Bijdrage tijdens debat Eerste Kamer over de EU-richtlijn Openbaar
Overnamebod
toespraak | 22-05-2007 | Den Haag, Minister
Bijdrage minister Bos in debat Eerste Kamer over het wetsvoorstel
implementatie EU-richtlijn openbaar overnamebod
22 mei 2007
Minister Bos: Voorzitter. Ik dank de leden voor hun bijdrage in dit
debat. Uiteraard dank ik de voorzitter vooreerst en vooral voor de
prachtige stropdas die zij mij cadeau heeft gedaan. Bewindspersonen
dienen zeer terughoudend om te gaan met het aanvaarden van cadeautjes,
maar deze draag ik met trots, zeker hier.
Ten grondslag aan de hier voorliggende wetgeving ligt uiteraard een
visie op de onderneming. De heer Franken sprak in dat verband over het
bekende Angelsaksische model versus het Rijnlandse model en over de
vraag of wat dat betreft zo langzamerhand niet moet worden gezocht
naar een derde weg die daar tussendoor kronkelt. Gelet op hoe het
kabinet zich opstelt in talloze verwante discussies, constateer ik dat
een aantal kernelementen in onze visie op de onderneming daarbij van
groot belang is. Wij zien de onderneming niet slechts als een
geldmachine of een winstmachine, maar als een samenwerkingsverband.
Het feit dat sprake is van een samenwerkingsverband impliceert dat
aandeelhouders niet de enig relevante partij zijn, maar dat er ook
andere belanghebbenden zijn die in dat samenwerkingsverband hun rol
dienen te krijgen en hun belang vertegenwoordigd dienen te zien. Dat
kan het bedrijfsbestuur zijn, maar ook omwonenden, consumenten,
werknemers, het milieu, en ook latere generaties. Het
samenwerkingsverband is ten slotte niet alleen gericht op de korte
termijn. Er hoort een zekere duurzaamheidambitie onder te liggen,
waardoor de realisatie van voor de belanghebbenden relevante
doelstellingen op iets langere termijn aan de orde kan komen. Die
elementen staan in onze visie op de onderneming centraal. Die zullen
ook centraal blijven staan, al constateren wij in de praktijk dat het
Angelsaksische model in zijn theoretische ideaaltype aan talloze
Rijnlandse invloeden onderhevig is, en het Rijnlandse model in zijn
ideaaltype aan talloze Angelsaksische invloeden. Mijn Engelse collega,
in het hart van het Angelsaksische model, heeft recent een verhaal
gehouden, waaruit bleek dat hij zich zorgen maakt over de rol van
private equity en de toenemende nadruk op de
korte-termijndoelstellingen die daarmee samenhangen. Wij zijn een
aantal jaren geleden begonnen met het versterken van de noodzakelijke
rol van aandeelhouders binnen het geheel van belanghebbenden, omdat
wij vonden dat de rol van het ondernemingsbestuur te zwaar woog in dat
samenwerkingsverband. Vanuit beide modellen is het een en ander gaande
naar elkaar toe, maar die drie elementen blijven vooropstaan.
Mevrouw Broekers-Knol maakte gewag van de discussie wij nog gaan
voeren over biedingprocessen en het marktmeesterschap. In dat verband
sprak zij over de rol van het Takeover Panel in het Verenigd
Koninkrijk als een autoriteit die sturend kan optreden in
biedingprocessen. Wij moeten bedenken dat die sturende rol vroeg in
het proces in het Verenigd Koninkrijk scherper is geregeld dan in
Nederland. Het Takeover Panel mag uiteindelijk maar letten op één
belang, namelijk het belang van de aandeelhouder. Die afweging zullen
ook wij hier moeten maken. De vraag is, als je autoriteiten aanstelt
om in dit soort processen sturend te werken, in hoeverre je van hen
kunt vragen of hen kunt opdragen met meer belangen rekening te houden
dan enkel en alleen het aan de orde zijnde aandeelhoudersbelang.
Alle sprekers hebben gevraagd in hoeverre wij moeten concluderen dat
wij op dit moment niet het juiste evenwicht tussen deze belangen
hebben en in hoeverre sprake is van een doorgeschoten macht,
bijvoorbeeld van aandeelhouders, of zeer actieve of activistische
aandeelhouders. In algemene zin beantwoord ik de vraag of sprake is
van een doorgeschoten situatie ontkennend, om een aantal redenen. Ten
eerste zijn in de Nederlandse wetgeving nog altijd talloze
mogelijkheden aanwezig voor het bedrijfsbestuur om zichzelf te
beschermen tegen ongewenste overnames. De realiteit is dat de
bedrijfsleiding in het Nederlandse bedrijfsleven daar in het algemeen
weinig gebruik van maakt. Het is niet de wetgeving in Nederland die
dat vraagt van het bedrijfsbestuur. Het is het bedrijfsbestuur zelf
dat die keuze maakt. Dat heeft te maken met de internationale
oriëntatie van het Nederlands bedrijfsleven. Men is er zelf over de
grens ook bij gebaat dat er weinig beschermingsconstructies zijn. Het
heeft ook te maken met het feit dat Nederlandse bedrijven voor 70 tot
80% zelf internationale aandeelhouders kennen. Ook van die kant wordt
dat beïnvloed. In algemene zin merk ik op dat, als de bedrijfsleiding
gebruik maakt van alle mogelijkheden die de Nederlandse wetgeving
biedt, Nederland een van de meest beschermde landen is die je je kunt
voorstellen. Als men dat niet doet, is Nederland een van de meest open
landen. De keuze is aan de bedrijfsleiding. Voor het optionele stelsel
hebben wij heel bewust gekozen.
De tweede invalshoek heeft betrekking op de werkzaamheden van de
commissie-Frijns die van ons de opdracht heeft gekregen te monitoren
of de code-Tabaksblat in alle opzichten voldoende wordt nageleefd en
of er behoefte is aan aanvulling of aanscherping. Ik loop daar niet op
vooruit, want over ruim een week presenteert de commissie haar
aanbevelingen. Wij hebben in overleg met de Tweede Kamer duidelijk
gemaakt dat wij vinden dat het in een ieders belang is om er snel op
te reageren. Wij zullen dus snel met een kabinetsstandpunt komen. Een
aantal elementen dat vandaag aan de orde is, wordt daarin meegenomen.
Ik heb het dan bijvoorbeeld over de vraag of de drempel van 5% bij
melding van aandelenbezit omlaag moet, of dat de drempel van 1% bij
het agenderingsrecht wellicht omhoog moet. Ik wijs ook op de vraag in
hoeverre de intenties van aandeelhouders transparanter moeten worden
gemaakt in het licht van de hedgefondsdiscussie. Dat zijn allemaal
legitieme vragen en opties die wij naar aanleiding van de rapportage
van de commissie-Frijns aan de orde zullen laten komen.
Een derde invalshoek bij het beoordelen van de vraag of er in
Nederland thans sp rake is van een doorgeschoten situatie, komt vooral
uit de actualiteit voort, waarbij ik met name doel op alles wat er
zich afspeelt rondom ABN Amro en hedgefondsen. Ik pleit ervoor om deze
gebeurtenissen niet te zien als een symptoom van doorgeschoten
aandeelhoudersactivisme, laat staan als een gevolg van de al dan niet
verstorende rol van hedgefondsen en private equity. Het gaat hierbij
gewoon om de toekomst van een Nederlandse bank, waarbij twee bancaire
partijen met elkaar in concurrentie zijn om het eigendom van deze
Nederlandse bank. Het stadium waarin hierbij een hedgefonds betrokken
was, is alweer enige tijd geleden, dat was in de tijd van de brief van
TCI. Voor de veronderstelling dat de bewegingen van ABN Amro bij het
zoeken van partners en het zichzelf in de verkoop doen louter en
alleen te maken zouden hebben met het feit dat TCI op enigerlei moment
een brief geschreven heeft, bestaan weinig feitelijke aanwijzingen, om
het voorzichtig uit te drukken. Ik denk dat het reëler is om te
stellen dat de bedrijfsleiding van ABN Amro ook zonder deze brief op
enigerlei moment tot de conclusie zou zijn gekomen dat het in het
belang van het bedrijf en de werknemers zou zijn om partners te
zoeken.
Maar de actuele gebeurtenissen rondom ABN Amro roepen wel vragen op,
bijvoorbeeld de vraag of wij alles wat zich afspeelt bij dit soort
biedingsprocessen, het marktmeesterschap en dergelijke, wel adequaat
geregeld hebben. Deze bril zet ik natuurlijk ook op en ik kijk er
bijna dagelijks door naar wat er gebeurt. Dit doet de AFM ook, evenals
De Nederlandsche Bank, in zeker opzicht. Als dit proces afgerond is,
zullen wij het evalueren en nagaan of bepaalde zaken nader bekeken
moeten worden.
Wel duidelijk is - daar hebben wij ook geen geheim van gemaakt - dat
wij zo snel mogelijk verder willen gaan met een aantal voorgenomen
wijzigingen van het Besluit openbare biedingen, als dit wetsvoorstel
eenmaal door deze Kamer zal zijn aangenomen. De heer Franken zei dat
er nu eigenlijk te weinig regels zijn voor de sturing van een proces
van concurrerende biedingen, zoals in het geval van ABN Amro. Dit
loopt eigenlijk parallel met wat ik hierover al een keer gezegd heb,
en met de opmerkingen van Jean Frijns over deze kwestie. Juist op dit
punt zal dus in de wijziging van dit besluit, die binnenkort aan de
Kamer zal worden voorgelegd, een tweetal zaken nader geregeld worden.
Bij een vijandig concurrerend overnamebod zal het toezicht van de AFM
eerder aanvangen, namelijk al op het moment waarop op enigerlei wijze
de naam van de doelvennootschap en een indicatie van de bieding naar
buiten zijn gekomen. Ook als er nog geen biedprijs wordt genoemd, maar
er wel al een tijdsplanning voor de bieding wordt aangegeven, zal het
toezicht aanvangen. Dit is dus aanmerkelijk eerder dan in de huidige
situatie, waarbij in zekere zin op de formele bieding gewacht moet
worden voordat het toezicht kan beginnen. Dit moment wordt fors
vervroegd. Dit lijkt mij een belangrijke wijziging en het besluit
hiertoe zal het parlement dan ook zo snel mogelijk worden voorgelegd.
Een tweede wijziging is dat het Besluit openbare biedingen een
voorziening zal bevatten waarmee de termijnen voor concurrerende
biedingen kunnen worden gesynchroniseerd. Daarmee kan worden voorkomen
dat een bieder een voordeel in de biedingstrijd zou hebben door het
enkele feit dat zijn bieding een langere looptijd heeft.
Dan wil ik nog wat meer in het algemeen ingaan op de problematiek van
de hedgefondsen en de private equity. Ik denk dat mevrouw Broekers
Knol terecht gezegd heeft dat wij hier geen louter negatief oordeel
over moeten hebben. Er zijn talloze gevallen waarin aan te tonen is
dat zulke fondsen het bestuur van een onderneming op het rechte pad
hebben gebracht. Daarbij ging het om gevallen waarin een vennootschap
minder goed presteerde dan wat mogelijk was en onder invloed van dit
type aandeelhouders beter ging presteren. Tegelijkertijd zijn er
natuurlijk ook aanwijzingen - er zijn onlangs enkele gevallen zeer
nadrukkelijk in de publiciteit gekomen - dat de kern van het
Rijnlandse model, namelijk dat er niet alleen naar de waarde van het
bedrijf voor de aandeelhouders wordt gekeken, maar dat er ook wordt
gelet op het perspectief voor de lange termijn, in het gedrang dreigt
te komen. Dit is ook voor mijn Europese collega's en mij in het
afgelopen halfjaar onder Duits voorzitterschap een reden geweest om
hierover een discussie te voeren. Daarbij hebben wij vooral de
conclusie getrokken dat wij nu nog verschrikkelijk weinig weten van de
risicoafweging die zich in de binnenkamers van de hedgefondsen
afspeelt. Wij weten wel dat een van de redenen waarom hedgefondsen zo
actief zijn, is dat geld lenen nu buitengewoon goedkoop is. Gebruik
maken van het moment waarop een hedgefonds zich tot een bank of een
andere kredietverschaffer wendt om aan geld te komen, is dan ook een
van de beste manieren om toezicht uit te oefenen of om in ieder geval
de transparantie van hedgefondsen te verbeteren. De Nederlandsche Bank
heeft ook in een circulaire aan kredietverlenende instellingen
aangegeven op welke punten zij hierbij zouden moeten letten, waarnaar
zij zouden moeten vragen bij het verschaffen van kredieten aan
hedgefondsen, om ons inzicht te kunnen geven in wat er gebeurt en om
ons in staat te stellen, aandacht te besteden aan de risico's. Ik heb
aan de Tweede Kamer aangegeven dat wij gaarne bereid zijn om met deze
materie verder te gaan als de commissie Frijns haar bevindingen
bekendmaakt, of op een ander relevant moment, maar dat ik het wel
belangrijk vind om wat nauwkeuriger te weten hoe groot de omvang van
de problematiek is voordat wij al te drastische maatregelen zouden
nemen. Wij weten allemaal dat hedgefondsen her en der een gunstige
invloed hebben, wij weten ook dat er problemen zijn, maar wij weten
niet of het gaat om uitzonderingen op de regel of om een zodanige
problematiek dat wij drastische maatregelen moeten nemen. Deze vraag
kan ik alleen maar beantwoorden als ik iets meer zicht heb op de
kwantitatieve gegevens. Met het onderzoek hiernaar zijn wij net
begonnen; ik hoop dat het binnen een paar maanden kan worden afgerond.
De heer Franken (CDA): Ik ben het helemaal eens met deze conclusie en
dit is allemaal prachtig, maar hoe reëel is dit onderzoek?
Hedgefondsen komen niet hier geld lenen, die halen dat in Japan, waar
het veel goedkoper is. Dan volgen transacties over de hele wereld en
ik denk dan ook dat het allemaal niet zo makkelijk te controleren is.
Bent u niet te optimistisch hierover, of misschien wel wat zorgeloos?
Minister Bos: Zorgeloos niet, optimistisch misschien wel. In de
komende tijd zal blijken of ik te optimistisch ben. Ik stel me voor
dat ik de Kamer op zo kort mogelijke termijn een wat nadere
specificatie zal geven van het onderzoek dat wij laten doen, opdat zij
zich er zelf een oordeel over zal kunnen vormen. Er worden naar
aanleiding van de problemen met de hedgefondsen door deze en gene
allerlei suggesties gedaan voor wet en regelgeving. Het argument van
doorgeschoten activisme van aandeelhouders wordt hierbij sterk
aangezet, terwijl wij tegelijkertijd horen dat het wellicht bij
slechts 1% van de hedgefondsen gaat om het type gedrag waarover wij
allen bezorgd zijn. Ik vind het dan ook een verantwoordelijkheid van
mij om ervoor te zorgen dat wij met het badwater niet ook het kind
weggooien, dat de maatregelen die wij overwegen, proportioneel zijn.
En als ik hier beter vat op kan krijgen met goed onderzoek, dan vind
ik dat zeer zinnig. Hoe dan ook, ik zeg graag toe dat de Kamer er zo
snel mogelijk over geïnformeerd zal worden over hoe dat onderzoek
precies in elkaar zit.
Mevrouw Tan en anderen hebben erop gewezen dat deze hele discussie
natuurlijk ook nauw verband houdt met de aantrekkelijkheid van ons
vestigingsklimaat, met name voor de financiële dienstverlening.
Nederland heeft hierbij een goede naam opgebouwd, met name Amsterdam.
Ik denk dat het in het belang van onze economie, onze werkgelegenheid
is dat wij deze reputatie in stand houden. Wij hebben in overleg met
de financiële sector ook al de nodige activiteiten ondernomen om di t
te bewerkstelligen. Wij komen regelmatig bijeen om de regelgeving te
bekijken. Er is bijvoorbeeld bij de opkomst van Londen als centrum van
financiële dienstverlening de ervaring opgedaan dat de
aantrekkelijkheid van Londen met name gelegen is in het gebrek aan
regeldruk dat bedrijven daar ervaren. Dan is het voor ons natuurlijk
interessant om te bezien welke activiteiten wij op dit punt kunnen
ontplooien. Zo hebben wij in samenwerking met De Nederlandsche Bank en
de AFM een instituut in het leven geroepen dat "de kraamkamer" heet,
een soort broedplaats voor creatieve ideeën om het vestigingsklimaat
in ons land te verbeteren, in financiële zin, in fiscale zin of op het
punt van de regelgeving.
Tussen de betrokken ministeries, Economische Zaken, Sociale Zaken en
Werkgelegenheid, Justitie en Financiën, is er een goed overleg,
waarmee wij proberen een aantal zaken in samenspraak met de betrokken
bedrijven op de rails te krijgen. In de sfeer van grote beleggende
instellingen kent Nederland het fenomeen van de "asset pooling",
waardoor pensioenfondsen die hun vermogen over de hele wereld
verspreid hebben, in fiscale zin in staat zijn om dat in Nederland te
concentreren. Dat is een geweldig voordeel van Nederland als
vestigingsplaats, juist in de sfeer van financiële dienstverlening. Ik
wijs verder op het debat dat minister Donner en ik onlangs in de
Tweede Kamer hebben gevoerd over de Belgische initiatieven om
vestiging van pensioenfondsen aldaar attractiever te maken en over de
wijze waarop wij dat in de gaten houden en het Nederlandse belang daar
zullen verdedigen. Op het gebied van vestigingsklimaat zijn wij dus
zeer actief.
Als wij echter met elkaar geloven -- en zo'n gelover ben ikzelf wel --
dat het Nederlandse bedrijfsleven zijn geld vooral zelf in het
buitenland verdient, zullen wij ook de keerzijde van de medaille
moeten accepteren. De keerzijde is dat het bij die filosofie heel
slecht past om tegelijkertijd voor bescherming en overmatig
nationalisme te pleiten in termen van onze visie op bedrijvigheid in
Nederland. Nederlandse bedrijven zwermen over de gehele wereld uit.
Nederland heeft zelf ook een geschiedenis van bedrijven die hier
komen, overnemen en weer vertrekken. Uiteindelijk kijken wij vooral
naar wat dat genereert in termen van groei en werkgelegenheid. Daarbij
is het exacte nationaliteitenkaartje dat eraan hangt, steeds minder
relevant. Op die manier wil ik ernaar blijven kijken.
Er zijn ook een paar vragen van meer technische aard gesteld, vooral
over de biedplicht en de manier waarop wordt beoordeeld of sprake is
van acting in concert. De heer Franken heeft gevraagd of het in dit
stadium al mogelijk is nader te bepalen wanneer sprake is van acting
in concert. Is het voldoende als partijen in een soort van vooroverleg
bij elkaar zitten of hangt het ook af van het onderwerp waar zij het
over hebben? Het antwoord is -- ik denk dat de heer Franken dit
eigenlijk ook wel wist -- dat het niet voldoende is dat men bij elkaar
zit. Het is zeer afhankelijk van het onderwerp waarover men het heeft.
Uitgangspunt van het kabinet is dat het begrip "acting in concert"
niet zodanig ruim moet worden uitgelegd dat een effectieve dialoog
tussen een groep van aandeelhouders en de ondernemingsleiding meteen
wordt gefrustreerd. Voorop staat daarom welk doel de samenwerking van
de in onderling overleg handelende partijen precies heeft. Als dit
doel is het verkrijgen van overwegende zeggenschap, dan zal de
biedplicht ontstaan. Wanneer samenwerking plaatsvindt met het oog op
het gezamenlijk innemen van standpunten over de hoofdlijnen van de
corporate governance van een onderneming, dan zal doorgaans dit doel
ontbreken. Ook bijvoorbeeld het bevorderen van een meer effectieve
besluitvorming in de aandeelhoudersvergadering valt niet onder dit
doel.
Er zijn natuurlijk veel situaties die er een beetje tussenin hangen.
Of bijvoorbeeld het gebruikmaken van informatierechten en van
wettelijke en statutaire goedkeuringsrechten door aandeelhouders, ook
indien daarover vooroverleg heeft plaatsgevonden, moet worden
beschouwd als handelen in onderling overleg, kan niet in algemene zin
worden gezegd, maar het valt tegelijkertijd ook niet uit te sluiten.
Nog een voorbeeld: het is niet eenvoudig om met een algemeen geldend
ja of nee de vraag te antwoorden of, zoals de CDA-fractie ook zelf
stelt, het houden van een vooroverleg om tot een wijziging van de
strategie van de vennootschap of tot een belangrijke wijziging van de
raad van bestuur en/of de raad van commissarissen te komen, een
belangrijke aanwijzing kan zijn om tot acting in concert te
concluderen. Het kan een belangrijke aanwijzing zijn en er ligt een
mogelijke grens, maar dit zal ook weer afhangen van de precieze
omstandigheden. Er kan bijvoorbeeld ook sprake zijn van vervanging van
een bestuurder die aftreedt volgens het gewone en geplande rooster van
aftreden. Wanneer in een dergelijk geval door aandeelhouders een
vooroverleg wordt gehouden over een voorgedragen te benoemen opvolger
voor deze bestuurder, behoeft op voorhand geen sprake te zijn van
acting in concert. In de praktijk zal het neerkomen op de vraag wat
die belangrijke wijziging van het bestuur inhoudt. Richtinggevend
daarvoor is naar het oordeel van het kabinet of het doel is het
verkrijgen van overwegende zeggenschap.
Mevrouw Broekers-Knol (VVD): Geldt die opvatting van de minister ook
voor het vooroverleg of het overleg dat institutionele beleggers
bijvoorbeeld kunnen hebben om een openbaar bod te dwarsbomen? Dan
zouden zij beticht kunnen worden van acting in concert en moeten zij
zelf het openbare bod brengen.
Minister Bos: Dat is de laatste vraag van uw bijdrage, waarbij u
verwijst naar artikel 5:71 en artikel 1.1. Het antwoord is dat het
inderdaad zo kan zijn. Bij de aangekondigde wijzigingen rond
biedingsprocessen en toezicht zullen wij ook de interpretatie op dit
punt verduidelijken.
Mevrouw Broekers-Knol stelde op dit punt nog een andere vraag,
namelijk in hoeverre aandeelhouders de mogelijkheid moeten hebben om
vooraf duidelijkheid te krijgen over de vraag of sprake is van acting
in concert. Juist gezien de soort complicaties die ik zojuist
probeerde aan te geven, waarbij het zo afhankelijk is van de concrete
omstandigheden, is dit niet het geval. Het betreft echt een juridische
toetsing na afloop. Ik zie echter het probleem en ik zie in het
algemeen de noodzaak voor partijen enige zekerheid te hebben over hun
positie in een dergelijk proces en over de risico's waaraan zij
blootstaan. Ik zeg gaarne toe dat wij bij de volgende fase van dat
waarmee wij nu bezig zijn, zullen terugkomen op de vraag of meer
marktmeesterschap aan de orde moet zijn en hoe wij dat in regelgeving
willen inbedden.
Zowel de heer Franken als mevrouw Broekers-Knol heeft gevraagd naar
vrijstellingen van de biedplicht. De vraag van de heer Franken -- ik
doe hem natuurlijk onrecht met de volgende versimpeling -- hield
vooral in in hoeverre er nog beschermingsmogelijkheden zijn op het
moment dat niet in formele zin vaststaat dat er al sprake is van een
doelvennootschap, een geformaliseerd voornemen om bij vennootschap X
een grote verandering in de zeggenschapsverhoudingen aan te brengen.
Hij verwees onder andere naar de situatie bij Stork. Dat zeer actieve
aandeelhouders een zware druk op het bestuur kunnen leggen, ook zonder
dat een bod wordt uitgebracht en zonder dat sprake is van een
doelvennootschap in formele zin, zal ik niet ontkennen. Het is wel
belangrijk dat wij ons realiseren dat juist de situatie die is
opgetreden bij Stork, zich niet meer zal voordoen als dit wetsvoorstel
wet wordt. Wanneer dit wetsvoorstel tot wet is verheven en in werking
is getreden, moet een verplicht bod worden uitgebracht indien 30% van
het stemrecht is verworven. Voor zover mijn informatie klopt, is het
belang van de twee gezamenlijk optrekkende aandeelhouders bij Stork
bij elkaar meer dan 30%. Als dit wetsvoorstel al was geïmplementeerd,
had de situatie van de min of meer vrijblijvende druk die deze twee
aandeelhouders uitoefenen op het bedrijfsbestuur bij Stork niet kunnen
ontstaan, omdat men meteen verplicht zou worden tot het doen van een
bod. Wanneer iemand 30% verwerft, moet hij zijn verplichte bod op
grond van de wet ook aankondigen. Vanaf dat moment -- dat is mijn
belangrijkste antwoord aan de heer Franken-- maar ook eerder al kan
een stichting continuïteit natuurlijk een groter belang aan aandelen
verwerven dan de verplichte bieder heeft en dus een beroep doen op de
voor die stichting geldende vrijstelling van de biedplicht.
De potentiële bieder kan ook met minder dan 30% van de stemrechten
invloed uitoefenen. Maar tot 30% van de stemrechten kan ongewenste
invloed van marktpartijen die geen bod hebben aangekondigd, maar wel
druk uitoefenen, ook door de stichting continuïteit worden
geneutraliseerd door aandelen uit te geven aan die stichting. Zolang
de uitgifte beperkt blijft tot iets minder dan die 30% en men
gezamenlijk optrekt, ontstaat er voor de stichting continuïteit geen
biedplicht en is evenmin de vrijstelling noodzakelijk. Dat is een
wettelijk geoorloofde wijze voor de vennootschap om zichzelf te
beschermen tegen een potentiële bieder die minder heeft dan 30% van de
stemrechten en wel invloed uitoefent, maar geen bod aankondigt.
Mevrouw Broekers-Knol heeft gevraagd of wij niet een generieke
ontheffingsmogelijkheid op de biedplicht moeten scheppen voor de
Ondernemingskamer. Ik wijs erop dat de Ondernemingskamer al een
specifieke ontheffingsmogelijkheid heeft, bijvoorbeeld als de situatie
van de doelvennootschap daartoe aanleiding geeft, de continuïteit van
de onderneming en dergelijke. Verder wordt in het wetsvoorstel al een
aantal specifieke vri jstellingsmogelijkheden gegeven, bijvoorbeeld
aan de stichting continuïteit. Er is ook een mogelijkheid om bij
algemene maatregel van bestuur die specifieke vrijstellingen verder
uit te breiden. Als men boven het 30%-belang uitgaat, biedt de wet
mogelijkheden om weer onder die drempel van 30% te komen binnen een
termijn van 30 dagen. Op die manier ontsnapt men ook aan de
biedplicht.
Er zijn dus specifieke vrijstellingsmogelijkheden en er is ook een
vrijstellingsmogelijkheid aan de orde waarbij de Ondernemingskamer al
betrokken is. Er is een mogelijkheid om binnen een bepaalde termijn
onder de biedplicht uit te komen. Het lijkt ons dat hiermee voldoende
is voorzien in mogelijkheden om flexibel om te gaan met de biedplicht.
Als wij die constellatie zouden inruilen voor een generieke, niet
nader gespecificeerde ontheffing van de biedplicht bij de
Ondernemingskamer, dan zou de hoofdregel van het stelsel dat wij hier
voorstellen van elke kracht ontdaan worden. Dat lijkt ons niet
verstandig.
*N
Mevrouw Broekers-Knol (VVD): Voorzitter. Ik dank beide ministers voor
de beantwoording. Toen ik luisterde naar de beantwoording door de
minister van Financiën en mijn ogen even sloot, dacht ik: hé, dat is
net een VVD-minister. De beantwoording van de vragen over dit
onderwerp door de minister van Financiën kwam op mij goed over.
De opmerking van de minister dat de onderneming een samenwerking is,
sluit precies aan bij hetgeen ik in eerste termijn naar voren heb
gebracht. Een onderneming bestaat uit het bestuur, de raad van
commissarissen en de aandeelhouders, maar er zijn ook stakeholders en
vergeet vooral de werknemers niet. Ik heb geprobeerd dat te belichten
in mijn eerste termijn. Ik heb begrepen dat dit perfect aansluit bij
datgene wat de minister van Financiën erover heeft gezegd.
Ik heb gezegd dat in het algemeen de ontwikkeling naar een meer actief
aandeelhouderschap een betere corporate governance betekent met als
gevolg dat het resultaat van de onderneming wordt gemaximaliseerd, het
dividend wordt vergroot en de werkgelegenheid wordt bevorderd.
Ik heb een vraag gesteld over het "acting in concert" door
institutionele beleggers om een openbaar bod te dwarsbomen. Moet dat
eventueel worden voorgelegd aan de Ondernemingskamer of zou een
systeem zoals het Engelse takeover panel moeten worden geïntroduceerd?
Ik begrijp uit het antwoord van de minister van Financiën dat hij op
deze vraag nader terugkomt, maar dat hij in eerste instantie niet
denkt aan een instelling zoals een takeover panel. Hij brengt terecht
naar voren dat een takeover panel alleen let op de belangen van de
aandeelhouder. Dat zou betekenen dat de Ondernemingskamer meer in
beeld komt. Wij vinden het belangrijk dat, in het geval van onderling
overleg om een openbaar bod te dwarsbomen, degenen die dat bod willen
dwarsbomen niet van te voren worden geconfronteerd met een gedwongen
openbaar bod omdat zij in concert hebben gehandeld.
De problemen die hier zijn geschetst -- genoemd zijn ABN Amro en Stork
-- kunnen naar de opvatting van mijn fractie heel gemakkelijk worden
voorkomen, wanneer het bestuur van de onderneming rekening houdt met
de belangen van alle partijen. Als een onderneming goed wordt geleid,
is actief aandeelhouderschap daar ook een onderdeel van. Dan hebben
wij voor iedereen het beste van alle werelden en hoeven wij ons minder
druk te maken over negatieve aspecten, zoals geschetst door andere
woordvoerders en mijzelf.
Ik ben blij dat de minister zegt dat er zowel positieve als negatieve
aspecten zitten aan het optreden van hedgefunds en dat wij vooral niet
de positieve effecten moeten vergeten.
De wijzigingen van het Besluit openbare biedingen die de minister
heeft aangekondigd, klinken heel redelijk. Het zijn waarschijnlijk
goede oplossingen om het proces beter te laten verlopen, maar wij
wachten vanzelfsprekend af wat wij daarover op ons bord krijgen.
In het huidige recht zijn er talloze mogelijkheden om ondernemingen te
beschermen. De minister van Financiën heeft gezegd dat
bedrijvenbesturen zelf de keuze moeten maken. Het gaat mij te ver om
nu meteen te roepen dat wij allemaal regelingen moeten aanpassen,
verbeteren, verzwaren en dergelijke. De minister heeft hier aangetoond
dat dit niet direct nodig is. Dat vinden wij heel positief.
Wij wachten het rapport van de commissie-Frijns af. Wij zullen er
hopelijk weer een heleboel interessante dingen over opmerken en
misschien hebben wij dan weer een discussie met de minister.
*N
De heer Franken (CDA): Voorzitter. Ik dank de ministers voor de
beantwoording van de vragen. Ik ben erg blij met de expliciet
uitgesproken visie op de onderneming. Wanneer je regels wilt maken,
hoe betrekkelijk die ook zijn, dan doe je dat vanuit een bepaald
uitgangspunt. Je neemt eerst een standpunt in. Als jurist zou ik
zeggen dat je een voorwetenschappelijk standpunt inneemt. Je maakt een
keuze waar je naartoe wilt, je doet een politieke keuze. Het is helder
dat er een bepaalde politieke keuze voorafgaat aan het hele
ondernemingsrecht. Die politieke keuzen, die nu ook door dit kabinet
worden onderstreept, zijn zodanig dat naar ik heb begrepen er ook in
deze Kamer eenstemmigheid over is. Het gaat om organisaties waar het
duurzame element van belang is. Wij zien de laatste tijd veel virtuele
organisaties ontstaan; een heel interessante en ook gelukkige
ontwikkeling. Mensen gaan via het internet zomaar ad hoc met een
onderneming aan de gang, maar dat is een onderneming voor één klus.
Daar kun je alleen maar bepaalde mensen bij betrekken. De onderneming
als institutie kan ook bepaalde rechten en zekerheden bieden en heeft
een belangrijke positie in onze samenleving. Dat is ons uitgangspunt,
wanneer wij deze instituties laten functioneren in de maatschappij.
Ik ben blij dat is onderstreept dat een beperkt beschermingsregime
niet slecht is. Wij moeten nooit komen tot een takeover panel, een
bijzonder ongelukkige constructie, waarin in een nacht door wat wilde
onderhandelingen onder tijdsdruk een onderneming van de hand wordt
gedaan, terwijl er veel te weinig aandacht wordt besteed en recht
wordt gedaan aan belangen van allerlei betrokkenen. Artikel 218a is
dus een belangrijk punt.
Ik kom toe aan de verruiming van de vrijstelling voor een stichting,
ook voor de periode voordat een openbaar bod plaatsvindt. Het is
belangrijk dat dit nu in de parlementaire stukken staat, en wij moeten
verder zien hoe zich dat ontwikkelt. Maar die mogelijkheid is
onderstreept, zodat de brave institutionele beleggers die met elkaar
eens even wat bekonkelefoezen, niet ineens worden bedreigd om flink
wat kapitaal op tafel te leggen. Ik mis nog een ding in de
beantwoording: op acting in concert is de minister van Financiën
ingegaan, maar daarbij speelde hij rond criteria, zonder daaraan
richting te geven. Eumedion heeft een aardig lijstje met
aandachtspunten opgesteld. Dat is een position paper, waarover nogal
wat is gediscussieerd, het is een lijstje met punten geworden die je
kunt afvinken. Daarop hoor ik graag nog een nadere reactie.
Het wensenlijstje dat ik al heb neergelegd, zal waarschijnlijk ter
sprake komen bij de bespreking van het rapport van de
commissie-Frijns. Een toezegging die ik al heb genoteerd, is dat in
het Besluit openbare biedingen zal worden geregeld dat bij een
oorlogssituatie de AFM eerder bij het toezicht zal worden betrokken
dan wanneer sprake is van een formele bieding. Ik denk dat dat een
belangrijk punt is om rust in de markt te geven, en een level playing
field mogelijk te maken. Wanneer genoemd besluit hier langs komt,
zullen wij daar heel goed naar kijken.
*N
Mevrouw Tan (PvdA): Voorzitter. Dank aan het adres van beide ministers
voor de zorgvuldige beantwoording. De vragen onze fractie hadden
vooral te maken met het vakgebied van de minister van Financiën.
Met het CDA benadrukken wij dat het antwoord van de minister ons
gerust stelt, daar waar deze benadrukt dat de regering bij het
beschouwen van het vennootschapsrecht en het fenomeen onderneming
vooral uitgaat van het samenwerkingsverband tussen verschillende
belanghebbenden, dus niet alleen de aandeelhouders, maar ook het
bestuur, de werknemers, kortom de omgeving. Er zal niet alleen naar de
korte, maar ook naar de lange termijn worden gekeken. De minister
heeft aangekondigd dat het rapport van de commissie-Frijns spoedig is
te verwachten, en dat de regering naar aanleiding daarvan nader zal
rapporteren aan deze Kamer. Wij zien daarnaar uit. Daarbij zal ook
worden gekeken naar de actuele ontwikkelingen rond de hedgefondsen en
de private equity. Er zal een evaluatie plaatsvinden, waarover wij op
korte termijn zullen worden bericht.
Dit debat is voor mijn fractie de opmaat naar een uitgebreider debat,
zoals dat reeds is aangekondigd bij de behandeling van de Wet op de
vennootschapsbelasting 1969 (30533), welk uitgebreider debat in juni
zal worden gevoerd. Dit zal zeker niet de enige keer zijn dat het
vennootschapsrecht aan de orde is.
De minister van Financiën heeft aangegeven dat de regering zeer actief
is op het gebied van het vestigingsklimaat: er worden intensieve
onderhandelingen gevoerd, interdepartementaal en met de betrokken
sectoren. Verder moeten de ontwikkelingen los worden gezien van het
nationale kaartje, dit even in het verlengde van de opmerkingen van de
heer Tabaksblat over het oranjegevoel. Ik mag aannemen dat daarbij het
traditionele Nederlandse koopmansschap zal prevaleren, los van het
emotionele Oranjegevoel, dat vooral gaat over de werkgelegenheid. Het
gaat niet alleen om het kaartje, maar vooral om de vraag, hoe het zit
met de banen in Nederland.
*N
Minister Bos: Voorzitter. Ik spreek mede namens de minister van
Justitie. Toen ik een enkel moment mijn ogen sloot tijdens het betoog
van mevrouw Broekers-Knol, bekroop mij het gevoel dat ik luisterde
naar een PvdA-senator. Om vanuit liberale hoek zo'n gepassioneerd
verhaal te horen over de onderneming als duurzaam
samenwerkingsverband, waarbij niet slechts de aandeelhoudersbelangen
aan de orde zijn, vond ik een welkom geluid. Maar toen ik mijn ogen
opende, zag ik dat mevrouw Trude Maas nog steeds daar zat, dus ik moet
mij hebben vergist!
Mevrouw Broekers-Knol leek in haar betoog te impliceren dat de
kanttekeningen die ik maakte bij de rol van het takeoverpanel
betekenen dat de rol van de Ondernemingskamer dus blijft zoals die is,
dan wel zelfs groter wordt. Dat gaat mij wat te snel. Wij hebben
allerlei opties aan de orde over de rol van de AFM in het hele proces,
en dat is precies het vraagstuk dat straks aan de orde is.
De heer Franken vroeg mij, nader in te gaan op wat Eumedion naar voren
heeft gebracht over action in concert. Ik hoop dat de heer Franken het
met ons eens is dat de voorstellen en de commentaren van Eumedion
serieus zijn besproken, zeker in de memorie van antwoord, de memorie
van toelichting, en de nota naar aanleiding van het verslag. Mede naar
aanleiding van de commentaren hebben wij de tekst van het wetsvoorstel
in de tweede nota van wijzigingen verder verduidelijkt. De
doelstelling is steeds geweest om, voor zover mogelijk en zinvol,
rechtszekerheid en voorspelbaarheid te creëren, zodat partijen weten
waaraan zij toe zijn, en om te voorkomen dat het enkele feit dat men
een keertje bij elkaar gaat zitten, meteen een situatie creëert waarin
sprake is van acting in concert. Tegelijkertijd moeten wij constateren
dat de ruimte voor de Nederlandse wetgever natuurlijk niet onbeperkt
is, al is het maar omdat de uiteindelijke rechterlijke instantie die
het laatste oordeel velt, het Europese Hof van Justitie is, zodat er
sprake is van een Europees ingekaderde ruimte voor Nederland.
Ook -- misschien wel: juist -- uit de door Eumedion zelf gegeven
opsomming van criteria blijkt dat de invulling van het begrip "acting
in concert" enorm afhankelijk is van de omstandigheden van het geval.
Eumedion noemt onder meer de mate van onafhankelijkheid van de
betreffende aandeelhouders, de aard van de aandeelhouders, de mate
waarin de aandeelhouders relaties hebben met de vennootschap en/of
haar bestuurders, het soort besluit waaromtrent de aandeelhouders
gezamenlijk optrekken en de vraag of er andere indicaties zijn waaruit
de opzet blijkt om zeggenschap te verwerven. Die criteria leiden
allemaal eerder tot de conclusie dat de specifieke omstandigheden van
het geval in laatste instantie uitsluitsel geven over de vraag of er
sprake is van " acting in concert" dan tot de conclusie dat het
mogelijk is om in de wetteksten die aanvullende duidelijkheid te
verschaffen.
Tot slot ga ik in op wat mevrouw Tan heeft verteld. Het is een
uitdaging om hier een heel debat te beginnen over wat "het
Oranjegevoel" precies is als wij het hebben over de toekomst van het
Nederlandse bedrijfsleven. Ik benadruk nogmaals dat dat lang niet
altijd afhankelijk is van de eigendomsverhoudingen. Wij hebben in
Nederland de afgelopen jaren meegemaakt dat een bedrijf als Endemol
was overgenomen door buitenlandse partijen. Toch was volgens mij voor
het gros van de Nederlanders de beleving nog steeds dat Endemol "van
ons" was en in zekere zin dus voor "het Oranjegevoel" stond. Nu is het
bedrijf teruggekocht, maar dan weer samen met Italianen. Ik weet zo
langzamerhand niet meer wat er dan nog precies Oranje is. Uiteindelijk
gaat het erom -- dat was ook de conclusie van mevrouw Tan -- welke
bijdrage die bedrijven kunnen leveren aan de innovatie in Nederland,
de concurrentiekracht van de Nederlandse economie, banen in Nederland
en ook -- vergeeft u mij deze opmerking -- belastinginkomsten in
Nederland.
De beraadslaging wordt gesloten.
Het wetsvoorstel wordt zonder stemming aangenomen.
* Laatst aangepast: 01-06-2007
Ministerie van Financiën