Nederlandse Vereniging van Journalisten
Onderzoeksproject Het Redactiestatuut bij dagbladen
Concept-reactie Thomas Bruning, Algemeen secretaris NVJ feb. 2007
De waarde van het redactiestatuut wordt dagelijks bewezen. Of het nu het
commentaar is in de Volkskrant, waarin schande wordt gesproken over de
zelfverrijking van haar eigen bazen of de keuze van de redactie van de
Telegraaf om in 1 week twee keer de hele voorpagina in te ruimen voor twee
gegijzelde collega's,
Het gaat steeds om de vrijheid en onafhankelijkheid van handelen van een
redactie, zelfs als die ogenschijnlijk ingaat tegen de belangen van een
concern of de commerciële afdeling.
Schoenmaker, blijf bij je leest, daarvan is het statuut in feite de
bezegeling.
Die waarborg is een welgemeend eigenbelang van zowel redactie als uitgever,
die in veel gevallen ook zonder een spijkerharde vastlegging in een
contract
zou worden gerespecteerd.
In dat opzicht verschillen deze vastgelegde regels niet zoveel van
wettelijke regels; in beide gevallen is vaak je eigen morele gevoel of de
dagelijkse informele praktijk een uitstekende leidraad voor de kern van de
meeste contracten of wetteksten.
De bedoeling is dan ook dat redactiestatuten vooral rustig in de bureaula
kunnen blijven liggen. Toch kunnen deze regels voor nieuwkomers in de
uitgeefconcerns verplichte literatuur zijn.
Ieder heeft zo zijn leermomenten in de branche, zoals ook Ton Aan de
Stegge, die bij binnenkomst bij PCM even langs zijn neus weg aan de
hoofdredactie van De Volkskrant vroeg om de matige resultaten van PCM maar
even buiten de krant te houden.
Hij kreeg een kopietje van het redactiestatuut mee, om een lange discussie
te voorkomen.
Voor de meer ervaren spelers in de media zijn de meeste uitkomsten van het
onderzoek, dat vandaag gepresenteerd wordt, geen verrassing. Het
belang van het redactiestatuut wordt onderstreept, en de waarborgen die het
tracht te bieden, zijn nog immer passend en relevant, zo luidt de
conclusie.
Wel constateren de onderzoekers dat de statuten aangepast moeten worden aan
de veranderde tijden, de complexer geworden concernstructuur en de
activiteiten op internet van de mediabedrijven.
Dat dit laatste nu vaak nog ontbreekt is niet zo vreemd want dit is typisch
een plaats waar de journalistieke traditie zich nog moet vormen en nog geen
kans heeft gekregen om stevig verankerd te raken in de hoofden van de
betrokken partijen.
Alleen al daarom is dit een waardevol onderzoek omdat het de oproep bevat
om
juist ook bij digitale activiteiten een redactiestatuut overeen te komen
cq.
een bestaand statuut in werkingsfeer uit te breiden.
De NVJ heeft reeds enige jaren geleden een specifiek internetstatuut
ontwikkeld, maar er zijn slechts weinig sites, die niet aan een bestaande
krant of omroep verbonden zijn, die dit ook hanteren. Planet is er één van
en
het door NVJ zelf in het leven geroepen Villamedia.
En met de nieuwe multimediale plannen van PCM en KPN voor de boeg, is het
een goed moment om het belang van het statuut juist ook bij deze nieuwe tak
van sport te benadrukken.
Toch voelen wij ons op dit punt nog wel eens roepende in de woestijn,
zowel tegenover de traditionele uitgevers als Wegener als tegen de "nieuwe"
ondernemers van bijvoorbeeld Ilse.
"Burgerjournalistiek, dorpspleinen, iedereen zijn weblog, we hebben geen
professionals meer nodig om geld te verdienen op het web, lang leve de
vrijheid van het Net", het zijn vaak gebezigde uitspraken in discussies
over de
toekomst van het uitgeven.
Voor veel activiteiten op het Net mag dit waar zijn, maar partijen die hun
geld verdienen met het verzamelen, selecteren, interpreteren en duiden van
informatie, zouden beter moeten weten!
Als er ergens echt iets gebeurt in de wereld of in de regio gaat het
publiek ook op het web naar partijen die zij vertrouwen. BBC, CNN, op
Nederlandse schaal NOS,
RTL Nieuws, Teletext, een regionaal dagblad of omroep zijn veel geld
waard, eenvoudigweg omdat het publiek hun spelregels kent en vertrouwt.
Deze spelregels staan met zoveel woorden in elk redactiestatuut. De vraag
die in dit onderzoek aan de orde komt, is niet zozeer de meerwaarde van
deze
spelregels, die staan in feite niet ter discussie.
Spannend wordt het natuurlijk pas op die onderdelen waar het belang van
bestaande spelregels in twijfel wordt getrokken. Is de samenleving en onze
moraal veranderd, zodat zaken die wij tot nog toe als journalistieke wet of
regel accepteerden, nu niet langer draagvlak hebben?
Of zijn er omstandigheden die nieuw zijn, waar de bestaande regelgeving
niet
aan toe kwam?
Daarom acht ik de belangrijkste conclusies van de onderzoekers in feite
aanbeveling 6:
Juist het internet leent zich voor vermenging van commerciële en
redactionele activiteiten, zodat duidelijke spelregels (vastgelegd in een
statuut) hier op zijn plaats zijn.
Wel vind ik het een gemiste kans dat dit thema niet verder is uitgewerkt.
De strikte scheiding commercie en inhoud ligt op het net toch weer anders
en een uitdieping van dit thema zou welkom zijn.
Aanbeveling 10 past overigens ook in het veranderde tijdbeeld: Naarmate het
onderscheid tussen nieuwsmedia en andere vormen van informatievoorziening
in toenemende mate onduidelijk is, kan het nuttig zijn om de journalistieke
normen die gehanteerd worden ook kenbaar te maken. Ik deel de mening dat
een statuut zich goed leent voor een kwaliteitsomschrijving, alhoewel hier
wel geldt dat elke redactie daaraan zijn eigen invulling moet kunnen geven.
Het kan overigens ook een goed middel zijn om juist de onafhankelijkheid
zeker te stellen.
In de tweede en derde aanbeveling worden in dit verband ook zinnige
suggesties gedaan, die de kracht van het statuut ten goede komen:
Dagbladbedrijven zijn niet langer eenvoudige enkelvoudige ondernemingen
maar
onderdeel van een concern. De verplichtingen, die voortvloeien uit het
statuut moeten in de holdingstatuten worden opgenomen en van belang is dat
de (hoofd)redactie overlegt met de werkelijk beslissingsbevoegden binnen
een
concern.
De statuten moeten in die zin gemoderniseerd worden.
Vrij vertaald gaat het daarbij om toegang voor de hoofdredactie tot de
personen die werkelijk de beslissingen nemen.
De kern van de discussie met de tweede spreker vanmiddag ligt
waarschijnlijk in de aanbevelingen 4, 5 en 7, die de rol van de
hoofdredacteur en redactie aangaan.
Een scherpe bewaking wat voor de lezer of het publiek interessant en
relevant is, hoort bij de hoofdredacteur te liggen. Naast het bewaken van
de onafhankelijkheid en identiteit van een titel vind ik het niet meer dan
normaal dat een hoofdredacteur ook op bezoek- cq. oplagecijfers
aangesproken wordt.
Let wel, dan gaat het om die onderdelen waarop de hoofdredacteur ook
invloed kan uitoefenen.
Bovendien mogen dagkoersen daarbij niet leidend worden. Soms heeft een
project of keuze tijd nodig, iets dat een hoofdredactie dezer dagen vaak
niet meer gegeven wordt.
De hoofdredacteur moet dus primair de kracht en identiteit van een titel
bewaken en dat botst soms met de waan van de dag.
Hij of zij is de sluis voor alle spannende commercieel gedreven specials
die
de uitgever of directie voorstelt.
Hetzelfde geldt voor onnodige aandacht, die bijvoorbeeld voor andere
bedrijfsactiviteiten van een concern gevraagd wordt: is het niet relevant
of
verwarrend voor de lezer of kijker, dan gaat het niet door!
Die sluisfunctie is natuurlijk niet langer eendimensionaal, een
hoofdredacteur maakt deel uit van een commerciële onderneming, zodat hij of
zij ook weloverwogen ervoor kan kiezen om mee te buigen en via commerciële
activiteiten ruimte te winnen voor andere doelen, maar zijn hoofddoel en
meetlat moet in ons gevoel de journalistieke doelstelling zijn zoals
geformuleerd in het statuut.
Om dezelfde reden hechten wij ook aan een nauwe verbondenheid tussen
redactie en hoofdredacteur; beiden hebben, als ze functioneren zoals
bedoeld
is, nu juist de kwaliteit om die sluisfunctie te bedienen en de waan van
snel commercieel gewin te onderdrukken. Ze signaleren wat het publiek
interesseert en bewaken ieder voor zich identiteit en onafhankelijkheid van
het medium.
Daarom speelt de redactie in onze ogen een heel belangrijke ondersteunende
rol voor een hoofdredacteur. Door de positie van de hoofdredacteur meer
naar
de directie te trekken en los te trekken van haar redactie, kan de redactie
die ondersteunende rol minder goed spelen.
Dus in feite gaat het om twee zaken: enerzijds toegang voor de
hoofdredactie tot de werkelijke beslissende partijen binnen een concern,
anderzijds een hechte verbondenheid met de redactie aan de andere kant. De
brugfunctie, zoals in het onderzoek omschreven, onderschrijf ik.
In het noodzakelijk overleg met de redactie(raad) en de mogelijkheden voor
voordracht voor benoeming en ontslag zit de erkenning van de meerwaarde van
de redactie t.o.v. een directie.
Het afschaffen van de redactievergadering lijkt mij een denkfout van de
onderzoekers. Een redactieraad ontleent zijn mandaat aan de
redactievergadering. Zij moeten toch verantwoording afleggen, lijkt mij zo,
aan degenen die hen gekozne hebben.
Tenslotte gaat het bij elk creatief proces om respect. Wij beschouwen
journalisten toch als artiesten, die alleen tot prestaties kunnen komen,
als
degene die hen aanstuurt, gerespecteerd wordt.
Alhoewel vergelijkingen altijd mank gaan, journalisten zijn net als musici
en voetballers.
Wanneer respect voor een trainer of dirigent ontbreekt, zijn topprestaties
uitgesloten. Een situatie waarbij het vertrouwen van de redactie in haar
hoofdredacteur weg is, is onhoudbaar.
Wij zijn van mening dat op dat punt het beoordelingsvermogen van een
redactie hoog moet worden ingeschat, in ieder geval zo hoog dat zij een
dergelijk oordeel zelf moeten kunnen voorleggen aan de directie, net als de
mogelijkheid om een geschikte kandidaat voor te dragen. Maar uiteindelijk
beslist een directie! Wij pleiten slechts voor de waarborg dat de directie
niet licht voorbij kan gaan aan het oordeel van de professionals. Dat is
een groot goed dat
verankerd moet blijven in het statuut.
En het geruststellende is dat dit net zo goed een journalistiek als een
commercieel belang is.
NVJ/ TB 10 feb. 2007