Universiteit van Tilburg 12 juni 2006
Promotie Tweede Kamerlid Theo Brinkel: wat houdt een land bijeen?
Nation-Building and Pluralism: Experiences and Perspectives in State
and Society in South Africa
Als mensen gedwongen worden zich te identificeren met de cultuur, taal
of religie van een land zal dat averechts werken. Zo'n aanpak zal
eerder leiden tot culturele fragmentatie dan tot de vorming van een
natie met gedeelde waarden en normen. Dat concludeert historicus en
Tweede Kamerlid drs. Theo Brinkel in zijn proefschrift dat hij vrijdag
16 juni verdedigt aan de Universiteit van Tilburg.
Een van de dilemma's van de moderne samenleving is dat zij laveert
tussen eenheid en verscheidenheid. Een land dat als geen ander met die
spanning te maken heeft is Zuid-Afrika. Het onderzoek van promovendus
Brinkel richt zich in belangrijke mate op dit land, dat niet minder
dan elf officiële talen kent, een bonte mengeling aan etnische groepen
en een geschiedenis die zich lange tijd eerder heeft onderscheiden
door verdeeldheid dan door samenhang. Kenmerkend voor Zuid-Afrika is
dat niemand volledig opgaat in één gemeenschap: de loyaliteiten zijn
gespreid over maatschappelijke dwarsverbanden als kerken, buurten et
cetera. Opvallend is dat dergelijke verbanden weliswaar voor samenhang
zorgen, maar dat ze in politieke termen betrekkelijk machteloos zijn.
De centrale vraag in Brinkels proefschrift is wat landen bijeen houdt,
zonder dat afbreuk wordt gedaan aan de culturele, religieuze en
taalidentiteit van mensen. De promovendus stelt dat er hoe dan ook een
helder, geaccepteerd constitutioneel kader dient te zijn, een
democratische Grondwet en respect voor onderlinge verschillen: van
geen enkele groep kan volledige loyaliteit worden gevraagd. Zolang aan
die voorwaarden wordt voldaan lijkt de kans op het uiteenvallen van in
dit geval de Zuid-Afrikaanse gemeenschap langs etnische, culturele,
religieuze of taalbepaalde scheidslijnen gering. Theo Brinkel zegt in
zijn onderzoek meer begrip gekregen te hebben voor het belang van
nationale saamhorigheid, maar ziet geen oplossing in het verplichten
van mensen om zich te identificeren met een van boven af opgelegde
cultuur, taal of religie van een land. "Zo'n aanpak zal eerder leiden
tot culturele fragmentatie dan tot de vorming van een natie met
gedeelde waarden en normen. Als het gaat om nation-building, zoals dat
zo fraai in het Engels heet, moeten we ons niet alleen bezig houden
met onderlinge verschillen op het vlak van taal, cultuur en religie,
maar zouden we nadrukkelijker moeten nadenken over wat ons als
samenleving verbindt en bij elkaar houdt."
In Brinkels proefschrift wordt een proces aangereikt dat bij het
streven naar samenhang behulpzaam kan zijn. Aan de basis ligt de
Grondwet en de waarden die daarin tot uitdrukking komen. Het tweede
aspect van het proces bestaat uit expliciete aandacht voor de
maatschappelijke verbanden waarin mensen hun identiteit beleven:
buurt, kerk, werk, culturele organisaties. Tevens is de
gemeenschappelijke geschiedenis van groot belang: welke verbindingen
liggen er op grond daarvan? Vervolgens is het belangrijk om processen
van dialoog en verzoening te organiseren. In Zuid-Afrika gebeurde dat
via de zogeheten Waarheidscommissie. Die bepaalde niet zoiets als een
ultieme waarheid, maar presenteerde een verhaal waar iedereen het nog
steeds over heeft. Tenslotte is het in de ogen van Brinkel van belang
dat er in zo'n proces een toekomstideaal wordt geformuleerd waar de
hele samenleving achter kan staan.
Theo Brinkel (1958) studeerde geschiedenis aan de Universiteit van
Leiden. Hij is sinds 2003 lid van de Tweede Kamer, waar hij zitting
heeft in onder meer de commissie Buitenland. Hij is woordvoerder
Suriname en Zuidelijk Afrika en behandelt de rol van maatschappelijke
organisaties in de Nederlandse ontwikkelingssamenwerking en de
Culturele Canon.
Noot voor de pers
De promotieplechtigheid vindt plaats op vrijdag 16 juni om 14.15 uur
in de aula van de Universiteit van Tilburg. Promotoren zijn prof. dr.
Ernst Hirsch Ballin en prof. dr. Francois Venter (Universiteit van
Potchefstroom). De titel van het proefschrift is Nation-Building and
Pluralism: Experiences and Perspectives in State and Society in South
Africa (ISBN 90-1211 5779). Voor vertegenwoordigers van de media is
een exemplaar beschikbaar bij de afdeling Voorlichting en Externe
Betrekkingen van de UvT (013 466 2000). Theo Brinkel is bereikbaar via
06 183 05 960, e-mail: t.brinkel@tweedekamer.nl
UvT Persbericht