Radboud Universiteit Nijmegen
Ben jij sterker dan je vrienden?
Vriendelijke jongeren het meest gevoelig voor sociale omgevingsdruk om te
drinken
Mannen, extraverte personen en mensen met positieve verwachtingen over
alcoholgebruik of de opwekkende effecten ervan, drinken meer dan
anderen. Jongvolwassenen laten zich verder in grote mate beïnvloeden
door hoeveel anderen in de groep drinken. Die invloed staat los van
groepsrollen of relaties in de groep. Vriendelijke jongeren, mensen
die hoog scoren op de persoonlijkheidsdimensie vriendelijkheid, zijn
met name gevoelig voor de invloed van anderen op hun alcoholgebruik.
Dit blijkt uit onderzoek van psycholoog Sander Bot. Hij
observeerde als een van de eersten het drinkgedrag in groepen
jongvolwassenen (18 tot 25 jaar) geobserveerd en combineerde dat met
vragenlijstgegevens over de individuele groepsleden. Sander Bot
promoveert op 29 juni aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Zijn
onderzoek is begeleid vanuit het Behavioural Science Institute.
Barlab
Bot deed zijn onderzoek in het Barlab van het Behavioural Science
Institute, een voor Nederland uniek laboratorium voor onderzoek naar
de beginfasen van verslavingen als roken en drinken bij adolescenten.
Dit onderzoek moet antwoord geven op de sociale beïnvloedingsprocessen
die bij verslaving een rol spelen. Wie bestelt voor een ander? Wat
gebeurt er als iemand niet om het volgende biertje heeft gevraagd? Tot
nog toe gebeurde dergelijk onderzoek met vragenlijsten, maar daarmee
krijg je geen inzicht in hoe het precies verloopt. En in een gewoon
café kun je niet zomaar camera's plaatsen. Vandaar het Barlab, waar de
proefpersonen weten dat ze object van studie zijn.
Naast genetische aanleg blijken cultuur, opvoeding en de directe
sociale omgeving van invloed op het drinkgedrag. Alcoholgebruik is bij
jongeren een vorm van sociaal gedrag. Ze drinken in groepen: in de
drankkeet, op feesten, in clubhuizen of disco's. En hun sociaal
alcoholgebruik is sterk afhankelijk van gedrag en invloed van anderen.
Dat geldt vooral voor mannen. Op jonge leeftijd is afhankelijkheid van
drank vaak nog niet aan de orde, maar wel hangt overmatig
alcoholgebruik direct samen met bijvoorbeeld agressie, vandalisme en
verkeersongevallen. Daarom is het belangrijk inzicht te verkrijgen in
de processen die bepalen hoeveel iemand drinkt in de aanwezigheid van
leeftijdgenoten.
Voorbeeldgedrag vader
Hoewel het onderzoek is gedaan onder jongvolwassen die over het
algemeen niet meer thuis wonen, spelen opvoeding en de rol van ouders
toch een rol in de hoeveelheid die gedronken wordt. Zo blijkt een
hogere mate van ouderlijke ondersteuning, die over het algemeen
geassocieerd wordt met minder antisociaal gedrag, samen te hangen met
minder alcoholconsumptie in het gezelschap van leeftijdsgenoten. Het
drinkgedrag van de vader is van invloed op dat van de jongeren: drinkt
de vader geregeld, dan nemen kinderen dat makkelijk over, is hij
daarentegen terughoudend, dan zie je die reactie ook bij het kind.
Meeste invloed van `gewenste' vrienden
Bekend is dat jongeren van 12 tot 14 jaar in hun drinkgedrag het meest
lijken op hun wederkerige vrienden met gelijke status. Toch worden ze
over de tijd het meest beïnvloed door niet-wederkerige vrienden met
een hogere status. Mogelijk doel is door imitatie bevriend te raken
met deze `gewenste vrienden'. Uit het onderzoek van Bot blijkt echter
dat dit niet het geval is bij het drinkgedrag van jongvolwassenen. Het
drinkgedrag is niet afhankelijk van de positie in de groep: of men de
leider is, een middenpositie inneemt of juist degene is die volgt, is
niet van invloed op het drinkgedrag en imitatie daarvan.
Mannen bepalen het drinkgedrag
Sekseverdeling in een groep is zeer bepalend voor het alcoholgebruik:
hoe meer mannen er in een groep zitten, des te meer drinken zowel de
mannen als de vrouwen. Mogelijk ontstaat in mannengroepen een proces
dat ervoor zorgt dat men meer drinkt dan normaal gesproken, doordat
men elkaar uitdaagt of omdat niemand wil onderdoen voor de ander.
Uit de observaties bleek dat mannen hun alcoholgebruik veel meer
aanpasten aan de andere groepsgenoten dan vrouwen dat deden. Mannen
dronken ook meer. Vrouwen stopten juist eerder met drinken als ze in
gezelschap waren van mannen die verwachten dat alcoholgebruik leidt
tot seksuele opwinding. De onderzoeker veronderstelt dat vrouwen hier
controle willen houden.
Kroegspelletjes
In eerder onderzoek was vastgesteld dat mensen minder drinken wanneer
zij actief bezig zijn met bijvoorbeeld biljarten, darten of een
kaartspel. Uit dit onderzoek blijkt echter dat die 'drinkachterstand'
direct wordt ingehaald als het spelletje afgelopen is. Dat geldt
vooral voor mannen. Het maakt voor het totale alcoholgebruik dus niet
uit hoe actief mensen zijn als ze uitgaan.
Sander Bot (Bodegraven, 1975) studeerde psychologie met als
specialisatie sociale en organisatiepsychologie. Zijn
promotieonderzoek verrichtte hij bij het Behavioural Science Institute
van de Radboud Universiteit Nijmegen. Hij werkt nu bij Stivoro.