Opinie 26: `Landen moeten ook in oorlogstijd het milieu beschermen'
Staten hebben een zorgplicht voor het milieu tijdens gewapend
conflict. Dat bepaalt het internationaal gewoonterecht, stelt Erik
Koppe, promovendus Internationaal Recht. `Iedereen heeft er belang bij
het milieu zo min mogelijk schade toe te brengen. Het is
internationaal geaccepteerd dat het soms noodzakelijk is om oorlog te
voeren, maar maak niet onnodig veel kapot, ga niet vechten in gebieden
met een gevoelig ecosysteem.'
Koppe onderzocht het gebruik van kernwapens en de bescherming van het
milieu tijdens internationaal gewapend conflict. Hij begaf zich
daarbij op betrekkelijk onontgonnen terrein. `Bescherming van het
milieu tijdens gewapend conflict is tot nog toe relatief onderbelicht
gebleven. Er kwam pas in de jaren zeventig aandacht voor, naar
aanleiding van het gebruik van ontbladeringsmiddelen en environmental
modification techniques door de Amerikanen in Vietnam. Dat soort
technieken zijn toen bij verdrag verboden. Daarnaast werd in 1977 in
een aanvullend protocol op de beroemde Geneefse conventies over
oorlogsrecht een verbod opgenomen op oorlogsmiddelen die
`wijdverspreide, langdurige en ernstige milieuschade' veroorzaken.'
Gewoonterecht
Probleem van het protocol is dat het alleen geldt voor landen die
hebben getekend en bovendien leggen de kwalificaties de lat erg hoog.
Er is daarom tot nog toe weinig mee gedaan. Koppe: `Toen Irak in1991
in Koeweit oliebronnen in brand stak, heeft de VN de agressor wel
aansprakelijk gesteld voor de milieuschade, maar helaas niet op basis
van het oorlogsrecht. Ze wilden zich, denk ik, niet branden aan het
echt vastleggen wat wel en niet mag.' Koppe destilleerde uit onder
meer internationale bepalingen, militaire handboeken en
milieuconferenties een zorgplicht voor het milieu tijdens gewapend
conflict, die geldt als een ongeschreven regel van internationaal
gewoonterecht. Dat gewoonterecht is bindend voor álle staten.
Valse verwachtingen
De vraag is natuurlijk hoeveel invloed internationale milieuregels
hebben op strijdende partijen. Koppe is realistisch: `Natuurlijk
spelen rechtsregels bij dit soort beslissingen een minder belangrijke
rol dan juristen wel zouden willen. Zeker volkenrechtjuristen moeten
oppassen dat ze geen valse verwachtingen wekken. Internationaal recht
is simpelweg moeilijker te handhaven dan nationaal recht.'
De rol van het oorlogsrecht is wel sterker geworden, constateert
Koppe. Mede onder invloed van de publieke opinie. `In de Nederlandse
luchtmacht zitten juristen in de `targetcommissies' die beslissen over
aan te vallen doelen. Dan is Nederland natuurlijk wel het beste
jongetje van de klas, maar je ziet ook dat andere staten proberen
mogelijke schendingen van oorlogsrecht, zoals Guantánamo Bay, op de
een of andere manier juridisch te verantwoorden.' Koppe denkt dat
milieu een steeds belangrijkere rol zal spelen in het oorlogsrecht.
`Internationaal milieurecht is één van de meest dynamische
rechtsgebieden binnen het internationaal recht .'
Kernwapens
Kernwapens kunnen met hun radioactieve straling, veel schade
toebrengen aan het milieu, maar daar is tot nog toe nauwelijks
aandacht voor geweest. In 1996 gaf het Internationaal Gerechtshof een
omstreden advies over de legaliteit van kernwapens, waarin het hof
niet tot een algeheel verbod op het gebruik kon komen, maar wel
omstandigheden in kaart bracht waaronder inzet van kernwapens verboden
is. `Het hof heeft vooral naar humanitair oorlogsrecht gekeken,
nauwelijks naar de discussie over de gevolgen voor het milieu. Daar
ben ik in gedoken. Mijn proefschrift kun je zien als een extra
argument tegen het gebruik van kernwapens, maar ik zeg niet: het mag
nooit. Het hangt af van de omstandigheden - het type bom, de plaats
van explosie, het militair belang van het doelwit - of het verantwoord
is. Mensen denken vaak: kernwapens zijn zo verschrikkelijk, die mag je
nooit gebruik. Juridisch ligt dat genuanceerder. Ook iets zo
afschrikwekkends als kernwapens moet je in perspectief plaatsen, dan
kan je er rationeler over nadenken en onderzoek naar doen.'
Curriculum Vitae
Erik Koppe (Leiden, 1976) studeerde Internationaal en Europees Recht
(1994-1998) en Nederlands Recht (1999-2005) aan de Rijksuniversiteit
Groningen. In 1999 ging hij bij de rechtenfaculteit onderzoek doen
naar het gebruik van kernwapens en de bescherming van het milieu
tijdens gewapende conflicten. Hij promoveert op 5 oktober op zijn
proefschrift The Use of Nuclear Weapons and the Protection of the
Environment during International Armed Conflict. /MB
Informatie
Erik Koppe, tel. (050) 363 7446, e-mail: e.v.koppe@rug.nl (werk), tel.
(050) 3146741 (thuis),06-21485915 (mobiel)
Rijksuniversiteit Groningen