
programma's op de marktontwikkelingen hebben gereageerd door middel
van toenemende sensatie.
Dat geldt ook voor het NOS Journaal, waar het format weliswaar
hetzelfde is gebleven, maar de programma's in het nieuwsformat
sensationeler zijn geworden.
Sensatie in het Nederlandse televisienieuws 1980 - 2004.
C.M. Nuijten, promotie 14 september 2007 Radboud Universiteit Nijmegen
Het onderzoek is begeleid van uit het Nijmegen Institute for Social
Cultural Research.