Senternovem


12-03-2007 | Geert Verbong TU Delft: "Er is meer aandacht nodig voor niet-technologische aspecten"

Het beeld van de Energietransitie en het programma Energie Onderzoek Subsidie (EOS) is technologisch van aard. Dat geldt bijvoorbeeld sterk voor het onderwerp energie-infrastructuur. Maar uiteindelijk moeten veranderingen ook maatschappelijk worden geaccepteerd en economisch aantrekkelijk zijn. Het project Transitie Roadmap Energie Infrastructuur Nederland is één van de weinige projecten die deze sociaal-economische aspecten wél uitgebreid gaat onderzoeken. Dat zou meer mogen gebeuren.

In het kader van de Energietransitie en het programma EOS wordt op vele manieren gewerkt aan duurzame energiesystemen. Denk aan windturbines, microwarmtekracht, zonnecellen, biomassa, waterstof, duurzame mobiliteit, energiebesparing en duurzame productieketens. Om alle systemen straks in te kunnen passen in de energievoorziening, zullen ook de elektriciteits-, gas- en warmtenetten een transitie moeten ondergaan.

Geert Verbong TU Eindhoven Geert Verbong TU Delft

Model
Onder de vlag van EOS zijn verschillende projecten in uitvoering die hieraan invulling geven. Deze zijn doorgaans technologisch van aard. Het project Transitie Roadmap Energie Infrastructuur Nederland (TREIN), daarentegen, is één van de projecten die de sociaal-economische aspecten juist uitgebreid gaat onderzoeken, vertelt projectleider dr.ir. Geert Verbong. Hij is hoofddocent Techniek en Duurzaamheidsstudiesaan de Faculteit Technologie Management van de TU Eindhoven. "Dat de energie-infrastructuur in de toekomst grote hoeveelheden duurzame energiebronnen moet opnemen, is duidelijk. Omdat die bronnen in zekere mate onregelmatig en onvoorspelbaar zijn, zullen we allerlei stabiliserende en/of compenserende maatregelen moeten nemen, en wellicht ook het energiegebruik en het gebruikersgedrag van de consument beïnvloeden. In hoeverre de mogelijkheden hiertoe reëel zijn, hangt lang niet alleen af van de technologie. Het is ook van belang dat die mogelijkheden economisch aantrekkelijk en maatschappelijk aanvaardbaar zijn. Die samenhangende problematiek gaan wij onderzoeken en in een model brengen. Uiteindelijk moeten bijvoorbeeld netbeheerders hiermee kunnen bepalen welke ontwikkelingen in het net ze gaan nastreven. Daarbij kijken we trouwens ook naar de samenhang van het elektriciteitsnet met gas- en warmtenetten."

Afhankelijkheid
Om de problematiek inzichtelijk te maken, geeft Verbong een voorbeeld: "Bij micro-warmtekracht gaat iedereen ervan uit dat de consument elektriciteitsproducent wil worden. Daar kun je grote vraagtekens bij zetten. Als iemand elektriciteit gaat produceren, vergroot hij zijn afhankelijkheid van de levering van gas en wordt hij voor de afzet van elektriciteit afhankelijk van het elektriciteitsbedrijf. Dat staat haaks op de drijvende kracht achter decentrale opwekking, zoals microwarmtekracht, om mensen onafhankelijker te maken.Nou kun je zeggen: dan laat de consument de regie voor de teruglevering toch gewoon over aan het elektriciteitsbedrijf?Dat leidt echter ook tot extra afhankelijkheid. Daarnaast wordt het economische plaatje hierdoor anders. Daar kun je misschien ook wel weer wat aan doen, maar voordat je aan een grootschalige ontwikkeling van microwarmtekracht begint, of voordat je het elektriciteitsnet geschikt maakt voor grootschalige implementatie, zou het slim zijn om deze zaken eerst goed in beeld te brengen. Alleen dan kun je de beste ontwikkelingsstrategie bepalen. Voor de Energietransitie en EOS is zulke kennis trouwens ook interessant. Je kunt er immers ook mee bepalen welke transitiepaden het meest kansrijk zijn en welke projecten bij voorkeur worden ondersteund en welke niet."

Afhankelijkheid warmte- gasnet

Experiment voorbereiden
Het model dat de partijen in het TREIN-project willen ontwikkelen is niet het eindstation, vertelt Geert Verbong. "Onze bedoeling is om een experiment voor te bereiden, waarin we allerlei technologische opties gaan uitproberen in een concrete plaats of regio. Daarmee willen we vragen beantwoorden als: wat accepteren mensen wel en niet, hoe gaan ze met verschillende systemen om en in hoeverre is het mogelijk om denkomslagen te bereiken? Er zijn natuurlijk wel plekken, ook in Nederland, waar wordt geëxperimenteerd met duurzame energiesystemen voor dorpen en kleine regio's. Daarbij gaat het echter altijd om veranderingen met een beperkt effect op de consument. De maatschappelijke aspecten ervan worden, mede daardoor, niet onderzocht. Er wordt ook vrijwel nooit gekeken naar de energie-infrastructuur. Dat staat in ons project juist centraal. Met de sterke sociaal-economische invalshoek, biedt ons project het gereedschap om antwoord te geven op vragen als: Welke mogelijkheden zijn er voor prijsstelling van de infrastructuur en de regulering van de toegang tot de netten? En welke gevolgen heeft dat voor de consument en voor de verschillende opties? Uiteindelijk moet dit experiment de gegevens opleveren om het model te verifiëren."

Meer aandacht
Het project van Verbong geldt binnen het programma EOS als een voorbeeld dat veel meer langetermijnonderzoek zou moeten volgen: kijk ook eens naar andere dan alleen technologische aspecten van een innovatie. Voor sociaal-economisch onderzoek bestaan binnen de regeling EOS : Lange Termijn ook goede mogelijkheden. Geert Verbong: "Er wordt nog steeds veel te veel van uitgegaan dat de maatschappij nieuwe technologieën dankbaar aanvaardt en dat de beste technologie het altijd wint. Beide veronderstellingen zijn aantoonbaar onjuist. Sociaal-wetenschappelijk onderzoek kan bijdragen aan kennis over het implementatietraject en de maatschappelijke inbedding van nieuwe technologieën."

Een beschrijving van het project Transitie Roadmap Energie Infrastructuur Nederland (TREIN) vindt u hier. Meer informatie kunt u krijgen bij dr. ir. Geert Verbong, tel. 040-247 26 98, e-mail g.p.j.verbong@tm.tue.nl. Meer
informatie over elektriciteitsnetten onder EOS kunt u verkrijgen bij Olivier Ongkiehong van SenterNovem, tel. 070-373 57 81, e-mail o.ongkiehong@senternovem.nl. Meer informatie over de regeling EOS : Lange Termijn vindt u hier.