Persbericht
Rijksuniversiteit Groningen
Nummer: 19
Datum: 20 februari 2007
Terschelling tijdens de Tweede Wereldoorlog
Terschelling was tijdens de Duitse bezetting van 1940 - 1945 een van de rustigste plekken in ons land. Toch was een relatief groot detachement Duitse militairen op het eiland gelegerd. Gedurende enkele jaren telde Terschelling op elke drie inwoners zelfs twee Duitsers. Het is niet verwonderlijk dat op het strikt geïsoleerde eiland tal van relaties tussen beide groepen ontstonden. Vrijwel alle op het eiland aanwezige mannen hebben in deze periode voor de Duitse bezettingsmacht gewerkt. Tot die conclusies komt onderzoeker Johan van der Wal in zijn proefschrift waarop hij 1 maart 2007 promoveert aan de Rijksuniversiteit Groningen.
Van der Wal gaat in zijn proefschrift onder meer in op accommodatie en collaboratie, verzet, tewerkstelling, zorg,voedselvoorziening, wederopbouw en op de militaire activiteiten van de Duitse bezettingsmacht.
'Zorgzame samenleving'
Opvallend was de grote onderlinge solidariteit onder de Terschellinger bevolking, die door de onderzoeker als een 'zorgzame samenleving' wordt getypeerd. De zorg uitte zich onder meer in het verlenen van steun aan zeemansvrouwen wier mannen tijdens de oorlogsjaren in geallieerde dienst op de Nederlandse koopvaardijvloot voeren. In totaal waren tijdens de Tweede Wereldoorlog 180 van Terschelling afkomstige mannen op zee. Van hen verloren ruim 40 het leven. Op Terschelling zelf kwamen drie mensen om en elders ter wereld 25. Vijf Terschellinger joden verloren hun leven in de concentratiekampen.
Verzet
Als gevolg van het isolement waarin Terschelling tijdens de Duitse bezetting verkeerde, kwam het verzet er pas laat op gang. Van verzetsdaden is echter nooit sprake geweest: de "pakkans" was immers zeer groot. Slechts een miniem aantal mensen heeft het risico aangedurfd onder te (laten) duiken. Toch ontstond er in de loop van de bezetting een verzetsgroep die zelfs beschikte over wapens, aangevoerd onder een lading aardappels, in Harlingen op de veerboot gezet. De verzetsgroep trad pas uit de illegaliteit nadat ook de op Terschelling aanwezige Duitse militairen hadden gecapituleerd. Zij legden hun wapens na 5 mei 1945 echter niet neer, maar interpreteerden de capitulatie als Waffenruhe. Pas op 29 mei werden zij door een Brits detachement ontwapend.
Collaboratie
Hoewel tussen Duitsers en Terschellingers relaties ontstonden, is op het eiland slechts in geringe mate gecollaboreerd. Het ging vooral om accommodatie (aanpassing). Van de 3.300 mensen tellende bevolking moesten zich na afloop van de bezetting 38 verantwoorden voor de Bijzondere Rechtspleging. Van hen kregen 35 personen maatregelen of straffen opgelegd.
Het aantal vrouwen dat relaties aanging met Duitse militairen bedroeg ruim 70. Volgens de toen geldende wetgeving waren zij echter niet strafbaar. Opvallend was, dat de lokale Politieke Opsporingdienst (POD) hun juist wel straffen oplegde. Daarmee is, zoals op zoveel plaatsen elders in het land het geval was, een volkswoede voorkomen met publieke vernederingen als kaalknippen.
Koopvaardij
In zijn proefschrift gaat Van der Wal in op de lotgevallen van de opvarenden der Nederlandse koopvaardijvloot, waarvan zoveel van Terschelling afkomstig waren. Vrijwel allemaal voeren zij tijdens de Tweede Wereldoorlog in geallieerde dienst. De vloot had vooral een logistieke taak met de aanvoer van voedsel, brandstoffen en wapens. Tot medio 1943 werden de schepen op grote schaal belaagd door Duitse, Italiaanse en Japanse onderzeeboten. Na dat tijdstip boekten die echter nog maar weinig successen, omdat ze dankzij de uitvinding van de radar tijdig konden worden gesignaleerd en uitgeschakeld. Van de 18.500 Nederlandse zeelieden in de Tweede Wereldoorlog verloren ruim 3.600 het leven.
Curriculum vitae
Johan van der Wal (Harlingen, 1946) is werkzaam als journalist en historisch onderzoeker. Eerder publiceerde hij onder andere over de Nederlandse koopvaardijvloot in oorlogstijd en over de problematiek rond de Waddenzee. Hij verrichtte zijn onderzoek bij het Instituut voor Geschiedenis van de RUG. Van der Wal promoveert tot doctor in de Letteren bij prof.dr. D.F.J. Bosscher en prof.dr. M.G.J. Duijvendak. De titel van zijn proefschrift luidt: 'We vieren het pas als iedereen terug is', Terschelling in de Tweede Wereldoorlog.
Noot voor de pers
Meer informatie: Johan van der Wal, tel. (0517) 41 71 57 of 06-14 83 55 65, e-mail
Redactie: afdeling Communicatie RUG
Postbus 72, 9700 AB Groningen
Tel. 050-363 4444
E-mail:
Rijksuniversiteit Groningen