Kamerbrief inzake machtsovername Hamas in Gazastrook
03-07-2007 | Kamerstuk | Nederlands Ministerie van Buitenlandse Zaken
Met verwijzing naar het verzoek van de vaste commissie voor
Buitenlandse Zaken, zoals vervat in de brief van de griffier van de
commissie van 22 juni jl. (referte 07-BuZa-B-040), bieden wij hierbij
de gevraagde informatie aan.
De minister van Buitenlandse Zaken,
drs. M.J.M. Verhagen
De minister voor Ontwikkelingssamenwerking,
drs. A.G. Koenders
Inleiding
De gevolgen van de ingrijpende gebeurtenissen die recentelijk plaats
hebben gevonden in de Palestijnse Gebieden zijn nog niet in volle
omvang te overzien. Wel kan nu al worden gesteld dat een door Hamas
gecontroleerde Gazastrook en de toenemende verdeeldheid onder de
Palestijnen grote risico's met zich meebrengt, ook voor Israël.
Tegelijkertijd biedt de vorming van een interim-regering, samengesteld
uit gematigde krachten, wellicht kansen om de vastgelopen
onderhandelingen met Israël vlot te trekken. Het is van het grootste
belang dat president Abbas nu snel kan laten zien aan de Palestijnse
bevolking dat de keuze voor politieke middelen om een Palestijnse
staat te bewerkstelligen de juiste is. Nederland probeert de
ontwikkelingen positief te beïnvloeden, onder meer door economische
ontwikkeling op de Westelijke Jordaanoever en in de Gazastrook te
bevorderen.
Machtsovername Hamas in de Gazastrook
Hamas heeft medio juni, op gewelddadige wijze de macht overgenomen in
de Gazastrook. In reactie hierop heeft president Abbas de regering van
nationale eenheid die in maart van dit jaar werd gevormd, conform de
Palestijnse Basic Law ontbonden. Vervolgens heeft hij de noodtoestand
afgekondigd en een interim-regering benoemd, geleid door Salem Fayyad,
de onafhankelijke minister van Financiën in de ontbonden regering van
nationale eenheid. De premier van die eenheidsregering, Haniyeh, heeft
de legitimiteit van de maatregelen van Abbas betwist en heeft zijn
ontslag geweigerd. Het mandaat van de regering Fayyad is vooralsnog
één maand geldig. De president kan besluiten die periode per decreet
met één maand te verlengen als het parlement hiermee instemt. Dat is
onwaarschijnlijk, gezien de meerderheidspositie van Hamas in het
parlement.
Door de recente ontwikkelingen zijn de Palestijnse Gebieden feitelijk
verdeeld in een door Hamas geleide Gazastrook en een door Fatah
geleide Westelijke Jordaanoever. Van verzoening tussen de partijen
lijkt vooralsnog geen sprake na de explosie van geweld. De
onverzoenlijke houding van Abbas en zijn Fatah-partij lijkt mede te
zijn ingegeven door de brute wijze waarop Hamas-militanten tegen
Fatah-aanhangers zijn opgetreden. Daarbij hebben leden van Hamas zich
schuldig gemaakt aan executies van Fatah-aanhangers. Daarnaast zegt
president Abbas over bewijzen te beschikken dat Hamas geprobeerd heeft
hem te vermoorden. Overigens heeft Hamas de rust en orde in de
Gazastrook inmiddels hersteld, waarmee een voorlopig einde is gekomen
aan het onderlinge Palestijnse geweld.
Reactie internationale gemeenschap
Zoals ook aangegeven in mijn brief van 19 juni jl aan uw Kamer waarin
verslag wordt gedaan van de RAZEB van 18 en 19 juni, heeft de Raad de
gewelddadige machtsgreep door Hamas veroordeeld en opgeroepen tot
beëindiging van gewelddadigheden en herstel van legitieme autoriteit.
Daarnaast is steun uitgesproken voor Abbas en de door hem benoemde
interim-regering en is aangekondigd dat de relatie tussen de EU en de
Palestijnse Autoriteit genormaliseerd zal worden nu Hamas niet langer
deel uitmaakt van de regering. De EU heeft besloten de voorwaarden uit
te werken voor directe financiële steun aan de Palestijnse
interim-regering, steun aan de Palestijnse politie door hervatting van
de EUPOL COPPS missie en hervatting van de EU-monitoringmissie bij de
grensovergang Rafah (EUBAM). Ten slotte wordt bezien hoe steun kan
worden gegeven aan Palestijnse instituties, zoals de rechterlijke
macht en de monetaire autoriteit en de rekenkamer.
Ook de VS en Israël hebben de machtsovername door Hamas veroordeeld en
hebben steun toegezegd aan Abbas. De VS heeft aangekondigd USD 40
miljoen aan extra humanitaire hulp te zullen besteden voor de
Westelijke Jordaanoever én Gaza. Tijdens een topontmoeting tussen
Olmert en Abbas die op 25 juni jl, op initiatief van Egypte,
plaatsvond in de Egyptische badplaats Sharm al Sheikh, maakte de
Israëlische premier een aantal maatregelen bekend die beogen de
Palestijnse president te steunen. Zo zal Israël een deel van de
Palestijnse belastinggelden aan president Abbas ter beschikking
stellen (op voorwaarde dat duidelijke afspraken gemaakt worden over de
besteding van het geld), toegang van humanitaire hulp aan Gaza
mogelijk blijven maken, leverantie van gas-, water- en elektriciteit
voortzetten, meer vergunningen afgeven voor Palestijnse handelaren om
Israël te bezoeken, de veiligheidssamenwerking met de Palestijnse
Autoriteit hervatten en ongeveer 250 Palestijnse gevangenen vrijlaten
(Fatah-leden die geen `bloed aan hun handen' hebben en bij vrijlating
een verklaring moeten ondertekenen waarin geweld wordt afgezworen).
Het is van belang dat de EU toeziet op naleving van deze afspraken. De
top leidde helaas niet tot besluiten over voortzetting van het
politieke proces.
De Arabische Liga lijkt verdeeld te zijn over de wijze waarop
gereageerd moet worden op de ontwikkelingen. Egypte, Jordanië en
Saoedi Arabië hebben steun uitgesproken voor Abbas. Andere leden van
de Liga, waaronder Syrië, benadrukken dat Hamas democratisch gekozen
is en geven aan beide facties te steunen. Egypte heeft opgeroepen tot
verzoening tussen Fatah en Hamas en aangeboden te bemiddelen.
Gevolgen ontwikkelingen voor Nederlands OS programma
De machtsovername in Gaza door Hamas vormt geen aanleiding voor
aanpassingen in het Nederlandse hulpprogramma voor de Palestijnse
Gebieden. Extra hulp lijkt vooralsnog niet nodig omdat Nederland al
actief is op gebieden waar ook in de huidige situatie prioriteit aan
moet worden gegeven, maar uiteraard wordt met de VN contact
onderhouden over de specifieke situatie in de Palestijnse Gebieden.
Vooralsnog is alleen het door Nederland gesteunde project voor
training van de Palestijnse grensbewaking bij Karni opgeschort. Door
Nederland gesteunde projecten verlopen via lokale organisaties, de VN
(UNRWA) of het Tijdelijk Internationaal Mechanisme (TIM). Wel heeft de
huidige veiligheidssituatie gevolgen voor de praktische mogelijkheden
om hulp te verlenen, al is nog niet helemaal in te schatten hoe groot
deze gevolgen zijn.
Belangrijkste punt van aandacht met betrekking tot de humanitaire
situatie, de voortzetting van hulpprogramma's en economische
ontwikkeling in Gaza is opening van de grenzen. De humanitaire
hulpstroom naar Gaza komt geleidelijk op gang, mede vanwege de tot
dusverre redelijk coöperatieve houding van de Israëlische
autoriteiten. De humanitaire situatie en humanitaire toegang blijven
echter punten van aandacht. Naast hervatting van humanitaire
hulpstromen is het van groot belang dat Israël en de Palestijnse
partijen alles in het werk stellen om op korte termijn ook hervatting
van commerciële goederenstromen naar en uit Gaza te faciliteren. Het
is van belang dat Palestijnse burgers niet worden getroffen door de
gewelddadige machtsovername van Hamas.
Vanwege het belang van open grenzen voor economische ontwikkeling zet
Nederland zich actief in voor het openhouden van de
Karni-grensovergang in het kader van de Nederlandse landbouwprojecten
(o.a. bloemen en groenten). Mede door inspanningen van de Nederlandse
vertegenwoordiging in Ramallah is onlangs een partij zaailingen voor
naar schatting 55 miljoen anjers Gaza binnengekomen. Hiermee krijgen
Gazaanse bloementelers de mogelijkheid om ook volgend jaar te oogsten.
De uiteindelijke exportwaarde van deze anjers is ongeveer USD 5
miljoen. Dit betekent inkomen en werkgelegenheid voor de bloementelers
en voor werknemers van toeleverende bedrijven. Voor wat betreft de
personenovergang bij Rafah werkt de EU aan een zo spoedig mogelijke
hervatting van de nu opgeschorte EU BAM. Nederland draagt financieel
en personeel (detachering van drie mare chaussees) bij aan deze
missie. Op het vlak van economische wederopbouw en het creëren van
werkgelegenheid werden al plannen gemaakt door de Nederlandse
vertegenwoordiging in Ramallah om voort te bouwen op de succesvolle
steun die wordt gegeven aan de bloementelers in Gaza. Het belang van
juist deze activiteiten is door de recente gebeurtenissen toegenomen.
Daarnaast zijn door de Nederlandse Vertegenwoordiging in Ramallah
onlangs contracten met lokale organisaties gesloten voor de
ontwikkeling van land- en tuinbouw op de Westelijke Jordaanoever.
De recente ontwikkelingen illustreren nog eens het belang van de rule
of law in de Palestijnse Gebieden. Mede daarom zal de EU zo spoedig
mogelijk de steun aan de civiele politie via de EUPOL COPPS missie
hervatten. Nederland draagt EUR 1 miljoen bij aan deze missie.
Daarnaast heeft Nederland EUR 6,3 miljoen bijgedragen aan het TIM, ten
behoeve van uitkeringen aan medewerkers van de Palestijnse civiele
politie.
De EU heeft op 18 juni ook aangegeven de voorwaarden te willen
formuleren voor hervatting van directe financiële en technische steun
aan de Palestijnse regering. Als het gaat om budgetsteun is Nederland
van mening dat deze duidelijk geoormerkt moet worden en dient te
worden gekoppeld aan een financieel hervormingsprogramma, zoals ook
gebeurde met de begrotingssteun die aan de PA werd verstrekt voor de
verkiezingsoverwinning van Hamas in maart 2006. Vooralsnog lijkt de
tijd niet rijp voor hervatting van grootschalige budgetsteun. Wel zal
Nederland, mits voldaan is aan een aantal voorwaarden, akkoord kunnen
gaan met andersoortige directe financiële steun, zoals het betalen van
schulden van de Palestijnse Autoriteit aan de Palestijnse private
sector.
Voor iedere vorm van directe financiële steun is het van belang dat
geld niet in verkeerde handen terechtkomt. Hiertoe zijn transparante
en betrouwbare controle-mechanismen cruciaal. Dergelijke mechanismen
zijn al onderdeel van het TIM. waaraan Nederland financieel en
organisatorisch ruim bijdraagt. Daarnaast is het voor de directe
economische ontwikkelingen van de Palestijnse gebieden en de
versterking van de politieke positie van de Palestijnse regering
vooral van belang dat het totale bedrag aan door Israël voor de
Palestijnen geïnde belastinggelden nu snel worden vrijgegeven.
Appreciatie
Met de machtsovername van Hamas in de Gazastrook lijken de kaarten van
het Israelisch-Palestijns conflict opnieuw geschud. Waar ik op 13 juni
jl nog sprak met de president van een Palestijnse regering van
nationale eenheid voor beide Palestijnse gebiedsdelen, is nu sprake
van een Hamas-bewind dat de dienst uitmaakt in Gaza en een gematigde
regering, geleid door Fayyad, die in de Westelijke Jordaanoever
regeert. Deze ontwikkeling is zorgelijk omdat de coup van Hamas de
Palestijnse verdeeldheid heeft vergroot en een zware hypotheek legt op
de totstandkoming van een Palestijnse (eenheids)staat. Het optreden
van Hamas toont wederom aan dat de organisatie bereid is geweld te
gebruiken om de macht te grijpen. Tegelijkertijd bewijzen de recente
gebeurtenissen nog eens dat Hamas een factor is die niet weg te denken
valt uit de Palestijnse Gebieden, ook niet uit de Westelijke
Jordaanoever waar de organisatie eveneens steun geniet.
Wil de huidige situatie iets positiefs kunnen brengen dan is het van
belang dat alle partijen snel handelen. President Abbas zal zijn gezag
krachtig moeten vestigen op de Westelijke Jordaanoever en echt werk
moeten maken van hervormingen binnen Fatah. Mocht het in de toekomst
tot nieuwe verkiezingen komen dan heeft Fatah alleen na grondige
interne hervormingen een kans. Abbas kan alleen gebruik maken van de
mogelijkheden die de huidige situatie biedt als hij erin slaagt zijn
positie te versterken. Een belangrijke mogelijkheid ligt hier voor
Israël, dat voortvarender dan in het verleden stappen dient te zetten
ten gunste van Abbas. De afspraken die gemaakt zijn in Sharm al Sheikh
vormen een hoopgevend begin.
* Ministerie van Buitenlandse Zaken
* Bezuidenhoutseweg 67
* Postbus 20061
* 2500 EB Den Haag
* Tel.: 070-3 486 486
* Fax: 070-3 484 848
* Internet: www.minbuza.nl
Ministerie van Buitenlandse Zaken