Radboud Universiteit Nijmegen
Medische geschiedenis heeft de toekomst
Sinds de donkere middeleeuwen, toen ziektes werden gezien als een
gevolg van een verstoorde balans in de lichaamssappen, is er een hoop
gewonnen. Maar is er niet ook veel verloren? In een lezingenprogramma
aan de Radboud Universiteit op 30 maart bespreken medisch historici en
een kinderchirurg de geschiedenis van de geneeskunde - die verrassend
actueel blijkt, mogelijk zelfs de toekomst heeft.
Medische geschiedenis is internationaal een omvangrijk, maar in
Nederland niet zo'n groot onderzoeksterrein. En de mensen díe zich
ermee bezighouden, zijn vaker historici dan geneeskundigen. Op zich
niet zó verwonderlijk: geneeskunde trekt nu eenmaal vooral mensen die
arts willen worden, geen archiefonderzoeker.
Publieke interesse is er voldoende, merkt Karine van 't Land,
basisarts en historica en als junioronderzoeker geschiedenis aan de
Radboud Universiteit (Institute for Historical, Literary and Cultural
Studies) bezig met een onderzoek naar geneeskunde en mensbeeld in de
Middeleeuwen. Dat merkt ze keer op keer als zij over haar onderzoek
spreekt. "Ziekte, geboorte, dood, lichamelijkheid, seksualiteit: de
zaken waarmee geneeskunde zich bezighoudt zijn algemeen-menselijk en
van alle tijden. Medisch-historici kunnen daar twee soorten verhalen
over vertellen: enerzijds is het fascinerend herkenbaar hoe mensen
vroeger over zaken dachten. Anderzijds zijn de verschillen soms ook
erg uitgesproken, en kun je daar om lachen of griezelen."
1. Erasistratus stelt de oorzaak van de ziekte van Antiochus vast,
1744, Jean-Louis David
Erasistratus stelt de oorzaak van de ziekte van Antiochus vast, 1744,
Jean-Louis David
In een beroemde liefdesgeschiedenis uit de antieke wereld speelde de
arts Erasistratus een cruciale rol. Hij zag de oorzaak van de liefde
van Antiochus, de zoon van de koning: zijn wanhopige verliefdheid op
zijn stiefmoeder. Nadat Erasistratus met angst en beven de koning over
zijn bevindingen had verteld, liet deze zijn vrouw met zijn zoon
trouwen.
Vooruitgangsdenken
Karine van 't Land is een van de initiatiefnemers voor de oprichting
van de Medisch-Historische Club D. de Moulin, die dit voorjaar aan de
Radboud Universiteit een aantal medisch-historische lezingen
organiseert. De eerste daarvan, op donderdag 30 maart aanstaande,
staat in het teken van reguliere en alternatieve geneeskunde nu en in
het verleden.
Wat Van 't Land in de publieke interesse voor medische geschiedenis
opvalt, is dat mensen het vooruitgangsdenken zo aantrekkelijk vinden.
"Men wil graag van mij horen dat `we', de medici, het beter doen dan
vroeger, dat de medische wetenschap lekker is opgeschoten. Maar ik
geloof daar niet zo in. Natuurlijk is er op punten vooruitgang
geboekt, maar geneeskunde heeft nog steeds problemen. Verschijnselen
als vermoeidheid en pijn zijn soms niet te genezen en vaak slechts ten
dele te verhelpen. In de middeleeuwen kreeg je als patiënt dan
tenminste nog een mooie diagnose: uw lichaam is niet in balans. De
behandeling kon dan variëren van aderlaten, tot kruiden verbranden,
dieet houden, warme of juist koude baden nemen... En hielp dat nou?
Vast niet voor honderd procent. Maar grote kans dat het, ondanks
onbewezen werking, beter hielp dan patiënten met lege handen naar huis
sturen omdat je niets kunt vinden en dús niets voor ze kunt doen."
6. Nagespeelde operatie met ether, Boston 1846
Nagespeelde operatie met ether, Boston 1846
In de geïndustrialiseerde wereld groeide bij een breed publiek het
vertrouwen in medische vooruitgang, en de interesse in doorbraken. Men
herkende de eerste succesvolle operatie waarbij etherverdoving werd
gebruikt onmiddellijk als zo'n doorbraak. Kort na de operatie
verzamelden de betrokken artsen zich weer rond een slapende patiënt,
maar nu om te poseren voor een fotograaf.
Verleden met toekomst
René Severijnen, kinderchirurg in het UMC St Radboud, is het helemaal
met Van 't Land eens. Hij is op 30 maart de vertegenwoordiger van de
actuele geneeskunde die in de De Moulin-lezingen de brug tussen
verleden en heden mag slaan. Als kinderchirurg met bijna veertig jaar
ervaring zal hij niet ontkennen dat de medische wetenschap in die
periode vooruitgang heeft geboekt. "We hebben in de loop der eeuwen
veel gewonnen, zeker. Maar we hebben ook veel verloren door de mens
steeds minder als geheel te zien."
Over reguliere en alternatieve geneeskunde nu en in het verleden zal
Severijnen spreken. En hij neemt daarbij alvast een voorschot op de
toekomst. Want wat hij wil, is dat er - "liefst dit jaar nog"- een
afdeling integratieve geneeskunde komt binnen het UMC St Radboud. "Dat
betekent: reguliere geneeskunde plus aandacht voor zaken als zelfzorg,
zelfmedicatie, voeding, beweging, leefstijl en mindfulness based
meditatietechnieken. Die worden hier al gebruikt worden door Anne
Speckens, hoogleraar psychiatrie, voor de behandeling van depressies
en door Kris Vissers, hoogleraar palliatieve zorg voor de
pijnbestrijding."
4. Een gewonde wordt onderzocht, late 14e eeuw, Biblioteca Apostolica
Vaticana, Lat. 4805, fol. 72v.
Een gewonde wordt onderzocht, late 14^e eeuw, Biblioteca Apostolica
Vaticana, Lat. 4805, fol. 72v.
Middeleeuwse chirurgie stond op een hoog peil. Deze miniatuur toont de
aandachtige zorg van de chirurg en zijn assistent voor de
deerniswekkende gewonde, met zijn gescheurde en smerige kleren. Het
gezicht van de patiënt drukt duidelijk pijn uit.
Integratieve geneeskunde is in de Verenigde Staten in opkomst. In
Nederland is alleen het Slotervaartziekenhuis in Amsterdam bezig met
het opzetten van een afdeling. Severijnen: "Maar ik zou het er ook zo
graag in een academisch ziekenhuis van zien komen. Want alleen met
chirurgie en farmacologie kom je er niet. Daarmee schieten we als arts
tekort. En we kunnen er mijns inziens ook niet omheen dat driekwart
van de patiënten naar de osteopaat en de orthomoleculair therapeut
gaat en zelf nog wat aandoktert. Volgens mij moeten we ons daarin
verdiepen, onderzoeken wat wel en niet werkt en wat je over wilt nemen
in de praktijk. En we zullen er in het onderwijs aandacht aan moeten
besteden."
Naast chirurgie en farmacologie heeft de psychologie de afgelopen
decennia al steeds meer terrein veroverd in de reguliere geneeskunde,
signaleert Severijnen. "Bijvoorbeeld bij het chronisch
vermoeidheidsonderzoek. Zelf opereer ik al dertig jaar kinderen met
anusatresie, een aandoening waarbij de anus niet of niet goed is
aangelegd. Laat je het bij opereren, dan blijven kinderen vaak
incontinent. Maar door ze samen met een fysiotherapeut en een
psycholoog te behandelen, is incontinentie voor een groot deel op te
lossen, is mijn jarenlange ervaring. Aandacht voor de hele mens maakt
dat we onze patiënten veel beter kunnen helpen dan door de operatie
alleen, we kunnen, wat dat betreft, leren van het mensbeeld van onze
voorgangers in de medische geschiedenis."
Kinderafdeling
De eerste bijeenkomst van de Medisch-Historische Club D. de Moulin
vindt plaats op donderdag 30 maart 2007, van 14.30 tot plm 17.30 uur
in het Studiecentrum UMC St Radboud, Geert Grooteplein 21, Nijmegen.
De bijeenkomsten zijn gratis toegankelijk; wel graag aanmelden per
e-mail bij Karine van 't Land: k.vantland@let.ru.nl
Op donderdag 25 mei vindt het tweede programma, over hermafroditisme
of intersex, plaats.
>>Zie het volledige programma
>>Medisch-historische prijs voor Karine van 't Land (december 2006)
Daniël de Moulin (19919-2002) was chirurg en hoogleraar Geschiedenis
van de geneeskunde (1971-1989) aan de Radboud Universiteit Nijmegen.
De Club D. de Moulin streeft er onder andere via dit lezingenprogramma
naar om fondsen te werven voor de uitbreiding van de uitbreiding van
de - fraaie en omvangrijke, maar al tien jaar niet meer uitgebreide -
wetenschapshistorische collectie De Moulin.
Bronvermelding afbeeldingen: Irvine Loudon (ed.), Western Medicine: An
Illustrated History, Oxford University Press, Oxford, New York 1997.