Nederlands kanker instituut
Hoe ontrafel je op een slimme manier de functie van nieuwe micro's, kleine moleculen die met name een sleutelrol spelen bij het ontstaan van kanker? Mathijs Voorhoeve, onderzoeker in het Nederlands Kanker Instituut - Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis (NKI-AVL), ontwikkelde hiervoor een nieuwe methode en ontdekte twee nieuwe microRNA's. Dat leidde tot twee belangrijke publicaties in het wetenschapsblad Cell. Zijn verdiensten leveren Mathijs Voorhoeve de AVL-prijs 2006 op, die hij op maandag 15 januari 2007, om 18.00 uur, krijgt uitgereikt in het NKI-AVL in Amsterdam.
MicroRNA's(miRNAs) zijn kleine op DNA lijkende moleculen. Door genen uit te schakelen
spelen ze een cruciale rol bij celdeling en bij de ontwikkeling van embryonale cellen.
Sinds enkele jaren vermoeden onderzoekers dat als deze moleculen ontregeld raken, ze
celgroei kunnen stimuleren en zo kanker veroorzaken. miRNAs staan onder grote aandacht.
Inmiddels zijn er circa vijfhonderd geïdentificeerd. Onderzoekers zijn erop gebrand
functies van miRNAs te ontrafelen die mogelijk een aangrijpingspunt zijn voor
antikankertherapieën. Omdat de moleculen ongeveer 20 basenparen klein zijn, zijn ze
makkelijk uit te schakelen.
Vijfstappenplan
Mathijs Voorhoeve (1968) en zijn collega's hebben als eerste een manier gevonden om snel
nieuwe functies van miRNAs te ontdekken. De celdeling van normale cellen wordt in balans
gehouden door twee typen genen: oncogenen, die de groei stimuleren, en
tumorsuppressorgenen die de groei remmen. Voorhoeve ontwikkelde een laboratoriummodel,
gebaseerd op het vijfstappenplan van kankeronderzoeker Robert Weinberg, waarin hij
oncogenen in normale cellen activeerde. Deze cellen staan dan als het ware op scherp. De
cellen hebben enkel de prikkel van het juiste miRNA-molecuul nodig om te veranderen in
een kankercel.
Nieuwe miRNAs
Om te onderzoeken welke miRNAs deze eigenschappen hebben, testte Voorhoeve een verzameling
van bijna alle bekende humane miRNAs. Met de zogeheten microarray-techniek bekeek hij de
groei-effecten van iedere afzonderlijke miRNA op de cellen. Zo ontdekte Voorhoeve twee
onbekende miRNAs die betrokken zijn bij het ontstaan van kanker. Bovendien toonde hij,
samen met onderzoekers van het Erasmus MC in Rotterdam, aan dat deze twee miRNAs
betrokken zijn bij het ontstaan van kiemceltumoren doordat ze de bekende p53-kankerroute
omzeilen. Dat verklaart waarom deze vorm van zaadbalkanker erg gevoelig is voor
bestraling en chemotherapie, en dus goed behandelbaar.
Voorhoeve begon in 1993 aan zijn promotieonderzoek bij prof. dr. René Bernards in
het NKI-AVL. In 2002 kwam hij als postdoconderzoeker in dienst bij dr. Reuven Agami in
het NKI-AVL.
Voorhoeve over de rol van miRNAs: 'Het onderzoek naar deze minuscule moleculen is in een
stroomversnelling gekomen. Afgelopen jaar zijn er meer previews (beschouwende
publicaties) dan onderzoekspublicaties over verschenen. Ze spelen niet alleen een
belangrijke rol bij het ontstaan van kanker. We denken dat microRNA's - men schat dat er
duizenden zijn - ook een belangrijke rol spelen in de evolutie. Zij zouden door
fijnregulatie van onze genactiviteit voor een belangrijk deel het verschil kunnen maken
tussen bijvoorbeeld een mens en een chimpansee. Het zou me niets verbazen wanneer op
termijn de Nobelprijs naar microRNA's gaat.'
AVL-prijs
De Antoni van Leeuwenhoek-prijs wordt jaarlijks toegekend aan een veelbelovende
onderzoeker in het NKI-AVL. De prijs bestaat uit een bedrag van 6.500 euro, te besteden
aan studie of onderzoek. Het bedrag wordt beschikbaar gesteld door Roche Diagnostics
Nederland BV. Prijswinnaars worden aangewezen door de Nationale Wetenschappelijke
Commissie van het NKI-AVL.