4 december 2006
Doelgroepenbeleid op de werkvloer is een farce
Promotie Juliette Schaafsma over culturele diversiteit in arbeidsorganisaties
Wil de overheid de positie van allochtonen binnen arbeidsorganisaties verbeteren, dan is een doelgroepenbeleid gedoemd te mislukken. Diversiteitmanagement is het meest gebaat bij aandacht voor individuele behoeftes van werknemers en bij een beroep op gelijke doelen, rechten en plichten. Het overmatig benadrukken van culturele verschillen werkt averechts, concludeert Juliette Schaafsma in haar proefschrift.
Het afgelopen decennium hebben overheid en bedrijfsleven een doelgroepenbeleid gevoerd. Doel was om de in- en doorstroom van allochtonen binnen arbeidsorganisaties te bevorderen, bijvoorbeeld via positieve acties. Verder werd beoogd om de onderling verhouding tussen autochtone en allochtone werknemers te verbeteren en culturele verschillen op de werkvloer te erkennen en te waarderen. Helaas, concludeert Juliette Schaafsma in haar proefschrift: dit diversiteitbeleid heeft niet geholpen.
Schaafsma nam bij vijftien Nederlandse organisaties 219 diepte-interviews af, bij allochtone en autochtone werknemers, managers en personeelsfunctionarissen. Zij onderzocht welke barrières werkgevers zien bij het in dienst nemen van allochtonen en hoe werkgevers en werknemers aankijken tegen maatregelen om de positie van allochtonen te verbeteren. Verder onderzocht zij de onderlinge verhoudingen op de werkvloer en de omgang met diversiteit op het werk. Schaafsma wilde weten in hoeverre werkgevers en werknemers vinden dat er op de werkvloer rekening moet worden gehouden met culturele of religieuze gebruiken zoals gebeds-, kleding- en voedselvoorschriften en feestdagen.
Uit Schaafsma's onderzoek blijkt dat autochtone en allochtone werknemers neutraal tot positief tegenover een cultureel diverse werkomgeving staan wanneer er in hun organisatie aandacht is voor hun individuele kwaliteiten en wensen. Culturele verschillen hoeven niet problematisch te zijn, zolang de gemeenschappelijke doelen, taken, rechten en plichten helder zijn gedefinieerd en de uitvoering of de verdeling van het werk er niet te veel door wordt beïnvloed. Belangrijker dan herkomst is voor veel werknemers dat collega's goed werken, behulpzaam zijn en bereid zijn een praatje te maken. Wanneer mensen in dit opzicht meer verschillen waarnemen, zijn de interetnische relaties ook minder harmonieus.
Voorkeursbehandeling
Autochtonen en allochtonen blijken doorgaans bereid om rekening te houden met verschillen in leefgewoontes zoals kleding- en gebedvoorschriften. Maar dan moet wel iedereen aanspraak kunnen maken op gelijksoortige rechten (een moslima mag best een hoofddoek, als een Nederlandse werknemer een pet op mag) en mag het een niet ten koste gaan van het ander: christelijke feestdagen kunnen dus niet zo maar worden ingeruild voor islamitische feestdagen.
De angst voor een voorkeursbehandeling van 'de ander' is groot. Autochtonen en, in mindere mate allochtonen, vonden doorgaans dat niemand geprivilegieerd zou moeten worden vanwege geloof of cultuur en dat allochtonen geen speciale groepsrechten zouden moeten krijgen. Men wees daarom doorgaans een doelgroepenbeleid (en dus zeker een voorkeursbeleid voor allochtonen) af. Juist een voorkeursbehandeling voor 'de ander' leidt tot scheidslijnen tussen groepen. Dat resulteert weer in negatieve opmerkingen, grappen en pesterijen.
Volgens Schaafsma is het goed mogelijk een arbeidsklimaat te creëren waarbinnen verschillen worden geaccepteerd en gerespecteerd, mits men een beroep doet op de mogelijkheden of rechten die iedereen heeft. Dat is veel beter dan het overmatig benadrukken van de culturele verschillen. Daarvoor is wel noodzakelijk dat men zich bij diversiteitsmanagement richt op alle werknemers, ongeacht hun etnische achtergrond.
Drs. Juliette Schaafsma (1974, Winkel) studeerde niet-westerse sociologie aan de Universiteit Leiden en behaalde in 1998 haar doctoraaldiploma. In 2000 trad zij als assistent-in-opleiding in dienst van de Universiteit van Tilburg. Momenteel is zij werkzaam als universitair docent bij de Faculteit Communicatie en Cultuur.
Noot voor de pers
Juliette Schaafsma promoveert woensdag 6 december om 16.15 uur in de aula van de Universiteit van Tilburg (Warandelaan 2, Tilburg) op het proefschrift Ethnic diversity at work. Diversity attitudes and experiences in Dutch organisations. Promotor is prof.dr. W.A. Shadid. Het proefschrift wordt uitgegeven door Aksant (ISBN 978-90-5260-234-9), ¤ 25,-. Journalisten kunnen een exemplaar van het proefschrift opvragen bij de afdeling Voorlichting en Externe Betrekkingen van de UvT, tel: 013 - 466 2000, e-mail:
Universiteit van Tilburg