Vragen van het CDA betreffende de stemcomputers
16 november 2006
Hilversum: 21 september 2006
Betreft: Vragen ex artikel 41 R.v.O.
Geacht College,
Zijn stemcomputers te vertrouwen?
Op "wijvertrouwenstemcomputersniet.nl" trof ik verontrustende
informatie over de betrouwbaarheid, veiligheid en controleerbaarheid
van stemcomputers. Bezorgde burgers, bestuurders en onderzoekers - die
weten waar ze het over hebben - zetten vraagtekens bij de noodzaak van
het gebruik van stemcomputers en hebben - zoals de naam van de site al
aangeeft - grote twijfels.
Ik begrijp dat fraude met stemcomputers moeilijk aan te tonen is en
dat maakt het gebruik van stemcomputers voor verkiezingen omstreden.
De software van stemcomputers is meestal geheim en eigendom van de
fabrikant. Een betrouwbare hertelling is vaak niet mogelijk omdat de
computers geen bewijs van de uitgebrachte stem printen. Dit wordt ook
wel aangeduid als de afwezigheid van een "paper-trail". En natuurlijk
moet je er altijd vanuit gaan dat leden van het stembureau betrouwbaar
zijn. Maar degene die de stemcomputer bedient kan het stemmen
manipuleren door bijvoorbeeld de machine op "standby" te zetten en
daar moet je toch rekening mee houden. Naar aanleiding van de op
bovenvermelde site gevonden informatie en de komende verkiezingen
waarbij Hilversum weer zijn stemcomputers zal gebruiken heeft het CDA
de volgende vragen:
1. Hoe wordt de verkiezingsuitslag verkregen met stemcomputers in
Hilversum gecontroleerd? Wordt alleen het totaal aantal
uitgebrachte stemmen vergeleken met het aantal ingeleverde
oproepkaarten of is er nog een verdere controle?
2. Indien er geen verdere controle wordt gedaan is dit dan wel
mogelijk na ingediend bezwaar over de verkiezingsuitslag?
3. Wordt bij alle stemcomputers gecontroleerd of de op het scherm
getoonde informatie ook altijd de daadwerkelijke gegevens zijn die
in het geheugen worden opgeslagen?
4. Hoe worden de stemcomputers opgeslagen en getransporteerd en wat
zijn de veiligheidswaarborgen hierbij?
5. Wordt bij alle stemcomputers voor het gebruik de software
gecontroleerd op eventuele wijzigingen? Zo ja, op welke wijze
gebeurt dit en op welke termijn voor de verkiezingen?
6. Zijn leden van het stembureau in staat om stemcomputers en de
daarop geïnstalleerde software te controleren? Zo ja, op welke
wijze gebeurt dit?
7. "Wij vertrouwen de stemcomputers niet" wijst erop dat voor
optimale controleerbaarheid een "paper trail" noodzakelijk is.
Onderschrijft het College deze zienswijze? Bent u bereidt over te
stappen op dit systeem? Zo niet, waarom niet?
8. "Wij vertrouwen de stemcomputers niet" beweert op haar website dat
het stemmen per computer duurder is dan het stemmen met biljetten.
Klopt deze bewering? Kan het college aangeven wat de kosten zin
van het stemmen per computer en met biljetten?
9. Vindt u dat een dat het gebruik van een aantoonbaar onveilig en
oncontroleerbaar systeem is gerechtvaardigd?
10. Indien in Hilversum de wens bestaat de controleerbaarheid van de
verkiezingsuitslag te vergroten, hoe kunt u dan aan die wens
gehoor geven?
Om ten slotte Ed Ridderbeekx, IT-auditor, aan te halen:
Wij zijn niet zozeer tegen de toepassing van stemcomputers.
Wij zijn wel tegen het ontbreken van de randvoorwaarden die het
systeem veilig, controleerbaar en betrouwbaar maken.
Puck Zijlstra
Fractie CDA
Antwoorden van burgemeester en wethouders
1. De verkiezingsuitslag wordt op diverse wijzen gecontroleerd. Na
sluiting maakt een stembureau het proces-verbaal N10-3 op ter
vaststelling van de uitslag. In dit proces-verbaal dienen de leden
van het stembureau onder andere het aantal uitgebrachte stemmen
per lijst te vermelden. Deze gegevens worden overgenomen van de
door de leden van het stembureau geprinte telstrook waarop tevens
het aantal op iedere kandidaat uitgebrachte stemmen opgenomen is.
Het aantal ingeleverde oproepingskaarten c.q. stempassen dient in
overeenstemming te zijn met het aantal uitgebrachte stemmen. Deze
activiteiten vinden in het openbaar plaats en kiezers kunnen
daarbij bezwaren inbrengen. Bovendien dient het verstrekte
volgnummer gedurende de gehele verkiezingsdag telkens in
overeenstemming te zijn met het aantal uitgebrachte stemmen. De
uitslagen worden direct door het stembureau telefonisch
doorgegeven aan bureau Verkiezingen. Aan de hand hiervan wordt de
voorlopige uitslag bekend gemaakt. Het stemgeheugen en het proces
verbaal worden zo spoedig mogelijk door afzonderlijke
stembureauleden naar bureau Verkiezingen gebracht. De
stemgeheugens worden ingelezen op het gemeentehuis met behulp van
een inleesstation. Na het inlezen worden de ingelezen
stemmenaantallen gecontroleerd aan de hand van de telstrook en het
proces-verbaal. Nadat alle stemgeheugens verwerkt zijn wordt het
proces-verbaal van de uitslag afgedrukt. De officiële uitslag
wordt ter inzage gelegd, waaraan een openbare kennisgeving is
voorafgegaan. Daarnaast worden de uitslagen van alle stembureaus
op internet en in de media gepubliceerd (tot op het niveau van de
per kandidaat per stembureau uitgebrachte stemmen).
2. De controle wordt uitgebreid besproken in het antwoord op vraag 1.
Het indienen van bezwaar over de uitslag van de verkiezing is
altijd mogelijk.
3. In de voorbereiding van een verkiezing worden de stemgeheugens
geconfigureerd. Dit wordt door twee medewerkers van bureau
Verkiezingen uitgevoerd. De inhoud van een stemgeheugen wordt
vergeleken met het stemvel dat op de stemmachines wordt geplaatst.
De stemgeheugens en de sleutels worden op de ochtend van de
verkiezingen aan de voorzitter van het stembureau overhandigd. Na
het opstarten van de stemmachine zien (controleren) de
stembureauleden dat het aantal uitgebrachte stemmen op nul staat
en dat de verkiezingsdatum juist is. De stembureauleden moeten in
het proces-verbaal verklaren dat er voor de aanvang van de
stemming geen stemmen in het geheugen van de stemmachine waren
opgeslagen. In ditzelfde proces-verbaal wordt ook opgenomen of de
verzegeling van de stemmachine intact is. Ontbreken er
verzegelingen of zijn er verzegelingen verbroken dan mag deze
machine niet voor de stemming worden gebruikt en moet er een
nieuwe stemmachine gebruikt worden.
4. De stemmachines (zonder geheugen) worden voor en na de
verkiezingen in een beveiligde ruimte bewaard. Het transport van
gemeentehuis naar het stemlokaal vice versa gebeurt 's morgens
voor aanvang van de verkiezingen door de Dienst Stad van de
gemeente Hilversum. Deze geven de stemmachines af aan de
stembureauleden en aan het einde van de verkiezingsdag worden de
stemmachines door dezelfde dienst weer opgehaald en teruggeplaatst
in de beveiligde ruimte.
De stemmachines worden voor de verkiezing gecontroleerd door NEDAP
(Nederlandse Apparatenfabriek) op de volgende punten:
- Visuele inspectie van de stemmachine c.q.
programmeer-uitleeseenheid.
- Authenticiteitsverificatie van de firmware.
- Compartiment waar de elektronica zich bevindt voorzien van
gecodeerde verzegeling.
Alle bovenstaande handelingen worden in een protocol schriftelijk
vastgelegd dat mede door de gemeente ondertekend dient te worden.
De gemeente Hilversum wordt dan ook verzocht toezicht te houden op
de uitvoering van bovenstaande procedure. Dit is reeds gebeurd.
5. Zie antwoord op vraag 4
6. Zie antwoord op vraag 3
7. Ons college acht controleerbaarheid door middel van een 'paper
trail' om de volgende redenen niet noodzakelijk en gewenst.
- op de display van de stemmachine wordt voor de kiezer aangegeven
welke keuze hij heeft gemaakt. Vervolgens bevestigt de kiezer de
gekozen kandidaat. De kiezer controleert hiermee zelf zijn keuze.
Bij gebruik van 'paper trail' zijn twee methoden denkbaar.
1. In het ene geval drukt de stemmachine de stem af, de kiezer
neemt deze in handen, controleert deze en stopt de papieren stem
in een stembus. Aan deze methode zijn veel risico's verbonden.
Kiezers kunnen vergeten om het strookje in de bus te gooien. Dit
was het geval bij een test die men in Frankrijk heeft gehouden.
Ook kan het strookje door de kiezer gebruikt worden om aan een
derde te bewijzen wat hij gestemd heeft. In verband met het
verplichte stemgeheim en het voorkomen van de mogelijkheid van het
kopen van stemmen is dit niet wenselijk.
2. In het andere geval verschijnt het strookje achter glas en valt
in een afgesloten bus nadat de kiezer de stem bevestigd heeft.
Hoewel deze methode veiliger is dan de eerste, zijn ook hiermee in
het buitenland grote problemen ontstaan. Daarnaast bleken in alle
gevallen telfouten te zijn ontstaan bij het tellen van de
papieren stemmen.
De mogelijkheid tot hertellen wordt niet door het Ministerie
voorgeschreven. Zowel in de kieswet, het kiesbesluit en de door
het Rijk vastgestelde Regeling voorwaarden en goedkeuring
stemmachines 1997 zijn uitgebreide eisen opgenomen die de
betrouwbaarheid van stemmachines garanderen. Elk prototype
stemmachine is door TNO grondig gekeurd. De (uitgebreide)
keuringscriteria hebben met name betrekking op de betrouwbaarheid
en beveiliging van de stemmachine.
De keuze voor stemmachines is onder meer gedaan omdat het de
menselijke fouten die gemaakt worden bij het uitbrengen van de
stemmen minimaliseert en fouten bij het tellen van stembiljetten
voorkomt. Daarnaast worden door kiezers bij het stemmen met
stemmachines veel minder ongeldige stemmen uitgebracht en is er
geen discussie over het al of niet meetellen van stembiljetten.
Men kan alleen nog blanco stemmen. Ons college ziet dan ook geen
problemen in het gebruik van stemmachines.
8. Nee, deze bewering klopt niet. Naast de kwaliteitsverbetering is
het gebruik van de stemmachine aanmerkelijk goedkoper dan het
stemmen met een stembiljet. Hierbij spelen zaken als vervoer, de
opbouw, het afbreken en het opslaan van stemhokjes, drukwerkkosten
van stembiljetten, meer stembureauleden per stembureau
noodzakelijk, meer stembureaus omdat per stembureau minder kiezers
opgeroepen kunnen worden, arbeidsintensievere tellingen, etc. een
grote rol. Een exacte vergelijking van kosten is niet gemaakt,
maar verwacht wordt dat de kosten van de verkiezingen bij het
gebruik van stembiljetten aanmerkelijk zullen stijgen.
9. Nee.
10. De wens om de verkiezingsuitslag op een andere manier te
controleren dan zoals hierboven beschreven, is er niet binnen het
college.
De laatste weken heeft bureau Verkiezingen diverse berichten ontvangen
met adviezen over de beveiliging rond de stemmachines, waaronder
adviezen van het Ministerie van Binnenlandse Zaken. Op dit moment is
het Ministerie van Binnenlandse Zaken bezig aanvullende richtlijnen op
te stellen voor de beveiliging van de stemmachines. Het bureau
Verkiezingen van de gemeente Hilversum zal deze richtlijnen nauwkeurig
opvolgen.
Hoogachtend,
burgemeester en wethouders van Hilversum
de secretaris de burgemeester
J.H. van der Vegt E.C. Bakker
Gemeente Hilversum