De Voorzitter van de Tweede Kamer
der Staten-Generaal Postbus 90801
Binnenhof 1 A 2509 LV Den Haag
Anna van Hannoverstraat 4
2513 AA S GRAVENHAGE Telefoon (070) 333 44 44
Fax (070) 333 40 33
2513AA22XA
www.szw.nl
Contactpersoon Ons kenmerk SV/WV/06/85051
Doorkiesnummer Datum 20 oktober 2006
Onderwerp Voor- en nadelen publieke regeling bij zwangerschap
en bevalling vrouwelijke zelfstandigen
Tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen heeft de Minister-president naar aanleiding
van de aangehouden motie Halsema (Kamerstukken II, 2006/07, nr. 30800, nr. 25) toegezegd
dat het kabinet nog vóór de behandeling van de begroting van Sociale Zaken en
Werkgelegenheid een notitie zal voorbereiden waarin de voor- en nadelen van een collectieve,
publieke regeling bij zwangerschap en bevalling voor vrouwelijke zelfstandigen c.s. worden
geschetst. Deze notitie voorziet hierin.
Verzekerbaarheid van de gevolgen van zwangerschap
Tot 1 januari 1998 bestond er geen publieke verzekering tegen de gevolgen van zwangerschap
en bevalling voor zelfstandigen. Wel werden in de Algemene Arbeidsongeschiktheidswet
(AAW) de gevolgen van langdurige arbeidsongeschiktheid voor onder meer zelfstandigen
verzekerd. Met de invoering van de Wet arbeidsongeschiktheidsverzekering zelfstandigen
(WAZ) werd per die datum niet alleen een verzekering geboden tegen het risico van
langdurige arbeidsongeschiktheid, maar ook tegen inkomensderving bij zwangerschap en
bevalling. Sinds de invoering van de Wet Arbeid en Zorg in 2001 werden de uitkeringen bij
zwangerschap en bevalling voor vrouwelijke zelfstandigen geregeld in die wet.
Op 1 augustus 2004 is, met de Wet einde toegang verzekering WAZ (Stb. 2004, 324), de
toegang tot de WAZ voor nieuwe gevallen beëindigd. Ook de uitkeringen bij zwangerschap en
bevalling voor vrouwelijke zelfstandigen op grond van de Wet Arbeid en Zorg werden
beëindigd.
Ons kenmerk SV/WV/06/85051
De belangrijkste redenen voor afschaffing van de WAZ waren1:
o Onvrede over de WAZ bij de doelgroep: (organisaties van) zelfstandigen drongen destijds
aan op afschaffing van de WAZ, onder meer vanwege het verplichte karakter ervan en de
onevenwichtige verhouding tussen premiebetaling en uitkeringshoogte; de WAZ kende een
grote inkomenssolidariteit van hoge inkomens met lage inkomens.
o Grotere keuzevrijheid: zelfstandigen kiezen bewust voor het ondernemerschap en wegen
daarbij alle voordelen en risico's. Als onderdeel van dit ondernemerschap willen
zelfstandigen ook zelf kunnen kiezen of en in hoeverre zij zich willen verzekeren tegen
bepaalde risico's.
o Mogelijkheden private markt: de private markt biedt mogelijkheden om het risico
desgewenst te verzekeren.
Deze redenen betroffen zowel het risico van arbeidsongeschiktheid als het risico van
zwangerschap en bevalling. Met de afschaffing van de WAZ werd door het kabinet, met steun
van de Kamer, tevens invulling gegeven aan het Hoofdlijnenakkoord van 16 mei 2003.
Vóór afschaffing van de WAZ werden jaarlijks circa 5.500 zwangerschaps- en
bevallingsuitkeringen aan WAZ-verzekerden verstrekt. Het financiële beslag bedroeg 20
miljoen.
Als gevolg van afschaffing van de publieke regeling hebben vrouwelijke zelfstandigen en
aanverwante groepen thans de keuze of zij de gevolgen van zwangerschap en bevalling zelf
willen dragen of willen verzekeren en zo ja, in welke omvang. Verzekeraars verzekeren het
risico van zwangerschap en bevalling in het algemeen mee in de private
arbeidsongeschiktheidsverzekeringen als keuzemodule voor extra dekking. Het risico van
zwangerschap is derhalve verzekerbaar op de private markt.
Informatie over de mate waarin een aparte dekking bij zwangerschap en bevalling is
meeverzekerd is niet beschikbaar. Wel blijkt uit cijfers van het Verbond van Verzekeraars dat
in het eerste jaar na afschaffing van de WAZ, per september 2005, 270.000 bestaande cliënten
hun reeds lopende arbeidsongeschiktheidsverzekering hebben uitgebreid en dat er 17.500
nieuwe cliënten zijn bijgekomen.
De meeste verzekeraars hanteren wat betreft zwangerschap en bevalling wel een bepaalde
wachttijd als extra voorwaarde. Dit hangt samen met het risico. Zwangerschap is immers geen
onvoorzienbaar risico; de aard van het risico is door de betrokkenen zelf te beïnvloeden. De
wachttijd die wordt gehanteerd verschilt tussen verzekeraars onderling. De gehanteerde
wachttijd kan twee jaar bedragen maar ook een kortere periode. Over een door een particuliere
arbeidsongeschiktheidsverzekeraar gehanteerde wachttijd van twee jaar is een rechtszaak
aangespannen. In deze zaak is de uitspraak van de Rechtbank door het Gerechtshof vernietigd.
Op dit moment is nog niet bekend of hoger beroep zal worden ingesteld. De Staat is hierbij
geen partij.
1 Zie ook Kamerstukken II, 2003/04, 29 497, nr. 3.
---
Ons kenmerk SV/WV/06/85051
Voor en nadelen van een publieke regeling
Voor een publieke regeling dienen de voor- en nadelen daarvan nadrukkelijk te worden
afgewogen. Ten behoeve van de afweging worden hieronder eerst de kenmerken van een
mogelijke regeling geschetst en vervolgens de voor- en nadelen benoemd.
Inhoud van een mogelijke publieke regeling
Bij uitwerking van een mogelijke regeling ligt het voor de hand aansluiting te zoeken bij de
regeling die vóór afschaffing van de WAZ bestond.2
Deze regeling had de volgende kenmerken:
o Doelgroep, kring verzekerden: vrouwelijke zelfstandigen, vrije beroepsbeoefenaren en
freelancers c.q. resultaatsgenieters;
o Een uitkeringsduur van 16 weken;
o De uitkeringshoogte is 100% van het behaalde inkomen, met als maximum 100% van het
minimumloon;
o Financiering vond plaats via een aparte WAZ-premie.
o De uitvoering vond plaats door de Belastingdienst (premieheffing) en het UWV
(uitkeringsverstrekking).
Voor- en nadelen van een publieke regeling
Als voordelen van een collectieve publieke regeling kunnen worden genoemd:
o alle vrouwelijke zelfstandigen en vrije beroepsbeoefenaren zijn verzekerd voor dit risico.
o een uitkering voor zwangere en pas bevallen zelfstandigen facilieert de combinatie van
arbeid als zelfstandig ondernemer en zorg.
o een uitkering voor zwangere en pas bevallen zelfstandigen maakt het starten als
zelfstandige aantrekkelijker.
Als nadelen kunnen worden genoemd:
o een publieke regeling past niet in de verantwoordelijkheidsverdeling tussen overheid en
zelfstandige ondernemers. Het past bij het ondernemerschap om voordelen en risico's zelf
af te wegen en daarvoor al of niet een private verzekering af te sluiten. Het risico bij
zwangerschap en bevalling is voor zelfstandigen privaat verzekerbaar.
o een verplichte publieke verzekering beperkt de keuzevrijheid voor betrokkenen om te
bepalen of en in hoeverre men zich wil verzekeren tegen dit risico
o het ligt voor de hand dat de financiering van een dergelijke regeling, net als in de WAZ,
door zelfstandigen gebeurt. Nadeel is dat dit herinvoering van een aparte premie voor
zelfstandigen betekent voor uitsluitend het risico bij zwangerschap en bevalling. Elke
andere wijze van financiering zou immers betekenen dat anderen dan zelfstandigen zouden
moeten meebetalen aan een regeling waar zij geen aanspraak op zouden kunnen maken.
o een publieke regeling betekent extra taken voor de uitvoering. Wat betreft de
premieheffing ligt uitvoering door de Belastingdienst voor de hand. Wat betreft de
uitkeringsverstrekking ligt uitvoering door het UWV in de rede, aangezien het UWV zowel
2 Na invoering van de Wet Arbeid en zorg is de regeling overigens opgenomen in die wet.
---
Ons kenmerk SV/WV/06/85051
de WAZ (voor nog bestaande gevallen) als de Wet Arbeid en Zorg uitvoert. Een nadeel is
wel dat de uitvoering niet in één hand ligt. Verder gaat dit gepaard met extra
uitvoeringskosten van 10 miljoen, die hoog zijn ten opzichte van de uitkeringslasten van
20 miljoen. Ten tijde van de afschaffing van de WAZ bedroegen de structurele
uitvoeringskosten voor UWV circa 2 miljoen. De inschatting is dat voor de
belastingdienst de éénmalige implementatiekosten circa 10 miljoen zullen bedragen en
de structurele uitvoeringskosten circa 8 miljoen. Bovendien moet ook een fonds worden
beheerd.
o een publieke regeling impliceert voor zelfstandigen een verzwaring van administratieve
lasten. Zij zullen immers de premie dienen op te brengen en, bij het doen van een
aanvraag, moeten voldoen aan bepaalde voorwaarden. Ten tijde van de afschaffing van de
WAZ bedroegen de administratieve lasten circa 20 miljoen per jaar, waarvan circa 19
miljoen neersloeg op de administratieve handelingen als gevolg van de premiebetalingen
via de Belastingdienst.
o Herinvoering van een publieke regeling betekent tenslotte dat private polissen zullen
moeten worden omgezet.
Financiële aspecten: Uitkeringslasten en premiehoogte
Ten behoeve van het afwegingskader is indicatief de volgende kwantitatieve informatie
beschikbaar. Bij een publieke regeling conform de WAZ bedragen de extra uitkeringslasten
20 miljoen per jaar: Het gaat dan om circa 5.500 vrouwen per jaar met een gemiddelde
uitkering van circa 3.600. Het ligt, zoals opgemerkt, in de rede dat zelfstandigen en vrije
beroepsbeoefenaren, zelf de lasten dragen. In dat geval bedraagt het premiepercentage circa
0,20%. Hierbij is uitgegaan van een totale heffingsgrondslag van 10 miljard (gegevens
belastingdienst), een individueel maximum premiegrondslag van 25.000 en geen franchise3.
De zelfstandige betaalt dus maximaal 50 per jaar.
In deze bedragen is nog geen rekening gehouden met overige kosten, zoals uitvoeringskosten.
De uitvoeringskosten die betrekking hadden op de verstrekking van zwangerschapsuitkeringen
bedroegen bij de afschaffing van de WAZ 2 miljoen. Financiën heeft aangegeven dat voor de
Belastingdienst de éénmalige implementatiekosten circa 10 miljoen zullen bedragen en de
structurele uitvoeringskosten circa 8 miljoen. Ten tijde van de afschaffing van de WAZ
bedroegen de administratieve lasten circa 20 miljoen per jaar, waarvan circa 19 miljoen
neersloeg op de administratieve handelingen als gevolg van de premiebetalingen via de
Belastingdienst.
Het is niet mogelijk om de premie bij een publieke regeling te vergelijken met een private
premie. Gegevens over de premiehoogte voor de dekking van zwangerschap bij private
verzekeraars zijn niet bekend.
Overige informatie ten behoeve van nadere afweging
Tot slot zijn de volgende zaken nog relevant.
3 Deze hoogte van de maximum premiegrondslag is gebaseerd op de voormalige maximumgrondslag van
38.118, verminder met de franchise van 13.160.
---
Ons kenmerk SV/WV/06/85051
1. Een keuze voor een collectieve publieke regeling bij zwangerschap en bevalling voor
zelfstandigen vergt wetswijziging. Wanneer voor een collectieve publieke regeling zou
worden gekozen zou deze, gelet op het benodigde wetgevings- en implementatietraject,
op zijn vroegst in 2009 kunnen worden ingevoerd.
2. Met betrekking tot de afschaffing van de zwangerschapsuitkering WAZ is een aantal
rechtszaken aangespannen. Het is, zoals opgemerkt, naar het oordeel van het kabinet,
gewenst om de uitkomst daarvan te betrekken in de uiteindelijke afweging. Allereerst
heeft de FNV c.s. namens een aantal vrouwen een procedure aangespannen tegen de
Staat. Ik heb u over de stand van zaken laatstelijk geïnformeerd bij brief van 26
september 2006. De FNV stelt in dit geding dat de afschaffing van de zwangerschaps-
en bevallingsuitkering voor zelfstandigen in strijd is met onder meer VN-regelgeving.
De Staat stelt zich op het standpunt dat er geen internationale bepalingen zijn die
verplichten tot het treffen of handhaven van een publieke regeling voor vrouwelijke
zelfstandigen. Een uitspraak van de Rechtbank wordt op zijn vroegst verwacht in
december 2006. Over een door een particuliere arbeidsongeschiktheidsverzekeraar
gehanteerde wachttijd van twee jaar is een rechtszaak aangespannen. In deze zaak is de
uitspraak van de Rechtbank door het Gerechtshof vernietigd. Op dit moment is nog niet
bekend of hoger beroep zal worden ingesteld. De Staat is hierbij geen partij.
Slot
In deze notitie zijn op verzoek van uw Kamer de voor- en nadelen van een collectieve,
publieke regeling bij zwangerschap en bevalling voor vrouwelijke zelfstandigen c.s. geschetst.
Daarbij is ook van belang dat de keuze voor een publieke regeling zou leiden tot kosten
waarvoor thans geen dekking is. Voorts is van belang dat thans nog rechtszaken lopen.
Derhalve zal het kabinet thans aan deze schets van voor- en nadelen geen conclusie verbinden.
De Minister van Sociale Zaken
en Werkgelegenheid,
(mr. A.J. de Geus)
---
Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid