Academisch Medisch Centrum Universiteit van Amsterdam

Amsterdam, 30 mei 2007

Historische gezondheidsaffiches gebundeld

Onder de titel 'Een monster loert' zijn zeventig volksgezondheidsaffiches uit de eerste helft van de twintigste eeuw bijeengebracht en van commentaar voorzien door historicus Hubertien Hermans. De plakkaten zijn afkomstig uit de collectie van de Universiteit van Amsterdam. Het boekje wordt gepresenteerd op 1 juni, voorafgaand aan de oratie van Karien Stronks, hoogleraar Sociale Geneeskunde in het AMC. In haar inaugurele rede getiteld 'Maatschappij als medicijn', pleit zij onder andere voor een koerswijziging in de public health. 'We moeten gezondheid weer primair als product van maatschappelijke omstandigheden gaan zien', aldus Stronks.

In de periode 1914 - 1940 waren gezondheidsplakkaten een populair voorlichtingsmedium. Een logisch gevolg van de wetenschappelijke ontwikkelingen van die tijd. 'In de 19e eeuw was aangetoond dat ziektes kunnen worden overgebracht door bacteriën. Daarmee werd preventie mogelijk, bijvoorbeeld door riolering aan te leggen of te hameren op betere hygiëne. Een waar voorlichtingsoffensief volgde', aldus Hermans. 'In Frankrijk, Ierland en Engeland trok men er met paard en wagen op uit, later ook met de trein. Kris kras het land door, met oproepen als "Niet elkaars eetgerei gebruiken" of "Handen wassen na toiletbezoek". Het ophangen van plakkaten vormde een logische, volgende stap.'

Tuberculose vormt een belangrijk thema binnen de collectie - de oproep 'Niet spuwen' is misschien wel de meest wijdverspreide gezondheidsboodschap op beeldplaat van die tijd - , net als geslachtsziekten, tropische aandoeningen, kanker, beroepsziekten en ongevallen op de werkplek. De meeste plakkaten hingen in openbare ruimtes, de affiches over veilig werken werden aangebracht op strategische plaatsen in fabrieken en werkplaatsen, bijvoorbeeld bij het afgiftepunt voor gereedschap. Stijl en beeldtaal waren afgestemd op de beoogde doelgroep. Affiches van de tuberculosebestrijding (doorgaans uitgevoerd in idyllische pasteltinten) richtten zich bij voorkeur op de huisvrouw, en benadrukten het belang van reinheid en frisse lucht. Geslachtsziekten daarentegen waren een beladen onderwerp, waar je niet iedereen plompverloren mee kon confronteren. Men verpakte de boodschap daarom in verhullende plaatjes en cryptische teksten.

De UvA beschikt over 170 gezondheidsaffiches, afkomstig uit het voormalige Laboratorium Gezondheidsleer, voorloper van het in het AMC gevestigde Coronel Instituut voor Arbeid, Milieu en Gezondheid en de afdelingen Sociale Geneeskunde en Medische Microbiologie. Aan de wieg van de verzameling stond Charlotte Ruys, in 1940 aangesteld als buitengewoon hoogleraar Microbiologie der Infectieziekten, collega-professor Arie Querido (Sociale Geneeskunde) bouwde die vanaf 1952 verder uit.

'Een monster loert. De collectie historische volksgezondheidsaffiches van de Universiteit van Amsterdam' verschijnt bij de Amsterdam University Press in Amsterdam en kost E 22,50. De affiches zijn ook op internet te bekijken: http://dpc.uba.uva.nl/affichespublichealth


Noot voor de redactie (