Inhoud van de pagina:
Opinie 14: 'Freud is als denker en schrijver nog steeds van belang'
WALTER SCHÖNAU, EMERITUS HOOGLERAAR DUITSE LETTERKUNDE
Hoort het werk van Sigmund Freud op de wetenschappelijke vuilnisbelt
of is zijn oeuvre nog steeds actueel? De komende maanden wordt Freuds
honderdvijftigste geboortedag gevierd en het lijkt bijna
onvermijdelijk dat de discussie over zijn ideeën bij die gelegenheid
oplaait. Volgens de Groningse emeritus hoogleraar Walter Schönau heeft
de Freuds psychoanalyse zijn therapeutische betekenis grotendeels
verloren, desondanks blijft Freud als filosoof en schrijver nog steeds
van belang.
`Sigmund Freud heeft hele uitgesproken voorstanders en hele duidelijke
tegenstanders', zegt prof.dr. Walter Schönau. De emeritus hoogleraar
Duitse letterkunde besteedde, met enkele korte onderbrekingen, het
grootste deel van zijn carrière aan het werk van de grondlegger van de
psychoanalyse. `Over het werk van Einstein of Newton kun je nog zeggen
dat je er niet genoeg van weet om een mening te hebben, maar bijna
iedereen heeft een strong opinion over Freud.' Schönau veronderstelt
dat de uitgesproken mening die veel mensen hebben, samenhangt met het
onderwerp. `De kosmos en de natuurkunde liggen kennelijk iets verder
van onze intieme, persoonlijke wereld dan de onderwerpen de Freud in
zijn werk behandelde.'
Daar komt bij dat de kern van Freuds gedachtegoed, de psychoanalyse,
een groot deel van zijn therapeutische betekenis heeft verloren. Een
voorname criticus als wetenschapsfilosoof Karl Popper beoordeelde de
psychoanalyse als onwetenschappelijke methode omdat de uitkomsten niet
falsificeerbaar zijn. De functie van de psychoanalyse als therapie is
voor een groot deel overgenomen door medicijnen, waarmee veel sneller
resultaat te boeken valt. Daarbij plaatst Schönau wel de kanttekening
dat het moderne hersenonderzoek regelmatig bevestigingen vindt voor
Freuds theorieën.
`De gemiddelde lezer krijgt via tijdschriften en andere media
voorgeschoteld dat Freud "dood" is. Dat is kort door de bocht de
gangbare samenvatting van een hele ingewikkelde discussie. Al tijdens
Freuds leven zijn z'n ideeën doodverklaard. Hij reageerde daar zelf op
met een citaat van de Amerikaanse schrijver Mark Twain: "Berichten van
mijn overlijden sterk overdreven." De psychoanalyse heeft altijd bloot
gestaan aan kritiek.'
Erfenis
De erfenis van Freud valt uiteen in die van Freud de behandelaar en
Freud de denker, legt Schönau uit. `Alle nieuwere vormen van
psychotherapie hebben veel van Freud geleerd, of dat nu toegegeven
wordt of niet. Daarnaast heb je de nalatenschap van Freud als denker.
Als ontwerper van de theorie over het onbewuste is hij van zeer grote
betekenis. De mens is als het ware geen baas in eigen huis, maar wordt
door onbewuste motieven gestuurd. Dat idee heeft enorme consequenties
gehad voor alle menswetenschappen. Psychologie, antropologie,
godsdienstwetenschap, literatuurwetenschap, noem ze maar op.' Ter
ondersteuning toont Schönau een krantenknipsel met een grafiekje:
Freud is in de sociale wetenschappen nog altijd de meest geciteerde
auteur.
Freudjaar
Het werk van Freud staat dit jaar extra in de belangstelling omdat het
honderdvijftig jaar geleden is dat hij werd geboren. Dat jubileum
wordt in verschillende landen uitvoerig gevierd. In Nederland wordt
het ondermeer herdacht met de presentatie van een hernieuwde
Nederlandstalige editie van het verzameld werk op 6 mei. Schönau
maakte voor die uitgave het zaakregister. `Daarvoor heb ik voor de
tweede keer in mijn leven zijn gehele oeuvre gelezen. Freud was een
groot schrijver, een taalkunstenaar. Hij dacht terwijl hij schreef en
hij schreef terwijl hij dacht. Daardoor word je als lezer meegenomen
in zijn denkproces. Ik kende alles natuurlijk wel, maar ik heb toch
regelmatig gedacht: wat is dit knap, wat is dit briljant.'
Curriculum Vitae
Prof.dr. Walter Schönau was van 1980 tot 1999 hoogleraar Duitse
letterkunde na de Middeleeuwen aan de Rijksuniversiteit Groningen. In
die hoedanigheid hield hij zich voornamelijk bezig met
psychoanalytische literatuurwetenschap. Hij is verbonden aan
verschillende wetenschappelijke tijdschriften over psychoanalyse en
werkte in de loop der jaren mee aan verschillende boeken over het
thema. In de herfst van 2006 verschijnt een heruitgave van zijn
proefschrift `Sigmund Freuds Prosa' (Universiteit van Amsterdam, 1968)
bij de Duitse uitgever Psychosozial-Verlag in Gießen. /EA
Informatie
Prof.dr. Walter Schönau, e-mail w.schonau@versatel.nl (privé) of mw.
Carla Berkhout, afdeling Communicatie, tel. (050) 363 4444, e-mail
c.m.berkhout-notenboom@rug.nl
Rijksuniversiteit Groningen