Algemene Rekenkamer

Risicobeheersing HSL-Zuid

20-6-2007

De Algemene Rekenkamer publiceert vandaag het rapport Risico­beheersing HSL-Zuid.

Overkoepelende regie ontbrak bij risicomanagement HSL-Zuid

Exploitatiefase HSL-Zuid: risico's en onzekerheden.

De HSL-Zuid is aanbesteed door middel van een ingewikkeld stelsel van contracten. Dit heeft, in combinatie met een gebrek aan integrale aansturing, het adequaat 'managen' van risico's en tegenvallers bij de nog lopende aanleg en nog te starten exploitatie van de HSL-Zuid bemoeilijkt. Het afronden van de aanleg loopt vertraging op omdat het opwaarderen van het treinbeveiligingssysteem (ERTMS) lange tijd is onderschat. De start van het commerciële vervoer schuift daardoor op. De exploitatiefase kent nog een groot aantal andere onzekerheden en risico's. Zo zijn de treinen waarschijnlijk niet tijdig beschikbaar en bestaan zorgen over de punctualiteit van het vervoer. Dit staat in het rapport Risicobeheersing HSL-Zuid dat de Algemene Rekenkamer vandaag op verzoek van de Tweede Kamer publiceert.

De totale kosten van de HSL-Zuid, die op 1 oktober 2008 gereed moet zijn, zijn eind 2006 geraamd op ¤ 6,3 miljard. Voor de aanleg, het onderhoud en de exploitatie van de spoorlijn zijn contracten afgesloten met private partijen. Daarbij is het project HSL-Zuid gesplitst in drie onderdelen:
-Onderbouw: de aanleg van de fundering van de HSL; het gaat om zeven contracten.
-Bovenbouw: de aanleg en het onderhoud van de rails, de bovenleidingen en transformatorstations, het communicatie-, beveiligings- en signaleringssysteem, de voorzieningen in de tunnelgebouwen, noodvoorzieningen en ventilatiesystemen in tunnels; contract met Infraspeed.
-Vervoer: het gebruik van de infrastructuur door de exploitant; hiervoor is een concessieovereenkomst gesloten met de toekomstig vervoerder High Speed Alliance (HSA), een combinatie van NS en KLM.

Risicobeheersing aanlegfase HSL-Zuid grotendeels onder controle De financiële risico's rond de aanleg van de HSL-Zuid zijn de afgelopen jaren kleiner geworden. De meerkosten bij de aanleg blijven naar verwachting binnen het in 2002 voorziene bedrag van ¤ 600 miljoen. De risico's voor de planning zijn in de periode 2003-2006 redelijk onder controle gehouden. Het systeem van risicomanagement functioneerde echter niet toen de opwaardering van ERTMS aan de orde kwam. Dit betekende een nieuwe eis aan de infrastructuur, waarvoor een meerwerkcontract met Infraspeed werd gesloten. Rijkswaterstaat (RWS) heeft hierbij op kostenbeheersing gestuurd en de gevolgen voor de planning onvoldoende ingeschat. Voor de huidige planning signaleert de Algemene Rekenkamer een aantal risico's. Naast de ERTMS-problematiek gaat het om de risico's dat reparatiewerkzaamheden aan de geluidsschermen niet kunnen worden gecombineerd met het commercieel vervoer en dat gebruiksvergunningen voor het spoor niet tijdig door gemeenten worden verstrekt. Dit laatste omdat het brandveilig gebruik van de tunnels wellicht nog niet afdoende zal zijn geregeld.

Exploitatiefase HSL-Zuid kent groot aantal onzekerheden en risico's In de verhouding tussen het directoraat-generaal Personenvervoer (DGP) en de toekomstig vervoerder HSA is de insteek van DGP steeds geweest om HSA aan het gesloten contract te houden. Dit heeft geleid tot diverse juridische procedures. De risico's voor de Staat zijn hierbij onvoldoende scherp in beeld gebracht en beheerst. Een van de onzekerheden is de start van de dienstverlening. Het is niet duidelijk of de hogesnelheidstreinen (250 en 300 km/uur) tijdig beschikbaar zullen zijn en of het tijdelijk materieel dat in de periode tot oktober 2008 moet worden ingezet tijdig aan de eisen zal voldoen. Een ander risico is de kwaliteit van de dienstverlening. Er bestaat twijfel over de punctualiteit van het vervoer over de HSL-Zuid, als gevolg van de aansluitingen op het bestaande railnet. Ook de reistijden Amsterdam-Brussel zullen langer zijn dan werd verondersteld, omdat de rijtijden in België verkeerd zijn berekend. Over de bediening van Breda en Den Haag zijn nog geen harde afspraken gemaakt. De continuïteit van het vervoer over de HSL-Zuid kan in het geding komen omdat de prognoses over de verwachte reizigersaantallen neerwaarts zijn bijgesteld, waardoor HSA mogelijk een verliesgevende onderneming kan zijn.

Aanbevelingen Algemene Rekenkamer en reactie Minister VenW De minister van VenW zou met het oog op toekomstige infrastructuurprojecten de keuze voor aanbesteding aan marktpartijen kritisch moeten evalueren. In zo'n evaluatie moet aandacht uitgaan naar de organisatie van deskundig opdrachtgeverschap, de onderlinge afhankelijkheid van partijen, de noodzaak om te kunnen inspelen op veranderende omstandigheden en de onvermijdbare financiële betrokkenheid van de Staat. Verder zou de minister bij toekomstige infrastructuurprojecten moeten zorgen voor eenduidige aansturing vanuit het ministerie. Ten slotte zou de minister zo spoedig mogelijk een risicomanagementsysteem voor de exploitatiefase moeten ontwikkelen. De minister van VenW onderschrijft de conclusies van de Algemene Rekenkamer op hoofdlijnen en neemt onze aanbevelingen over. De minister geeft wel aan dat voor de punctualiteit van de HSL-Zuid geen scherpere normen zijn gesteld dan voor het bestaande railnet. De Algemene Rekenkamer stelt vast dat in de contracten met Infraspeed en HSA hoge eisen worden gesteld aan de punctualiteit.