Kurkentrekkers leiden tot slakken-sexschandaal
19.06.2007 / 15:36 / Rubriek: Binnenland / Organisatie: Naturalis
Naturalis
Slakken die rechtsom gewonden zijn kunnen niet paren met linksom gewonden soortgenoten,
dat is een biologisch feit. Het was daarom altijd een raadsel hoe sommige tropische
slakken het voor elkaar krijgen zowel in rechts- als linksgewonden toestand voor te
komen. Een internationaal team onderzoekers rapporteert nu in het Journal of Evolutionary
Biology dat het antwoord ligt in het ingewikkelde seksleven van die slakken.
Bijna alle slakken zijn rechtsom gewonden. Al bijna honderd jaar denken biologen te weten
hoe het komt dat linksgewonden slakken in de natuur vrijwel niet voorkomen: omdat hun
lichaam spiegelbeeldig is, passen hun geslachtsorganen niet in die van een rechtsgewonden
soortgenoot. Dus iedere mutante linksgewonden slak is gedoemd kinderloos te sterven en
zijn tegendraadse genen nooit aan de volgende generatie door te geven.
Maar in het regenwoud van Zuidoost-Azië leven de grote Amphidromus-boomslakken, die
zich kennelijk niet bewust zijn van deze wetmatigheid: rechts- en linksom gewonden
slakken komen in ongeveer gelijke aantallen voor in elk van de pakweg 35 soorten. Dit
mysterie trok de aandacht van evolutiebiologen Menno Schilthuizen en Edmund Gittenberger
van het Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis in Leiden. Rechts- en linksgewonden
Amphidromus zouden eigenlijk niet samen moeten kunnen voorkomen, zegt Schilthuizen, Het
is een biologisch schandaal!
Geïntrigeerd door dit raadsel wierp Schilthuizen (toen nog werkzaam bij Universiti
Malaysia Sabah in Kota Kinabalu) zich met Maleisische, Australische, Britse en Canadese
collega s op de soort Amphidromus inversus op een klein eilandje in de Zuidchinese Zee.
Ze kozen voor deze soort omdat hij erg algemeen is en in kleine boompjes bij de kust
leeft, waar hij gemakkelijk bestudeerd kan worden.
Na eerst een paar alternatieve verklaringen te hebben verworpen, begon het team zich te
concentreren op het paringsgedrag van de slakken. Door parende slakken in het wild te
observeren ontdekten ze dat, tegen de verwachting in, linksgewonden slakken helemaal geen
problemen ondervonden bij een paring met tegengestelde partners. Integendeel: de slakken
gaven er zelfs de voorkeur aan te paren met een tegendraads gewonden vriendje!
Computersimulaties toonden vervolgens aan dat dit gedrag er inderdaad voor kan zorgen dat
beide vormen naast elkaar blijven voortbestaan.
Maar waarom zouden de slakken er zo op staan om met een slak van de verkeerde kant te
paren? Die vraag werd beantwoord toen de onderzoekers de geslachtsorganen van de dieren
eens beter gingen bekijken. Ze vonden dat Amphidromus zijn sperma verpakt in een lange,
dunne buis met een kurkentrekkervormige uitgang. Tijdens de paring duwen de slakken deze
buizen tegelijkertijd bij elkaar naar binnen (de meeste landslakken zijn hermafrodiet en
zijn dus zowel mannelijk als vrouwelijk en bevruchten elkaar tegelijkertijd).
Verrassend genoeg bleek dat de kurkentrekker in dezelfde richting was gewonden als het
huisje van de slak die hem produceert. En bij onderzoek bleek dat een rechtsgewonden
kurkentrekker beter past in de vrouwelijke geslachtsorganen van een linksgewonden slak en
andersom, waardoor het sperma een voorsprong krijgt. Dus door bij voorkeur te paren met
tegengesteld gewonden partners vergroten Amphidromus-slakken hun kansen op een
succesvolle bevruchting. En dat is verdraaid slim van ze.
Het onderzoek is mogelijk gemaakt door financiële steun van de Treub Maatschappij
voor Wetenschappelijk Onderzoek in de Tropen.
Contactpersonen pers:
Menno Schilthuizen
National Museum of Natural History Naturalis, Leiden, the Netherlands
E-mail: schilthuizen@naturalis.nl; schilthuizen@yahoo.com
Tel.: 071-5687769; 0318-300380; 06-22030313
Angus Davison
The University of Nottingham, Nottingham, UK
E-mail: angus.davison@nottingham.ac.uk
Tel.: +44-115-8230322
Paul Craze
The University of Sussex, Brighton, UK
E-mail: p.craze@sussex.ac.uk
Tel.: +44-1273-873660
Het artikel in Journal of Evolutionary Biology can worden gelezen via:
www.blackwell-synergy.com/doi/full/10.1111/j.1420-9101.2007.01370.x
Verdere informatie over het Maleisische slakkenonderzoek:
www.mennoschilthuizen.org/research/index.htm
Hoge resolutie en rechtenvrij beeldmateriaal is te verkrijgen via:
www.naturalis.nl / Over Naturalis / Persmap / Kurkentrekkers leiden tot
slakken-sexschandaal