21-4-2006
VVD stemt in met splitsingswet
Na ruim twee jaar discussie heeft de Kamer het debat over de vraag of
de energiebedrijven moeten worden gesplitst of niet, afgerond. De VVD
fractie heeft zich al eerder helder uitgesproken vóór splitsing.
De VVD is verheugd dat zich nu een grote Kamermeerderheid voor het
wetsvoorstel aftekent. Splitsing is goed voor de transparantie en
werking van de markt en dus voor de consument, geeft aandeelhouders
maximale flexibiliteit en stelt de positie van de netten veilig. Na
splitsing ontstaat er ook nieuw perspectief voor de bedrijven. De
welvaartsvoordelen zijn, zo heeft het CPB berekend, positief.
Hieronder treft u de inbreng van VVD woordvoerder Paul de Krom. Alleen
het gesproken woord geldt.
Voordelen van splitsing
Na ruim twee jaar felle discussies zowel in als buiten deze Kamer
beslissen wij over de vraag `splitsen of niet'. Tijdens de vele
gesprekken die wij met voor- en tegenstanders hebben gevoerd was er in
ieder geval één rode draad. Dames en heren Kamerleden, beslis
alsjeblieft iets en laat het niet te lang duren. Zij hebben gelijk. De
onzekerheid werkt verlammend. De VVD fractie maakt daarom een heldere
keuze. Wij zijn vóór splitsing en dus vóór het wetsvoorstel. Ik heb
namens mijn fractie de overwegingen die aan deze keuze ten grondslag
liggen al uitvoerig gemotiveerd. Samengevat komt het er op neer dat
splitsing (1) de transparantie verhoogt en de marktwerking verbetert
met als potentieel gevolg meer toetreders en meer investeringen, (2)
daarom in het belang is van de Nederlandse consument, zoals het MKB en
de Consumentenbond goed hebben begrepen blijkens hun steun aan het
wetsvoorstel, (3) kan leiden tot een prikkel voor kleinschalige
productie, waaronder WKK, omdat die afhankelijk zijn van het
distributienetwerk. Voor geïntegreerde bedrijven betekent
kleinschalige, decentrale productie immers extra concurrentie. LTO en
de glastuinbouw steunen het wetsvoorstel niet voor niets, (4) prikkels
tot kruissubsidiëring en oneerlijke concurrentie worden weggenomen,
(5) de toezichthouder kan zijn werk effectiever en efficiënter doen,
(6) helpt de sterke regionale verdeling die de huidige markt kenmerkt
te doorbreken, (7) voor aandeelhouders biedt het maximale
flexibiliteit m.b.t. hun aandeelhouderschap, (8) de
privatiseringsimpasse wordt doorbroken, (9) het stelt de positie van
de netten veilig en biedt de mogelijkheid hun schaal te optimaliseren.
De conclusies van het rapport Kist hebben de VVD fractie bevestigd in
deze overtuiging. Ik citeer: `Haar analyse heeft de Commissie tot de
conclusie gebracht dat de eigendomssplitsing, economisch gezien,
betere voorwaarden biedt om de publieke belangen bij de netwerken te
borgen, en de effecten versterken van concurrentie met het oog op
betere dienstverlening, stimulering van innovatie en grotere
kostendeficiënties, dan ten opzichte van `ringfencing'. Voor de
Commissie is doorslaggevend dat `via eigendomssplitsing de meeste
zekerheid bestaat op het werkelijk totstandkomen van een heldere
marktordening, en op een effectievere wijze gebruik kan worden gemaakt
van het privatiseringsinstrument met inachtneming van publieke
belangen'.
Europese ontwikkelingen
De Europese Unie heeft in de jaren '90 de liberalisering van de
energiemarkten ingezet. Terecht. Zonder liberalisering zouden de
kosten al 15% hoger hebben gelegen dan nu. Maar de markt is nog lang
niet af, zoals recent onderzoek door de Europese Commissie aantoont.
Er is nog meer winst te boeken. Het is daarom ronduit onbegrijpelijk
dat landen als Frankrijk en Spanje op de golven van publieke
sentimenten en economisch nationalisme - al of niet geprivatiseerde -
Nationale Kampioenen proberen te creëren ter bescherming van hun
bedrijven en hun eigen markten, maar ten koste van efficiency,
concurrentie en dus hun consumenten. Als ieder land de ophaalbrug
ophaalt en zich verschanst achter de muren van zijn eigen
protectionisme, weet je in ieder geval één ding zeker: je betaalt
altijd te teveel. Dit is een rampzalig scenario. Het betekent zoveel
als een directe aanslag op het hart van Europa: de interne markt. Als
de Commissie er niet in slaagt dit te doorbreken, heeft de EU een
groot probleem. Dan wordt het hart van Europa er uit gehaald en blijft
een dood lichaam over. Maar zover is het gelukkig nog niet. De
Commissie is op oorlogspad. Een groot aantal inbreukprocedures is
gestart tegen landen die zich niet aan de afspraken houden. De
Commissie dreigt, naar Nederlands voorbeeld, met gedwongen
eigendomssplitsing en ingrijpen tegen de creatie van Nationale
Kampioenen met onevenredige marktmacht. Mijn fractie verwacht dat de
Commissie wint. De kwestie is wanneer. Het antwoord hangt af van de
vraag hoe scherp het zwaard van de Commissie is, de steun van de
Europese Raad, en of politici in buitenlandse hoofdsteden en Brussel
het lef hebben zich te ontworstelen aan de lobbytentakels van de grote
en machtige Europese energiebedrijven. Maar wat de VVD betreft moet de
Commissie de muren van de Spaanse en Franse nationalistisch
conservatieve bastions zo snel mogelijk aan flarden schieten.
Nationale kampioenen: nee!
Door de Franse en Spaanse achterhoedegevechten klinkt ook bij ons de
roep om een Nationale Kampioen. Waarom doen wij het tegenovergestelde
en splitsen de bedrijven? Waarom zouden wij niet doen wat zij wel
doen? Omdat (1) een slecht voorbeeld geen navolging verdient, (2) de
bezwaren vanuit het oogpunt van transparantie en oneerlijke
marktwerking die kleven aan geïntegreerde bedrijven recht overeind
blijven (3) je de concurrentie in Nederland en dus de liberalisering
de nek omdraait en we weer terug zijn bij af toen iedereen met huid en
haar aan 1 monopolist was uitgeleverd, (4) een Spaanse Nationale
Kampioen nauwelijks van invloed is op de markt in Nederland, (5)
niet-splitsen niets bijdraagt aan de totstandkoming van een level
playing field in Europa maar wel aan verslechtering van het level
playing field in Nederland, (6) potentiële efficiencywinsten maar ten
dele worden gerealiseerd en de situatie blijft bestaan waarin vanuit
publieke aandeelhouders weinig druk op het management wordt
uitgeoefend (7) de kans dat een Nederlandse Nationale Kampioen kan
opboksen tegen de echt grote Europese kampioenen klein is, (8) en
omdat een eventuele overname door een buitenlandse speler van een
Nederlandse kampioen betekent dat we ook de netten kwijt zijn en daar
dan een buitenlandse Nationale Kampioen op onze markt voor
terugkrijgen. Voorzover je al bang bent voor buitenlandse spelers op
onze markt lijkt me dat helemáál geen wenkend perspectief.
Gedeeltelijke privatisering geïntegreerde bedrijven?
Een volgende variant is gedeeltelijke privatisering van geïntegreerde
bedrijven. Ook dit is geen echt alternatief. De synergievoordelen die
privatisering en consolidatie bieden zijn afwezig of op z'n minst
sub-optimaal, de nadelen verbonden aan geïntegreerde bedrijven blijven
bestaan. Aandeelhouders blijven met hun aandelen in commercieel
risicovolle activiteiten zitten, de opbrengst van verkoop zou wel eens
lager kunnen zijn dan in de splitsingsvariant. Dat dus ook maar niet.
Wel splitsen, niet privatiseren?
En wel splitsen maar niet privatiseren dan? Of geprivatiseerd wordt of
niet is aan de aandeelhouders, daar gaan wij in Den Haag niet over.
Maar splitsing maakt de keuze voor aandeelhouders die eruit willen
stappen wel eenvoudiger. De VVD fractie is met het Kabinet van mening
dat aandeelhouders niet met geld van hun burgers in commercieel
risicovolle ondernemingen moeten zitten als dat voor de borging van
publieke belangen niet nodig is. Maar de keus is uiteindelijk aan hen.
Niet-privatiseren van productie en levering betekent ook een verlies
aan baten met een half miljard, zoals het CPB heeft berekend en zoals
dat wordt onderschreven door de Commissie Kist.
Aansluiting bij Europese spelers
De volgende vraag is of de bedrijven in hun huidige vorm op termijn
krachtig genoeg zijn om zelfstandig te overleven. Dat lijkt
onwaarschijnlijk. Aansluiting bij Europese spelers geeft
synergievoordelen, toegang tot voldoende inkoopkracht op de
wereldmarkt en kapitaal om grote investeringen te doen. Kortom: `if
you can't beat them, join them'. Electrabel en Eon zijn hier al jaren
actief, via de achterdeur importeren we al sinds jaar en dag Franse
kernstroom, en in Engeland zijn veel meer buitenlandse spelers actief
dan hier. Daar gaat niets mis.
Ik heb nog wel nagedacht over het debat dat ik had met de heer Crone
over de strategische positie van met name de commerciële bedrijven na
splitsing. Hoewel Den Haag aandeelhouders en directies niet kán (en
niet moet willen) voorschrijven wat ze wel of niet moeten doen, is het
toch goed als de Minister daarover met ze in gesprek zou gaan om te
bezien welke opties vanuit het oogpunt van de Nederlandse strategische
belangen, de voorzieningszekerheid in het bijzonder, de beste keuze
zijn. Dat zou bijvoorbeeld een fusie kunnen zijn tussen Nuon en
Essent, als de Nma daarmee instemt. Als aansluiting wordt gezocht - of
daarna aansluiting wordt gezocht - bij internationale bedrijven zou ik
het liefst zien dat een tegenwicht wordt gevormd aan de grote Europese
spelers, zoals kennelijk ook wordt overwogen door de Raad van Bestuur
van Nuon. Partijen als Centrica, Dong en Vattenfal liggen dan voor de
hand. Ik dien daartie, mede namens de heer Crone, de volgende motie
in.
De Kamer,
Overwegende, dat het vanuit het oogpunt van voorzieningszekerheid en
marktverhoudingen gewenst zou zijn als commerciële energiebedrijven na
splitsing, indien wordt overwogen aansluiting te zoeken bij
internationale spelers, bij voorkeur aansluiting zoeken bij partijen
die een tegenwicht kunnen bieden aan de dominerende Europese spelers,
Verzoekt de Regering daarover in gesprek te gaan met aandeelhouders en
directies van de te splitsen bedrijven
En gaat over tot de orde van de dag
De Krom
Crone
Toezicht
Mijn fractie verwacht van de Nma en van de Europese Commissie dat
keihard wordt ingegrepen als de concurrentie in het gedrang dreigt te
komen. Cruciaal is de vraag of de gereedschapskist van de Nma en de
Commissie vol genoeg zit om in verstoorde concurrentieverhoudingen te
kunnen ingrijpen als dat nodig is. De Nma gaat alleen over het
binnenland, de Commissie heeft geen juridische titel om in te grijpen
in een lidstaat als 2/3 van de activiteiten van toekomstige
fusiepartners in dat land zelf plaatshebben. Dit kan tot de situatie
leiden dat bij grensoverschrijdende marktmacht noch de Nma, noch de
Commissie kan ingrijpen. Bijvoorbeeld in de situatie dat een
buitenlandse moeder met commerciële activiteiten in Nederland, de
import van stroom afknijpt om de prijzen in Nederland te verhogen.
Hypothetisch misschien, maar toch. De Nma moet dus voldoende
instrumenten hebben om als dat soort situaties zich voordoen, in te
kunnen grijpen. Overigens kan de situatie zoals ik die zojuist
schetste ook omgekeerd werken. Een grensoverschrijdend belang zou voor
buitenlandse bedrijven ook een prikkel kunnen zijn om juist meer te
interconnectiecapaciteit te willen om meer te kunnen importeren en zo
hun marktaandeel te vergroten. De Commissie Kist wijst op dit effect.
Tenslotte kan ik mij voorstellen dat de bevoegdheden van de Commissie
om rechtstreeks in Lidstaten in te grijpen wordt vergroot, door het
terugbrengen of schrappen van de 2/3 regel. Het is immers voorstelbaar
dat een fusie in een Lidstaat ook vanuit Europees perspectief
ongewenst is maar wel plaatsvindt onder politieke druk of gebrek aan
een sterke toezichthouder. Om zeker te stellen dat de Nma - en de
Commissie voldoende uitgerust zijn om in te kunnen grijpen, dien ik -
mede namens de heer Vendrik - de volgende motie in:
De Kamer,
Gehoord de beraadslaging,
Overwegende, dat zowel de nationale toezichthouder op de energiemarkt,
als de Europese Commissie voldoende instrumenten moet hebben om
ongewenste marktmacht tegen te gaan, ook in het geval van
grensoverschrijdende belangen,
Verzoekt de Regering te onderzoeken welke situaties van ongewenste
(grensoverschrijdende) marktmacht zich kunnen voordoen en daarbij
tevens aan te geven in hoeverre de instrumenten van de Nma en/of de
Europese Commissie voldoende zijn om dat tegen te gaan
Verzoekt de Regering tevens, om voorstellen te doen om de bevoegdheden
c.q. instrumenten van de Nma en/of de Europese Commissie uit te
breiden om slagvaardig te kunnen optreden, mocht dat uit het onderzoek
blijken,
En de Kamer daarover zo spoedig mogelijk te informeren
En gaat over tot de orde van de dag
De Krom
Vendrik
Niets doen
Dan het laatste alternatieve scenario: niets doen en alles laten zoals
het is. Ten koste van de consument. Kostenniveau's blijven te hoog,
prikkels om scherp te concurreren blijven uit. Bedrijven gaan op slot.
Ze kunnen niet of beperkt fuseren of naar de beurs, groeimogelijkheden
zijn beperkt, investeringen blijven achter. De onzekerheid blijft, de
bedrijven verpieteren. Vroeger of later worden ze vermalen in het
Europese krachtenveld en alsnog opgekocht, of verliezen de slag om de
consument van buitenlandse bedrijven met goed gevulde oorlogskassen.
De toezichthouder blijft achter de feiten aanhollen. Aandeelhouders
blijven nog jarenlang aan hun bedrijven vastzitten en de bedrijven nog
jarenlang aan hun overheidsaandeelhouders. Het kapitaal van
aandeelhouders blijft opgesloten in de energiebedrijven, terwijl ze
dat geld misschien beter kunnen gebruiken om voor de samenleving
nieuwe investeringen te doen. De bedrijven kunnen niet naar de beurs
zoals ze zelf wilden, en evenmin of beperkt fuseren. Dit dramatischet
doormodder scenario spreekt mijn fractie niet aan.
Splitsing eigendom
Blijft volledige eigendomsplitsing als enige alternatief over. Wie het
rapport van de Commissie Kist leest kan niet anders concluderen dan
dat de Commissie tot dezelfde conclusie komt. De VVD fractie
ondersteunt de conclusie van Commissie Kist en het CPB dat de
welvaartsvoordelen van splitsing het grootst zijn met volledige
privatisering van productie, handel en levering, en een
minderheidsprivatisering van de netten. Kostenreductie en
efficiëntievoordelen zijn het grootst, de governance verbetert. De
netten zijn van groot strategisch belang. Regulering, effectief
toezicht en behoud van een meerderheidsaandeel voor de overheid
garandeert dat de publieke belangen ook in een publiek-private
samenwerkingsvorm goed worden gediend. Tegelijk zet het de deur open
naar professioneel aandeelhouderschap. Voor de VVD is privatisering
daarom een essentieel onderdeel van het kabinetsbesluit. De Commissie
Kist - met het CPB - onderschrijft die visie met haar conclusie dat de
baten van de splitsing in sterke mate afhangen van de mogelijkheid om
het commerciële bedrijf volledig en het netwerkbedrijf gedeeltelijk te
privatiseren.
Kosten
Hoewel de baten van splitsing uiteindelijk groter zijn dan de kosten,
moeten er op korte termijn toch reorganisatiekosten worden gemaakt.
Ervaringen in het buitenland, en bij Intergas en NRE leiden tot de
conclusie dat splitsing niet hoeft te leiden tot hogere kosten voor de
consument. Voorzover dat wel het geval zou zijn heeft de Minister wat
mijn fractie betreft met de Nota van Wijziging adequate maatregelen
genomen om kostenberekening naar de consument te voorkomen.
Commissie Kist
De Commissie Kist bevestigt dat de Minister en zijn ambtenaren hun
huiswerk goed hebben gedaan. De Commissie heeft zich op basis van al
het materiaal een volledig beeld kunnen vormen, onderzoeken en
adviezen voldoen aan de eisen van expertise en professionaliteit en de
conclusies die de Minister ten aanzien van het beleid trekt vinden
steun in het onderzoeksmateriaal. Het overgangsrecht adresseert
mogelijke CBL kwesties voldoende.
Transitieperiode
Niettemin signaleert de Commissie Kist een aantal mogelijke risico's
in de transitiefase. Sub-optimale medewerking van de bedrijven zelf,
een onvoldoende governance structuur, het opzetten van nieuwe
bedrijven, concentratie van nieuwe productiecapaciteit door bedrijven
die al gesplitst en/of zijn overgenomen en stijging van de
netwerktarieven door reorganisatiekosten. Mijn fractie wil graag van
de Minister horen hoe hij gedurende de transitiefase die risico's gaat
ondervangen. Ook wil mijn fractie volstrekte duidelijkheid in hoeverre
de bepalingen van het voorliggende wetsvoorstel van toepassing zijn op
Tennet en GTS. Het lijkt mij dat dit niet het geval is.
Netbeheerders en commerciële activiteiten
Een vraag over de derde Nota van Wijziging. De Minister verankert in
de wet dat netbeheerders en groepsmaatschappijen geen activiteiten
mogen ontplooien die geen verband houden met infrastructurele
voorzieningen. Ik ga er vanuit dat dit geen effect heeft op de huidige
activiteiten van de bestaande bedrijven. Anders gezegd, energiebedrijf
Delta mag zijn huidige multi-utility concept gewoon handhaven. Kan hij
dit bevestigen? Heeft deze bepaling nog effecten voor bijvoorbeeld
Tennet of het netwerkbedrijf van Gasunie? Hoe wordt dit overigens in
de praktijk getoetst? Als een netwerkbedrijf of een moeder nieuwe
activiteiten wil ontplooien, moet dan expliciete toestemming worden
gevraagd? Kortom: wie bepaalt wat juridisch noodzakelijk en
proportioneel is? In hoeverre wordt de kring van potentiële kopers van
een minderheidsbelang in het economisch eigendom van de
netwerkbedrijven door deze maatregel beperkt? Wordt er op dit
criterium getoetst in geval van verkoop van economisch eigendom?
Slot
Als dit wetsvoorstel wordt aangenomen - en daar ga ik van uit -
ontstaat er na vele jaren debatteren eindelijk zekerheid over een
transparante marktstructuur. Natuurlijk is ook de Eerste Kamer nog aan
zet, maar ik ben ervan overtuigd dat wij in deze Kamer een belangrijke
stap hebben gezet. Er ontstaat niet alleen nieuw perspectief voor de
klanten, maar ook voor de industrie zelf.
Ik heb nogal eens kritiek op de wijze waarop het parlement debatten
voert en haar controlerende taak vervult. Ik dit geval heb ik die
niet. Ik vind dat wij collectief, of het oordeel over het wetsvoorstel
nu positief of negatief is, ons werk integer en met grote
zorgvuldigheid hebben gedaan. Ik vond de debatten inhoudelijk
uitdagend en interessant. Ik heb de Minister al dank gezegd voor zijn
antwoorden, maar ik wil uitdrukkelijk iedereen danken die een bijdrage
aan dit debat heeft geleverd, dat zijn er teveel om op te noemen, maar
niet in de laatste plaats ook de ambtenaren van Economische Zaken, die
op de achtergrond een belangrijke rol hebben gespeeld ook in de
inhoudelijke ondersteuning van de Kamer.
VVD