Radboud Universiteit Nijmegen
Judas was niet zo'n slechterik
Donderdag 6 april verscheen in Washington (USA) de Engelse vertaling
van het Evangelie van Judas. Dit vroegchristelijke werk laat een
andere Judas zien dan de verrader die we kennen uit te bijbel. In deze
tekst komt Judas naar voren als een ster, als de beste leerling van
Jezus. Door Jezus uit te leveren zou Judas hem in staat stellen zijn
menselijke menselijke gedaante te verliezen om zo zijn ware en diepere
Zelf vrij te maken. Daarmee past het Evangelie in de gnosische
traditie. De gnostiek was een stroming in het vroege christendom die
de nadruk legde op Gnosis (=kennis).
Als enige Nederlander had prof. dr. Hans van Oort, hoogleraar Vroege
christendom en Gnostiek aan de Radboud Universiteit Nijmegen toegang
tot de inhoud van de Codex. Samen met anderen werkt hij aan een uitleg
van het Evangelie van Judas voor de door hem geredigeerde serie Nag
Hammadi and Manichaean Studies, uitgegeven door Brill te Leiden.
"Mooier dan de Da Vinci Code", zo typeert Van Oort de
ontdekkingsgeschiedenis. De Codex met daarin Judas-Evangelie dook
waarschijnlijk op in Midden-Egypte in jaren '70 van vorige eeuw. Het
is clandestien land uitgesmokkeld en voor het eerst gezien door een
wetenschapper in Genève in 1983. Samen met drie andere codices
(boeken) moest dit manuscript 3 miljoen US-dollar opbrengen.
Codex Tchacos
In 1983 werd nog niet de beslissende laatste pagina van een van de
geschriften in de derde codex gezien. Daar staat expliciet:
PEUAGGELION NIOUDAS: het Evangelie van Judas. Alles wijst erop (de
inhoud, de ouderdom van het papyrus, de inkt, etc.) dat dit het
evangelie is waarvan kerkvader Irenaeus van Lyon rond 180 melding
maakt. Het weinige dat Irenaeus erover meldt, stemt met de hoofdlijn
van de inhoud overeen.
Behalve het Judas-Evangelie (pp. 33-58) bevat de Codex (inmiddels
Codex Tchacos gedoopt) drie andere geschriften, ook alle geschreven in
het Koptisch:
* Brief van Petrus aan Filippus (ook bekend uit de vondst van Nag
Hammadi);
* Geschrift met de titel `Jakobus' (in afwijkende vorm bekend uit
vondst van Nag Hammadi als `De eerste Openbaring van Jakobus');
* onbekend geschrift over `Allogenes' ofwel `de Vreemdeling', dat
is: de ware gnosticus.
Hoofdinhoud van het Evangelie van Judas
Van de negen fragmenten van het Judas-Evangelie die tot voor kort in
beperkte kring circuleerden behoren er vier niet tot
het Judas-Evangelie, maar tot een (ook volkomen nieuw!) geschrift in
de Codex dat gaat over Allogenes ofwel Seth, de ware gnosticus, in de
gedaante van Christus.
Judas is de ware leerling (discipel) van Jezus. Hij alleen wist wie
Jezus echt was. Daarom ook levert hij Jezus over. In dit evangelie
zegt Jezus tot Judas: `Jij zult alle andere (discipelen) overtreffen.
Jij zult de mens offeren die mij bekleedt' (p. 56). Met `de (aardse)
mens' wordt het lichaam van Jezus bedoeld. Wanneer dat geofferd is,
komt de innerlijke mens, Jezus' ware spirituele Zelf, vrij. Het
Evangelie van Judas staat daarmee in de gnostische traditie. De
gnostiek was een stroming in het vroege christendom die nadruk legde
op Gnosis (= Kennis). Door intuïtieve kennis wordt het ware innerlijke
zelf van de mens bevrijd.
Nag Hammadi
De gehele Codex en daarmee ook het Evangelie van Judas, is nauw
verwant met de befaamde geschriften die in 1945 bij Nag Hammadi werden
ontdekt. Waarschijnlijk is deze codex zelfs ouder: ca. 300 of nog
eerder. De Koptische vertaling gaat terug op een Grieks origineel van
vóór 180. Plausibel is zelfs dat het dateert van vóór 160.
De ideeën verwoord in het Evangelie van Judas zijn zeker nog ouder en
kunnen voor een belangrijk deel teruggaan op voorstellingen die
leefden in de christelijke oergemeente van Jeruzalem. Hoogst
interessant is ook dat het Evangelie van Judas een citaat overlevert
dat nu als `woord van Jezus' kan worden geïdentificeerd.
Prof. dr. J. (Hans) van Oort is hoogleraar Vroege christendom en
Gnostiek aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Van Oort doet binnen
het Research Institute for Theology and Religious Studies onderzoek
naar begin van het christendom in joodse en hellenistische context,
met bijzondere aandacht voor het oudste joodse christendom van de
gemeente van Jeruzalem. Van Oort bestudeert de gnostiek in het
algemeen en Nag Hammadi in het bijzonder: de 13 codexen die gevonden
zijn bij Nag Hammadi in Egypte. Hij is voorts kenner van het werk van
Augustinus (354-430) en de doorwerking van
het augustinisme in middeleeuwen, reformatie, katholieke reformatie en
zeventiende eeuw.
The Gospel of Jude, from Codex Tchacos. Edited b Rodolphe Kasser a.o.,
National Geographic , Washington D.C. 2006.
Zondag zendt National Geographic om 22.00 uur een documentaire uit
over het Judas-Evangelie