EMBARGO TOT DINSDAG 1 MEI 16.00 uur
Zwaagwesteinde, 01 mei 2007
Speech van de PvdA fractievoorzitter Jacques Tichelaar bij de 1 mei-viering in Zwaagwesteinde
(GESPROKEN WOORD GELDT)
Sociaal Democratische waarden anno 2007
"Proletariërs, dat betekent kinderhebbers. En arme mensen die kinderen hebben, kunnen zich de weelde niet veroorloven van een huis zonder een ideaal, van een opvoeding zonder een ideaal, van kinderen die zonder idealen groot worden. Want de wereld is bezig te veranderen. En wanneer uw kinderen volwassen zijn, dan zal zij er geheel anders uitzien dan de wereld van thans, want de macht der arbeidersklasse zal groter zijn, en haar aandeel aan den levensdisch zal onherkenbaar zijn gegroeid..." ( A.B. Kleerekoper, 1 mei-preek 1917).
Beste partijgenoten, Vrienden, Vriendinnen, Dit citaat uit een 1-mei preek van de sociaal democraat Kleerekoper laat zien dat de zoektocht naar onze sociaal democratische waarden van alle tijden is. Want het is goed dat we ons realiseren dat de zoektocht die de PvdA de afgelopen maanden doormaakt allesbehalve uniek is. Het goede nieuws is dus: We hebben vaker met dit bijltje gehakt. Wel denk ik dat er, gezien de huidige tijdsgeest, andere dimensies aanzitten, zoals nieuwe onzekerheden en nieuwe ongelijkheden, en dat we dus ook op zoek moeten gaan naar nieuwe antwoorden. Antwoorden op dilemma's die niet nieuw zijn, maar die we door veranderen omstandigheden wel steeds weer opnieuw tegen het licht moeten houden. Om dat proces meer richting te geven is het echter wel van groot belang terug te gaan naar waar we vandaan komen.
Want 1 mei, Dag van de Arbeid, is bij uistek de dag dat wij ons realiseren in welke traditie wij hier staan. De dag dat we beseffen dat we niet alléén voor deze waarden staan, omdat over de hele wereld deze 1 mei wordt gevierd. De dag vooral dat we beseffen dat de sociaal democratische waarden altijd weer op nieuw opnieuw moeten worden bevochten in snel veranderende omstandigheden. Vandaag wil ik samen met jullie kijken naar de sociaal democratische waarden anno 2007. Hoe is het daarmee gesteld in een wereld die steeds complexer wordt, steeds gejaagder, steeds individueler? Wat bindt ons nog als sociaal democraten? En misschien wel de meeste confronterende vraag: Is de PvdA nog wel een goede vertolker van het sociaal democratische gedachtegoed? Of zijn we verworden tot een soort van sociaal democratische coca cola light versie? Een light versie die soms richting de VVD opschuift, en dan weer richting het CDA of de SP?
Om een antwoord op die vragen te vinden is het ook goed ons te beseffen wat de oorspong van deze voor sociaal democraten zo speciale dag is. De 1 mei-viering is ontstaan vanuit het gevecht voor de 8-urige werkdag. Die strijd werd al eeuwen in verschillende landen gevierd, maar leidde in 1884 in de VS tot een resolutie van de "American Federation of Labor" waarin werd voorgesteld om op 1 mei 1886 de 8-urige werkdag in te voeren. Die begindatum was niet toevallig gekozen, want de eerste mei was in de Verenigde Staten van de 19e eeuw de dag waarop arbeidcontracten werden vernieuwd.
De 8-urige werkdag was op die eerste mei in 1886 ook de inzet van demonstraties en stakingen in veel steden in de VS. Veel bazen weigerden de eis van de Amerikaanse vakbond in te willigen en deden er alles aan om de acties te ontregelen. In Chicago leidde dit tot grote ongeregeldheden, waarbij 6 mensen door het optreden van de politie het leven lieten. Als gevolg hiervan besliste de toenmalige Amerikaanse president Grover Cleveland dat de Dag van de Arbeid voortaan zou worden verplaatst naar de eerste maandag van september, de dag waarop de Amerikanen nog steeds hun Labor Day vieren.
Gelukkig doen we in Europa en de rest van de wereld tot op de dag van vandaag meer recht aan de arbeiderstraditie, de idealen waarvoor er toen gevochten is en het bloed dat er voor gevloeid is. In de ons omringende landen is 1 mei zelfs een officiële feestdag. Ook in Nederland zou de eerste mei wel weer wat meer cachet mogen gaan krijgen.
Al was het alleen maar om sociaal democraten in het bijzonder, maar ook Nederlanders in het algemeen, er aan te herinneren waar we vandaan komen. Hoeveel mensen zijn zich er nog van bewust dat er voor de samenleving van vandaag met haar sociale verworvenheden de afgelopen eeuw keihard is gevochten? Wie die verworvenheden achter elkaar zet, komt namelijk tot een imposant rijtje. Het algemeen kiesrecht, het minimumloon, de onderwijsplicht, het ouderdomspensioen, de ziektewet, etc.....Allemaal zaken die we vandaag de dag als volledig vanzelfsprekend beschouwen.
Het is echter goed te beseffen dat dit allesbehalve van zelf is gegaan. In tegendeel, sociaal democratische reuzen als Troelstra, Drees en Den Uyl hebben hier jarenlang voor moeten vechten. Ook is het goed te beseffen dat het juist de sociaal democratische idealen waren die ten grondslag lagen aan deze sociale omslagen die het leven van miljoenen mensen ten goede hebben veranderd. En het zijn ook die idealen geweest die de PvdA hebben gemaakt tot een partij met een hart, een partij waar mensen steun bij vonden, een partij die hoop en perspectief bood.
Want Kleerekoper heeft gelijk. We kunnen ons een huis zonder idealen niet veroorloven. Juist nu kan de PvdA niet zonder een stevig fundament van waarden. Dat is altijd de basis geweest die de verschillende groepen die de PvdA traditioneel herbergt, heeft verbonden. Dat is ook de basis waarop de PvdA heldere standpunten kan formuleren. Dat is de basis waarop we het vertrouwen van mensen in de PvdA kunnen gaan herwinnen en we zelf het vertrouwen vinden om met trots een duidelijk sociaal democratisch verhaal te vertellen.
Dat klinkt mooi, maar laten we eerst eens kijken hoe we er vandaag voorstaan Wat is de staat van de Sociaal Democratie anno 2007? Beroerd zullen velen zeggen. Kijk maar naar het verlies bij de twee afgelopen verkiezingen. Allemaal het gevolg van slechte campagnes. Kijk ook naar al die inhoudelijke spagaten. Een balletzaal vol meende Renee Cuperus van de Wiardi Beckmanstichting. Allemaal waar, maar het is: A. te makkelijk en B. in het geval van de spagaten iets wat van alle tijden is. Was het maar zo eenvoudig zou ik bijna zeggen.
Want voor een meer grondige analyse moeten we toch echt wat verder terug in de tijd. Sinds de jaren negentig, maar misschien al iets langer, worden sociaal democratische waarden en verworvenheden namelijk te veel als een vanzelfsprekendheid gezien. Als gevolg van het neo-liberale klimaat van de jaren negentig zijn deze sociale verworvenheden zelfs onder vuur komen te liggen. De markt werd heilig verklaard, de burger vooral gezien als een consument en het bedrijfsleven als model voor andere sectoren. De PvdA zat in de tweede helft van de jaren negentig in het kabinet, maar bood te weinig weerstand. Wim Kok had het in dit verband over de noodzaak om de ideologische veren van ons af te schudden. Het adagium van zijn kabinetten was het weinig ideologische Werk, Werk, Werk. Hoe belangrijk het hebben van een baan ook is, toch te weinig een echt onderscheidende sociaal democratische boodschap.
Ook zijn er met medewerking van de PvdA verschillende sociale stelsels grondig hervormd. Daarvan kun je zeggen dat het broodnodig was om deze stelsels ook voor de toekomst te behouden. Feit is echter dat het ook bij heeft gedragen aan meer onzekerheid en onbehagen bij mensen die sowieso al werden geconfronteerd met een wereld die in toenemende mate veranderde. Dit onbehagen is nog verder aangewakkerd door de terroristische aanvallen op de VS en in eigen land door de gruwelijk moord op Pim Fortuyn en later op Theo van Gogh. Ook de politiek raakte op drift.
In deze stormachtige periode heeft het PvdA-schip regelmatig moeite om haar koers te bepalen. Dat komt niet alleen door de harde wind, of de metershoge golven, maar ook doordat het kompasnaald niet voortdurend in dezelfde richting wijst. En juist daar ligt wat mij betreft een groot deel van de oplossing wat mij betreft.
Want in plaats van het benoemen van de oneindige reeks dilemma's waar we mee kampen, kunnen we onze energie beter gebruiken voor het vinden van heldere antwoorden op die dilemma's. Antwoorden die zijn gebaseerd op sociaal democratische idealen die wat mij betreft niets aan waarde hebben ingeboet, maar wel een nieuwe invulling behoeven die past bij onze tijd.
Ook nu is het goed terug te kunnen vallen op een authentieke sociaal democraat als Kleerekoper.
Hij zei, en ik citeer:
"Sociaaldemocratie mijne vrienden, dat is niet de strijd om een stembiljet alleen, want ik verzeker u, dat het lot der menscheid veel te groot is om ook in de grootste stembus te worden besloten. De sociaal democratie, dat is het streven der menscheid, om zich geheel en vrij te kunnen ontplooien."
Die kansen op ontwikkeling voor mensen uit alle geledingen van de maatschappij is altijd de opdracht van de PvdA en daarvoor de SDAP geweest. Net als het recht op een fatsoenlijk bestaan voor iedereen. Kortweg kun je dit terugbrengen tot twee kerndoelen: emancipatie en solidariteit. Op basis daarvan zou ik tot de volgende typering van de PvdA komen:
De PvdA is een sociale vooruitgangspartij die sterk gericht is op de kracht van het individu, op "het beste uit mensen halen." Maar ook een partij die staat voor een samenleving met sociale samenhang, waar mensen niet langs elkaar leven, maar met elkaar.
Vanuit dat uitgangspunt maakt de PvdA steeds keuzes tussen de vrijheid van de één, afgewogen tegen de vrijheid van een ander, rechten tegenover plichten en vrijheid tegenover sociale rechtvaardigheid. Bij deze afwegingen kiest de PvdA altijd voor oplossingen die vooruitgang en perspectief bieden, juist aan hen die het moeilijk hebben én voor oplossingen die de verbinding tussen verschillende groepen in de samenleving hechter maken, waardoor deze in zijn geheel sterker wordt. Het is juist die bindende kracht die de PvdA zo sterk en succesvol heeft gemaakt. De verbinding tussen verschillende groepen mensen maar ook tussen verschillende thema's.
Dit is het vertrekpunt en hiermee gaan we wat mij betreft aan de slag. Wat betekent dit als we kijken naar het politieke werk voor de komende jaren? Het antwoord daarop is tweeledig. Ten eerste gaan we keihard aan de slag op het gebied van de typische PvdA thema's waarbij we in het kabinet het voortouw trekken. Ten tweede moeten we het aandurven om een debat te ontketenen op die thema's waarover er binnen onze achterban geen eenduidigheid is en waar zij de lijn die is gehanteerd door de partij ook niet heeft kunnen meemaken. Ik denk dan vooral aan de thema's marktwerking, sociale zekerheid en integratie.
Om met het eerste te beginnen. Het is van groot belang dat we nu vanuit onze eigen kracht gewoon keihard aan de slag gaan. Regeren is niet de oplossing voor al onze problemen, maar het Coalitieakkoord en onze ministersploeg bieden grote kansen om de PvdA als partij die perspectief en samenhang biedt weer op de kaart te zetten. Allereerst denk dan aan de aanpak van de wijken. Daarin komen namelijk veiligheid, onderwijs, ondernemersschap, integratie, en wonen samen.
Veel van de mensen in die wijken leven in een uitzichtloze situatie. Dat is iets wat wij als sociaal democraten gewoonweg niet kunnen accepteren. Hier ligt een klassieke sociaal democratische opdracht om mensen weer perspectief te geven op een beter leven, op een kans zich te kunnen ontplooien en op het recht van een fatsoenlijk bestaan. De kans om hier iets van te maken is extra groot omdat we als partij in alle geledingen de handen in één kunnen slaan om hier iets moois van te maken. Want we zouden het bijna vergeten, maar vorig jaar behaalde de PvdA nog een eclatante overwinning bij de Gemeenteraadsverkiezingen en ondanks het teleurstellende resultaat maken we ook in veel provincies weer deel uit van het bestuur.
En dan de discussie over belangrijke thema's als marktwerking, sociale zekerheid en integratie. Ik weet het de afgelopen jaren zijn er een aantal rapporten over brandende kwestie verschenen. Ik ben er echter van overtuigd dat het verhaal daarmee niet afgelopen kan zijn. Samen met leden en kiezers zullen we de komende jaren juist op deze gevoelige thema's weer de diepte in moeten duiken om uit te vinden welke waarden we er aan verbinden. Die waarden staan naar mijn mening nog steeds als een huis. We moeten ze echter niet laten versloffen, doordat we er niet over durven praten en discussiëren. Een andere belangrijke traditie binnen de PvdA is namelijk dat het debat altijd zoveel mogelijk en zo scherp mogelijk gevoerd kan worden. Want alleen dan kunnen we mensen weer het gevoel geven dat zij er toe doen en toe doen en dat hun idealen er toe doen.
Beste partijgenoten, dat is de basis waaraan we moeten gaan werken. Dat is de basis voor een duidelijk, sociaal democratisch verhaal. En dat betekent ook dat we niet bij het minste zuchtje tegenwicht onze koers verleggen. Geen slappe knieën bij een zeteltje meer, en ja wat actueler, een zeteltje minder. Alleen op deze basis kunnen we het vertrouwen in de PvdA weer herwinnen. In de praktijk betekent dat we onze traditionele bondgenoten weer opzoeken, naast hen gaan staan en begrip hebben voor hun problemen en onzekerheden. Samen kunnen we dan ook zoeken naar antwoorden en oplossingen. En dan heb ik het niet alleen over arbeiders, leraren en, maar ook over middenstanders en ondernemers.
Eén van de onzekerheden, waarmee ik door mensen die ik spreek vaak wordt geconfronteerd is de twijfel over het behoud van hun baan. Steeds vaker worden mensen geconfronteerd met toenemende concurrentie, saneringen en het outsourcen van banen naar lage loonlanden als China en India. Ik zou liegen als ik zou beweren dat we deze mensen de zekerheid kunnen teruggeven dat ze hun hele leven voor dezelfde werkgever aan de slag kunnen. Alleen al omdat het op gespannen voet staat met de internationale instelling die de sociaal democratie altijd heeft gehad. En ook omdat ik donders goed besef dat juist Nederland veel baat heeft bij open grenzen en toenemende internationale handel. En ook, omdat internationale samenwerking, zoals binnen de EU essentieel is om urgente problemen als immigratie, terrorisme en rondom het milieu daadkrachtig te kunnen aanpakken.
Maar ik begrijp ook dat die boodschap niet voldoende is. Het is geen makkelijk verhaal, maar ik ben er van overtuigd dat we mensen alleen weer perspectief bieden als we ze helpen de overgang te maken van baanzekerheid naar werkzekerheid. Dat kan alleen wanneer we de politieke moed hebben om fors te gaan in te zetten op scholing. Daar mag het vrijblijvende karakter wat mij betreft vanaf. Daarom wil ik hier concreet voorstellen om werkgevers te verplichten een persoonlijke leerrekening voor hun werknemers te openen. Op basis van die leerrekening moeten werknemers in staat worden gesteld om één week per jaar te besteden aan scholing. Alleen op die manier kan je mensen het perspectief beiden en de houvast geven om een succesvolle loopbaan te doorlopen in een steeds complexere arbeidmarkt.
Beste partijgenoten, vrienden en vriendinnen. Ik kom terug waar ik begonnen was. Bij A.B. Kleerekoper. Want, zoals gezegd, juist authentieke sociaal democraten als hij doen ons realiseren dat de situatie waarin we ons bevinden niet nieuw is. Ook Kleerekoper werd geconfronteerd met twijfels rondom de vitaliteit van de sociaal democratische waarden. In zijn geval stonden die sterk onder druk, doordat Europese arbeiders elkaar vanuit de loopgraven van de Eerste Wereldoorlog bevochten. Maar zelfs in die donkere tijden hield hij zijn vizier gericht op daar waar het uiteindelijk in de politiek om draait; persoonlijke inzet voor die idealen die ons allen aan elkaar verbinden. Die waarden hebben wat mij betreft nog niets aan kracht ingeboet. Daarom eindig ik nu met een laatste citaat:
"Het is dat altaar, mijne vrienden, dat altaar van den klassenstrijd, waarop wij onze levens moeten opofferen alle de dagen van ons bestaan. Het is dat altaar, dat wij op den eersten dag van Mei smukken met de voorjaarsbloemen van ons idealisme."
Met vriendelijke groet,
Chantal Linnemann
Secretaresse Voorlichting
Tweede Kamer-fractie Partij van de Arbeid
Plein 2
K 117
Postbus 20018
2500 EA Den Haag
Tel: 070 318 2694
Fax: 070 318 2800
c.linnemann@tweedekamer.nl
Partij van de Arbeid