Universiteit van Tilburg 29 mei 2006
Opiniepeilingen onder burgers vergroten kloof met overheid
Promotie W.L. Tiemeijer
Steeds vaker worden burgers door de overheid geënquêteerd over wat zij
vinden van bepaalde onderwerpen. De overheid wil immers beter naar
burgers luisteren en de 'kloof' dichten. Maar opinieonderzoek onder
burgers over wat 'Den Haag' moet doen, zal de kloof tussen politiek en
burger eerder vergroten dan verkleinen. Dat stelt W.L. Tiemeijer in
zijn proefschrift waarop hij 7 juni 2006 aan de UvT promoveert.
Opinieonderzoek is een groeiindustrie. Maar zijn opiniepeilingen wel
een oplossing van het probleem waarvoor de overheid zich gesteld ziet,
namelijk een kloof met de burgers? Sinds Pim Fortuyn lijkt dit
instrument populairder dan ooit. Maar leidt het niet tot een 'u
vraagt, wij draaien'-democratie?
Dat zijn vragen die Tiemeijer in zijn proefschrift beantwoordt. Hierin
gaat hij na wat de wenselijkheid is van opinieonderzoek onder burgers
ten behoeve van de beleidsvorming in een representatieve democratie.
Het proefschrift voert hem langs de politieke filosofie,
bestuurskunde, sociologie en politieke psychologie. Daarbij komen
klassieke denkers aan bod, zoals Rousseau, Burke en Tocqueville, maar
ook een aantal (post)moderne denkers. De inzichten die dit oplevert
worden geïllustreerd met vele voorbeelden van recent opinieonderzoek
onder burgers, waaronder drie uitgebreide casebeschrijvingen bij de
ministeries van Onderwijs, Justitie en Algemene Zaken. Voor zijn
onderzoek sprak Tiemeijer met 34 beleids- en voorlichtingsambtenaren
en met de ministers Verdonk, Donner en Van der Hoeven.
Een voorbeeld van een opinieonderzoek door de Nederlandse
rijksoverheid is de Belevingsmonitor, waarmee het kabinet-Balkenende
in 2003 begon. Dit is een regelmatige opiniepeiling waarin burgers
wordt gevraagd wat hen bezighoudt, waaraan de regering (meer) aandacht
zou moeten besteden en hoe zij oordelen over de regering. De
antwoorden bleken vrijwel zonder uitzondering negatief voor het
kabinet. Tiemeijer laat zien dat de opbouw van de enquête er welhaast
toe moest leiden dat er slechte rapportcijfers uitkwamen. De negatieve
resultaten waren waarschijnlijk grotendeels een artefact van de
vragenlijst, die vervolgens wel als 'objectieve gegevens' in de media
werden gebracht. Volgens Tiemeijer gaf de Belevingsmotor onbedoeld
voeding aan populisme. De opinieonderzoeken bij de Justitie en
Onderwijs pakken beter uit. Bij beide departementen blijkt
opinieonderzoek van invloed op de communicatie ('beter uitleggen')
maar niet of hooguit zeer indirect op de beleidsvorming. Tiemeijer
concludeert dat er een helder onderscheid gemaakt moet worden tussen
twee soorten vragen. Enerzijds zijn dat opinievragen naar wat burgers
aan problemen in hun eigen leefomgeving ervaren en naar hun waarden en
drijfveren. Dit zijn onderwerpen waarover burgers bij uitstek
deskundig zijn. Vragen hiernaar levert belangrijke en zinvolle
beleidsinformatie op, die de staat kan helpen zijn werk beter te doen.
Tiemeijer pleit ervoor dat de staat meer (semi-)
sociaal-wetenschappelijk onderzoek naar de leefwereld van burgers laat
doen, en dit ook tot onderdeel van de standaardwerkwijze van de staat
maakt. Daarnaast zijn er opinievragen naar wat de staat moet doen om
de problemen van burgers op te lossen. Dergelijke vragen leveren voor
de beleidsvorming doorgaans non-informatie op. Als men desondanks toch
opinieonderzoek over 'wat Den Haag moet doen' blijft verrichten en
publiceren, kan dat gemakkelijk leiden tot teleurstelling over de
feitelijke prestaties van de overheid. Zo wordt de kloof juist
vergroot. In het ergste geval leidt dergelijk onderzoek alleen maar
tot een nodeloze polarisatie tussen staat en burgers.
Drs. W.L. Tiemeijer (1964, Son en Breugel) studeerde Nederlandse taal-
en letterkunde (specialisatie: taalbeheersing/communicatiekunde) aan
de (toen nog) Rijksuniversiteit Utrecht. Na zijn afstuderen in 1988
werkte hij als persvoorlichter en (senior)communicatieadviseur bij het
ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Momenteel is hij
senior beleidsadviseur bij dit ministerie, en werkt hij één dag per
week als onderzoeker bij het Sociaal en Cultureel Planbureau.
Noot voor de pers
W.L. Tiemeijer promoveert woensdag 7 juni 2006 om 16.15 uur in de aula
van de Universiteit van Tilburg (Warandelaan 2, Tilburg) op het
proefschrift Het geheim van de burger; over staat en opinieonderzoek.
Promotoren zijn prof.dr. P.H.A. Frissen en prof.dr. F.R. Ankersmit.
Journalisten kunnen een exemplaar van het proefschrift opvragen bij de
afdeling Voorlichting en Externe Betrekkingen van de UvT, tel: 013 -
466 2000, e-mail: persberichtuvt@uvt.nl. Bij uitgeverij Aksant
verschijnt een handelseditie van het proefschrift (ISBN 9052602174,
39,90). W.L. Tiemeijer is bereikbaar op 070 - 412 3423 en 06 - 5222
8955, e-mail: wltiemeijer@tiscali.nl. Persberichten van de UvT staan
ook op internet: www.uvt.nl/persberichten/. Informatie over
deskundigen van de UvT, zie: www.uvt.nl/webwijs/
UvT Persbericht