Gemeente Gaasterlân-Sleat

Open Monumentendag

Organisatie door informatiecentrum Mar en Klif in Oudemirdum. Contactpersoon: W. Runia 0514 571777

Overzicht geopende monumenten zaterdag 8 september 2007.

Balk:


- Rooms-katholieke kerk


- Protestantse kerk It Breahûs

Sloten:


- Korenmolen


- Protestantse kerk


- Museum Stedhûs Sleat

Sondel:


- Protestantse kerk

Oudemirdum:


- Informatiecentrum Mar en Klif


- Luchtwachttoren


- Protestantse kerk

Harich:


- Hervormde kerk

Oudega:


- Hervormde kerk

Beschrijving Monumenten:

Balk

Sint Ludgeruskerk, Raadhuisstraat 44, 8561 BH

In 1883 kreeg het gezicht van Balk een heel ander uiterlijk. In dat jaar kwam namelijk de bouw van de nieuwe Rooms-katholieke kerk gereed. Het gebouw en met name de toren, dat hoog boven de huizen uitsteekt, liet zien dat de katholieken er weer waren na een lange tijd van kerken in schuilkeldertjes en maatschappelijke achterstelling.

Naast vele frescos van de schilder J.M. Ydema en de fraaie gebrandschilderde ramen van kunstatelier Kocken uit Utrecht, is het hoogtepunt van het kerkinterieur toch wel het hoogaltaar.

Dit neogotisch zandstenen beeldhouwwerk werd in 1899 te Utrecht gemaakt door Friedrich Wilhelm Mengelberg. Aanvankelijk stond het altaar in Zwolle en werd in 1963 door de toenmalige pastoor van Balk aangekocht. Van dit soort neogotische altaren zijn er maar twee in Nederland te vinden, één in Hilversum en één in Balk.

Protestantse kerk: It Breahûs, Van Swinderenstraat 6, 8561 AP

Het interieur van deze kerk, dat stamt uit 1728/1729, werd in het jaar 1998 grondig gerestaureerd en vernieuwd. Het gebouw heeft een totaal nieuwe uitstraling gekregen door o.a. kleurstelling en verlichting. Bij de kleurstelling is zichtbaar gemaakt dat elementen in het interieur uit verschillende perioden stammen. Het bovenste deel van de kansel is afkomstig uit een eerdere Hervormde kerk, dat in 1729 werd afgebroken; de huidige bankopstelling stamt uit 1914 en het orgel uit 1834. In 1998 werd het reeds jaren eerder uit de kerk verwijderde doophek in de Avondmaalstafel verwerkt. Twee wapenschilden werden voorzien van de juiste heraldische kleuren. Het reeds in 1995 gerestaureerde denkraam is een pronkstuk in deze overigens eenvoudige kerk, dat als voorbeeld van de kerkbouw uit de 18^e eeuw kan dienen.

Sloten.

Protestantse kerk, Heerenwal 53, 8556 XW

Het kerkgebouw is gebouwd door Pyter Cornelisz Cammelingh en Jan Jacobs uit Edam, volgens bestek en conditiën van 24 september 1646, voor de overeengekomen prijs van 8344 caroliguldens.

Op de 14^e mei 1647 legt de eerste President kerkvoogd dr. Epeus van Oosterzee en de Verzetsman der stad Sloten de eerste steen van het huidige kerkgebouw.

De kerk is opgetrokken van kleine gele baksteen en bestaat uit éénschepige ruimte, welke aan de oostzijde door een halve tienhoek is gesloten.

Boven de zware balklaag - voorzien van z.g. sleutelstukken - is een houten tongewelf aangebracht rustend op de muurplaten welke tegen de achtergevel zijn voorzien van 4 houten beeldjes (die volgens Alberdinck Thijm vermoedelijk de vier menselijke deugden uitbeelden).

Verdere bezienswaardigheden zijn:


- het grote Jan Harmens orgel is in 1710 gebouwd en in 1786 bij besluit van de magistraat;


- de koperen kronen, geschonken door de familie Van Coehoorn;


- diverse grafzerken van vooraanstaande families uit Sloten;


- rouw- en wapenborden;


- Poutsmabank, toendertijd in gebruik bij het aan de Lindengracht gevestigde internaat.

Museum Stedhûs Sleat, Heerenwal 48, 8556 XW

Het Museum Stedhûs Sleat, de naam verraad het al, is gehuisvest in het oude stadhuis van Sloten. Sinds de samenvoeging op 1 januari 1984 van de gemeenten Sloten, Gaasterland en een gedeelte van de gemeente Hemelumer Oldeferd, heeft het stadhuis een museumfunctie gekregen. Dit in 1759 gebouwde monumentale pand heeft een grondige restauratie ondergaan en is geheel in zijn oude glorie hersteld. De volledig nieuwe inrichting van het museum sluit aan bij de specifieke sfeer van het gebouw en benadrukt op speelse wijze het vroegere gebruik als stadhuis. Het biedt de bezoeker nu een verrassende en levendige kijk op de stadsgeschiedenis door middel van presentaties vol technisch vernuft en een uitgekiende vormgeving. Minstens zo mooi is de presentatie van Laterna Magica, het toverlantaarnmuseum van oud- Slotenaar Peter Bonnet.

Korenmolen ,, De Kaai, Bolwerk ZZ 81, 8556 XS

Deze zgn. Bovenkruier, werd vanouds al gebruikt als korenmolen en is in 1755 gebouwd op de plaats waar voorheen een ouder type molen heeft gestaan. De molen staat op de Lemster Dwinger één van de vroegere bastions van de stad Sloten en is in beheer bij de vereniging Korenmolen.

Jonge enthousiaste molenaars zijn in hun vrije tijd bezig het aloude beroep van molenaar uit te oefenen en verkopen daarbij meel aan particulieren.

Sondel.

Protestantse kerk ,, De Haven, Beuckenswijkstraat 1A, 8565 GM

In 1495 zou de katholieke kerk zijn opgebouwd uit de restanten van een nog oudere kerk, dat door de brand zou zijn verwoest. De kerk van nu dateert uit 1870 en is gebouwd op de fundamenten van een het vroegere middeleeuws kerkje. De kerk zelf is geen monument. De eikenhouten preekstoel is uit de 17e eeuw en met een overhuifde familiebank uit dezelfde eeuw zijn deze uit de oude kerk naar de nieuwe kerk overgebracht. Dit gebeurde ook met de luidklok. Deze heeft geen opschrift en juist daarom wordt het geschat als een der oudsten van de streek. Volgens deskundigen kan hij wel 700 jaar oud zijn.

Het orgel werd in 1897 ingewijd. Het is geplaatst ter nagedachtenis aan Vrouwe van Swinderen, die erg op Gaasterland was gesteld. Dit blijkt uit de tekst dat op het bord onder het orgel staat vermeld.

Op de begraafplaats ligt o.a. Cornelis Fransicus Frisius Hylckama begraven. Op zijn grafzerk wordt vermeld, dat hij majoor was en ridder in de Militaire Willemsorde. Deze orde had hij verdiend door zijn heldhaftig optreden bij Quatrebras en in de tiendaagse veldtocht. Hij was indertijd aangesteld door Napoleon als Garde dHonneur. Verder liggen er verschillende grafstenen van Franse vluchtelingen, die in Gaasterland hun toevlucht zochten. Ook hier liggen leden van de voorname familie Rochefort en Carpentier begraven.

Oudemirdum.

Informatiecentrum Mar en Klif, De Brink 4, 8567 JD

Het informatiecentrum Mar en Klif te Oudemirdum is als gebouw geen monument in de zin van de Monumentenwet. Wel is wat de bezoeker binnen aantreft een bezoekje waard. De vaste expositie in het centrum geeft de bezoeker een beeld van het ontstaan, de cultuur en recreatieve mogelijkheden in het nationaal Landschap Zuidwest Friesland. In het gebouw is ook het toeristisch informatiepunt Gaasterland Promotion gevestigd. Wil de bezoeker meer specifieke informatie over activiteiten en voorzieningen in de regio, dan kan men hier goed terecht.

Tijdens de Open Monumentendag is er weer van 14.00- 17.00 uur een ruilbeurs voor prentbriefkaarten.

Luchtwachtoren, Huningspaed 2 8567 LL

De toren werd in 1953 door het Korps Luchtwachtdienst op de hoogste heuvel van Gaasterland gebouwd en gebruikt als uitkijkpost voor het waarnemen van eventueel vijandelijke vliegtuigen. Door technologische ontwikkelingen raakte de toren in het midden van de zestiger jaren in de twintigste eeuw buiten gebruik en raakte in verval. Er zijn zelfs plannen geweest om de toren af te breken. De

Gebroeders Jaarsma uit Oudemirdum kochten de toren en knapten deze op zodat 4 juni 1992 de heropening kon plaatsvinden. Nu is de toren op bepaalde tijden voor beklimmen en bezichtiging geopend.

Protestantse kerk ,, De Fontein, Kerkstraat 1, 8567 JE

De kerk dateert van 1790 en is gebouwd op de fundering van een Rooms Katholieke kerk. De bouw werd financieel mogelijk gemaakt door de opbrengsten van het materiaal van de oude kerk. De kerk is in 1999 grondig gerestaureerd.

Reeds vanaf de 17e eeuw was het gebruikelijk dat bij nieuwbouw van kerken geldelijke bijdragen of giften in natura door provinciale autoriteiten beschikbaar werden gesteld. Glasgeschilderde ramen waren één van de favoriete giften.

In de 18^e eeuw tot het begin van de 19^e eeuw waren het vooral de gebroeders Jurriën en Ype Staak, glasschilders, die voor verschillende Friese kerken ramen maakten.

Het raam, geschonken door de Staten van Friesland, is nog in de kerk aanwezig. Drie andere ramen zijn in het verleden door storm verloren gegaan.

Oudega.

Hervomde Kerk, Aldewei 6, 8582 KX

Al in 1421 werd de Parochiekerk van Oudega genoemd. Deze kerk werd in 1486 tijdens de gevechten om de Stins van Ige Galama verwoest. De herbouwde parochiekerk was aanzienlijk groter dan tegenwoordig. Volgens de overlevering dienden de toren als baken voor zeevarenden.

De in 1692 gebouwde kerk, met dezelfde afmetingen als heden ten dage, werd wegens ernstige verzakking afgebroken. De huidige kerk dateert van 1850 waarbij in 1992 een algehele restauratie werd afgerond.

Harich.

Hervormde Kerk, Stinsenwei 12, 8571 RJ

De hoge toren met zijn gemetselde stenen bedekking (plm. 12^e eeuw) wijst u al van ver de weg naar dit monument. Al in het jaar 1132 wordt er gesproken van het parochiekerkje te Harich, gewijd aan de Heilige Laurentius. De van oorsprong Rooms Katholieke kerk werd in 1580 door de hervormers overgenomen. Het type spits van de Harichster toren is met haar stenen in zijn soort bijzonder.

In de kerstnacht van 1979 woedde er een grote brand in de kerk. Het houten gewelf werd voor een groot gedeelte verwoest en ook het mooie orgel ging geheel verloren. Van het oorspronkelijke meubilair is alleen de kansel bewaard gebleven.

Kerkhof Hervormde kerk, Stinsenwei 12, 8571 RJ

Dit kerkhof is beslist de moeite waard om te bekijken. De gidsen kunnen waardevolle informatie geven. Het hooggelegen kerkhof is welhaast geheel bedekt met graftekens.

Op het kerkhof zijn ook Franse Refugiés begraven, die een tijdlang in Ruigahuizen woonden.

Een voorwerp van opmerkelijke ouderdom werd omstreeks 1924 in de grond van het kerkhof aangetroffen: een rode zandstenen sarcofaag met deksel. Men heeft de sarcofaag in de grond laten zitten.

Opvallend is hier de grafkelder van de adellijke familie van Swinderen van Huize Rijs.

De kelder werd in 1859/1860 gesticht. Inmiddels zijn daar elf leden van de familie begraven.