Radboud Universiteit Nijmegen
Nieuwe visie op beïnvloeding verslavingsgedrag
Verslaving heeft meer te maken met automatische, onwillekeurige en
onbewuste processen dan met bewuste rationele afwegingen. En als je
die processen kunt beïnvloeden, dan biedt dat ook nieuwe mogelijkheden
voor preventie en behandeling. Reinout Wiers, bijzonder hoogleraar
Experimenteel Psychologisch Onderzoek naar Verslaving bij Jeugdigen
aan de Radboud Universiteit Nijmegen, ontwikkelde een nieuwe visie op
het ontstaan van verslaving en verslavingsgedrag. Slaaf van het
onbewuste heet zijn zojuist verschenen boek.
Waarom gebruiken mensen verslavende middelen terwijl ze weten dat het
slecht voor ze is? Tot voor kort gingen velen er van uit dat mensen
ook bij verslavingsgedrag voor- en nadelen afwegen. Verslavingsgedrag
is juist beter te begrijpen als irrationeel gedrag, meent Wiers en
schreef er een boek over. Het boek Slaaf van het onbewuste is een
populairwetenschappelijk boek dat als uitgangspunt de oratie heeft die
Wiers in 2006 uitsprak bij zijn aantreden als hoogleraar aan de
Radboud Universiteit.
Hett idee dat verslaving te maken heeft met onbewuste processen is
niet geheel nieuw. Wel nieuw is dat die processen tegenwoordig ook
gemeten kunnen worden met behulp van allerlei computertaakjes. Dit
gebeurt nu nog in het psychologisch laboratorium, maar later dit jaar
kan het via internet.
De bekendste en ook meest gebruikte manier om automatische,
onwillekeurige en onbewuste processen te meten is met de Impliciete
Associatie Test (IAT). Dat is een categorisatietaak waarbij de
deelnemer zo snel mogelijk woorden of plaatjes moet categoriseren in
twee categorieën. Uit eerder onderzoek van Wiers en collega's bleek
dat zware drinkers - anders dan lichte drinkers - alcohol automatisch
met opwinding associëren. Ook zijn er taken ontwikkeld om te meten hoe
de aandacht gevangen wordt door verslavingsgerelateerde stimuli en hoe
deze onbewust een automatische reactie oproepen: een automatische
neiging om bijvoorbeeld voor bier en niet voor fris te kiezen. Zwaar
drinkende jongeren vertonen automatisch een voorkeur voor
alcoholplaatjes en niet voor andere plaatjes. Een vergelijkbaar effect
werd niet gevonden bij lichte drinkers.
Wiers heeft een interactief programma ontwikkeld om die automatische
processen te beïnvloeden. Daarmee is volop geëxperimenteerd. Zo werd
met een retrainingsprogramma zowel de automatische aandacht voor
alcoholplaatjes afgeleerd bij zware drinkers, alsook hun automatische
voorkeuren bij dergelijke plaatjes.
Wiers: 'Het is de vraag in hoeverre deze veranderingen ook stand
houden na verloop van tijd, of ze het gedrag ook blijvend beïnvloeden
en jongeren daadwerkelijk kunnen helpen hun verslavingsgedrag te
overwinnen. Mogelijk leidt deze lijn van onderzoek tot een geheel
nieuw soort behandeling: naast 'pillen' of 'praten' kan een verslaafde
in de toekomst de automatische processen bij verslavingsgedrag opnieuw
trainen.'
Deze zomer start een onderzoek gericht op jongeren tussen de 16 en 25
jaar. Een neutrale groep jongeren en een groep zware drinkers worden
daarin met elkaar vergeleken.
Reinout Wiers studeerde psychologie aan de Universiteit van Amsterdam
en promoveerde op onderzoek naar risicofactoren voor verslaving (beide
cum laude). Hij kreeg in 2002 de NWO-VIDI subsidie voor zijn onderzoek
naar impliciete processen bij verslaving. Sinds 1 januari is hij
bijzonder hoogleraar aan de Radboud Universiteit Nijmegen met als
leeropdracht Experimenteel Psychologisch Onderzoek naar Verslaving bij
Jeugdigen. De leerstoel is ondergebracht in het Behavioural Science
Institute. Wiers is verder als universitair hoofddocent verbonden aan
de Universiteit Maastricht.
Slaaf van het onbewuste, Reinout Wiers, uitg. Bert Bakker, 224 blz.,
prijs 16,95 euro, ISBN 90-35130847