Nachtwerk en borstkanker: een oorzakelijk verband?
In 2002 heeft het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten (NCvB) in
haar signaleringsrapport aandacht gevraagd voor de mogelijke relatie
tussen nachtwerk en borstkanker bij vrouwen. De basis hiervoor was de
publicatie in 2001 van een drietal arbeidsepidemiologische
onderzoeken, waarin een verband zichtbaar werd tussen nachtwerk en het
optreden van borstkanker. Naar aanleiding hiervan heeft de
staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid de
Gezondheidsraad gevraagd naar de stand van wetenschap, naar een
oordeel over de relevantie van het onderwerp voor het beleid en naar
aanbevelingen voor verder onderzoek.
Relatie tussen nachtwerk en borstkanker
In 2005 werd een systematische review gepubliceerd van
epidemiologische onderzoeken naar nachtwerk en borstkanker. Ook
onderzoeken van cabinepersoneel in de luchtvaart werden hierin
meegenomen. Daarnaast is in datzelfde jaar een Britse evaluatie
verschenen over nachtwerk en borstkanker. De commissie maakt in dit
advies mede gebruik van deze onderzoeken.
De uitgevoerde epidemiologische onderzoeken laten een verband zien
tussen het verrichten van nachtwerk en een verhoogd voorkomen van
borstkanker bij vrouwen. Of dit een oorzakelijk verband is, is
onduidelijk. De twee meest informatieve onderzoeken, onder een grote
groep vrouwelijke verpleegkundigen in de Verenigde Staten, geven
aanwijzingen voor een verhoogd voorkomen van borstkanker na langdurige
blootstelling aan nachtwerk. Na ten minste twintig à dertig jaar
nachtwerk kwam bij hen ongeveer anderhalf keer zo vaak borstkanker
voor, in vergelijking met vrouwelijke verpleegkundigen die niet in
nachtdienst werkten. De uitgevoerde onderzoeken kennen echter
belangrijke beperkingen in de schatting van de blootstelling aan
nachtwerk, namelijk in wat onder nachtwerk werd verstaan (welke uren),
hoe de hoeveelheid is vastgesteld (werkelijk aantal nachten en/of uren
in een bepaalde tijd) en hoe de nachtwerkers in de onderzoeksgroepen
zijn vertegenwoordigd (mogelijk nachtwerkers aanwezig in de controle
groep).
Op basis van de beoordeling van de epidemiologische onderzoekgegevens
concludeert de commissie dat een verband is gevonden tussen het
langdurig verrichten van nachtwerk en het vaker optreden van
borstkanker bij vrouwen. Op grond van de op dit moment beschikbare
gegevens kan niet geconcludeerd worden dat het om een oorzakelijk
verband gaat.
Mogelijke werkingsmechanismen
Een werkingsmechanisme dat ten grondslag ligt aan een eventueel
oorzakelijk verband tussen nachtwerk borstkanker is niet
geïdentificeerd. Wel zou een chronische verstoring van het dag- en
nachtritme invloed kunnen hebben op de productie van melatonine, een
hormoon dat betrokken is bij het slaappatroon. Een verstoorde
melatonineproductie wordt in verband gebracht met het optreden van
borstkanker. Bevestigd is dit echter niet. Ook andere factoren die een
circadiaan ritme vertonen (componenten van het immuunsysteem, genen
die het dag- en nachtritme sturen) zouden door nachtwerk beïnvloed
kunnen worden. Dit zou nader onderzocht dienen te worden.
Verder onderzoek
De commissie vindt dat het in de onderzoeken gevonden verband tussen
het verrichten van langdurig nachtwerk en het vaker optreden van
borstkanker aandacht verdient. Die aandacht is mede gerechtvaardigd
gezien de hoge incidentie van borstkanker bij vrouwen in Nederland.
Daarnaast zijn ook de verwachte toename van de arbeidsduur (de
noodzaak tot doorwerken op een hogere leeftijd), de groter wordende
participatie van vrouwen in het arbeidsproces en het toenemend werken
in nachtdiensten dat daarmee gepaard gaat, van belang. Daarom
adviseert de commissie nader onderzoek, zowel epidemiologisch
onderzoek als onderzoek naar een mogelijk werkingsmechanisme. Zij
raadt aan daarbij zoveel mogelijk aan te sluiten bij (inter)nationaal
onderzoek.
Beleidsimplicaties
In Nederland is voor vrouwen in de leeftijdsgroep van 50 tot 75 jaar
het reguliere bevolkingsonderzoek naar borstkanker beschikbaar (eens
per twee jaar). De onderzoeksresultaten vormen naar het oordeel van de
commissie op dit moment geen basis om naast het huidige
screeningsprogramma op borstkanker speciale maatregelen aan te bevelen
voor vrouwen die langdurig nachtwerk verrichten. Mochten uit nieuwe
goed onderbouwde onderzoeksresultaten aanwijzingen komen voor een
oorzakelijk verband, dan kan worden bezien welke gerichte maatregelen
te adviseren zijn.
29 juni 2006
---
Gezondheidsraad