D66

Bijdrage Lousewies van der Laan aan het Verantwoordingsdebat d.d. 22-6-2006 met de premier Balkenende en de vice-premiers Zalm en Brinkhorst

Voorzitter!

Zes jaar geleden voerde ik voor het eerst het woord tijdens een verantwoordingsdebat, in het Europees Parlement. Als rapporteur blokkeerde ik de kwijting van de jaarrekening, tot dat het Europees Ziekenhuis in Gaza geopend zou worden. Dat ziekenhuis was af, maar stond om allerlei bureaucratische redenen stoffig te worden, terwijl tienduizenden Palestijnen zonder medische hulp zaten. Vandaar de druk van het Parlement en met succes. Ondertussen worden in dat ziekenhuis elke dag levens gered.

Hoe anders wordt het jaarverslag hier behandeld! Het lijkt soms een verplicht bureaucratisch nummer, in plaats van een belangrijke kans om samen te zorgen dat onze publieke middelen het best worden besteed en dat we de meest effectieve overheid hebben. Daarom hoor ik graag van de regering wat zij gaat doen met de kritiek van de Rekenkamer dat de ministers zich de kans ontnemen om echt te leren en dat de jaarverslagen niet de spiegel van de begroting zijn die ons beloofd is. Ook ontbreekt nog steeds de toegezegde rubriek met beleidsconsequenties. Wat gaat de regering hier aan doen?

Naar de inhoud. Politici moeten afrekenbaar zijn op resultaat. Dat geldt zeker voor de regering.

Resultaat drie jaar Balkenende II
Wat is nu dat resultaat, als ik door mijn oogharen naar drie jaar Balkenende II kijk?

Toen deze coalitie begon, ging het met onze economie en overheidsfinanciën in hoog tempo bergafwaarts. Niet voor niets was het creëren van banen de eerste prioriteit van dit kabinet. Hoewel 2005 in veel opzichten nog een moeilijk economisch jaar was, kunnen we constateren dat het herstel steeds zichtbaarder wordt. Het CPB meldt in zijn juniraming van vorige week dat de Nederlandse economie in de lift zit:
voor het eerst sinds 2002 neemt de werkgelegenheid substantieel toe . De werkloosheid daalt naar verwachting in 2007 met bijna 30%! voor het eerst sinds 1999 groeit de Nederlandse economie in 2006 en 2007 harder dan die van het eurogebied
het begrotingstekort verdwijnt, zoals het CPB dat formuleert, als sneeuw voor de zon, wat betekent dat wij volgende generaties niet opzadelen met onze schulden.

Voor een deel zal de ommekeer te maken hebben met een conjunctureel effect, en met meevallende gasbaten en belastinginkomsten we moeten eerlijk en realistisch blijven .

Maar voor een ander deel heeft het te maken met het gevoerde beleid. Terwijl de stuurlui van de oppositie vrijblijvend protest aantekenden vanaf het Museumplein, werkte de ploeg van premier Balkenende keihard aan het herstel. Tal van maatregelen in de sociale zekerheid en in de zorg hebben een stevig economisch en budgettair fundament gelegd. Waarvoor hulde.

Arbeidsmarkt
Een minpunt vind ik dat de arbeidsmarkt nog te weinig is geflexibiliseerd, terwijl we in het Centraal Economisch Plan onlangs nog konden lezen dat modernisering van het ontslagrecht leidt tot een structurele daling van de werkloosheid. Nu de arbeidsmarkt weer aantrekt vind D66 overigens dat we niet bezig moeten blijven om de middelen voor het reïntegratiebeleid te verruimen: solliciteren is nu de beste manier om aan de slag te komen! Graag een reactie op beide opmerkingen.

Natuur
Voor natuur en milieu zijn, zowel in het hoofdlijnenakkoord als later, de nodige middelen vrijgemaakt. Desondanks kan het dat de doelen voor de Ecologische Hoofdstructuur misschien vertraging oplopen. Volgens minister Veerman wordt de EHS-doelstelling in 2018 gehaald, maar hij heeft aangegeven dat het tempo van realisatie niet wordt gehaald. In hoeverre houdt de regering al rekening met een uit te trekken extra bedrag om vertraging te voorkomen? D66 wil niet dat we vertraging oplopen in het realiseren van die EHS, en een volgende regering met een mogelijke achterstand opzadelen. Als dit kabinet de problemen in de WAO en in de gezondheidszorg kan oplossen, dan kan dat ook met de natuur. Graag een reactie.

Kennisinvesteringen
Alles bij elkaar is de balans voor mij positief. Zo heeft deze coalitie ruimte gevonden om miljarden, deels structureel en deels incidenteel via het FES, te investeren in de kenniseconomie. Ik denk dat we straks, mede aan de hand van het rapport van de Studiegroep Begrotingsruimte, zullen moeten bezien hoe we de voeding van het FES (en wellicht ook de uitgaven) stabieler kunnen maken en hoe we tot een optimale besluitvorming over kennisinvesteringen kunnen komen. Graag een reactie van de minister van Economische Zaken vanuit zijn verantwoordelijkheid voor de kennisinvesteringen.

In het jaarverslag van het ministerie van OCW kunnen we lezen waar in 2005 de ruim half miljard van de enveloppe-middelen van Balkenende I en II terecht is gekomen. U zult begrijpen dat D66 als onderwijspartij zeer geïnteresseerd is in de vraag hoe deze specifieke middelen precies zijn ingezet en wat dat concreet heeft opgeleverd. Ik zit heus niet op alle details te wachten, maar de informatievoorziening hierover is slecht . Ik moet toch kunnen beoordelen in hoeverre de bewindslieden op OCW erin geslaagd zijn de kwaliteit van het onderwijs en van de leraar te verbeteren, om maar eens wat te noemen? Mede met het oog op de nog in te zetten middelen verzoek ik het kabinet in de begroting 2007 duidelijker aan te geven waar de extra middelen voor worden ingezet, wat de concrete doelen zijn en wat de tot dusverre behaalde resultaten zijn.

Ik vind ook in meer algemene zin dat het jaarverslag van het ministerie van OCW te weinig prestatiegericht is. De vraag wat er is bereikt wordt in minder dan 1 op de 5 gevallen concreet beantwoord, en dat op een begroting van 27,5 miljard! Mijn collega Ursie Lambrechts is tijdens het wetgevingsoverleg over het onderwijsjaarverslag al uitgebreid hierop ingegaan. Ik wil dat niet allemaal over doen, maar op drie dingen wil ik terug komen.

Minstens 14.000 vmbo-leerlingen kunnen schoolboeken niet lezen In de eerste plaats de constatering dat een kwart van de leerlingen in de kader- en beroepsgerichte leerweg van het vmbo zijn leer-/instructieboeken niet kan lezen. Ik heb eens uitgerekend hoeveel leerlingen dat eigenlijk zijn: alleen al in deze leeftijdscategorie (3/4 vmbo) en in deze opleidingsrichtingen kunnen dus meer dan 14.000 leerlingen hun schoolboeken niet lezen. Niet alle kinderen hoeven bollebozen te zijn, maar lezen is zo essentieel voor de rest van je leven dat ik dit schokkend vind. Wat gaat het kabinet hieraan doen?

Toegankelijkheid schoolprestaties
In de tweede plaats vind ik dat schoolprestaties transparant moeten zijn. Als ouder moet je op internet de prestaties van scholen kunnen vergelijken. Hoe presteren de leerlingen, hoe groot zijn de klassen, hoeveel geld wordt er aan overhead besteed in plaats van aan lerarensalarissen? Allemaal relevante vragen die ouders en leraren beantwoord wil zien. Tot dusverre was de transparantie slecht geregeld in Nederland, maar er is nu een website, www.onderwijsincijfers.nl. Ik heb de site bezocht en vindt hem niet gebruikersvriendelijk en niet toegankelijk. Graag meer informatie over de verbetering van dit initiatief en de controle op de kwaliteit en vergelijkbaarheid van de informatie.

Voortijdig schoolverlaten
Ten slotte het voortijdig schoolverlaten. De Rekenkamer en het CPB kraken hierover kritische noten . Voortijdig schoolverlaten is een groot maatschappelijk probleem. Er zijn verschillende definities in omloop maar we hebben het volgens de Rekenkamer over een kleine 57.000 nieuwe voortijdig schoolverlaters in 2005 . Nu is het niet zo dat al deze mensen voor galg en rad opgroeien en dat iedereen werkloos wordt, maar de kans dat het gebeurt is wel groter.

De gespreksnotitie van de staatssecretarissen Van Hoof, Rutte en de Taskforce Jeugdwerkloosheid die deze week naar de Kamer is gestuurd spreekt wat dit betreft boekdelen. Waar de jeugdwerkloosheid sowieso al een probleem is onder jongeren met startkwalificatie , is deze onder jongeren zonder startkwalificatie ronduit gigantisch: in 2005 maar liefst 38,5% voor niet-westerse 15-22-jarige allochtonen die niet naar school gingen! Overigens wordt in deze notitie melding gemaakt van 166.000 15-22-jarigen zonder startkwalificatie, waarvan er 25.000 als werkloos te boek staan en 41.000 als niet-participerend. Tienduizenden jongeren zonder startkwalificatie werken niet, gaan niet naar school en staan ook niet als werkzoekend geregistreerd bij het CWI!

Uit de rapporten van de Rekenkamer en het CPB blijkt dat de aanpak van het voortijdig schoolverlaten een rommeltje is, met weinig nadruk op voorkomen .

D66 wil dat het kabinet eindelijk eens op een effectieve manier werk maakt van de bestrijding van het voortijdig schoolverlaten, zeker nu er 100 miljoen extra voor wordt uitgetrokken. Dat betekent: nulmetingen verrichten, duidelijke en consistente doelen kiezen, wetenschappelijk verantwoord evalueren (met controlegroepen).

Voor- en vroegschoolse educatie
Op basis van de wetenschappelijke inzichten denk ik dat de inzet van coaches en mentoren kan helpen. Daarnaast zijn er steeds meer aanwijzingen dat voor- en vroegschoolse educatie, mits dit ook een follow-up krijgt in een later stadium, zeer effectief is. Zoals gezegd, preventief beleid is beter dan dweilen met de kraan open. Dat geldt vooral voor kinderen uit zwakkere sociaal-economische milieus. Het brengt bijvoorbeeld de discipline bij om in een later stadium door te zetten, een diploma te halen en niet om het minste of geringste te verzuimen.

Ik verzoek de regering daarom, mede op basis van ervaringen in het buitenland, een plan van aanpak te maken om de beschikbaarheid van voor- en vroegschoolse educatie drastisch te vergroten, en daarbij aansluiting te zoeken bij bestaande initiatieven op het gebied van kinderopvang en voor- en naschoolse opvang. Ik wil dat de regering de ambitie met betrekking tot voor- en vroegschoolse educatie verhoogt en te streeft naar een bereik van 70% van de achterstandsgroepen in 2009. Ik overweeg hierover in tweede termijn een motie in te dienen.

In conclusie voorzitter is duidelijk dat als we de jaarverslagen bekijken de balans positief is, maar dat er voor ons nog een paar belangrijke punten van zorg zijn, vooral waar het gaat om milieu, onderwijs en vroegtijdig schoolverlaten. Wij horen graag van de regering wat hier aan gedaan zal worden.

22-6-2006 16:01