Ministerie van Buitenlandse Zaken

Van 20 tot en met 22 februari 2006 bracht ik een bezoek aan Jemen. Mijn bezoek stond in het teken van het bevestigen van de goede bilaterale relatie en het onderstrepen van het belang van de hervormingsagenda en het democratiseringsproces in Jemen. Ik werd ontvangen door president Saleh en sprak met premier Abdulqader Ba-Jammal, de (nieuwe) minister van Planning en Internationale Samenwerking Dr. Abdulkarim Al-Arhabi, de minister van Buitenlandse Zaken, Dr. Abu Bakr Al-Qirby en diverse andere ministers. Ook sprak ik met de voormalige minister van Mensenrechten, mevr. Amat Aleem Al-Sosswa, die een hoge functie binnen de VN heeft aanvaard. Ik bracht een veldbezoek aan Taiz in het zuiden van het land waar ik een gezondheidscentrum, scholen en een rechtbank bezocht. Tijdens dit veldbezoek werd het eerste Publiek-Private Partnerschap in Jemen getekend, waarin het Nederlandse waterbedrijf Vitens en lokale counterparts participeren. Verder had ik gesprekken met politici, journalisten, he t maatschappelijk middenveld en de particuliere sector over de thema's goed bestuur en corruptie, democratie en vrijheid van meningsuiting.

Algemeen
Nederland heeft sinds 1978 een ontwikkelingsrelatie met Jemen. Jemen heeft een turbulent verleden en stevent af op een ongewisse toekomst door het opraken van natuurlijke hulpbronnen als olie en water. Het is het enige Arabische land dat gerekend wordt tot de Minst Ontwikkelde Landen. Het inkomen per hoofd van de bevolking is ongeveer USD 500, 47% van de bevolking leeft van minder dan USD 2 per dag. Het is het land met de geringste beschikbaarheid van water per hoofd ter wereld. Het heeft de hoogste moeder- en zuigelingensterftecijfers ter wereld en ongeletterdheid onder vrouwen is 76%. Vooral op het platteland genieten nog weinig meisjes onderwijs. In de regionale context is het bijzonder dat Jemen, ondanks zijn ontwikkelingsachterstanden, versterking van goed bestuur al vele jaren op de agenda heeft staan. Al deze aspecten maken Jemen voor Nederland een belangrijk partnerland. Mijn bezoek kwam op een belangrijk moment. Jemen staat voor belangrijke keuzes wil er vaart komen in he t ontwikkelingsproces. Goed bestuur is hiervoor essentieel. Mijn bezoek diende er mede toe de roep van de internationale gemeenschap ernst te maken met goed bestuur kracht bij te zetten. En voorts de toezegging Jemen te ondersteunen bij het behalen van MDG's te onderstrepen.

De hervormingsagenda
Jemen kampt met ernstige bestuurlijke tekortkomingen. Ook hebben burgers te weinig een stem in het bestuur. Eind 2005 heeft de regering een uitgebreide hervormingsagenda vastgesteld die op belangrijke terreinen fundamentele voortgang te zien moet geven. In de sfeer van de rechtsstaat worden maatregelen voorgesteld voor een vergrote onafhankelijkheid, transparantie en kwaliteit van de rechterlijke macht, rechten van de burger en openbare orde. In het kader van de corruptiebestrijding wordt de oprichting van een onafhankelijk orgaan met een 'waakhond' functie beoogd; de transparantie van aanbestedingsprocedures, financieel en begrotingsbeheer en het functioneren van de openbare dienst zullen worden verbeterd. Om het ondernemersklimaat te bevorderen worden gestreefd naar een vermindering van bureaucratische regelgeving en verheldering van het belastingstelsel. Hervormingsvoorstellen in de politieke sfeer hebben o.a. betrekking op de totstandbrenging van een perswetgeving die de vrijh eid van meningsuiting respecteert. De positie van de vrouw neemt een belangrijke plaats in binnen deze maatregelen. Het allesoverheersende probleem van corruptie heeft zowel tijdens bilaterale gesprekken, als in bredere discussies veel aandacht gekregen. Ik heb het belang benadrukt de voorgenomen hervormingen zo snel mogelijk te implementeren. Er is hierop nu ook goede hoop, want recentelijk is een nieuw kabinet aangetreden dat ook nieuw élan uitstraalt. De implementatie van de hervormingsagenda zal op de voet worden gevolgd en worden gesteund. Er komt midden 2006 een evaluatie van de situatie betreffende goed bestuur. Op basis van de CPIA-scores (Country Policy and Institutional Assessment) van de Wereldbank zal HMA Sana'a de voortgang met de Jemenitische autoriteiten bespreken.

Democratie en vrijheid van meningsuiting
Jemen loopt hierbij in zijn regio vooruit, maar er is nog veel te doen. Vrouwen hebben actief en passief stemrecht, maar stemgedrag wordt veelal bepaald door patronage en tribale affiliaties. Weinig vrouwen worden daadwerkelijk gekozen. Radio en televisie zijn exclusief regeringsdomein. Wel heb ik geconstateerd dat in Jemen een flinke mate van open debat, in de pers en tussen Jemenieten van verschillende achtergrond, vruchtbaar kan plaatsvinden. Ik heb onderstreept, mede in de context van de discussie over de Deense spotprenten, hoezeer Nederland hecht aan de vrijheid van meningsuiting. Ik heb daarbij aangegeven dat Nederland Jemen graag verder ondersteunt ter verbetering van de kwaliteit van de Jemenitische journalistiek.

Dialoog met de Arabische wereld
In mijn toespraak op de universiteit en in verschillende gesprekken heb ik benadrukt hoe belangrijk het is dat er een verdieping komt in de dialoog tussen culturen. Meer naar elkaar luisteren is het devies. Naast wat onze cultuur en geschiedenis verschillend maakt, is er veel dat ons bindt, waaronder ook religieuze waarden. Nu vindt de dialoog te veel op ad-hoc basis plaats, zoals na 9/11 of de spotprentenkwestie. Onderwijs, uitwisselingsprogramma's, migranten uit de Islamitische wereld in Europa bieden mogelijkheden die beter benut dienen te worden. Door de Jemenieten is mij te kennen gegeven dat zij een fenomeen als terrorisme mede zagen als een gevolg van analfabetisme, armoede en uitzichtloosheid. Vooral werkloze jongeren zijn een gemakkelijke prooi voor criminaliteit en terrorisme. Om de enorme werkloosheid te verminderen en daarmee potentiële instabiliteit in de samenleving, moet het investeringsklimaat middels hervormingen worden verbeterd.

Bilaterale samenwerking
Nederland steunt Jemen in de sectoren onderwijs (E 10 miljoen), water (E 4,5 miljoen) en gezondheid (E 4,5 miljoen). Ook aan een aantal dwarsdoorsnijdende thema's (E 4,0 miljoen) als goed bestuur, corruptiebestrijding, mensenrechten en ondernemersklimaat wordt in toenemende mate aandacht besteed. Binnen de sectoren water en onderwijs is veel vooruitgang geboekt. Voor de watersector is een strategie ontwikkeld die stapsgewijs zal worden uitgevoerd. Particuliere betrokkenheid, zoals het partnerschap met Vitens, is zeer welkom. Dit partnerschap draagt bij aan de verbetering van de leefomstandigheden van ongeveer 350.000 bewoners in en rond de stad Ta'iz. Nederland heeft dit partnerschap met E 950.000 gesteund. Een probleem binnen de watersector is het grootschalig gebruik van water voor de landbouw en met name de qat-productie. Minder geld moet uitgegeven worden aan de bouw van prestigieuze schoolgebouwen, terwijl verbetering van kwaliteit van onderwijs, met name op het platteland, prioriteit moet krijgen. Ook moeten meer vrouwen opgeleid worden tot onderwijzer. Binnen de sector gezondheid is vooral het management, op alle niveaus, een zwakte. Participatie van lokale gemeenschappen moet vergroot worden. De dienstverlening in de reproductieve gezondheid moet sterk verbeteren.

Harmonisatie en alignment
Jemen was één van de pleitbezorgers vorig jaar in Parijs voor de totstandkoming van de Paris Declaration over donorcoördinatie en harmonisatie. Hoewel het geringe aantal donoren in principe de harmonisatie ten goede had kunnen komen, is de praktijk anders. Dit komt met name door de afwezigheid, tot voor kort, van gelijkgezinde partners. Sinds 2004 is er echter het nodige in beweging gekomen, zowel aan de kant van de overheid als aan de kant van de donoren: de totstandkoming van het herziene Poverty Reduction Strategy Plan geschiedt door middel van een breed consultatief proces waarbij maatschappelijk middenveld, bedrijfsleven en donoren zijn betrokken; in de sectoren basisonderwijs en water zijn coherente strategieën tot stand gekomen met daaruit voortvloeiende programmafinanciering; de vooruitgang die de afgelopen jaren werd geboekt op hoofdkantoorniveau (OESO-DAC, EU, VN, Wereldbank) drong geleidelijk aan door in het veld; een maandelijks EU-harmonisatieoverleg kwam tot stand (2 004); twee gelijkgezinde donoren, het VK en Denemarken, hebben hun intrede gedaan; het Ministerie van Planning heeft een Harmonisatie & Alignment Unit opgericht. Versterkte samenwerking tussen donoren ter verhoging van de effectiviteit blijft mede inzet van de Nederlandse inspanning in Jemen. Ik heb de Jemenitische partners aangemoedigd de leiding te houden in het proces van de vergroting van de effectiviteit van hulp.

Buitenlands beleid
Met de president en de minister van Buitenlandse Zakan heb ik buitenlands-politieke onderwerpen besproken, waaronder de conflictsituatie tussen Ethiopië en Eritrea, de nog steeds hangende ratificatie door Jemen van het Internationaal Strafhof statuut, alsmede de relatie tussen Jemen en de Europese Unie. Ook heb ik de noodzaak van hervorming van het VN-systeem ter sprake gebracht. Ik heb mijn waardering uitgedrukt voor de inspanningen van Jemen om de stabiliteit van Somalië te bevorderen. Echter de wapenleveranties aan Somalië, welke in strijd zijn met het wapenembargo, heb ik ter sprake gebracht en afgekeurd. Volgens de minister van Buitenlandse Zaken telt Jemen thans een kwart miljoen Somalische vluchtelingen, waarvan er slechts ruim 70.000 zijn geregistreerd. Ik heb Jemen aangeboden te helpen bij het registratieproces van vluchtelingen, zoals Nederland dat ook in Kenia had aangeboden.

Gemaakte afspraken:
. De OS-relatie met Jemen wordt verder politiek verdiept; . de samenwerking tussen donoren zal verder versterkt worden ter verhoging van de effectiviteit; . de implementatie van de hervormingsagenda zal nauw worden gevolgd en gesteund. Na de evaluatie van de goed-bestuurssituatie in 2006 door de Wereldbank zal worden beslist over verhoging van de hulp; . Nederland blijft Jemen steunen in de sectoren Onderwijs, Gezondheid en Water, met een grotere focus op goed bestuur en corruptiebestrijding.

De Minister voor Ontwikkelingssamenwerking,

A.M.A. van Ardenne-van der Hoeven


---- --